TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Мазмұны

Кіріспе 4

1 Мәліметтер үлгілері 6

1.1 Мәліметтер үлгілерінің түрлері 6

1.2 Реляйиялық есептеу тілдері 10

1.3 Реляциялық алгебра тәсілімен қатынастарды өңдеу 12

1.4 Реляциялық мәліметтер қоймасы қатынастарының қасиеттері 18

1.5 Қатынастарды қалыптандыру 20

1.6 Қалыпты түрлер 24

2 БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӨНІМДІ ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРал 31

2.1 Delphi – де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері 31

2.2. Delphi-де мәліметтер қорымен байланысты ұйымдастыру 35

2.3 TQuery компонентімен жұмыс 39

2.4 TDBGrid компонентін қолдану 45

3 «Қонақ үй» программасын сипаттау 54

3.1 Программаның негізгі терезесі 54

3.2 Клиентпен жұмыс 54

3.3 Бөдмелер мен қызмет түрлерін өзгерту 56

3.4 Тұрып кеткен клиенттер туралы ақпарат 56

қорытынды 58

Қолданылған әдебиеттер 60

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 66 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны

Кіріспе 4

1 Мәліметтер үлгілері 6

1.1 Мәліметтер үлгілерінің түрлері 6

1.2 Реляйиялық есептеу тілдері 10

1.3 Реляциялық алгебра тәсілімен қатынастарды өңдеу 12
1.4 Реляциялық мәліметтер қоймасы қатынастарының қасиеттері 18
1.5 Қатынастарды қалыптандыру 20

1.6 Қалыпты түрлер 24

2 БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӨНІМДІ ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРал
2.1 Delphi – де қолданылатын мәліметтер қорының
2.2. Delphi-де мәліметтер қорымен байланысты ұйымдастыру 35

2.3 TQuery компонентімен жұмыс 39

2.4 TDBGrid компонентін қолдану 45

3 «Қонақ үй» программасын сипаттау 54

3.1 Программаның негізгі терезесі 54

3.2 Клиентпен жұмыс 54

3.3 Бөдмелер мен қызмет түрлерін өзгерту 56
3.4 Тұрып кеткен клиенттер туралы ақпарат 56
қорытынды 58

Қолданылған әдебиеттер 60

Кіріспе

Төрт арифметикалық амалдарлы автоматты түрде орындайтын бірінші машина
1642 жылы француздың философы және ғалымы Блез паскаль
1674 жылы немістің философы және математигі Готфрид Лейбниц
XIX ғасырда ағылшын математигі Ч.Бэббидж "Аналитикалық машина" деп
Бэббидждің ойынша бұл командалар жұбын және мәліметтерден тұратын
Жобаның меценаты (қамқоршысы) – белгілі ақын Джорж Байронның
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Герман Холлерит перфокарталарды сұрыптауға
Екінші дүниежүзілік соғыс есептеу құрылғыларын және оларды өндіру
Бұл дтпломдық жұмыстың мақсаты қонақ үй жұмысының процестерін
Программа Delphi ортасында дайындалды. Мәліметтер қоры ретінде Paradox
1 Мәліметтер үлгілері

1.1 Мәліметтер үлгілерінің түрлері

Мәліметтер үлгісінің ұғымы деген мәліметтерге қолданылатын амалдарды және
Жалпы мәліметтер қоймасында мәліметтерді бейнелеп сипаттаудың екі деңгейі
Ақпараттық үлгі бағдарламалық жабдықтауды қолдаушыға түсінікті болатындай түрде
Қолданбалы

бағдарлама МҚБЖ

1.1-сурет. Компьютерде ПЖ-ны ақпараттық үлгілеу

Мәліметтер қоймасын басқару жүйесін (МҚЖБ) қолдайтын мәліметтер үлгісінің
Мәліметтер қоймасын басқару жүйесін (МҚЖБ) жабдықтарымен қолданылатын логикалық
Даталогикалық үлгіні тұрғызу барысында бейнеленгелі отырған пәндік саланың
Егер мәліметтер қоймасын тұрғызғанда пәндік сала туралы ұқсас
Даталогикалық үлгіні сақтау ортасына байланыстыратын болсақ, онда физикалық
Даталогиялық деңгейдегі мәліметтер үлгісінің негізінен үш түрі бар:

Реляциялық;

Желілік;

Иерархиялық.

