Бөкейхановтың педагогикалық көзқарастары диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..........................3
1 Ә.БӨКЕЙХАНОВТЫҢ ҚОҒАМДЫҚ КӨЗҚАРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..................... 9
1.1 ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-мәдени жағдайлар..............................9-16
1.2 Ә.Бөкейхановтың өмір жолы және педагогикалық идеяларының қалыптасуы..........................16-31
2 Ә.БӨКЕЙХАНОВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ................46
2.1 Ә.Бөкейханның педагогикалық көзқарастары және оның тәлімдік мүмкіндіктері........................31-46
2.2 Әлихан Бөкейханның педагогикалық көзқарастарының зерттелу жайы ................46-58
ҚОРЫТЫНДЫ.............................59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..............62
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 64 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ....................................................................................................................3
1 Ә.БӨКЕЙХАНОВТЫҢ ҚОҒАМДЫҚ КӨЗҚАРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ....................................... 9
1.1 ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы қоғамдық-саяси,
1.2 Ә.Бөкейхановтың өмір жолы және педагогикалық идеяларының қалыптасуы..................................................................................................16-31
2 Ә.БӨКЕЙХАНОВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ................46
2.1 Ә.Бөкейханның педагогикалық көзқарастары және оның тәлімдік мүмкіндіктері................................................................................................31-46
2.2 Әлихан Бөкейханның педагогикалық көзқарастарының зерттелу жайы ..........................................................................................................46-58
ҚОРЫТЫНДЫ.....................................................................................................59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..................................................62
КIРIСПЕ
Зерттеу өзектiлiгi. Қазақ халқының тәуелсiз мемлекетi бiрнеше ұрпақтың арманы
ХХ ғасырдың басындағы күрделi тарихи оқиғаларға белсендi түрде тiкелей
Мемлекеттік құрылымдар жөнінен біз зерттеп отырған уақытта Қазақстан Ресейдің
Қазақстанда педагогикалық ой-пікірлердің және оқу-ағарту ісінің тарихында зерттеушілер Ә.Сыдықов,
Ә.Сыдықов зерттеуі қазақтың көрнекті педагогы Ы.Алтынсариннің педагогикалық мұрасына арналып,
Т.Тәжібаевтың ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстанның мектебі мен ағарту
Ал, Т.Тәжібаев еңбегінің жалғасы ретінде Кеңес өкіметінің орнауына, яғни
Ә.Сембаевтың зерттеу еңбегінде төңкеріске дейінгі Қазақстанда оқыту ісінің түрліше
И.Я.Гармстың ғылыми еңбегінде бір тарау бастауыш білім берудің тарихына
Қ.Б.Бержановтың ғылыми-зерттеу жұмысының негізінде жарық көрген монографиясында, орыс-қазақ арасында
С.Мусиннің зерттеу жұмысында 1920-1936 жылдарда Кеңес өкіметі кезіндегі мектептер
Ж.Есекеев зерттеу жұмысында 1917-1930 жылдар аралығындағы Қазақстандағы педагогикалық білім
Қазақстанда қыз балаларға білім беру мәселесі жөнінде
Біздің анықтап алған уақытқа дейінгі кезеңдерде Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірлер
Қазақ жеріндегі жеке тұлғалардың педагогикалық мұралары мен көзқарастары жөнінде
Әлихан Бөкейхановтың қызметiн зерттеуге арналған жұмыстар, жалпы алғанда бiрнеше
Әлихан Бөкейхановтың өмiрi мен қызметi туралы алғашқы зерттеулер қатарына,
Кеңес үкiметi тұсында барлық ұлттық қозғалыстар қайраткерлерi сияқты әлихан
Демек, Ә.Бөкейхановтың педагогикалық идеяларын, тәрбиелеу және оқыту мәселелеріне қатысты
Осындай көкейтесті мәселенің шешімін табу біздің зерттеу мәселемізді анықтап,
Зерттеудің мақсаты: Ә.Бөкейханов мұрасындағы педагогикалық идеяларды анықтау және жүйеге
Зерттеудің нысаны: Ә.Бөкейхановтың тарихи мұрасы.
Зерттеу пәні: Ә.Бөкейхановтың педагогикалық идеялары.
Зерттеудің міндеттері:
Ә.Бөкейхановтың педагогикалық идеяларының туындауына ықпалын тигізетін тарихи, әлеуметтік жағдайларға
Ә.Бөкейхановтың өмірі мен іс-әрекетіндегі негізгі кезеңдерін айқындап сипаттама беру;
- Ә.Бөкейхановтың мұрасындағы педагогикалық идеяларды анықтау және жүйеге келтіру;
- Ә.Бөкейхановтың оқыту және тәрбие мәселелеріне қатысты педагогикалық көзқарасын
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері: таным теориясы, жеке тұлға туралы теория
Зерттеудің әдістері: ғылыми, педагогикалық әдебиеттерді, еңбектерді, мұрағат материалдарын
Зерттеу базасы: мұрағаттар, кітапханалар, ғылыми-педагогикалық әдебиеттер.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде ғылыми жұмыстың тақырыбы айқындалды. Ә.Бөкейхановтың педагогикалық идеяларының
Екінші кезеңде Ә.Бөкейхановтың шығармашылығына қатысты әдебиеттерді зерттеу жалғастырылды. Диплом
Үшінші кезеңде зерттеу барысындағы қол жеткізілген нәтижелер талданып қорытылды,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Бүгінгі күн тұрғысынан Ә.Бөкейхановтың педагогикалық идеяларының туындауына ықпалын тигізген
Ә.Бөкейхановтың жастар мен жасөспірімдердің білімі мен тәрбие сапасын қамтамасыз
Ғұлама ғалым, көрнекті тұлға Ә.Бөкейхановтың тарихи-педагогикалық қызметіне талдау жасалып,
Ә.Бөкейхановтың басты педагогикалық идеяларыанықталды және оларға теориялық тұрғыдан баға
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Ә.Бөкейхановтың педагогикалық идеяларының теориялық тұрғыдан талданып, бір жүйеге келтірілуі,
Зерттеу нәтижелерін педагогикалық білім беру мамандықтары бойынша „Педагогика тарихы“,
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан,
Кіріспеде зерттеуге арналған мәселенің көкейкестілігі дәлелденіп, қарама-қайшылығы, мәселесі, мақсаты,
«Ә.Бөкейхановтың қоғамдық көзқарасының қалыптасуы және ғылыми-педагогикалық негіздері» - деп
«Ә.Бөкейхановтың педагогикалық көзқарастары» - деп аталған екінші тарауда ағартушының
Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижелеріне негізделген тұжырымдар берілді.
