TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Жоспар

Кіріспе 3

I тарау. Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегі мен мекендеген аймағы, этникалық құрамы 6

1.1 Түркілердің дербес халық ретінде тарих сахнасына шығуы 6

1.2 Түркілердің шығу тегі, діні, этнографиялық және лингвистикалық топтары 26

ІІ тарау. Түркі империясы мен феодалдық мемлекеттер 35

2.1 Түрік қағанаты және оның мемлекеттік құрылымы 35

2.2 Исламға дейінгі ежелгі түркі халықтарының мәдениеті 47

Қорытынды 60

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 62

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 63 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар

Кіріспе 3

I тарау. Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегі мен
1.1 Түркілердің дербес халық ретінде тарих сахнасына шығуы 6

1.2 Түркілердің шығу тегі, діні, этнографиялық және лингвистикалық топтары
ІІ тарау. Түркі империясы мен феодалдық мемлекеттер 35

2.1 Түрік қағанаты және оның мемлекеттік құрылымы 35

2.2 Исламға дейінгі ежелгі түркі халықтарының мәдениеті 47

Қорытынды 60

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 62

Кіріспе

Тақырып және оның маңызы. Адамзат тарихы тіптіде біркелкі зерттелмеген.
Олардың өндірістік тәсілі - көшпелі шаруашылықты шынында да жетілдіруге
Әлем тарихынын аясынан алып қарасақ, көне түрік халқы мен
VI ғ. аяқ кезінде Түрік қағанатының шекарасы батыста Византиямен,
Міне осындай хал-ақуалға ұшыраған түріктер тек арадағы дәнекер ролін
Жоғарыда айтылған жәйттерге қарамастан, көне түріктер коғамы түскен жол
Дегенмен «түрік» аты өшпеді. Қайта ол өршіп, Азияныц жартысына
I тарау. Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегі мен
1.1 Түркілердің дербес халық ретінде тарих сахнасына шығуы

Біздің замаиымыздың I мыңжылдығында Еуразия далаларындағы этникалық орта бірте-бірте
Осы процестердің бәрін ұлы далада өмір сүрген коптегеп тайпалардың
V ғасырдың екінші жартысынан бастап түркі деген сөз (термин)
Бұрын соғды тілі түркілер мен қытайлар арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастарда
Өзінің тарихи орынын сақтап бұрыннан келе жатқан 4 тайпаны
Кеңес өкіметі жыддарылдағы түркілердің тарихы туралы жазылған құнды енбектер:
Академик В.В. Бартольдтың Орта Азия әлкесін мекендеген тайпалардың тарихы
Бірақ отаршыл Ресей үкіметінің ең қауіпті, ең қасіретті қылмысының
Түркілердің шығу тегі туралы қазақтан алғашкы қалам тартқан Әлихан
Түріктің белгілі ғалымы Б. Аталай «Дивани лұғат-ат-туріктің» үш томдық
Осы аталған еңбектерден мынадай екі түрлі түсінік бар екенін
Жазба деректер мен ескерткіштерге сүйене отырып біз түркі этногенезінің
VI ғасырдың ортасына қарай төрт тайпа түркі этногенезінің екінші
Түркі мәдениетінің дамуын біздін заманымыздың I мыцжылдығындағы әшекейлі бұйымдар,
Сонымен, біздің заманымыздын I мыңжылдыкында Орталық Азияда, оңтүстік-батыс Сібірде,
Қырғыздар Байқалдан Шығыс Қазақстанға бет бұрды. Тоғыз-оғыз тайпалары тибеттіктермен
Қорыта келгенде, түркі халықтары дамуының 1 және II сатылары
Сары өзендегі өзгерістер. Европа халықтарының қартайып қалжыраған Римді V
Өздерінің барша бәсекелестерін жеңіп шыққан Тоба тайпасы қытай мәдениетінің
Сарай теңкерістері мен оның ізін ала жүретін жазалау әрекеттері
Солтүстік-Шығыс Қытайда сәнбилер бұдан да қатал жазаға ұшырады. Гао-Хуаньнің
Осынау теріскей хандығының екеуі де экономикалық және саяси жағынан
Оңтүстіктегі Лян әулетінің сонғы императорлары өздері билік құрып тұрган
Қытай өзара жауласып жатқан төрт мемлекетке бөлініп кетеді. Қытайдың
Бірақ бұл жөніндегі әңгіме әлі алда.