МҚЖБ осы мәліметтер үлгісінің мүмкіндіктерін жүзеге асыруды қамтамасыз
Мәліметтер үлгісінің иерархиялық түрін өздеріне арқау ететін «ДИАМС»,
Мысалы «ОКА» жүйесінде тармақтардың әрбір ұшында сегмент деп
Иерархиялы үлгілерде әрбір бастапқы сегметке жалпы туындалған бірнеше
Мысалы «ОКА» жүйесі арқылы «Автотауар» мәліметтер қоймасы 1.2-суреттегі
1.2-сурет. «ОКА» жүйесіндегі «Автотауар» мәліметтер қоймасының сипаты

Желістік үлгілердегі байланыстар бағыты мен сипаты ақиқат болмағандықтан,
Мәліметтердің желістік үлгісінің схемасы 1.3-суретте көрсетілген.

Реляциялық үлгілер мәліметтер қоймасын (МҚ) тұрғызуда кең қолданылады.
Реляциялық үлгі мультиүлгілік жүйені тұрғызудағы виртуальді үлгі орнына
Байланыс 4

Байланыс 1 Байланыс 5

Байланыс 2
1.3-сурет. Желістік үлгісінің схемасы

Атрибут - ақпарат бірлігінің элементі болып, және ол
Реляциялық МҚ-ның қатынасы шектеулі шарттарды сақтау арқылы екі
S(rel) = Мұндағы A - атрибуттар атының жиыны;

R - қатынастар атының жиыны;

Dom - атрибуттардың денге енуі;

Rel - қатынастар құрылымының сипаты,

V(s) - МҚ-дағы шектеулер жиыны.

Реляциялық МҚБЖ-дағы қатынастарға вмвлдар қолдану тілдері реляциялық есептеу
Реляциялық есептеу тілдері предикаттарды есептеуге негізделген. Олар қолданушыларға
Реляциялық алгебра тілінде реляциялық алгебраға (Кодд алгебрасына, 
1.2 Реляйиялық есептеу тілдері

Нәтижелі қатынастарды қанағатандыратын қасиеттерді сипаттау, яғни декларативті ыңғай
Қарапайым тілдегі сөйлемдерді мағынасы бойынша ақиқат және жалған
Реляциялық есептеуде көбінесе математикалық логиканың келесі ұғымдары қолданылады:

«коньюнкция (және) - », «дизьюнкция (немесе) - »,
айнымалылар мен тұрақтырлар таңбасы. Реляциялық есептеудің тілдік конструкцияларында
термдер, яғни кез келген айнымалылар мен тұрақтылар, аргументтері
аргументтері терм болатын формула-предикаттар, мұндағы педикат ұғымын түсіну
формулалар, яғни қарапайым формулаларға жалпылық кванторды (all) немесе
Мысалы, 0, 1 немесе жалған, ақиқат жиыны
Ал, А   А деген аксиома «қажетті
Реляциялық есептеу тілдері қолдаушыларға МҚ-ға «сұраныстарды» жазу үшін
1.1-кесте. Логикалық амалдарға мысал

Х У Х  У Х  У
0

0

1

1 0

1

0

1 0

0

0

1 0

1

1

1 1

1

0

1 1

1

0

0

Реляциялық есептеудің алғашқы тілі ALFA Коддтың өңдеуі арқылы
1.3 Реляциялық алгебра тәсілімен қатынастарды өңдеу

Қатынастарға амалдар қолдану барысында алгебралық түрдегі жазулерды немесе
Қатынастарға қолданылатын амалдарға: декарттық көбейту, бірігу, қиылсу, бөлу,
Декарттық көбейту амалын қарастырайық. Айталық, әр түрлі схемедағы
F1 х F2 = F.

