Жер бедері дамуындағы циклділік және тегістелу беттерінің қалыптасуы диплом жұмысы
Мазмұны
Кіріспе .........................
Жер бедерінің дамуындағы циклділік ...............
Тегістелу беттері ...................
Тегістелу беттеріне жалпы сипаттама .................
Тегістелу беттерінің типтері және олардың жасы ........
Ежелгі тегістелу беттерін зерттеу әдістері ...........
Геоморфология мен геологиядағы тегістелу беттерінің мағынасы .............................
Материктердегі қазіргі жер бедерінің жалпы эволюциясы .........................
Жер қыртысының тарихи дамуындағы негізгі сипаттар .....
Жер қыртысының дамуына әсер ететін негізгі факторлар ............................
Иридийлік аномалия импактылық гипотезасы ...........
Жер бедерін зерттеудегі жалпы ұстаным материалистік философияның диалектикалық әдісі ...............
Қорытынды ...........................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ............
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 45 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе .........................
Жер бедерінің дамуындағы циклділік ...............
Тегістелу беттері ...................
Тегістелу беттеріне жалпы сипаттама .................
Тегістелу беттерінің типтері және олардың жасы ........
Ежелгі тегістелу беттерін зерттеу әдістері ...........
Геоморфология мен геологиядағы тегістелу беттерінің
Материктердегі қазіргі жер бедерінің жалпы эволюциясы
Жер қыртысының тарихи дамуындағы негізгі сипаттар .....
Жер қыртысының дамуына әсер ететін негізгі факторлар
Иридийлік аномалия импактылық гипотезасы ...........
Жер бедерін зерттеудегі жалпы ұстаным материалистік философияның диалектикалық әдісі
Қорытынды ...........................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ............
Кіріспе
Литосфераның беткі қабаты көптеген үрдістердің ықпалында болады. Мұнда температураның
Экзогендік үрдістермен қатар дамуы мен қалыптасуы Жердің ішкі жылуы
Бедер – эндогендік және экзогендік процестердің өзара қарым-қатынас әрекетінен
Бедер жеке пішіндерден, ал пішіндер элементтерден құралады. Бедер элементтері
Циклділік (грек тілінен аударғанда kyklos - шеңбер, айналым) -
Ырғақтылық - қандай да бір құбылыстың, жағдайдың, үрдіс сатысының
Кезеңділік - қандай да бір жағдайдың (циклдер, ырғақтар, сатылар
ЖЕР БЕДЕРІНІҢ ДАМУЫНДАҒЫ ЦИКЛДІЛІК
Экзогендік жер бедерлерінің көптеген пішіндері өзінің циклді және ырғақты
Сонымен бiрге, тектоникалық қозғалыстардың өз әсер етуiнде құрылым ғана
Жер бетiнiң қалыптасу барысында геологиялық тарихы келбетін үздiксiз өзгертіп
ХХ ғасырдың басында-ақ В. Дэвис адам өмірін жер бедері
Бұл үрдіс жер бедері пішіндерінің жас әлсіз ыдыраулардан ержеткеніне
Геоморфологиялық цикл дегеніміз - бірін бірі ауыстыратын сатылардан құралған
Неге геологиялық-құрылымдық негіз? Әрбір жаңа цикл - бұл әлдебір
Әрбір цикл тегістелу беткейінің құрылуымен аяқталатындықтан, циклдер санын
ТЕГІСТЕЛУ БЕТТЕРІ
Тегістелу беттеріне жалпы сипаттама.
Геоморфологияның ең маңызды мәселелерiнiң бiрi - ыдыраған жерде тегiстелген
Тегістелу беттерінің маңызы жайында әртүрлі көзқарастар бар. Кейбір зерттеушілер
Бірақ егер денудациялық беткейлер өрлеп келе жатқан тектоникалық қозғалыстардың
1-сурет. Полигенетикалық тегістелу беттерінің құрылым кескіні
Тегістелу беттері дегеніміз жер қыртысының эндогендік деформациядан экзогендік үрдістердің
Жер бедерінің тегістелу механизмі.
Жер бедерінің тегістелуі, немесе планация (латын тілінен аударғанда plano
Пенепленизация (терминді В. Дэвис енгізген) - бұл «жоғарыдан» тегістелу
Пенепленизация көптеген жағдайларда гумидті климат жағдайында жүреді.