1 Ә.БӨКЕЙХАНОВТЫҢ ҚОҒАМДЫҚ КӨЗҚАРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы қоғамдық-саяси,
Ә.Бөкейхан туралы сөзді оның ата тегінен бастағанымыз жөн. Ол
Ә.Бөкейхан 1866 жылы бұрынғы Семей облысы Қарқаралы уезі
Осы арада Ә.Бөкейханның қайраткер ретінде қалыптасуының рухани негіздеріне тоқталып
- Ә.Бөкейхан еркіндік пен теңдікті жоғары бағалаған әулетте өсті.
- Ержеткен ортасы ұлы Абайдың шығармалары, Мәди мен Нарманбет
Бар ғұмырын өз халқына шын құштарлықпен қызмет ету жолына
Әлихан Бөкейханов Нұрмұхамедұлы мәдениетiмiз бен ғылымымызға тек сол мақсаттан
Әлихан Бөкейханов (1866 - 1937) ХІХ ғасырдың соңы мен
Күрделi болғанда, ел-жұртының тарихы мен тағдыр талантын терең бiлiп
Алаш қайраткерлерiнің тағдырын, әсiресе шет елдерге қоныс аударуға мәжбүр
Қазақ демократиялық интеллигенциясының ХХ ғасырдың бас кезiндегi қоғамдық-саяси қызметiн
Кең құлашты, ұлан-асыр терең ойлы ғалым – халық ұлы
Әлихан Бөкейханов Нұрмұхамедұлы – қазақ халқының әлеументтiк өмiрi мен
Сонымен қатар, Әлихан Бөкейханов өз халқының саяси, мәдени, рухани
Осы бай мұраларының iшiнде көлемi жағынан да, көздеген мақсаты
Съездiң маусым айының 15 жұлдызындағы мәжiлiсiнде Мәдениет проблемалары
Қазақстанның жергiлiктi мерзiмдi баспасөздегi тарихи материалдар да аз емес.
Сол кез Үшін қазақ тiлiндегi iрi мерзiмдi басылым Айқап
1913 жылдың ақпанынан бастап 1918 жылдың күзiне дейiн Айқапқа
«Ол өзі үшін ұлтшыл болған қулардан бөлініп, сол ұлт
Кеңестiк тарихнамада ұлттық қозғалыстар, саяси партиялар тарихы тым бiржақты,
Әлихан Бөкейхановтың қызметiн зерттеуге арналған жұмыстар, жалпы алғанда бiрнеше
Халық қамқоршысы 1913 жылы «Қазақ» газетінде «Оқу жайы» деген
Халықты надандық түнегінен шығару үшін оған білім беру қажеттігін
ХІХ ғасырдың екінші жартысында қазақ даласының Ресей қол
«Ресей Халық ағарту министрлігі 1870 жылы бұратана халықтарға білім
Осы ғасырдың аяқ кезінде қазақ мектептері құрылымына байланысты екі
Осындай озық идеяның жүзеге асуы үшін қызмет еткендердің бірі
Осындай ағарту ісімен айналысып жүрген кезінде-ақ, оның дүниеге деген
Ал, 1909 жылы жазықсыз жаламен Семей түрмесінде тоғыз айдай
Ол туралы белгілі ғалым К.Нұрпейіс: «... ХХ ғасыр басында
Бұл істің басы–қасында екі ғасыр тоғысында қалыптасқан зиялылар
Олардың Ә.Бөкейхан бастаған көпшілігі қазақ халқының жалпы ұлттық мүдделерін
Ә.Бөкейханның ағартушылық-педагогикалық көзқарасының қалыптасып, ол жолды біржола ұстауына әсер
Бұл қызметті атқару барысында Ә.Бөкейхан қоғамдық және саяси -
Оған ұлттық кітапхананың сирек кездесетін қолжазбалар қорында сақталған сол
Ә.Бөкейхан «Революция және қырғыздар» атты мақаласында: «М.Тынышбаев тәрізді патша
Мұндай мақалалар сол кездегі баспасөз беттерінде толассыз жарияланған. Саяси
Газет халықты қоғамда болып жатқан өзгерістерден құлағдар ету, санасын
Ә.Бөкейхан: «... газета – халықтың көзі, құлағы һәм тілі.