F1 F2

ОҚЫРМАНДАР

Аты-жөні

Балашов Қ.

Шаденов Е.

ӘДЕБИЕТТЕР

Оқулықтар Алған мерзімі

Информатика

Физика

Ағылшын тілі 02.01.01

04.01.01

08.01.01

F

ТІРКЕУ ПАРАҒЫ

Аты-жөні Оқулық Алған мерзімі

Балашов Қ.

Балашов Қ.

Балашов Қ.

Шаденов Е.

Шаденов Е.

Шаденов Е. Информатика

Физика

Ағылшын тілі

Информатика

Физика

Ағылшын тілі 02.01.01

04.01.01

08.01.01

02.01.01

04.01.01

08.01.01

1.4-сурет. Декарттық көбейту амалын мысал

Берілу амалы бірдей құрылымдағы бастапқы екі қатынас үшін
Y = Y1  Y2

Y1 Y2

ТАҒАМДАР

Аты Құны

Нан

Сүт

Ет

Тұз

Қант 25 тг./дана

40 тг./л

290 тг./кг

20 тг./кг

80 тг./кг

КИІМДЕР

Аты Құны

Көйлек

Қалпақ

Орамал

Кеудеше

1500 тг./дана

500 тг./ дана

1000 тг./ дана

750 тг./ дана

Y

ТАУАРЛАР

Аты Құны

Нан

Сүт

Ет

Тұз

Қант

Көйлек

Қалпақ

Орамал

Кеудеше 25 тг./дана

40 тг./л

290 тг./кг

20 тг./кг

80 тг./кг

1500 тг./дана

500 тг./ дана

1000 тг./ дана

750 тг./ дана

1.5-сурет. Бірігу амалына мысал

Қиылысу амалы орындалған да бар кортеждер қамтылады. Егер
R = R1  R2

Қиылысу амалының нәтижесі 3.6-суретте көрсетілген

R1

Студент

Аты-жөні Пән Баға

Аскаров М.

Жұмабаев Н.

Сәрсекова Р.

Омароа Е.

Тілегенов А.

Өмірзақов А. Тарих

Тарих

Тарих

Тарих

Ағылшын тілі

Тарих 3

5

5

3

5

3

R2

Студент

Аты-жөні Пән Баға

Аскаров М.

Жұмабаев Н.

Сәрсекова Р.

Тілегенов А.

Өмірзақов А. Физика

Тарих

Тарих

Ағылшын тілі

Тарих 3

5

5

5

3

R

Студент

Аты-жөні Пән Баға

Жұмабаев Н.

Сәрсекова Р.

Тілегенов А.

Өмірзақов А. Тарих

Тарих

Ағылшын тілі

Тарих 5

5

5

3

1.6-сурет. Қиылысу амалына мысал

Бөлу амалы - берілген қатынастардан қандай да бір
R3 = D (T,L)

мұндағы D - бөлу амалының белгісі;

T - бөлінетін қатынас;

L - бөлуші қатынас;

R3 - нәтижелік қатынас.

Бөлуші қатынас бірнеше бөлуші қатынастар атрибуттарынан түзіліп, ал
R3

Студент

Аты-жөні Пән Баға

Жұмабаев Н.

Сәрсекова Р.