Педипленизация (терминді В. Пенк енгізген) бұл «бүйірден» немесе
2-сурет. Тегістелу беттерінің механизмі
А – үстінен тегістелу (пенепленизация);
Б – жанынан тегістелу (педипленизация).
Әртүрлі үрдістердің әсерінен беткейлер қирап және шегінеді: гравитация (құйылу,
Пенепленизация мен педипленизация бір бірінен алыстамайды, олар бір уақытта
Жер бедерінің тегістелуі климаттық жағдайларға тәуелді денудациялық үрдістер әсерімен
Жер бедерінің қирау жылдамдығы мен беткейдің тегістелуінің қалыптасуының уақыты
Тегістелу беттерінің морфологиясы әр алуан. Бұл сирек адыр-бұдырлы, кейде
Тегістелу беттерінің типтері.
Жер бетінің геологиялық және геоморфологиялық даму тарихының тегістелу бетінің
Пенеплен (латыншадан paene – дерлік, және ағылшыннан - plain
Пенеплен алғашқы едәуір тілімденген бедердің ұзақ уақыт тегістелуі кезінде
Жоғарыда айтылғандай, денудациялық тегістеу механизмі суайрықтардың ақырындап төмендеп және
3-сурет. Қазақстандағы пенеплен (Сарыарқа даласы).
Пенеплендер жасын «жас шамасына байланысты шекаралар» әдісімен білуге болады.
Пенеплендердің жасы сонымен қатар пенеплендерде дамыған желдену қыртысының жасына
Жердің геологиялық тарихындажер бедерінің тегістелуі мен пенеплендердің қалыптасуы әр
Жаңа тектоникалық құбылыстар нәтижесінде мезозой пенеплендері деформацияға ұшыраған, әртүрлі
Ойпаттарда пенеплендер төмен түсіп кеткен және өте жас
Жер бедерінің құрылуының бірнеше циклын куәләндыратын бір облыс шегінде
Пенеплендер тектоникада үлкен маңызға ие. Олар территорияның дамуындағы белсенді
Пайдалы қазбаларды іздестіруде пенеплендер үлкен маңызға ие. Жиі
Педимент (латыншадан pedamentum - етегі) үстірт беткейінің етегінде дамыған,түпкі
Педименттер беткейлердің қирау үрдістері мен олардың ақырындап өз өзіне
4-сурет. Педименттің ақырындап дамуы (Г.Ф.Уфимцев бойынша)
1-3 − педимент пайда болатын түпкі тау жыныстары, 4
Сынған материалдардың беткей бойында орналасуы оның негiздеуiмен жоғарыда көрсетілгендей,
Педименттердің қалыптасуы қазіргі кезде де жалғасып жатқан, Жер бетінің
Тянь-Шань жоталарының біріндегі баурайларының баспалдақты жер бедерінің қалыптасуын
Тянь-Шань таулары қалыптасып басталуы платформалық дамудың ұзақ дәуірінен (мезозой-ерте
Жер бедері дамуының жаңа циклі тектоникалық құбылыстардың белсенділігі мен
Ұқсас жағдайда циклдік эрозиялық-денудациялық баспалдақтар, немесе циклді кескіндер
Педименттердің қалыптасуы тіпті олардың көтерілген кезінде де жалғаса береді,
Ежелгі педименттердің тілімденуі әлсіз ал сақталуы жағынан салыстырсақ жас
Мұндай реликтілер бұрынғы тауалды беткейлер енді педимент деп
Платформалық үстірттер мен таулардың баурайларындағы циклдік ойылулардың ерекшеленуі жаңа
Кескіндердің циклдер саны немесе эрозиялық-денудациялық сатылар, әртүрлі жоталар мен
Әртүрлі жоталар мен үстірттердегі бір жастағы беткейлер алуан түрлі
Жер бедері тегістелу беткейінің картасы, осы немесе басқа беткейдің
5-сурет. Террасылық беткейлі педименттің құрылымы
1 – педимент; 2 – түпкі жыныстар; 3 –
Педименттер, әсіресе төрттік жоталар мен үстірттердің баурайларының етегінде ғана
Баурайға сүйенген террасаның жасына қарай онымен тілімденген педименттің жасы
Сол себепті көтерілу үдерісі кезінде педименттер таулы және платформалы
6-сурет. Оңтүстік Қазақстан облысының геоморфологиялық картасы
Педиплен (латын pedamentum - етек, ағылшын – plain -
Бұл жазықтың бетінде алғашқы жоғары деңгейде қалған құламалы беткейлі
Педиплен құрлықтың шұғыл климат жағдайында физикалық үгілу (опырылым, сусыманың
Ағылшын геоморфологы Кинг педипленді пенепленге қарсы қояды, өйткені пенеплендену
Педиплендердің қалыптасуықазіргі уақытта да жалғасуда. Шығыс-Еуропа платформасындағы педиплендерге кең
Жалпы педиплендер – бұл аяқталмаған түзетілу болып саналады. Олар
Эрозиялық – денудциялық тегіс беткейлер. Бұл атауға қираған педименттерден
Платформалық жағдайда көптеген беткейлер жамылғылармен жабылған (лесс, сақ сазымен).