Тарихи негіздеме бойынша, мәдениет мәселелері туралы деректемелердi сипаттай келгенде,
1.2 Ә.Бөкейхановтың өмір жолы және педагогикалық идеяларының қалыптасуы
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың шығармашылық ғұмыры ХIХ
Ә. Бөкейханов 1913 жылдың ақпанынан бастап Орынбордан шыға бастаған
Міне сондықтан да қадірменді оқырма жинақтағы
Жинаққа Ә. Бөкейхановтың «Қазақ» газетінде
1917 жылы 5-13 желтоқсан аралығында
Тарих саласында Алашорда –Халық Кеңесі
Жетпіс жылдан астам уақыт жүріп
ХIХ ғасырдың соңында Ресей империясында
Ә. Бөкейханов институтты бітірген бетте
1896 жылы үкімет орындарының шешімімен
Экспедиция алдына мынадай
Жұмыс мерзімі 1896 және 1903
ХХ ғасырдың басы, анығырақ айтқанда 1905-1910
ХХ алғашқы он жылдығының
Белгілі бір жүйеге түскен, ұлыдержавалық
Қалай болғанда да, Ә. Бөкейхановтың
Осы бағытта газет шығару, күреске шақыратын кітаптар бастырып тарату,
1905 жылы маусым айында Қоянды жәрмеңкесінде жазылған Қарқаралы петициясында
Патша әкімшілігі алдында петиция түрінде қойылған бұл талаптар қазақ
Бүкіл елдік наразылықтың қазақ қоғамына бұдан бұрын тән емес
Ә. Бөкейханов қазақ жұртын батыстың озық мәдениетінен үйренуге шақыруын
Әрине, бұл арада ешқандай талдаусыз жалпы батыстағы меңзеумен шектелсек
Ә. Бөкейханов 1917 жылғы революциялық өзгерістерге дейін де қазақ
Кез-келген ұлттық-демократиялық интеллегенция үшін өзекті мәселелердің бірі - өз
Халықтың жүріп өткен жолын, жиған тәжірибесін сарапқа салу олар
Қазақстан Ресей құрамына енгеннен кейінгі кезеңде патшалық аппарат саналы
Ұлттық мемлекет құру Ә. Бөкейханов және
Кадет партиясы ұлт автономиясына қарсы. Біз, Алаш ұранды жұрт,
Ә. Бөкейхановтың саяси өмірбаянында 1916 жылдың дүрбелеңі және майдандағы
1916 жыл оқиғасына байланысты ғылыми әдебиетте болашақ Алаш партиясының
Бұл тілектерді Мемлекеттік Дума мен соғыс Министріне жеткізу үшін
Аталған үш адамнан тұратын бұл өкілеттіктің Думаның мұсылман функциясында
Ә.Бөкейханов комиссарлық қызметі арнайы әңгме етуге лайық тақырып. Егер
Ақпан революциясының артын ала, көкек айынан бастап барлық қазақ
Шілде жалпы қазақ съезі «Қазақ саяси партиясы» туралы мәселе
Кезінде тарихшы Н. Мартыненко «Қазақ» газетінде жарияланған Алаш прграммасы
Бір-екі мысал келтірейік, «мемлекет қалпы» атты тараудағы «федерация мағынасы
Әрбір документтің саяси, әлеуметтік мазмұны бүгінгі биіктен емес, ол
Ә. Бөкейхановтың 1917 жылы, әсіресе күзі мен қысында мемлекеттік
Империя көлемінде қалыптасқан жағдай Алашорда өкіметіне келесі 1918 жылдың
Қазақ тарихтану ғылымында фактілік және теориялық – меотдологиялық тұрғыдан
Кеңестік тоталитарлық жүйенің ұлттық мәселелерді біржола шешу емес, белгілі
Біріншіден, бүгінгі талап тұрғысынан анықтай түсуді қажет ететін мәселе,
Алаштық интеллигенция мен отаршыл күштер арасындағы бітіспес күрестің шырқау
Қазақ интеллегенциясының өз заманына лайық биік өресі 1916 жылғы
1916 және 1917 жылдар қырғыз халқы үшін де қайғылы
Бірінші жалпықазақ съезіне қатысқан М. Шоқаев өзінің естеліктерінде бұл
Біздің бұл орынды айтылған пікірге қосарымыз, съезд сонымен бірге
Осылайша, Ә.Бөкейхановқа қатысты осындай пікірлер оның шығармаларының зерттелуіне, насихатталуына,
Біз Ә.Бөкейхановтың педагогикалық көзқарастарының қайнар көздеріне, олардың қалыптасуының және
- өмір сүрген заманы және өскен ортасы. Ол
Ә.Бөкейхановтың педагогикалық көзқарастарының негізгі принциптерін анықтаған философиялық-әдіснамалық алғышарттары болып
Өткендегі сыр бүгіп жатқан тарих қатпарларына үңіле қарар болсақ,
Ә.Бөкейхановтың философиялық, әлеуметтік, педагогикалық көзқарастарының қалыптасуына оның ағартушылық қызметі
Ә.Бөкейхановтың пайымдауынша толық жетілген адам ол, адамгершілік
Тұлғаны калыптастыруда қоршаған ортаның маңызын көрсете отырып ағартушы оның
Ә.Бөкейханов адамның жеке басының қалыптасуында әлеуметтік фактормен бірге биологиялық
Ә.Бөкейханов бала тәрбиесі мәселесіне үлкен мән берген. Оны
Ағартушы балаға, оның дүрыс тәрбиесіне зейін қоюға, парасатты қатынас
Баланың тәрбиесі мен оның денсаулығы жөнінде қамқорлық бір-бірінен бөлінбейтін
Қай халық болмасын өзінің келешегін жас ұрпақтан күтіп, бар
Ә.Бөкейхановтың педагогикалық түжырымдамасындағы жалпы тәрбие жөнінде идеяларын көрсеттік. Қорыта
Қоғамның қазіргі кездегі дамуы адам тәрбиесінде оның барлық табиғи
Қорыта келе айтарымыз Ә.Бөкейхановтың қоғамның дамуының бірден-бір көзі -
• білім беру мақсатын
• оқыту
• оқыту
• мүғалім
Осы айтылған дидактикалық идеялармен қатар ағартушының көзқарасынан біздер бүгінгі
ІІ. Ә. БӨКЕЙХАНОВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ
2.1 Ә.Бөкейхановтың педагогикалық көзқарастары және оның тәлімдік
1886 жылы Ә.Бөкейхан Омбыға барып А.Е.Алекторовпен танысады. Осы жерде
Омбы қаласындағы жұмыстар Ә.Бөкейханның саяси жағынан өсіп-жетілуіне зор ықпал
XX ғасырдың басында-ақ Ә.Бөкейхан белгілі саясаткер әрі халық қалаулысы
1916 жыл - Ә.Бөкейханды саяси қайраткер ретінде бүкіл қазақ
«Елі үшін құрбандыққа жанын берген» Алаш арыстары халық
Ә.Бөкейхан «Қазақ» газетінің беттерінде тек қазақ тұрмысы немесе Ресей
Қаламгер, публицист, журналист Әлихан Бөкейхан- ғажайып құбылыс.
