Жәңгір хан диплом жұмысы
ЖОСПАР
1 Бөкей ордасындағы білім беру мәселесі
1.1 Хан ордасындағы алғашқы мектеп және оның қызметі
1.2 Жәңгір хан және отаршыл патша үкіметінің ағартушылық саясаты
1.3 Жәңгір ханның қазақ жастарының Ресейде білім-ғылым алуға тартуы
2 ЖӘҢГІР ХАН ЖӘНЕ ОНЫҢ БІЛІМ-ҒЫЛЫМ САЛАСЫНА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ
2.1 Жәңгір хан және Қазан университеті
2.2 «Тарихи-Рашиди» және Жәңгір мен Шоқан
2.3 Жәңгір мен Қазымбектің «Мұқтасары»
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША Ә
ҚОСЫМША Б
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 47 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР
1 Бөкей ордасындағы білім беру мәселесі
1.1 Хан ордасындағы алғашқы мектеп және оның қызметі
1.2 Жәңгір хан және отаршыл патша үкіметінің ағартушылық саясаты
1.3 Жәңгір ханның қазақ жастарының Ресейде білім-ғылым алуға тартуы
2 ЖӘҢГІР ХАН ЖӘНЕ ОНЫҢ БІЛІМ-ҒЫЛЫМ САЛАСЫНА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ
2.1 Жәңгір хан және Қазан университеті
2.2 «Тарихи-Рашиди» және Жәңгір мен Шоқан
2.3 Жәңгір мен Қазымбектің «Мұқтасары»
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША Ә
ҚОСЫМША Б
KIPICПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қaзipri кезде қоғамның дамуын, елдің экономикалық қуаты
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесі қалыптасу үстінде. Қазақстан Республикасы
Тақырыптың зерттелу деңгейі. XIX ғасырдағы тарихи процестер мен
XIX ғасырда Қазақстанның оқу-ағарту ici тарихының мәселелері және оның
Қазан революциясына дейін Бөкей Ордасында ағарту icін және ұлттық
Қазақстандағы ағарту ісінің және педагогикалық ойлардың даму тарихын, Қазақстандағы
Кейінгі жылдары Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптасуы және
дамуы тарихына байланысты бірнеше диссертациялар қорғалды (А.Ө.
Мұханбетжанова, Р.А. Айкенова,
С. Қалиев, М.С. Машимбаев,
И.Я. Гармс [16] зерттеуінде қазан революциясына дейінгі Ресей құрамындағы
М.Ө. Мұханбетжанованың ғылыми-педагогикалык зерттеуі [41] Х1Х-ғасырдың ортасынан XX ғасырдың
С.3. Зимановтың «Россия и Букеевское ханство» [51]
Келесі еңбектер қатарында Г.М. және В.Г. Храпченковтардың еңбектері қызығушылық
Дегенмен, Қазақстанның ағартушылық саясат тарихында әлі де болса жан-жақты
Қазақ мектебінің негізін, іргетасын кімдер қалағанын, ол әpi карай
Бірақ Жәңгір ханның білім беру жүйесіндегі реформалары және еуропалық
Бітіру жұмысының мақсаты. Жәңгір ханның ағартушылық саясатын жүйелі талдау
Жұмыстың міндеттері:
- Ордадағы алғашқы мектептің құрылуы және оның қызметіне тоқталу;
- Отаршыл патша үкіметінің ағартушылық саясатын қарастыру;
- Жәңгір ханның қазақ жастарын Ресейде білім-ғылым алуға тартудағы
- Жәңгір хан және оның әлемдік білім-ғылым саласына қосқан
Бітіру жұмысының нысаны. Бөкей Ордасындағы ХIХ ғасырдың бірінші жартысындагы
Бітіру жұмысының әдіснамалық негізі. Тақырып бойынша тарихи-педагогикалык әдебиеттерді салыстырмалы
Бітіру жұмысының дерек көздері. Жарияланған және мұрағат құжаттары (хрестоматиялық
Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы:
- XIX ғасырдың бірінші
- Жәңгір хан өзінің ағартушылык ic-әрекетін негізге алған
- Жәңгір ханның бастауымен құрылған діни және еуропалық үлгідегі
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:
- Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында немесе мектептеріндегі «Қазақстан
- Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында немесе мектептеріндегі «Педагогика
Бітіру жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылган
1 Бөкей ордасындағы білім беру мәселесі
1.1 Хан ордасындағы алғашқы мектеп және оның қызметі
«Ақылы жоқтың - арманы жоқ» дейтін қазақтың білімді, ғылымды
Осындай оқу орнының ұйымдастырылуы үшін қажырлы қам-қарекет жасаған Жәңгір
Шынында да Жәңгір хандықты қолға алғанға дейін халыққа білім
Осы құдіретті игерудің бірден-бір жолы мектеп ашу, жастарды оқыту,
Сол жылғы сәуір айында сұлтан-правител Шоқа Нұрғалиевке жолдаған хатында
Сөйтіп, алғашқы мектепте Жәңгір ханның білім
Бұл тұста хан ордасында мектеп ашуға әзірлік қызу жүргізіліп
Бұл білім мен тәрбие жүйесін
Жәңгір хан ашқан «ұлттық мектеп» кейіннен дами
Сонымен оқуға іріктеліп, 25 бала алынды. Олардың арасында Хансұлтанов
Осы аталған оқушылардың мектепте жасаған жазба жұмыстары сақталған екен.