Тогон хандығы Цайдамның далалық қырқаларында көсіліп жататын. Тіпті сонау
Жужанцар мен, телеуіттер. Жужандар халқының шыққан тегі туралы мәселе
Рақымсыз қожаларыан кеткен құдар, әскерден қашқан қашақтар, жұт соққан
IVғ. 50-ші жылдарында сәнбилердің атты әскерінде қызмет еткен бұрынғы
Өгілейдің мирасқоры Гүйлекей тоба хандарымен қарым-қатынас орнатып, оған жылма-жыл
Жужандар өзара қай тілде сөйлескен? Қытайдың бастау хаттары бізге
Жужан хандығының негізгі күші теле тайпаларын қарауына бағындырып ұстай
Теле тайпалары жужандарға аса қажет болады, ал жужан ордасынын
Телелер мал шаруашылығымен шүғылданатын, олар тек малын бағып, ешкімге
Осындай ыңғай-бейіміне орайлас етіліп, қос халықтың саяси жүйелері қалыптасқан
Телелер жужандармен қатарласа өмір сүріп жатты, бірақ оларға ұқсас
Телелер үлкен доңғалақты арбаларымен сайын далада көшіп-қонып жүрген, өздері
Жужан хандығы. V ғ. бас кезінде Хинганнан бастап, Алтайға
Шелуннің негізгі мақсаты Тоба-Вэй империясының күшейіп кетуіне жол бермеу,
Хүли тобаларға тиіспей, солтүстікке көз салып, о жақтағы енесей
418-419 жж. жужандардың орта азиялық хүндар мен юэчжилермен соғысы
Жухан хандығының Вэй империясымен соғысы. 420 ж. жужандар құдыретінің
424 ж. Датан 60 мың салтатты сарбазбен Қытайға басып
Тобаның Хэсиге қарсы соғысын жатқанын пайдаланып, Уди 440 ж.
Енді бұлардың ролі өзгереді: Тоба-Вэй империясы шарықтау шегіне жетеді,
Түхэчженнің баласы әрі мұрагері Юйчен (464-485) күресті жалғастыра беруге
Жужанның жаңа ханы Доулун (485-492) «кісі өлтіруден тайынбайтын қатыгез»
Телелердің аға-ақсақалы Афучжило, Қытайға қарсы соғыс ашпағың деп ханға
490 ж. қытай әскері далаға шығыстан басып кіреді де,
Телелердің батысқа көшіп келуі аса маңызды төтетпе оқиға еді;
Телеуіт хандығы - Гаогюй. Телеуіттердің бөлінуі мен 492 ж.
Олар Орталық Азиядағы жетекшілік ролінен айрылып, енді өкімет үшін
Бұл кездері телеуіттер жаңа қонысын жақсылап игеріп, хүн дәуірінің
Саяси тұрғыдан алғанда Гаогюй қытай бағытына қарай бейімделіп, киім-кешек
Батыс өлкедегі қытай мүддесін сақтап қалу үшін оған тұрақты
Опат болған Футудың мүрагері Чеуну Қытаймен екі рет тіл
Жужандағы жанжалдар. Жужанды аман сақтап қалу үшін Чеунм колынан
Бірақ ордадағы бірлік бұзылады. Жужанға будда діні енеді. Әдеттегіше,
Бұдан да өткен өрескел тағы бір жайт бар, Жужан
Арада он күн өтпей жатып, Чеунудың кегі қайтарылады. Ханның
Ақарында Қытай көздеген мақсатына жетеді: жужанның қос ханы да
Алауыздықты телеуіттер өз мүддесіне пайдаланады: азаптан өлген Мивотудың інісі
Вэй империясы кісі көз алдында тап қаларлық жылдамдықпен азып-тозып
Бұл қандыбалақ Жужан данқының соңғы сәулесі еді.