Ә.Бөкейхан 1886 жылдан 1907 жылға дейін Қарқаралыда орыс-қазақ школында,
Осындай ағарту ісімен айналысып жүрген кезінде-ақ, оның дүниеге деген
Ал, 1909 жылы жазықсыз жаламен Семей түрмесінде тоғыз айдай
Ә.Бөкейхан үшін өмірінің соңына дейін ең негізгі мәселелерінің бірі
Сонымен, Ә.Бөкейхан ұсынған Қазақстандағы жерді игеру принциптері мынаған саяды:
1.Қазақ бұқарасы түгел жер еншісін алып болғанша келімсіктердің келуі
2.Адамға, үйге тиетін жер үлесі шаруға жердің топырағына, жергілікті
табиғатына байлаулы болады. Барлық облыс, аудандарда жер үлесін, нормасын
3.Қазаққа жер кесілгенде ауылға, ұлысқа, руға, өздерінің тілегіне қарай
4.Жерге атты казактардың ерекше құқықтары біржола жойылады.
5.Жерді сатуға тыйым салынады.Үлестен қалған жер мемлекет қазынасына өтеді,
6.Қазақ мемлекетінің жер үстіндегі түгі, суы, астындағы кені Алаш
Ә.Бөкейхан 1922 жылдан бастап Москвада тұрады. Жазу жұмысымен шұғылданып,
1926 жылы басылып шыққан еңбектері: «23 жоқтау» (154 бет).Қазақ
Бөкейхан 1925 жылы Н.К.Крупскаяның: «Халық ағарту туралы Лениннің өсиеті»
Абайдың көзі тірісінде, оны орыстың оқырман қауымына тұңғыш рет
Абай қайтыс болған соң, Ә.Бөкейхан ақынның өмірбаянын орыс тілінде
Абайдың тұңғыш өлеңдер жинағы Ә.Бөкейханның басшылығымен басылып шыққан. Ә.Бөкейхан
Оны екі ғасырға жуық Ресей империясының қол астында отырған
Әлиханның саяси көзқарасының пісіп, жетілуіне, кейін белгілі саяси, қоғам,
Сондықтан олар, ең алдымен, халықтың сана сезімін оятатын жағдай
Оның үстіне олармен жер мәселесі жөнінде ды ымыраға келе
Бірақ көп ұзамай жеңіске жеткен большевиктер Қазақ автономиясының жұмысын
Алашорда үкіметіне сайланғандарға жеке-жеке тоқталғанда алдымен ауызға алынатындардың арасында,
Замандастары мен халқы қадірлеп «Әлекең» деп атап кеткен Әлихан
Қазақ даласының қонысының жер жағдайын зерттеген, яғни өкіметтің қазақтың
Ә.Бөкейханов Ресейдің көрнекті экономист, географ ғалымдарымен бірлесе отырып, «Россия
Абайды алғаш рет орыс оқырмандарына таныстырады, оның қазақ әдебиетіндегі
1905жылы Семей облысынан 1 Мемлекеттік Думаға депутат болып сайланып,
Әлекеңнің саяси өмірге белсене араласуы осы кезден басталады. Орыс
Міне,Әлихан Бөкейхановтың осындай белсенді саяси қимылдары патша өкіметін сескендіріп,
Ақпан төңкерісінен соң, оңтайлы саяси ахуалды қалт жібермей пайдаланып
1917жылдары шілде және желтоқсан айларында өткен жалпы қазақтық сиездерді
Азамат соғысы жылдары қазақ халқының ақ пен қызылдың теке
Кеңес кезеңінде өкімет орындары Қазақстанда тұрғызбай, Мәскеуде ұстайды, саясатпен
Солдан оңға қарай: Әлихан Бөкейханов, Халел Ғаббасов, Халел Досмұхамедов
Оқуын бітіріп, Омбыға оралғанда Ә. Бөкейханов Ресей империясының
«Народная свобода» (Халық бостандығы) партиясының қатарына өтіп, өзі
1905 жылдан бастап Ресей конституциялық-демократиялық партиясының (кадеттер)
1906 жылы Омбыдан шығатын кадеттік «Голос степи», «Омич»
1911 -14 «Қазақ» гәзетін ұйымдастыруда және оның
Бар күш қуаттарын осы мақсатқа жұмылдырады. Бірақ олардың ойдағыдай
1916 жылы жер аудару мерзімі бітіп, Самардан Орынборға
Бүкіл мағыналы өмірін халқының азаттық алып, еркін ел болуына
«Алаш» партиясының басшылары, 1917, солдан оңға қарай: Ахмет Байтұрсынұлы
Ол Ақпан төңкерісінен үлкен үміт күтеді. Бірақ ол
Құрылтайдан оралысымен Әлихан қазақ тарихындағы тұңғыш саяси ұйым Алаш
Ә. Бөкейхановтың қуғын-сүргін кезеңінен 2 жыл алдындағы және ату
1919 жылы большевиктер өкіметінің бұрынғы алашордашыларға жасаған кешірімнен
Бірақ, ұлттық намыстан жұрдай, жалған интернационалист, жадағай белсенділердің көрсетуімен
1989 жылы мамырдың 14 КСРО Жоғарғы сотының
Ғылыми еңбектері: XIX ғасырдың соңында Омбы орман шаруашылығы училищесінде
Әлихан Бөкейханов — ғұлама ғалым ормантанушы, экономист, мал шаруашылығын
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін жариялаған 1991 жылдың желтоқсанынан осы уақытқа
Жалпы алғанда, Алаш қайраткерлерінің мұрасын зерделеп, ғылыми түйін жасау
Сонымен, жекелеген ой-пікірлерімізді ортаға салсақ,..