Ежелгі тегістелу беттерін зерттеу әдістері.
Теңіз террасаларының биіктік белгілерін зерттеу тек теңіз жағалау белдемдері
Ең алғашқы тегістелу беттер мәселесін В.Дэвис көтерген. Тегістелу беттің
В.Пенк жер бедерінің кескіні бойынша жер қыртысы қозғалысын сипаттау
Морфологиялық тұрғыдан таулы аймақтарда көне пенеплен беттерінің өалдыөтары горизанталь
Әдетте таулыөңірде мұндай тегістелген жазықтардың бірнешеуін көруге болады. А.Пенктің
Қарастырылған беттердің көп бөлігін көмкеріп жатқан шөгінділердің көнелігіне сай
Қазіргі кезде көптеген тегістелу беттерінің гипсометрлік деңгейі олардың алғашқы
Сөйтіп, эрозиялық және абразия процестері тегістелу беттерінің қалыптасуында негізгі
Альпі тауларынан Копетдагқа дейінгі Еуразияның жас таулы өңірлерінде жасы
Тегістелу беттері «сатыларының» түзілуі жоғары бағытталған тектоникалық қозғалыстардың мерзім-мерзім
Тегістелу беттері бастапқыда белгілі биіктікте түзілгендіктен, олардың орташа деңгейі
Кейде дөңесті тәрізді көтерілген тегістелу беттер жаңарылған тектоникалық жарылымдар
Тегістелу беті қалыптасуының бастамасы бетпен кескінделген қабаттар көнелігімен, ал
Сәйкесті (корелят) шөгінділер деп аталатын шөгінділер қимасында әр жекелеген
Сонымен, тегістелу беттер зерттеуінің неотектоникалық мағынасы морфологиялық қимларды құрастыру
Қорытындылай келе, тегістелу беттерді зерттеу, бұл эпиплатформалық орогендер құрылымын
Платформалық (кейде қозғалмалы) аймақтарды зерттеу кезінде олардың денудацияға төзімді
Жоғарыда көрсетілген неотектоникалық зерттеудің геоморфологиялық әдістерінің тізімі осымен шектелмейді.
Материктердегі қазіргі жер бедерінің жалпы эволюциясы.
Ұзақ дәуір ішінде Жердің жер бедерінің қалыптасуын геоморфологиялық этап
Ежелгі макроциклге мезозой мен ерте кайназой жатады. Оның ұзақтығы
Екінші макроцикл – палеогеннің соңы (кеш олигоцен) - неоген
Үшінші макроцикл төрттік дәуірде қалыптасқан, оның ұзақтығы 1,8 млн
Осылайша, геоморфологиялық дәуір кезіндегі жер бедері тектоникалық қозғалыстар
Денудациялық қиынды және оларды анықтау әдістері.
Денудациялық қиындылардың астында тау жыныстарының қалың қабаты көтеріліп жатыр.
Егер жер бедері түзілу үдерісі кезінде бұзылмаса, онда ойпаттардың
Денудациялық қиындылардың тереңдігін анықтаудың әр түрлі әдістері бар, алайда
Қиындыны анықтаудың басқа да әдісі стратеграфиялық болып табылады, ол
Геоморфологиялық әдіс – бұл жеке учаскелердегі денудациялық қиындылардың көлемін
Әр түрлі әдістердің негізінде денудациялық қиындылардың орташа жылдамдығы анықталды
Денудациялық қиындылардың тереңдігі оларды бағалауда оларды бағалауда басты сипаты
Егер интрузивті массивтің құрамында кен болса, онда ол денудацияға
Жер бедерінің жасы мен оны анықтау әдістері.