Қаншық қасқырдың ұрпақтары. Ататегін білу және оларды әдейі жаттап
Тобалар солтүстік Қытайды бағындырған кезде, олардан жеңілген тайпалардың ішінде
Бұл кепте көне түріктер халқының шыққан тегі түгел. қамтылмайды,
Қытайлар Ашин ханның бодандарын - Ту-кю деп атаған. Бұл
«Түрік» сөзінің өзі «күшті , мықты» дегеңді білдіреді, А.
Ашин хандарын тотемистер деп атауға бола ма, болмай ма
1.2 Түркілердің шығу тегі, діні, этнографиялық және лингвистикалық топтары

«Түркі» сөзі біздің заманымыздан бұрынғы V ғасырда бірінші рет
V ғасырда түркілер деп Ашина ордасына қараған тайпалар атанды.
Қытай жазбаларында туркілерді хундар тұқымы деп, қытайша «жин, жуань-жуань,
Н. А. Аристов «түркілердің бастапқы шығу тегі мен олардың
Ескерткіште хан өз халқын түркілер, ал басқаларды оғыздар немесе
Оғыздар немесе түркілер бірнеше халықтарға бөлінеді: телестер, шығыста тардуштар,
Печенегтер мен қыпшақтарды орыстар да, батыс еуропалықтар да түркілер
Соңғы жылдары лингвистикалық зерттеулер негізінде түркілердің шығу тегі, көне
Грек деректерінен біз түркілер VI ғасырдың өзінде-ақ Шығыс Европаға
Еділден, батыстан шығысқа қарай Қытай шекарасына дейін оғыздар мекендеген,
Махмуд Қашқари құрастырған түркі тілдерінің әйгілі сөздігі - «Дивани
Махмуд Қашқаридің жазуы бойынша түркілерге шығу тегі жағынан түркі
Махмуд Қашқари таза түркі деп қырғыз, оғыз. тухси. ягма,
Енисейде түрған қырғыздар кытай деректеріндеғі хундар дәуірін еске түсіреді.
қырғыз деген сөз гяньгунь деп берілсе (хундар дәуірі -
Махмуд Қашкари қырғыздардан батыска карай ябаку халқы тұрды деп
В. Томсон аз халқының шығу тегін белгісіз деп есептесе,
Оғыздар - түркі қағандығына негіз болған тайпалардың ең үлкені.
Орхон жазуларында хан өз халқына қаратып айтқан үндеуінде оғыздарды
Бірінші түркі империясына негіз болған тайпалар ішінде гухси, яғма
Қарахандыктар оғыз халқының шігіл, ягма тармағынан шықты. Махмуд Қашқари
Шігілдің екі тармағы Іле алқабы мен Қашқарға жақын Куяс
Махмуд Қашқари кұрлүқтардың оғыздардан шыққан көшпенді халық екенін, кейін
Үйғырлардың калалары туралы Махмуд Қашқари нақты деректер береді. Орхон
«Басмыл» сөзі орта ғасырдағы грек создерінде «шыққан тегі аралас
Басмылдарға Бешбалық (шамамен қазіргі Гучен) қаласы қараған. Мұнда кейіннен
Қарлүқ (харлук немесе карлуг деп жазылып жүр) - түркі.
і Шу бойында қоныстанған. Олардың билеушісі хакан (қаған), лауазымын
Махмуд Қашқарида қимақтар аталмай, олардың орнына, Ертістегі имектер аталады.
Қыпшақ - қимақтың сонау батыстағы бір бүтағы. Олай дейтініміз,
Негізінен ғүндардың солтустігін мекендеген қьшшақтар XI ғасырда қытай шекарасынан
Қыпшақтар негізінде қимақтардың бір бүтағы болса керек. Кейінірек -
Қыпшақтарды жеке бір хан басқармай, олардың орбір тобының өз
Наймандар Рашид әд-Диннің жазуы бойынша Ертістің жоғарғы маңында мекендеген
Наймандар жоғары Ертіс пен Орхон арасында VIII ғасырда найман
Керейіттер одағы бірінші болып XI ғасырда христиан дінін қабылдағанымен,
Жалайырлар - Шыңғыс хан империясының күшейген кезінде Хилок пен
Шығу тегі белгісіз бұлғар мен хазар халыктары орта ғасырлардың
Кейін Ресей, Батыс Еуропа оқымыстылары османдықтардан басқа түркі халықтарын
Қазіргі таңда «татар» деген ат толық орнықты.