біріншіден, зерттеуші ғалым немесе қаламгер – жазармандар тарапынан болсын,
Тұлғаларын биіктетіп тұрған жайт туған халқының қамын ойлау, ал,
Егер өзі сенген кеңестік жүйе тарапынан уақыт өте келе,
Тұтастық, кешенді зерттеу тұрғысынан үңілсек, Алаш қайраткерлерінің еңбегі мен
Демек, Ә. Бөкейханов өзіне дейінгі ұлылар мен ірілер ұстанған
Ең маңыздысы, Алаш атты тәуелсіздікке ұмтылған айрықша феномен –
Алаш қайраткерлерінің ең ұлы еңбегі олардың қалың елдің ыстық
Егер Алаш қайраткерлері әрі саясаткер, әрі экономист, әрі заңгер,
Біріншіден, Алашорда басшылары, әсіресе, Ә. Бөкейхановтың бұндай аса маңызды
Екіншіден, Ә. Бөкейханов Ермековтей жас қайраткерді маңызды істі шешуге
Үшіншіден, осынау күрделі істе өз білімі мен біліктілігі арқылы
Ғалым Е. Сыдықовтың «Троцкийдің хаты. Алаш арыстары айтқан ақиқат»
Жалпы, М. Қозыбаев, К. Нұрпейісов, М. Қойгелдиев, Әбжанов Х.
Алашорда қозғалысы, Алаш партиясы, кейініректегі Алашорда үкіметі туралы зерттеулер
Ә.Бөкейхан – қазақтың басын біріктіріп ерікті ел болуын көксеп,
Ә.Бөкейханов бастаған бұратана бөлiмi өзiнің Мәскеу, Минск және Киев
Бұратана бөлiмi үшін ең үлкен мәселеге айналған жұмысшыларға дәрiгерлiк
Ә.Бөкейханов «Қазаққа» жазған хатында Майданда науқастанған жiгiттердi земскi союздың
1917 жылы 28 шiлдеде Минскiдегi бұратан бөлiмi өз жұмысын
Осылайша, 1917 жылдың шiлдесiнің соңы тамызының басында майдандағы жұмысқа
Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Е.Ғұмаров, т.б. бір топ қайраткерлердің атынан
1917 ж. 5 желтоқсанда Орынборда жалпы қазақ қырғыз съезі
Съезде Алаш автономиясының орталық атқарушы-өкіметі органы Ұлт кеңес –
Алашорда Ұлт Кеңесі үкіметінің төрағасы болып Ә.Бөкейханов сайланды. Бұл
Алаштың идеясы Ұлттық-демократиялық билік болды. Кеңес өкіметі Алаш үкіметтік
Алаш партиясы мен Алашорда үкіметі құқықтық мемлекеттік жағдайға ерекше
Бөкейхан баспасөз жұмысына 1890 жылдардан бастап араласа бастаған. Олай
Бөкейханның 1924-25 жылдары басылған еңбектері: Л.Н.Толстой «Қажымұрат». Аударушы: Қыр
Бөкейхан 1925 жылы Л.Н.Толстойдың тағы үш шығармасын аударып, Москвада
Ә.Бөкейхановтың көзқарасындағы педагогикалық идеяларының бүгінгі педагогика үшін маңызын біз
Ағартушының педагог - зерттеушілерге беретін білімі ұшан-теніз. Ол кітап,
Ә.Бөкейханов шығармашылығында ақыл-ой елегінен өткізілген өмір тәжірибесінің даналық тұжырым-қорытындысы,
Еліміз ұлттың жан саулығын бұзуға шынайы қауіп-қатер болып бара
Қазақстанның тәуелсіздігі Ә.Бөкейханов тағылымына шынайы қөзқарасты қалыптастыра бастады, оның
Ә.Бөкейханов оған өмірдің өзі көрсеткен білім беру мен тәрбие
Адамгершілігі бар тұлғаны тәрбиелеу объективті қажетті процесс болған кезеңде
Әлихан Бөкейханның педагогикалық көзқарастарының зерттелу жайы
1997 жыл Қазақстан Республикасының халықтары үшін “Жалпы ұлттық татулық
Ғалымның мұрасын оқытуға байланысты төмендегідей мәселелер қарастырды:
- барлық мемлекеттік және мелекеттік емес мектепке дейінгі мекемелерде,
- әр түрлі этникалық және әлеуметтік топтардың пайдалануына жеңіл,
Ә.Бөкейхан Абайдың тікелей ізбасар-мұрагері және оның идеясын жалпақ қазақ
Сондықтан, ең алдымен ағартушылық идеясы қандай еді, Ә.Бөкейхан
Ыбырай заманы Ресей патшалығының отаршылдық саясатымен тұстас келді. Орыс
Оны Н. И. Ильминскийдің синодтық обер-прокурор К.Н.Победоносцевке жазған хатынан
”Біз үшін – дейді ол, - бұратаналар орысша сөйлегенде
Ә.Бөкейхан шығармаларынының бәрі адам жанының небір түпкірлеріне үңілетін, адамгершілікке
Оның ойынша оқытудың негізгі мақсаты – пән мазмұны бойынша
Ә.Бөкейхан мен А.Байтұрсыновтың ағартушылық-педагогикалық мұраларын зерделей келе, олардың идеяларының
Біріншіден, екеуі де бар ғұмырларын ұлттық мектеп ашуға, қазақ
Екіншіден, сондай дәрежеде білім беретін төл оқу-құралдарын, сол оқулықтарға
Үшіншіден, болашақ маман даярлау ісін жандандыру, ұлттық мектептер құрылымын
Сол сияқты, А.Байтұрсынов Ыбырайдың рухани және тарихи ізбасары екенін
«Бауырым Ахмет!