Тілегенов А. Тарих

Тарих

Ағылшын тілі 5

5

5

1.7-сурет. Бөлу амалына мысал

Айырмашылық амалының орындалуы арқылы екінші қатынастарға енбеген, тек
Мысалы, 3.6-суреттегі R1, R2 қатынастарына осы амалды
R1 = R1 R2

R4

Студент

Аты-жөні Пән Баға

Омароа Е. Тарих 3

1.8-сурет. Айырмашылық амалына мысал

Келесі, проекция амалы арқылы нәтижелік қатынасқа алғашқы қатынастардан
R5 = R1 |P|

мұндағы R5 - бастапқы қатынас;

R1 - нәтижелік қатынас;

P - проекция шарты.

Яғни, 3.6-суреттегі R1 қатынасын қарастырайық. Ондағы «Пән» атрибуттаруна
Студент

Пән Баға

Тарих

Тарих

Тарих

Ағылшын тілі 4

5

3

4

1.9-сурет. Проекция амалына мысал

Қосылу амалын екі қатынасқа қолданып, нәтижесінде бі қатынас
U = U1|p|U2,

U1, U2 - бастапқы қатынастар.

Бастапқы бірінші қатынастың әрбір қатары екінші қатынастың барлық
U1

МАМАНДАР

Аты-жөні Мамандығы

Аскаров М.

Жұмабаев Н.

Сәрсекова Р.

Жұматов Ж.

Исаев И. Экономист

Дәрігер

Бухғалтер

Дәрігер

Бухғалтер

U2

МАМАНДАР

Мамандық Жасы

Экономист

Дәрігер

Бухғалтер 35

30

34

U

МАМАНДАР

Аты-жөні Мамандығы Жасы

Аскаров М.

Жұмабаев Н.

Сәрсекова Р. Экономист

Дәрігер

Бухғалтер 35

30

34

1.10-сурет. Қосылу амалына мысал

Таңдау амалы бір қатынас үшін орындалады:

T = J|p|.

мұндағы T - нәтижелік қатынас;

J - бастапқы қатынас;

p - тандау шарты.

Бұл амалдың орындалуы барысында бастапқы қатынастан қандай
СТУДЕТТЕР ТОБЫ

Топтардың белгісі Студеттер саны Банк ісі -
Банк ісі - 2

Салық - 1

Салық - 2

Салық - 3

Мемлекеттік бюджет - 1

Құнды қағаздар парағы - 1 20

19

18

18

17

16

16

СТУДЕТТЕР ТОБЫ

Топтардың белгісі Студеттер саны

Салық - 3

Мемлекеттік бюджет - 1

Құнды қағаздар парағы - 1 17

16

16

1.11-сурет. Талдау амалына мысал

1.4 Реляциялық мәліметтер қоймасы қатынастарының қасиеттері

Реляциялық мәліметтер қоймасындағы қатынастар оының мазмұнына қарай, объектілік
Объектілік қатынас объектілер туралы мәліметтерді сақтайды. Объектілік қатынаста
ҚЫЗМЕТКЕР

Аты-жөні Туғылған мерзімі Мамандағы Еңбек стажы

Ахмет Т.Т.

Елубаев С.Е.

Жандосов Ж.А.

Сақабаев Н.Ф.

Шарипбаев М.А 01.01.1975

22.03.1978

05.06.1968

16.08.1977

23.02.1978 Жүргізуші

Оқытушы

Кәсіпкер

Заңгер

Экономист 3

2

6

4

1

1.12-сурет. Қызметкер қатынасы

ҚЫЗМЕТКЕР қатынасында «Аты-жөні» атрибуты кілтке жатады. Ол кестенің
Объектілік қатынаста бірдей (ұқсас) тілттер қатары өзара қайталанбауы
Байланыстық қатынас екі немесе одан да көп объектілік
Байланыстық қатынасқа мысал ретінде ЖҮРГІЗЕДІ (Қызметкер, көлік) қатынасын
КӨЛІК

Маркасы Түсі Шығу мерзімі

Волга

Таврия

Москвич-2141

ГАЗель

Мазда-626 Ақ

Көк

Ақ

Көгілдір

Қызыл 1990

1996

1989

1997

1999

1.13-сурет. Көлік қатынасы

ЖҮРГІЗЕДІ байланыстық қатынасы 1.14-суреттегі мәліметтерден құралады.