ІІ тарау. Түркі империясы мен феодалдық мемлекеттер

2.1 Түрік қағанаты және оның мемлекеттік құрылымы

Өкімет пен халық. Қытай мәліметтеріне қарағанда, елге ханды жариялаудың
Мемлекеттің ханнан кейінгі бірінші адамы жағбы болған. Түптеп келгенде,
Мән-маңызы төменірек шендерді Ашин тұқымына жатпайтын кісілер алған; бірақ
Түрік қоғамында еріктілер мен тектілерге қоса, әскери тұтқындардан тұратын
Бүгіннен бастап Қытай императорының құлысың дегенді естігенде, әсілі, Шаболиохан
Енді басқа бір тексті алайық:

«(Елтеріс қаған)... елсіреген, қағансыраған халықты, күң болған халықты, түркі
Үшінші жәйтта Барысбектің қазасы сыпатталған кезде «оның халқының құл
Сонымен «құл» сөзінің негізгі мәні - бөтенге бағыну. Оның
Бұл сынасөзден көретініміз, түркіт хандары алым-салықты Иран шахтарынан әлдеқайда
Осындай жолмен қордаланып жиналатын байлық хисапсыз көп болғанға ұқсайды.
Бұл байлықтың бәрі әлбетте таланып алынғанды, бірақ өздерін әлемнің
Енші аймақтық-таспиқты жұйе. Ұлы түркіт мемлекетінің ішінде де, оның
Елхан Бумынның баласы әрі мұрагері Қара Ыссықхан әкесінен жарты
Бұл жүйесінің мәнісі мынадай еді: Түркіт мемлекеті «найзаның ұшымен,
Муганханның алдына қойылған ең зәру сыртқы саясат мәселелерінің бірі
568 ж. түркіт мемлекеті төрт еншілік аймаққа, ал 576
572 ж. Тобахан шығыстан немере інісі Шетуге, батыстан -
Еншіліктердің тап осындай күрделі, шатысқан жүйесі жағдайында тәж-тақ мұрагерлері
Бұл жүйенің әбден ойланып, тиянақталып жасалғанына қарамастан, іс жүзінде
Түркіттердің ішкі алалық жанжалын зерттегенде біз қатардағы сарбаздардың хан
Күллі түркіттер түгелдей жауынгер болғандықтан да, олардың бәрі Ашин
Бірақ қағанаттың дәурені өтулі еді. Оқиғалар барысын баяндамай тұрғаңда
Орда. Түркіт хандарының төңірегінде, неге екені қайдам, әйтеуір туған
Олар «будун» делінетін жұртты құрайтын, бірақ «этнос», мағынасында емес,
Орданың әскер сияқты үйреншікті ұйымының оң және сол қанаттары
Е. Прицак «будун» терминін ұлыстың бір бөлігі деп түсінеді
Ал тайпаның жеке белігінің -»огуз» деген өз термині бар,
Тайпа. Әуелті кезде мемлекеттік мекеме ретінде көрінген еншілік-таспиқтық жүйе
Қағанат тұсында тұз тұрғындары әбден байып алады. Біріншідін, олжа-пайда
Сөйтіп кейінірек, жүре келе, қағанаттың қираған үйіндісі орнында ұйғырлар,
Көршілер тықсырып күн көрсетпеген шағын тайпалар - қанша айтқанмен,
Бұл мәселенін бүкіл әдебиетін сын көзімен оқып, қарап шыққан
Сонымен «оғыз» деген сөз әуел баста тек «тайпа», «тайпалар»
Кейінірек «оғыз» термині өзінің әуелгі мәнін жоғалтып (будун термині
Оқиғалар барысын түсіндірудің осынау ұсынылып отырған түрін дәлелдейтін негізгі
Ашин әулетінің қағанатындағы әлеуметтік құрылымнын, айрықша бір белгісі әскери
«Ел-ил» сөзін әртүрлі ғалымдар әралуан түсініп, әрқилы етіп аударады
Түркіттер жасаған әлеуметтік-саяси жүйе, толғағы жеткен саяси міндеттерді біржолата
Даму сатылары. Түрік қағанатына кіретін көшпелі тайпалардың қоғамдық дамуының
2.2 Исламға дейінгі ежелгі түркі халықтарының мәдениеті