«Осы мектепке оқушыларды тізімдеу кезінде сыңаржақ пікір қайшылығы болмай
Жәңгір мектебі аталып өмірге келген бұл оқу орнының ашылуы
Мектеп-училищеде негізінен екі сынып болды: 13 оқушылық орыс тіліндегі
Сонымен бірге Құран хадистерін үйретуге бағытталған дін сабағы да
«Ғылымды бесіктен лақатқа дейін үйрену керек, білу екі дәрежеде
Мектеп шәкіртері дін сабағынан басқа арифметика, жағрапия, тарих, орыс
Көптеген зерттеушілердің көрсетуінше шыныменде мектеп Жәңгір ханның тұсында орда
Дегенмен, мектеп қаржы-қаражатсыз қалмады. Бұл орайда мәселені шешуге және
1843 жылы сәуірде мектеп ашылғаннан кейін бірнеше ай өткен
Бұл алғашқы ұлттық мектептің тікелей
1.2 Жәңгір хан және отаршыл патша үкіметінің ағартушылық саясаты
Күні кешеге дейін еліміздің, тарихынан кесіп тұрып орын
Әр нәрсенің әділдігі керек, патша
Бұлардың барлығы отарлау саяасатының мүддесі үшін істелген айла
Ішкі Орда қазақтары бірте-бірте
Бұл жағдайларға наразылық білдіріп Жәңгір
Жәңгір халқының ауыр тағдырын
Тарихи құжаттар отарлаушылардың сенімін
1823 жылы Жәңгір ішкі Бөкей
Жәңгір хан қазақ халқының
Жәңгір ханның ағартушылық саясаты Ресей
Сондықтан тек Жәңгір ханның өтініштерімен
Мұрағат деректері бойынша христиан дінінің
Қазақтарға арналған мұндай мектептерде оқушыларға өте шектелген білім берілді.