... Алтынсарының баласы Ыбырай хақында өзіңіз жазсаңыз жақсы болар
Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мәселе – бұл жан-жақты
Оқушы қабілеттерін жан-жақты дамытып, шығармашылығын ұштай білу үшін ұстаз
Демек, бүгінгі заман мұғалімі қазіргі қоғамдық-әлеуметтік талаптарға жауап беретін,
Ол үшін мұғалім оқыту мен тәрбиенің тиімді жолдарын іздестіріп,
Жастарға жүйелі білім, саналы тәрбие беру ісіне жаңа талап
Мұғалімдер сабақтың теориясы мен практикасын үйлестіріп, оқыту тәсілдерін
Сондай-ақ, оқыту теориясы мен жеке пән әдістемесінің, жаттығу мен
Мұндай міндетті жүзеге асыруда орта мектептердегі қазақ тілі мен
Әрбір туындыдан, оның авторының өмірі мен шығармашылығынан ләззат ала
Ендеше, қазақ әдебиетіндегі ұлы тұлғалардың бірі Ә.Бөкейхан мұрасын жан-жақты
Ә.Бөкейхан- көркем әдебиетіміздің өркендеп өсу жолында, үлгі-өнеге болатын еңбегімен
1926 жылы басылып шыққан еңбектері: «23 жоқтау» (154 бет).
Бөкейхан 1925 жылы Н.К.Крупскаяның: «Халық ағарту туралы Лениннің өсиеті»
Өйткені, бұдан 2,5 мың жыл бұрын қытай, грек елдері
Ондағы мақсаттары олардан сарай ақындары, өнер иелері шықсын дегендік
Ендеше, бүгінгі таңдағы қазақ педагогикасының өзекті мәселесінің бірі –
Мұндай мақсатты жүзеге асыруда Ә.Бөкейхан сынды тұлғаның өмірі мен
“Әр адамның сұлулық сезімдері әр түрлі нәрседен оянымпаз болады.
Искусствоның әйтеуір бір түрінен ләззат алмайтын, біреуіне құмарланбайтын адам
Оқушының шығармашылық әрекетке батыл, жылдам енуінің мәні – оның
Ол үшін көркемдік ойлауға баулитын әдебиет сабақтарының мәні зор.
Алаш автономиясының Алашорда аталған (Алаштың ордасы немесе Үкіметi) ұлт
Алашорданың (Алаштың ордасы-ҮкіметтiҢ) төраҚасы баламалы жағдайда сайланды. өкiмет төраҚасына
Әлихан Бөкейханов Москваға Орталық Совет Үкіметiнің басшысы В.Ленинмен және
1919 жылдың соңы мен 1920 жылдың басында Алашорда мен
Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов бастаған бiр топ қайраткерлердің ұсынысы және
Азамат соғысы басталып кеткеннен кейiнгi кезеңде Ә.Бөкейханов бастаған Алашорда
1918 жылдың жазына қарай Алашорда бастаған күштер және большевиктер
1918 жылғы маусым айында Алашорда заңдық күшi бар бiрнеше
Алашорда қабылдаған алғашғы заңдық мәнi бар маңызды құжаттардың бiрi
Алашорданың ұлттық-мемлекеттiк құрылыс саласындағы қызметiнің алғашғы қадамдарында «халықтық милиция»
1918 жылы шiлденің 24-iнде Алашорданың төрағасы Әлихан Бөкейханов Жаңа
Әлихан Бөкейханов жер-жерлердегi өз жасақтарына халықтық милицияны ұйымдастыру барысында
Азамат соғысы жағдайында Алашорда жетекшiсi өздерiнің басты саяси қарсыластары
1919 жылдың соңы мен 1920 жылдың басында Алашорда мен
Советтiк негiздегi, пролетариат диктатурасы түрiндегi ұлттық мемлекеттiктi қабылдамаған, оған
Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов бастаған бiр топ қайраткерлердің ұсынысы және
Азамат соғысы басталып кеткеннен кейiнгi кезеңде Ә.Бөкейханов бастаған Алашорда
Ә.Бөкейханов пен оның серiктерi большевиктер партиясы ұсынған жоспарды қазақ
Бiздің пiкiрiмiзше, ғасырлар бойы өз шешiмiн таппай келген жер
Қазақ елiнің мүддесiне төнген қауiптi тура түсiнген Әлихан Бөкейханов
Қазақстанда жаңа қоныстанушыларға жарарлық артық жер жоқ екендiгiн Ғылым
Әлихан Бөкейханов Нұрмұхамедұлы 1922 жылдан бастап Москвада, ОГПУ орындарының
1937 жылы 27 қыркүйекте КСРО Жоғары соты әскери коллегиясының
Азамат соғысы жағдайында Алашорда жетекшiсi өздерiнің басты саяси қарсыластары
1919 жылдың соңы мен 1920 жылдың басында Алашорда мен
Советтiк негiздегi, пролетариат диктатурасы түрiндегi ұлттық мемлекеттiктi қабылдамаған, оған
Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов бастаған бiр топ қайраткерлердің ұсынысы және
Азамат соғысы басталып кеткеннен кейiнгi кезеңде Ә.Бөкейханов бастаған Алашорда
Мемлекетіміздің тәуелсіздікке қол жеткізуіне байланысты тарихи санасы бар, шығармашылықпен
Біздің жүргізген зерттеуіміз Ә.Бөкейхановтың педагогикалық шығармашылық мұрасын оқып білуге
Әлихан Бөкейханов - қоғам қайраткері, саясаткер, Алаш қозғалысының жетекшісі
Ә. Бөкейхановтың қазақ халқының тарихына, мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігіне қатысты