ЖҮРГІЗЕДІ

Қызметкер Көлік

Ахмет Т.Т.

Елубаев С.Е.

Жандосов Ж.А.

Сақабаев Н.Ф.

Шарипбаев М.А. Москвич-2141

Таврия

ГАЗель

Волга

Мазда-626

1.14-сурет. Қызметкер қатынасы

Байланыстық қатынастардағы кілттер сыртқы кілттер деп аталады, себебі
Реляциялық үлгі мәліметтердің бүтінділігі үшін кілттер шектеу қояды.
Реляциялық үлгі қоймасында әрбір қатынасқа қойылатын тағы бір
ТАУАР

Тауар түрлері Амалдар

Қоймадағы Дүкендегі

Маталар

Киімдер

Ыдыстар

Кілемдер

Жіптер Тауарды қабылдау

Тауарды түсіру

Тауарды тіркеу

Тауарды шығару Тауарды түсіру

Тауарды сату

1.15-сурет. Қалыптастырылмаған тауар қатынасы

ТАУАР

Тауар түрлері Қоймадағы амалдар Дүкендегі амалдар

Маталар

Киімдер

Ыдыстар

Кілемдер

Жіптер Тауарды қабылдау

Тауарды түсіру

Тауарды тіркеу

Тауарды шығару Тауарды түсіру

Тауарды сату

1.16-сурет. Қалыптастырылған тауар қатынасы

1.15 және 1.16-суреттердегі ТАУАР қатынасындағы кілтке «Тауар түрлері»
Бірінші қалыпты түрге келтірілген (1ҚТ) деп атайды қатынас
Кез келген кестелердегі қатынастарды мәліметтердің реляциялық үлгідегі қатынастары
кестедегі бағаналар аты әр түрлі болып, ал олардың
кестедегі барлық қатарлар құрылымдарының бірдей болуы;

кестенің барлық қатарларының әр түрлі болуы;

кестедегі қатынастар басқа қатынасты құрамды бөлік ретінде қамтымауы;

сыртқы кілттер үшін сілтеме бүтінділіктің сақталуы.

1.5 Қатынастарды қалыптандыру

Реляциялық мәліметтер қоймасының қатынастары құрылымдық және семантыкалық ақпаратты
Мәліметтер қоймасының қатынастар атрибуттарының құрамында қажет емес атқарымдық
Жалпы түрде, егер кез келген уақыт мезетінде А-ның
Атқарымдық тәуелділіктер көмегімен қатынастар кілтінің ұғымы анықталады.

Мәліметтерді өңдеу жүйесінде, объектілер жиынтығындағы әрбір объектіні ерекше
Егер объектілер жиынтығының сипаттауда кілті жоқ атрибуттардың бірігулері
Мысалы «ЖИНАҚ КАССАСЫ» үшін шоттарды белгілеуге арналған ШОТ
Кілтті тандау барысы мәліметтер үлгісін жобалаудағы маңызды сәт.
Алғашқы кілт ұғымынан басқа, құрама кілт ұғымдары да
Атқарымдық тәуелділіктің қарапайым түрі екі атрибутты қамтиды. Мысалы,
Ол үшін А және В атрибуттары арасындағы атқарылымдық
Біз қарастырып отырған мысал үшін тәуелділік келесі түрде
Оқулық аты -  Авторы;

Нөмірі  - Оқулық аты;

Оқулық аты -  Шыққан жол;

Оқулық аты -  Баспахана.

Қатынастар 1ҚТ күйінде болса, кілттік емес атрибуттардан тәуелді
Кілттік емес атрибут барлық құрамды кілттен тәуелді болады,
Нөмірі Оқулық аты Авторы Баспахана
100 Экономикалық

теория негіздері Әубәтіров Я.