Мектепке тек қазақ феодалдарының балалары ғана қабылданғаны мәлім, оның
1.3 Жәңгір ханның қазақ жастарының Ресейде білім-ғылым алуға тартуы
Қазақ жастарын білім-ғылымға тартуда Жәңгір ханның қосқан үлесі зор
Бұл хаттан-ақ, Жәңгір ханның еуропалық білімді тек, өз балаларына
Бұдан кейін Алекторов: «Из написанной собственной рукой Джангира бумаги,
Жәңгір ханның бұл сұранымына мемлекеттік мүліктердің министрі 1839 жылғы
Дәл осы жылы хан тағы да қосымша Астрахань губернаторына
Бірақ, Жәңгір ханның осы салада жалпы қанша қазақ жастарын
2 ЖӘҢГІР ХАН ЖӘНЕ ОНЫҢ БІЛІМ-ҒЫЛЫМ САЛАСЫНА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ
2.1 Жәңгір хан және Қазан университеті
1826 жылдың күзіне таман Бөкей ордасының ханы Жәңгір Мәскеуге
Мәскеудің ресмилігі мен салтанатын түгесіп, еліне қайтқан Жәңгір қазанның
Қазан университетінің ректоры Карл Фукспен таныстығы осылай басталған. Алғашқы
Есесіне, минц-кабинетте Жәңгірдің жүзі біршама жадырап, бедеріне қарап әр
Кітапханаға кіргенде Жәңгір өзін еркін сезінді. Араб, парсы, татар
Фукс осы сәтті пайдаланып Жәңгірге Хиуа ханы Әбілғазы жазған
Жәңгір университет ғалымдарының қолынан бұл шежірені ала тұрып, кейіннен
Университеттегілер ханның алдына енді тарихи суреттер жайды. Қазақтардың сыртқы
Қазан университетімен қоштасарда Жәңгір өзінің екі ұлы – Ескендір
Осылайша, университет ғалымдары Жәңгірді өздері күтпеген қырынан таныды. Қазақ
Етене араласып кетпегенімен, бір көрген – біліс, Лобачевсийдің 1844
Ресей ғылымының қара шаңырағы Қазан университеті қала үстінен өткеннің
Фукстің үйінде Гумбольдттің болғанын Жәңгір де естіді. Өзі алдыратын
Жер-жаһанды жалықпай шарлаған, шығысы мен батысын, экваторы мен қос
Ақыры Жәңгірдің арманы орындалды. Төрт айдан кейін Еділ бойындағы
Профессор Фукс те Жәңгірмен арадағы байланысын үзген емес. Стат
Фукске ризашылығын білдіріп Жәңгір де жауап қатты: “Біз туралы
Жәңгірдің профессор Федор Иванович Эрдманмен ынтымағы жарасты. Университетте алғаш
«Хатыңызда сіз Қазанда қайтадан ашылған баспахана туралы айтқан екенсіз.
Осылайша, Эрдмандай университет ғалымдарымен араласа, хабарласа жүріп, Жәңгір шығыстану
Атап айтқанда, 1839 жылы Санкт-Петербургке барған сапарында Жәңгір кейіннен
2.2 «Тарихи-Рашиди» және Жәңгір мен Шоқан
Сөйтіп, Қазан университетіне берілуі арқылы бірқатары баспа бетін тұңғыш
Шоқан өз зерттеулеріне Дулатидің Петербург университетінің қорындағы парсы қолжазбасын
Әйтеуір, 19-ғасырдың орта тұсында қазақта екі тұлға ғана шығыс
Күмәні жоқ, Қазанға Жәңгір жеткізген “Тарихи-Рашиди” қолжазбасы мен Петербург
1861 жылы Шоқан Уәлиханов Петербургте “Жоңғария очерктерін” жазды. Онда
Жоңғар жерінен хикаяға толы жорықтан оралған Шоқан мол материал
Яғни, сол 1860 жылы Петербургте “Тарихи-Рашидидің” Академия музейінде “түрік
Бұл қолжазбаны Шоқаннан кейін пайдаланған екінші адам – В.
Вельяминов-Зернов жастайынан қазақ өміріне тәнті жан еді. Кіші жүз
Ғалым “Қасым хандарының” бір тарауына Дулатиді арқау ете отырып:
Шоқан мен Вельяминов-Зерновтің Академиядағы аударма нұсқадан гөрі университеттегі Жәңгір
Қазымбек ғалымдығымен қатар өз пайдасын жібермейтін есептің адамы. Бірде
Жәңгір қайтыс болғанда кітапханасында шығыс тілдеріндегі 212 кітап қалды.
Қазымбек 1829 жылы-ақ Лондондағы Корольдік Азия қоғамының толық мүшесі
Жәңгірдің Қазанға сыйының “британдық ізі” туралы болжамымызға қосымша мынадай
Бұған тағы бір жорамал ұсынамыз. “Тарихи-Рашидиді” ағылшындар алғашқы басылымынан
Ал өзбек ғалымдары “Тарихи-Рашидиді” қандай нұсқалар арқылы дайындап еді?