Жер бедерінің жасы – басты сипаттамалардың бірі. Оны анықтау
Жер бедерінің жасы оның қалыптасуының аяқталу уақытынан бастап анықталады,
Геоморфологиялық әдістер. Жер бедерінің түр-сипаты немесе морфологияны пайдаланады. Жер
Геологиялық әдістер. Геологиялық уақыттың жер бедері түзілу кезіндегі қалыптасқан
Археологиялық әдіс.Көбінесе өзен және террасса жасын анықтау үшін қолданылады.
Радиологиялық әдістер. Корелятивті жыныстардың абсолюттік жасын анықтайды. Радиокөміртекті әдісті
Мұхит түбі жер бедерінің жасын анықтау үшін – ойпаттар,
Соңғы уақытта өте күрделі әдістер қолданыла бастады. Мысалы, таулы
Көмілген жер бедері.
Бұл ежелгі жер бедері, әр түрлі жас шөгінділердің астында
Көмілген жер бедері палеогеоморфологиялық нысана болып табылады – онда
Көмілген жер бедерін зерттеудің теориялық және практикалық маңызы өте
Палеорельефті зерттеудің маңызы жобалау және құрылыс кезінде, өндірістік және
Көптеген мұнай және газ кен орындары көмілген жер бедерінде
Көмілген жер бедерінің генетикалық түрі. Көмілген қалыпта жер бедері
Теңіздік түр. Көбінесе теңіз генезистік ойпаттары кеңінен тараған. Бұл
Көмілген теңіздік генезис жер бедерінің пішіндрі ежелгі құрлықтық баурайлар,
Кейбір белсенді жағалаулардағы шатқалдар пирокластикалық материалдармен орындалған.
Көмілген қалыпта барлар жиі кездеседі – ірі су асты
Олар да басқалары да құммен құралып ,сумен көміртегіне жақсы
Клифтер – жағалаулы абразивті пішіндерден қазбалы қалпымен белгілі.
Органогенді жер бедері көмілген рифтермен- биогермдермен белгілі. Рифтің барлық
Рифті тауларда мұнай кен орындарының көбі шоғырланған олар: Солтүстік
Эрозиялы-аккумулятивті жер бедері – өзен аңғарларында кездеседі. Олардың жасы
Орыс жазығында ерте және орта тасты көмір аңғарлары жақсы
Бұл уақыт ішінде орталық платформаның сипаты құрғақ, өзен аңғарлармен
Көп аңғарлар тектоникалық төмендеулер зонасында орналасқан. Төмендеген қазаншұңқырларда өсімдік
Өзен дельтасы мен шығарылу конусы. Жер бедерінің бұл пішіндері
Кейбір дельталар бірнеше геологиялық дәуір кезеңінде қалыптасқан. Көмілген дельталар
Шығарылу конустар «құрғақ» немесе жер бетінде орналасқан. Олар қайта
Мұздықтар және сулы – мұздықтар пішіні. Оларға төрттік мұздық
Мұндай жазықтар Батыс Сібір плитасы, Шығыс Еуропа, Шығыс Сібір,
Көлдер мен батпақтар. Көмілген шымтезектердің өткен уақытта көлдер мен
Карсты пішіндер. Карсты воронкалар кеңінен тараған. Олар әржастағы карбонатты,
Орыс жазығының шығысынды карст пермь сульфаттары мен галойдты шөгінділерінде
Воронкалар сынық жыныстармен толтырылған. Олардың құрамында: фосфорит, бокситтер,
Карстты воронкалардан басқа көмілген немесе қазылған қалдықты жер бедері
Беткейлік тегістеулер. Олар таулы аймақтарда , тау аралық ойпаттарда
Қазбалы шөлдер. Бірнеше белгілермен ерекшеленеді: эолды қатпарлану, жыныстардың сынықтары
Жер қыртысының тарихи дамуындағы негізгі сипаттар
В.Е.Хаинның топшылауы бойынша 3,5 млрд. жылға дейін Жер плиталы-тектоникалық
Плиталы-тектоникалық дамуына дейін Жердің сыртқы қабығының жасалуы мынадай кезеңдер
Оларда жоғарыда тізімделген геологиялық процестер, атап айтқанда өзен эрозиясы,
Бұл тұжырымның шындыққа жанасатынын мынадан көруге болады. Егер де,
Бірақ та, біздің заманымыздағы процестерді байқау және соңғы өткендердің
Жанартаулардың ауық-ауық атқылауы ерекше сипат алады. Бұл құбылыс жиі
Ауық-ауық және периодты түрдегі жанартаулық ағымдар орталық мұхиттық жоталардың
Өзен эрозиясы, теңіз абразиясы сияқты экзогендік процестердің байыпты қалпы
Жер сілкінуі, цунами, ірі көшкіндер мен опырықтар, жанартау атқылауы,
Көпшілік елдердің діни кітаптарында жазылған халықтар арасында жер бетін
Бұл оқиғаны Жердің ірі кометамен соғылуының нәтижесі деп топшылайды.