және т.б. Алматы:

Санат 1998 479

101 Экономикадағы ақпараттық жүйелер Бралиева Н.

және т.б. Алматы:

Нұр 2001 100

102 Ақпараттық менеджмент Бралиева Н.

және т.б. Алматы:

Экономика 2000 99

103 Информационные системы в экономике Дик В.В. Москва:

ФиС 1996 270

1.17-сурет. Әдебиет - автор қатынасы

егер А, В, С атрибуттарына А - 
Оқулық аты -  Авторы -  Шыққан
Келесі көп мәнді тәуелділік жағдайын қарастырайық. Қандай да
Көп мәнді тәуелділік болуы үшін кем дегенде үш
жетекші

Аты-жөні Топ Секция

Әбіаханова Ж.

Ықыласова Д.

Әбіаханова Ж.

Ықыласова Д.

Ықыласова Д. 1

2

1

1

2 Волейбол

Баскетбол

Шахмат

Шахмат

Волейбол

1.18-сурет. Тізім қатынасы

бұл мысалда жетекші мен бірнеше топ арасындағы -
1 Х

Аты-жөні  - - - - 
Егер жетекшілер де көп болып, секциялар да бірнешеу
1.6 Қалыпты түрлер

Қалыпты түратқарымдық тәуелділіктің нақты шектен және мәліметтер қоймасындағы
Мысалы, ДҮКЕН-ТАУАР қатынас кілтін қарастырайық (1.19-сутет).

ДҮКЕН-ТАУАР қатынасында «Дүкен», «Сипаты», «Телефон», «Тауар», «Бғасы» атрибуттары
дүкендер туралы мәліметтер қайталанады, себебі, бір дүкендегі тауарлар
мәліметтердің артықшылығына қатысты мәселе, яғни, тауар бағасы кортеждегі
дүкендегі қатысты мәселелердің туындауы. Бұл жерде айталық, бір
Осындай жағдайларға байланысты 1ҚТ-дағы қатынас әрі қарай түрлендіруді
Егер қандай да бір қатынас 1ҚТ күйінде болып
Нөмірі Дүкен Сипаты Телефон Тауар Көлемі Бағасы, тг

1

1

2

3

4

4 Рамстор

Рамстор

Астана

Алып

Диана

Диана Гинермаркет

Гинермаркет

Супермаркет

Супермаркет

Минирмаркет

Минирмаркет 587-575

587-575

206-075

297-668

566-810

566-810 Телевизор

Стол

Телевизор

Көйлек

Стол

Көйлек 50*50 см2

100*200 см2

45*45 см2

54 р.

100*200 см2

44 р. 56000

10000

41200

1500

10000

1500

1.19-сурет. Дүкен-тауар қатынасы

ДҮКЕН-ТАУАР қатынасында ДҮКЕН және ТАУАР қатынастарын 2ҚТ-да қарастырайық
ДҮКЕН

Нөмірі Дүкен Сипаты Телефон

1

2

3

4 Рамстор

Астана

Алып

Диана Гинермаркет

Супермаркет

Супермаркет

Минирмаркет 587-575

206-075

297-668

566-810

1.20-сурет. Дүкен қатынасы

ТАУАР қатынасында

Нөмірі Тауар Көлемі Бағасы, тг

1

1

2

3

4

4 Телевизор

Стол

Телевизор

Көйлек

Стол

Көйлек 50*50 см2

100*200 см2

45*45 см2

54 р.

100*200 см2

44 р. 56000

10000

41200

1500

10000

1500

1.21-сурет. Тауар қатынасы

ДҮКЕН қатынасында транзитивті атқарылымдық тәуелділік байқалады:

Нөмірі  Сипаты

Бұл жағдайда дүкендер сипаты туралы ақпарат қайталанады.