Бірінші қолжазба – Өзбекстан Республикасы Ғылым академиясының парсы тіліндегі
Екінші қолжазба – Петербург университетінің шығыс бөлімінің 224 беттік
Үшінші қолжазба – Ресей Ғылым академиясының Азия халықтары институтының
Төртінші қолжазба – Е. Росстің ағылшын тіліндегі аудармасы. Росс
Осы қолжазбаларды және ағылшын аудармасын жіті салыстырған өзбек ғалымдары
Біріншісі, барынша толық нұсқасы – Ташкент (Т) қолжазбасы, Петербург
Екіншісі, толық емес әрі стилистік ықшамдалған нұсқасы – Петербургтегі
Ендеше, кезінде Жәңгір Бөкеев тапқан қолжазба өзінің деректік құндылығымен
«Тарихи-Рашидиден» басқа Қазан университетіне Жәңгір “Медарюли-афазиль” парсы сөздігін, исфахандық
Кез келгеннің қолынан келе бермейтін мұндай атымтай жомарттықты бағалаған
1844 жылдың 19 шілдесінде Қазан оқу округінің қамқоршысы М.
Дипломдағы: “Нұр сипатты, әмірі биік ұлы патша, Бүкілресей императоры
Университет ректоры, математика профессоры Николай Лобачевский қол қойған, “Ғылымға
Университеттегілер ол тізімді жасады. Арабтың 30 китабы мен рисалатының,
...Біз қатыгез хан деп қана танитын тұлға осындай да
2.3 Жәңгір мен Қазымбектің «Мұқтасары»
Сол 1826 жылдан бастап Жәңгірдің Қазан ғалымдарымен арадағы достық,
Жәңгірдің ұсынысы мен қаржылай демеушілігі арқасында Қазымбек жауапты іске
Айта кетерлігі, мұсылман құқығы туралы Қазымбектің алғашқы еңбектері Ресейде
Маңызды істі қолға алмас бұрын Қазымбек 1844 жылдың 28
“Мұқтасар” небәрі бір жыл ішінде дайындалып басылып шықты. Кітаптың
Жәңгір кітапқа тапсырыс беруші ғана емес, сонымен қатар сарапшы
Ханның еңбегіне тәнтілігін Қазымбек “Мұқтасардың” титул беттерінде қайталап білдірумен
Бұл мойындау ғалымның ханға жолдаған жеке хатында емес, жұртқа
Әрине, өзін оқымысты атағанымен, дін тарихынан Қазымбекпен хан да,
– Мұсылман ілімі бойынша ғылым дүниесі қанша тармаққа бөлінетінін
– Әл-Арабиет, әш-Шариет, әл-Хикемиет деп бөлгенін оқыған едім... –
– Мұқтасар – әш-Шариеттің бір саласы. Әш-Шариетте илмюль-усулил-фигкх –
Қазымбектің түсіндірмесін зейін қоя тыңдады.
– Ал, әл-Хикемиетті сіз менен кем білмейсіз, – деп
Сол әңгімелерді еске ала отырып, өткен жылы ғана қобыраған
– Ай, Мұхаметәлі, жарайсың, – Қазымбекті азан шақырып қойған
Еуропа этикетімен, шығыстың қолпашымен Қазымбектің Жәңгір есімін қаншалықты жайғанын
1844 жылдың желтоқсанында Қазымбек “Мұқтасар” кітабының Бөкей ордасына тиісті
ҚОРЫТЫНДЫ
Ең бастысы ұлттық мәдениет пен имандылықтан ұлттық рух,патриоттық сезім,
Сондықтан ұлттық мәдениет пен ислам мәдениеті арқылы ұлттық
Орталық мектепте қазақ балаларына орыстық
Бұл орталық мектептің нәтижелерін
Ең алдымен Ішкі Орда халқы
Халықтың – мұң мұқтажын талқылап, шешіп отыратын хан
Қазақ тарихында тұңғыш қазақ қару жарақтарының мұражайын
Алайда коммунистік партияның ызғарлы желі есіп тұрғанда Жәңгірдің
Жәңгірдің халқына еткен мұндай игілікті істеріне көз жібергенде
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні айтсақ Бөкей, Жәңгір секілді
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Абылхожин Ж., Ерофеева И., Масанов Н. История Казахстана: народы
Акбай Ж. Хан Жангир реформатор //Приуралье.-2005.-11 августа.-с.3
Алекторов А.Е. К истории развития школьного дела в Киргизской
Алекторов А.Е. Киргизская хрестоматия. Сборник статей для переводов на
Алекторов А.Е. Из истории развития образования среди киргизов Акмолинской
Артыкбаев Ж. История Казахстана в 19 веке. К.1992.