Ә. Бөкейхановтың 1896-1901 жылдары Ф.А. Щербина бастаған экспедицияның мүшесі
Ә. Бөкейханов экономист-ғалым ретінде қазақтардың шаруашылық жүйесін олардың мекен
Салыстырмалы түрде егін шаруашылығына қолайлы деген Ақмола облысына шаруаларды
Дәйекті дәлелдер арқылы Ә. Бөкейханов қоныс аудару саясатының қарқынын
Ә. Бөкейханов ХІХ ғ. бастап қазақтардың шаруашылығындағы өзгерістерге негізгі
Ә. Бөкейханов өзінің ғылыми-публицистикалық еңбектерінде қазақ халқының шаруашылық жүргізу
Соған орай патша үкіметінің отарлық мәнге ие аграрлық қоныс
Қазақ жерінде жүргізілген отарлық сипаттағы аграрлық саясат нәтижесінде табиғат
Бұл бір жағдай болса, екінші фактор ол – егін
Ә. Бөкейхановтың ғылыми-зерттеу әдісі өзінің кешенділігімен ерекшеленеді. Қазақ халқының
Мысалы, ол өзінің аталмыш еңбегінде сол кезеңде ешкі малын
Ә. Бөкейханов өзінің қоғамдық-саяси қызметі арқылы тек қазақ халқы
Көшпелі мал шаруашылығының басты негізі – төрт түлік малды
Ә. Бөкейхановтың қазақтың дәстүрлі шаруашылығына қатысты жазған еңбектерінің түпкі
Жалпы, Ә. Бөкейхановтың қазақ халқының дәстүрлі мал шаруашылығы жәйлі
Қазақстан тәуелсіздігінің 20 жылдығы аясында халқымыздың біртуар азаматы Әлихан
Қорытынды
ХХ ғасырдың басындағы ой-пікірлерді, оның ішінде педагогикалық, ағартушылық мұраларын,
ХХ ғасырдың басында Қазақстанда ұлттық білім беру ісінің жанданып
Ә.Бөкейханның педагогикалық ой-пікірлері, ағартушылық қызметі зерделеніп, оның ұлттық ғылым-білімнің
Ә.Бөкейханның педагогикалық, қоғамдық, саяси-әлеуметтік көзқарасының қалыптасуына отбасының, өскен ортаның,
Ә.Бөкейхан мұраларын пайдалану арқылы студенттердің іс-әрекет қатынасын қалыптастыруға мүмкіндіктің
Ә.Бөкейханның педагогикалық мұраларын зерттеп, оны педагогикалық колледждердің оқу-тәрбие үрдісіне
Ә.Бөкейханның маман даярлау ісіне байланысты ой-пікірлерін қазіргі философ-педагог ғалымдарымыз
Қорытынды бөлімінде ғұлама ғалым, көрнекті педагог, белгілі қоғам қайраткері
Ә.Бөкейхан мұраларын зерттеудің үш кезеңі және оның туу себептері
- Ә.Бөкейханның жастарды ұлттық болмысқа сай жоғары менталитетті, ұлтжанды
- Ә.Бөкейханның шығармашылығын жан-жақты меңгерту– таптырмас тәрбие құралы екені
- Ғалымның өмірі мен шығармашылығын терең меңгертудің оқушыларды елжандылыққа,
Менің ойымша ендігі міндет – ақыл ой алыбы Ә.Бөкейханның
Сонымен, Ә.Бөкейхан шығармаларының негізгі идеясы жастарды бүгінгі күнде құрғақ
Зерттеу жұмысының барысында алынған ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар жинақталып
Өткен дәуірдегі ағартушылардың мұраларын зерттеуге назар аудару бүгінгі таңдағы
Ағартушы мұрасының педагогика ғылымындағы орнын анықтау, ғылыми айналымға бұрын-соңды
Зерттеуге алынған мәселеге жанама немесе тікелей қатысы бар ғылыми-педагогикалық
Ә.Бөкейхановтың еңбектерін, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу негізінде біздерге ағартушының шығармашылық
Ағартушының іс-әрекеті мен мұрасында негізгі болып табылатыны тәрбие мәселесіне
Ә.Бөкейхановтың педагогикалық көзқарастарын зерттеу, талдау, жүйеге келтіру оның зерттеуге
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді, ағартушының еңбектерін зерттеп, олардың мазмұнымен танысу біздерге
Ә.Бөкейхановтың шығармашылық мұрасындағы педагогикаға қатысты тақырыптары мынандай мәселелерді қамтиды:
адамгершілік тәрбиесі; рухани-имандылыққа бағдарлау; еңбек тәрбиесі; патриоттық тәрбие; қүқықтық
Сонымен бірге оның көзқарастарындағы оқыту, білім беру мәселелері бойынша
Ағартушының іс-әрекеті мен мұрасындағы кең қүлаш жая қамтылған тәрбие
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.1861-1930 жылдардағы Қазақстанда бастауыш білім берудің тарихы //Монография. –Алматы.
Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы Алматы., 1995 ж.
Қойшыбаев Б. Әлихан Бөкейханов. Қазағ әдебиетi. 1989жыл. 9 маусым.
Сармурзин А.Г. Григорьев Бөкейханов және тарих шындығы. Қазақ әдебиетi,
Қойгелдиев М., Ә.Бөкейханов саяси портрет. Ақиқат.1992ж.
Бөкейхан Ә. Таңдамалы. Алматы., Қазақ энциклопедиясы. Бас редакциясы.
Нұрпейiсов К. Алаш һәм Алашорда. Алматы., 1995 ж.
Қазақ газетi, Алматы., 1994 ж.
Ахмедов Ғ. Алаш, Алаш болғанда, Алматы., 1996 ж.
Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. Алматы., 1998 ж.