Түркіттердің қадым заманындағы діні туралы бізге жеткен негізгі мәліметтер
«Вэйшу» түркіт дінінің төмендегідей салтын атап өтеді: **1) Күн
Бұдан 50 жыл кейін құрастырылған «Суйшу» (VII ғ. 30-жылдары)
Осынау біріне-бірі мүлде кереғар екі версияны қалай жақындастыруға болады
«Суйшудің» мәліметтері де бұдан анық емес: «Ху» деген қытай
Негізгі мәселені біз былайша қоямыз: көне түркіттер қандай дінге
Түркіттердің ертедегі сенім-нанымдары жөнінен айтқанда, мен оларды алғашқы қауымдық
Римде ол кезде соңғы патриций Цетег Боэцийдің «Даналықпен жұбануын»
Жеке тайпалар өсіп, халық болып құралады да, өздерінің діни
Бірінші сұраққа жауап беру оңай, өйткені бізге түркіт қоғамының
«Вэйшу» сөзі VI ғ. жатады, ол кезде мұндай бөліну
Енді біз түркіт халқының діни көзқарасымен шұғылданып көрейік.

Көк тәңрісіне табыну сол сияқты Орхон жазуларыда да бәдізделген:
Бұл қандай құдырет? Сипаттамаға қарасақ оның өзегі - жарық;
Күнге табынудың бұл нұсқасының белгілі дәрежедегі танымалдығы сондай, оны
Тіпті «Аспан рухына» (қар. Nәlatanuo) табынудың өзі, біраз құбылып,
Иер-су (біздің жер-суымыз) жер тостері қатарына жатады да, оны
Бақсылықтың Үлкенді құрметтеуі мен Иер-суға табынушылықтың арасында ешбір байланыс
Бодын-інлі тауын қастерлеудің мәнісі туралы мәселе Л. П. Потаповтың
Ашин ордасы бағындырған алтайлық халықтардың ежелгі діндерінің басты белгілері
«Бекзаттардың» үңгірге барып, құрбандық шалатын ата-бабаларының кімдер болғанын анықтау
Қасқырдың қашпығы барып тығылған үңгірді сипаттап жазғанының өзі қызық.
Шыныңда да тарихи сюжет мұсылман авторлары Рашид-ад-Диннің, Хондемир мен
Ең алдымен теле тайпасының пайда болуы жөнінде тап осындай
Түркіттердің ата-бабалар аруағына табыну салтының, оның шыққан тегін анықтай
Байқал маңының буряттары - дәйекті политеистер (көп құдайлылар). Олардың
Осы айтылған ұқсастықтың қызықты да маңызды болатын тағы бір
Бірақ VI ғ. аяғы мен VII ғ. бас кезінде
Осының бәрі канондық есім емес, кісінің жасы мен қоғамдық
Л. П. Потапов пен С. А. Токарев сипаттаған рулық
Дегенмен де түркіттер кімге табынған: арғы тегі - аңға
Осыған байланысты түркіттер арасында адам жанының өлмейтіні, о дүниедегі
Міне осы екі фактіден түркіттердің о дүниедегі тірлікті бұл
Бірақ сонда баяғы бақсылығымыз, табиғаттан қалыс, қадым заманнан бері
Фирдоусидің «Шахнамасында» Герат шаһарының қасыңда түркіттер мен (автор оларды
Юебань туралы хикаяда күңді суытып, жаңбыр жаудыра алатын дуақант
Осы аныздардың бәрінің түп-төркіні жадыгейлік амал-айла арқылы ауа райын
Қорытынды