Бекмаханов Е.Б. Казахстан в 20-40-х гг. XIХ века. А-А.
Бекмаханов Е.Б. Казахстан в XIX веке: Пособие для учителей.
Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России. М., 1957.
Бекмаханова Н.Е., Зарифова М.А. Хрестоматия по истории Казахстана. А.1992.
Бержанов К.Б. Русско-казахское содружество в развитии просвещения. Алма-Ата, 1976.
Валиханов Ч.Ч. О мусульманстве в степи. Собр.соч. т 5.
Васильев А.В. Исторический очерк русского образования в Тургайской области
Габбасов Э. Трагедия хана Жангира: К 200-летию Букеевской Орды
Гармс И.Я. Народное образование среди казахов дореволюционного Казахстана /
Гармс И.Я. Педагог-просветитель А. Васильев. Алма-Ата, 1990. – С.12-17,
Гумилев Л.Н. Тысячелетии вокруг Каспия. Соб. Соч. Т.11.
Джадидизм в Казахстане в конце XIX – начале XX
Ерофеева И.В. Внутренняя, или Букеевская, орда в первой половине
Жангир хан,о нем//Краткая энциклопедия: Каз. ССР.-Т.1.- Алма-Ата,1991.-с.150
Из истории распространения и развития мусульманства на территории Букеевской
Из истории строительства культовых зданий на территории Букеевской Орды
Ислам в традиционном казахском обществе // Ислам и мусульмане
История Казахской ССР с древнейших времен до наших дней:
История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк.
История Букеевского ханства. 1801-1852 гг. Сборник документов и материалов
Зиманов С.З. Общественный строй казахов в первой половине XIХ
Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца XVIII и первой
Зиманов С.З. Россия и Букеевское ханство / С.З. Зиманов.
Касымбаев Ж.К.Города Восточного Казахстана (социально-экономический аспект). А-А. 1990.
Қазақстан Ұлттық энциклопедия, 638- бет.
Кусайынулы К Читая документы о казахстанско-российских отношениях в 18-19
Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов. Алматы. 1995.
Муканов М.С. Этническая история казахов в 18в. – нач.20в.
Народное образование и православное миссионерство в мусульманских окраинах Российской
Обычное право: учебное пособие. – Уральск: РИО ЗКГУ, 2003.-
Особенности организационного развития ислама в Казахстане в XIX-начале
Переселенческая политика царизма и христианские секты в Туркестане //
Почему убивалась духовность в Степи // Мысль: общественно-политический журнал.
Религиозная политика царского правительства в Казахстане в конце XVIII-начале
Сембаев А.И. История развития советской школы в Казахстане /
Сулейменов Д. Научно-педагогическая деятельность Алекторова А.Е. в Казахстане /
Султангалиева Г.С. «Татарская» диаспора в конфессиональных связях казахской степи
Тажибаев Т.Т. Просвещение и школы в Казахстане во второй
Тасмагамбетов А.С. История конфессии Казахстана в конце XYIII-начале XX
Тимошинов В.И. Культурология. Казахстан. Евразия. Восток. Запад. А.2001.
Толыбеков С.Е. Казахское общество в XVII–начале XX веков (Политико-экономический
Тулибаева Ж.М. Казахстан и Бухарское ханство в XVIII –
Тынышпаев М. История казахского народа. А., 1993.
Шмакова А.С. Казахстанское образование вчера, сегодня и завтра /
Храпченков Г.М. История школы и педагогической мысли Казахстана: Учебное
Харузин А. Киргизы Букеевской Орды (антрополого-этнографический очерк). М., 1889.
ҚОСЫМША А
Хан Жәңгірдің досы сұлтан-билеуші Шоқа Нұрғалиевке жолдаған хатынан үзінді
«Известно Вам, что в нынешние времена необходимо иметь познания
По всеподданнейшему прошению моему - Государь Император, кроме Неплюевекого
оный необходимо предварительно учиться чтению. письму и другим некоторым
Дерек көзі: Сулейменов Д.Д. Научно-педагогическая деятельность Алекторова А.Е. в
ҚОСЫМША Ә
Жәңгір хан
ҚОСЫМША Б
Қазан университеті
Орда мектебінің шәкірттері
49