Оқиғаның болғанын Азияда, Оңтүстік Үндістанда, Мадагаскарда сол кездің шөгінділерінен
Мұндай, Жердің кометалармен соғысуынан, Жерге метеориттердің құлауынан болған апатты
Бұл тұжырымның белгілерін ұзаққа созылып өткен геологиялық уақыт жасандыларынан
Шөгінді қабаттарының үзіліссіз және үзілісті жасалуы – шайылу беттерінің
Жердің шөгінді қабатындағы, оның стратисферасындағы үзіліссіз және үзілісті жинақталу
XIX ғасырдың бас кезінде, Батыс Еуропа геологиялық деректеріне сүйене
Үзіліссіз және үзілісті даму заңдылығының басқа да геологиялық процестерге
Мұхиттар деңгейінің өзгеріп отыруы – трансгрессия мен регрессия осы
Қорытындылай келгенде, В.Е.Хаин және тағы басқа айтқандай геологиялық
Жер тарихының өн бойында орын алған, жануарлар мен өсімдіктер
Фанерозой эонының геологиялық жылнамасында органикалық өмірдің бірінің қырылып, екіншісінің
1979 жылы калифорниялық әкелі-балалы ғалымдар Альваресалардың физик Луис пен
Альварестердің бұл импакты деп аталған гипотезасы ғылыми өмірде аса
Иридийлік аномалия импактылық (ұру, соғу) гипотезасын дәлелдеуде, метеориттер жарылысынан
Импактылық гипотезаның қолдаушылар қаншама көп болса да, оған қарсы
Бірақ, бұл әрекеттердің қуатының мәні әлі де анықталған жоқ
Жоғарыда келтірілген мәліметтердің барлығы Жер үзіліссіз үзілісті даму тарихынан
Бірақ та, Жер қыртысының эволюциясын нақты бейнелейтін ақпараттар фанерозойдан
Бұл кезеңдердің әрқайсысы трансгрессиядан басталып, кейіннен Жер қыртысының құрлықтық
Силурдың соңында тектоникалық қозғалыстардың сипаты басқаша болған. Каледон және
Бұл фанерозойдың Жер қыртысын бірде көтеріп, бірде төмендеткен, күрделі
Жердің тарихи дамуының келесі уақыттарында трансгрессия мен регрессия алмасуын
Сонымен, Жер тарихының палеозой, мезозой және кайназой эраларында ойысу
Жер қыртысындағы тербелмелі қозғалыстардың ерекшелігінің бірі, олардағы көтерілулер мен
Кезеңдер (жүйелер) гиперборей кембрий ордовик силур девон карбон пермь
Органикалық дүниесінің дамуы омыртқалылар Сүтқоректілер
Рептилилер
Амфибиялар
Грантолиттер
Аммониттер
Гоннатиттер
Трилобиттер
Брахионодалар
Маржандар
Алты сәулелі
Сегіз сәулелі
Төрт сәулелі
Фороминиферлер
Жабық тұқымдылар
Ашық тұқымдылар
Псилофиттер
омыртқасыздар
Жер өсімдік бетіндік
Дамуының шыңы интрузиялық (+) және эффузиялық {3} жыныстар (+)
{3}
{3} (+)
{3}
(+)
{3} (+)
(+) (+)
{3}
Тұз жасалуы ◌
Көмір жасалуы [yy]
◌
◌
◌ ◌
◌
Климаттық жағдайлар Кейбір континенттердегі
Шөлдік құрғақ Δ
Ылғалды жылы климат ≈
Мұздану □
Геократиялық кезеңдер
Тау жасалу кезеңдерінің негізгі фазалары
Талассократиялық кезеңдер
Геотектоникалық циклдер
Кезеңдер (жүйелер) гиперборей кембрий ордовик силур девон карбон пермь
1-кесте. Кейбір құбылыстар мен органикалық дүниенің Жер қыртысындағы қозғалыстармен
Негізінде Жер тарихында осы екі процесс – ойысу мен
Төмендеу қозғалысы басымдық алғанда Жер бетінің бедерін біртіндеп тегістеу
Геосинклинальды облыстар мен платформаларды ойысудың бас кезінде теңіз алаптарында
Көтерілу кезеңдеріндегі тау құралу процестері болғанда кейбір геосинклинальды құбылыстар
Жер қыртысндағы тектоникалық қозғалыстар мен магматизм арасында да тығыз
Жер қыртысындағы қозғалыстар оның бетіндегі климаттық жағдайдың қалыптасуына да
Жер қыртысы ойысып төмендеуге ұшырағанда жер бедері денудацияланып биіктігі
Бұған қарама қарсы жағдайлар тау көтерілу кезеңдерінде байқалады. Тау
Физикалық – географиялық жалпы кешеннің өзгеруі органикаоық дүниенің дамуында
Ал, қозғалыстарыдың көтерілу жағдайы басым болғанда ең алдымен құрлықтар
Аса ірі оқиғалардың бірі – Жер қыртысының каледондық даму
Триаста пайда болған сүтқоректілер алып рептилиялармен салыстырғанда ұсақтау болған.