Түркілердің шығу тегі туралы қазақтан алғашкы қалам тартқан Әлихан
Түріктің белгілі ғалымы Б. Аталай «Дивани лұғат-ат-туріктің» үш томдық
Осы аталған еңбектерден мынадай екі түрлі түсінік бар екенін
Жазба деректер мен ескерткіштерге сүйене отырып біз түркі этногенезінің
VI ғасырдың ортасына қарай төрт тайпа түркі этногенезінің екінші
Түркі мәдениетінің дамуын біздін заманымыздың I мыцжылдығындағы әшекейлі бұйымдар,
Сонымен, біздің заманымыздын I мыңжылдыкында Орталық Азияда, оңтүстік-батыс Сібірде,
Қырғыздар Байқалдан Шығыс Қазақстанға бет бұрды. Тоғыз-оғыз тайпалары тибеттіктермен
Қорыта келгенде, түркі халықтары дамуының 1 және II сатылары
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Абул-Гаэи-Бахадур-хан. Родословная древо тюрков. Перевод и предис. Г. С.
Абдрахман Хайруш. Тарихынды таны. (Отан тарихының очерктер Алматы. «Дәнекер»
Авеста. Избранные гимны. Перевод И. М. Стебилина-Каменского. Душанбе, 1990.

Агаджанов С. Г. Государство Сельджукмдов и Средняя Азия и
Агаджанов С. Г. Очерки истории огузов, туркмен Средней Азии
Акишев К. А., Кушаев Г. А. Древняя культура саков
Акишев К. А. Курган Иссык. Искусство саков Казахстана. М.,
Акишев К. А. Искусство и мифология саков. Алматы, 1984.

Акинжаиов С. М. Кыпшаки в истории Средневекового Казахстана. Алматы,
Алексеев В. П. В поисках предков. Антропология и история.
Алшиан Марцеллин. История в переводе с латинского языка Н.А.Кулаковского.
Арриан. Поход Александра. М.-Л., 1962.

Аристов Н. А. Заметки об этническом составе тюркских племен
Асфендияров С. Д. История Казахстана (с древнейших времен). Алматы,
Айдаров Г., Сыздыков С. Орхон-Енисей жазбалары. А., 1990.

Айдаров Г., Құрышжанов Э., Томанов М. Көне Typкi жазба
Баппаков К. М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
Байпаков К., Ерзакович Л. Древние города Казахстана. Алматы, 1971.

Байпасов К.М. Э.Х.Марғұлан. Археология институты. (қысқаша тарихы) Алматы. «Ғылым»
Бартольд В. В. Сочинения. Том 1-9, М., 1963-1977.

Бартольд В. В. Киргизы (исторический очерк). Фрунзе. 1927.

Бартольд В. В. Современное состояние и ближайшие задачи изучения
283Бартольд В. В. Работы по истории и филологии тюркских
Бертельс А. Е. Насири Хосрав и исламизм. М., 1959.

Бертельс Е. Э. К вопросу о традиции в героическом
Бернштам А, И. Тюрки и Средняя Азия в описании
Бернштам А. Н. Социально-экономический строй Орхоно-Енисейских (YI-YII вв). Москва,
Бес ғасыр жырлайды. I-II том. Алматы, 1991.

Бимса нов М. Казахстан второй четверти XYIII в. в
Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших в
Большаков 0. Г. К истории Таласской битвы (751 г.)-
Владимирцев Б. Чингис-хан. Москва - Берлин, 1992.

Гардизи. Зайн ал-ахбар (извлечения)-в кн. В. В. Бартольд. Сочинения.
Геродот. «История» в девяти книгах перевод Ф. Г. Мищенко.
3