Атабаев Қ. Қазақ баспасөзi Қазақстан тарихының дерек көзi
( 1870-1918 ж.).
Нұрпейiсов К. Қазақ интеллигенциясының әмiршiл-әкiмшiл жүйеге Ғылым мен мәдениет
Букейхан А.Н. и русское масонство. Казахстанская правда, 28.10. 1993
Бөкейхан Ә. Жұлдыз. 1996 ж. №1.
Бөкейхан Ә. Шығармалар. Алматы., 1994 ж.
Ғозыбаев М. Ғұмырнама жанрын зерттеу мәселелерi // Қазақ тарихы.
Богачев Алаш-Орда. В кн. Г.Сафаров. Колониальная революция (Опыт Туркестана).
Брайнин С. Шафиро Ш. Очерки по исторни Алашорды. Алма-Ата-Москва:
Бейсимбиев К.Б. Идейно-политическое течение в Казахстане конца ХIХ –начало
Очерки истории общественно-политической и философской мысли Казахстана. Алматы. Қазақстан
Аманжолова Д.А. Партия Алаш: история историграфия. Учебное пособие. 1993
Аманжолова Д.А. Казахский автономизм и Россия. Москва., 1994г.
Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. Алматы., Атамұра, 1999 ж.
Өзбекұлы С. Арыстары алаштың. Алматы., Жетi жарғы, 1998 ж.
Айқап, Алматы: Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы. 1995ж.
Қазақ газетi. Алматы: Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы. 1998
Құл-Мұхаммед М. Алаш ардагерi. Алматы: Жетi жарғы, 1996 ж.
Әлихан Бөкейханов. Роман бәйгесi. Қазақ, 1915 ж. № 120,
Бөкейханов Ә. Тағы да соғыс. Қазақ. Жинақ. Б.104.
Жәнiбеков Ж. Алаш құрбандары. Қазақ. №264, 1918 ж.
Сарыарқа 1918. 18 март, № 34.
Қазақ, № 262, 1918 ж. 30-июль.
Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. Ататек. Алматы., 1995 ж.
Тәжібаев Ә., Сәтбаева Ш. Шәкәрім Құдайбердиев // Ш.Құдайбердиев
шығармалары: өлеңдер, дастандар, қара сөздер. - Алматы:
Жазушы, 1988. -12 б.
Құдайбердиев Ш. Шығармалары. Алматы. Жазушы, 1988. -6-8б.
Садықбек М., Ыбырай С.Б. Шәкәрім Құдайбердіұлының рухани мұрасы. Алматы,
Бержанов К.Б. Русско-казахское содружество в развитии просвещения: историко педагогическое
Джуринский А.Н.. Размышления над историей педагогики.// Педагогика. - 2001.
Қазақстан Республикасының тарихи сана қалыптасуының Тұжырымдамасы// Егемен Қазақстан.- 1995.
Нысанбаев Ә. Иассауидің дүниетанымы мен философиясы.// Ақиқат- 1994.-№2
Есім Ғ. Адам мен Алла.// Абайдың дүниетанымы мен философиясы.-
Құсайынұлы Т. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің дүние таным көзқарастары мен
Бисенов Б. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының саяси әлеуметтік-философиялық көзқарастары.// Ізденіс-
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында.-Алматы, 1994.
Бейсембиев Қ. 19ғ. аяғы мен 20 ғ. басындағы Қазақстандағы
Учебное пособие по истории Казахстана с древнейших времен до
Мадин И.Б. Қазақстанда совет дәуіріндегі педагогикалық ой-пікірлердің дамуы.- Алматы:
Назарбаев Н.Ә. Қалың елім қазағым.-Алматы: Өнер,1998.
Сембаев А.И. История развития советской школы в Казахстане.-А.: Казучпедгиз,
Құнантаева К.Қ. Развитие образования в Казахстане 1917-2000 годы: автореферат
Уманов Г.А. Педагогические проблемы развития профессионально-технического образования в Казахстане.-
Сейталиев К.Б. Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасуы мен
Омар Е.О. Қазақстанда мектептен тыс мекемелердің қалыптасуы және дамуы
Мухитова Р.Б. Развитие высшего педагогического образования в Республике Казахстан
Букейханов А. Овцеводство в Степном крае // Бөкейхан Ә.
Альмухамедов Б.А. История становления и тенденция развития системы повышения
Әлсатов Т.М. Қазақ хандығы тұсындағы педагогикалық ойлардың дамуы (ХҮ-ХҮІП
Ильясова А.Н. Проблемы развития педагогической теории Казахстана (1900-1960гг.): диссертация
Ибраева К.Ж. Х-ХІҮ ғғ. Қазақстандағы тәлімдік ой-пікірлердің қалыптасуы және
Храпченков Г.М. Школы Казахстана в начале XX века (1901-1917гг.):
Байменова Б.С. Алашорда қайраткерлерінің педагогикалық мұрасы: п.ғ.к.... авторефераты.- Астана,
Шевченко И.Н. Развитие инновационной начальной школы в Республике Казахстан
Сайдахметова Л.Т. Қазақстан мектептерінде оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің дамуы (1970-2000жж.):
Ибраимова Ж.К. Шығыс Қазақстан аймағындағы білім беру жүйесінің қалыптасуы
Букейханов А. Русские поселения в глубине Степного края //
Букейханов А. Исторические судьбы Киргизского края и культурные его
Бөкейханов Ә. Жауап хат //«Қазақ» газеті / Құраст. Субханбердина
Букейханов А. Киргизы // Бөкейхан Ә. Таңдамалы. – Алматы,
Букейханов А. Киргизы // Бөкейхан Ә. Таңдамалы. – Алматы,
Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. –Алматы:
Касымбаев Ж. Государственные деятели казахских ханств 18-первой половины 19
Ресейлік патша үкіметінің қазақ жеріндегі мектептерге ұсынған ережелерінің жүйесі.
4
4
3