Тектоникалық қозғалыстардың, шөгінділер құралуындағы, мұздықтар қаптауының көріністерінде және тағы
Әктасты формациялардың молынан жинақталуы орта кембрий мен ордовик, жоғарғы
Шөгінділер құралуындағы периодтылық жер қыртысының тербелмелі қозғалыстарының периодтылығымен тікелей
Жер қыртысының қозғалмалы өңірлері (геосинклинальдар) мен платформалық облыстарда қозғалыстар
Платформалар мен геосинклинальдардың осындай ерекшеліктері, оларда туындаған формацияларда көрініс
Жер қыртысының құрамы құрылымын зерттеу оларға әсер ететін процестер
Жердің ұзақ даму жолдарын, Үндістан-Африка мен көне Еуразия тоғысқан
Қорыта келгенде, Жер мен космос жөніндегі біздің біліміміз артқан
Жердің жоғарғы және тереңдік қабаттары – шөгінділік және гранит-гнейсті
Міне осылайша Жердің геологиялық эволюциясының нәтижесінде оның бетінде тіршіліктің
Жердің бұлайша уникальді планета ретінде дамуына әсер еткен екі
Өткен ғасырдың соңында жүргізілген есептеулер (Gillet, 1993) Жер мантиясында
Күн мен Жер арасынынң қашықтығымен Жер бетіне келіп, ондағы
Екінші себеп – Жердің көлемі, оның тереңдік қабаттарындағы заттардың
Басқа Жер тектес планеталар тобымен салыстырғанда біздің планетамыздың ерекше
Шолпан мұндай екпінділігінен 500 млн жыл бұрын айырылған. Абароновтың
Планетамыз жөніндегі белгілі деректерге сүйенсек Жер тағдыры, оның құрамы
Осы факторлар нәтижесінде Жер бетінде пайда болып дамыған тіршілік
К.Хею Жер тарихының жекелеген сатыларындағы әр түрлі организмдер әрекеттерін
Осыған қарағанда Жер бетінде белгілі бір жағдайда пайда болған
Жер бедерін зерттеудегі жалпы ұстаным материалистік философияның диалектикалық әдістеріне
Белгілі қазақ географы М.Ж.Жандаевтың пікірі бойынша, бедердің сыртқы түрі
Диалектикалық материализм материалдық дүниенің сыртқы пішіні мен мазмұнын диалектикалық
Жердің геоморфологиялық тарихы жөнінде жоғарыда келтірілген деректер, тұжырымдар өзгеріссіз
Пайдаланылған әдебиеттер
Макарова Н.В., Суханова Т.В. «Геоморфология», Москва, 2009, 257-306 б.
Құсайынов С.А. «Жалпы геоморфология»: Оқулық.-Алматы: Қазақ университеті, 2006
Құсайынов неотектоника
Қ.Карпеков, Ә.Бейсенова, М.Қалиев, Н.Молдағұлов «Қазақстанның физикалық географиясы»: Алматы: «Рауан»
Қожахметов Б. «Геоморфология»: ҚарМУ, 2010, 365-378 б.
Ж.Н.Мұқашева «Жалпы жертану»: Оқулық.- Алматы, 2008