Транзитивті тәуелділіктің бар болуы ақпараттың қайталануына, бір атрубуттың
Егер қандай да бір қатынас 2ҚТ-да болып, ондағы
Мұндағы транзитивті атқарымдық тәуелділікті келесі екі атқарылымдық тәуелділік
біріншіден қатынастың ықтимал кітлі кіттік емес атрибутты атқарымдық
екіншіден, қарастырылып отырған атрибут басқа кілттік емес атрибутты
3ҚТ-ға ТІЗІМ қатынасы (1.22-сурет) арқылы мысал қарастырайық.

ТІЗІМ

Аты-жөні Қызметі жалақысы, тг

Әбілғазиев Е.

Бойко И.

Манарбек Д.

Смағұлов А.

Юсипов Т. Директор

Технолог

Инженер

Инженер

технолог 14000

8000

9000

9000

8000

1.22-сурет. Тізім қатынасы

ТІЗІМ қатынасында келесі атқарымдық тәуелділіктер бар:

Аты-жөні  Қызметі

Қызметі  Жалақысы

Аты-жөні  Жалақысы

ТІЗІМ қатынасының кілті - Аты-жөні. Мұндағы «Аты-жөні 
Қызмет = ТІЗІМ [Аты-жөні, Қызметі]

Жалақы = ТІЗІМ [Қызметі, Жалақысы]

Қызметі жәнеЖалақы қатынастары екі атрибутты және оларда
Қызметі

Аты-жөні Қызметі

Әбілғазиев Е.

Бойко И.

Манарбек Д.

Смағұлов А.

Юсипов Т. Директор

Технолог

Инженер

Инженер

технолог

1.23-сурет. Қызметі қатынасы

Жалақы

Қызметі жалақысы, тг

Директор

Технолог

Инженер

Инженер

технолог 14000

8000

9000

9000

8000

1.24-сурет. Жалақы қатынасы

егер қатынастарда кілттен де басқа тәуелділіктер түрі
Дегенмен, R қатынастар схемасы F атқарымдық тәуелділігі бойынша
Мысалы, АВТОКӨЛІК қатынасын қарастырайық (1.25-сурет).

АВТОКӨЛІК

Көлік маркасы Шыққан жылы Құны, доллар

МАЗДА-626

НИССАН-ПАТРОЛ

МАЗДА-626

БМВ-325

КИА-СПОРТЕДЖ

ВМВ-325

МАЗДА-626 1992

1993

1994

1995

1996

1996

1999 5800

7500

6400

8000

5800

8500

6100

1.25-сурет. АВТОКӨЛІК қатынасы

АВТОКӨЛІК қатынасы - «Көлік маркасы», «Шыққын жылы» атрибуттары
Көлік маркасы, Шыққын жылы  Құны

Құны  Шыққын жылы

Соңғы тәуелділіктегі тосын жағдайда автокөлік құны өзгергенде оған
Осы тосын жағдайды болдырмау «Құны»  «Шыққын жылы»
Нәтижелі шыққан «МЕРЗІМ», «ҚҰН» қатынастарын (1.26, 1.27-суреттер) «Шыққын
МЕРЗІМ

Көлік маркасы Шыққан жылы

МАЗДА-626

НИССАН-ПАТРОЛ

МАЗДА-626

БМВ-325

КИА-СПОРТЕДЖ

ВМВ-325

МАЗДА-626 1992

1993

1994

1995

1996

1996

1999

1.26-сурет. Мерзім қатынасы

ҚҰН

Шыққан жылы Құны, доллар

1992

1993

1994

1995

1996

1996

1999 5800

7500

6400

8000

5800

8500

6100

1.27-сурет. Құн қатынасы

егер қатынаста көп мәнді атқарымдық тәуелділік болса, ол
Бұл қатынастан келесі тосын жағдайлар байқалады:

журналдың басқа саны болып шықса, оның қанша кітіпханаларға
ЖУРНАЛ

Журнал аты Шыққан мерзімі Кітапхана

ҚазЭУ хабаршысы

ҚазЭУ хабаршысы

Таңшолпан

Таңшолпан

Мысль 2001, №1

2001, №1

2001, №1

2001, №2

2001, №3 ҚазЭУ кітапханасы

РҒТК

Ұлттық кітапхана

Ұлттық Ғылым Академиясы

Ұлттық Ғылым Академиясы

1.28-сурет. Журнал қатынасы

Тосын жағдайды жою үшін бастапқы қатынасты бір кілттен
ЖУРНАЛ - ШЫҚҚАН МЕРЗІМІ

Журнал аты Шыққан мерзімі

ҚазЭУ хабаршысы

Таңшолпан

Таңшолпан

Мысль 2001, №1

2001, №1

2001, №2

2001, №3

1.29-суреттер. Журнал - шыққан мерзімі қатынасы

ЖУРНАЛ - КІТАПХАН

Журнал аты Кітапхана

ҚазЭУ хабаршысы

ҚазЭУ хабаршысы

Таңшолпан

Таңшолпан

Мысль ҚазЭУ кітапханасы

РҒТК

Ұлттық кітапхана

Ұлттық Ғылым Академиясы

Ұлттық Ғылым Академиясы

1.29-суреттер. Журнал - кітапхана қатынасы

Қатынас 4ҚТ-да болуы үшін ол БҚҚТ-да болып және
Қатынастарды қалыптандыру - олардың нобайларын декомпозициялау немесе ыдырату
4ҚТ-дағы қатынасты 5ҚТ-ға ыдырату орындалғанда, нәтижесі қосылу бойынша
Сонымен, қатынастарды қалыптандыру кезеңі келесі түрдегі атқарымдық тәуелділіктерді
кілтік емес атрибуттардың кіттерден аракідік тәуелділігі;

кілттердің кілттік емес атрибиттардан тәуелділігі;

кілттік емес атрибуттардың кілттен транзитивті тәуелділігін және т.б.

осы тәуелділіктерді жою мәліметтердің қайталануын жене ендіру, жою,
Мәліметтер қоймасын жобалау барысында қалыптандыру үрдісінің алатын орны
пәндік саладағы объектілерді және олардың арасындағы байланысты бейнелеу
сосын, бастапқы қатынастарды жинақтау-ыдырату немесе композициялау-де композициялау жүзеге
келесі, қалыптандырылған қатынастар схемасы МҚБЖ жабдықтары арқылы сипатталынып,
Жалпы, қалыптандыру түрлері мәлеметтер қоймасындағы қатынастар санын көбейтіп,
2. БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӨНІМДІ ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРал

2.1 Delphi – де қолданылатын мәліметтер қорының
Локалдік мәліметтер қорында мәліметтер қоры клиент машинасында, ал
Локалдік вариантта мәліметтермен жұмыс істеу бір пайдаланушы режимінде
Файл-Сервер

Локальдік машина
МҚ

Желі

BDE
Бағдарлама
…
Бағдарлама
Клиент

2.1-сурет. Мәліметтер қорының құрылымы

Файл – сервер мәліметтер қорында мәліметтер желілік файл
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және
Клиент – сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры
Клиент – серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір –
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде
МҚ

МҚ сервері

Желі

BDE
…………..

Бағдарлама
Клиент
2.2.-сурет. Машина сервері

Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен
Клиент – сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер
Клиент – сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын
Сервер машинасы
МҚ
МҚ сервері
BDE
Сервер машинасы

Сервер қосымшасы

Желі

Бағдарлама
Клиент

2.3-сурет. Аралас құрылым

BDE – мен жабдықталған кез келген желілік машинада
Сондай – ақ мұнда мәліметті орналастырудың файл –
Клиент бағдараламасында мәліметтер қорының мәліметтер бөлігінің көшірмесін білдіретін
2.2. Delphi-де мәліметтер қорымен байланысты ұйымдастыру

Delphi-де мәліметтер қорымен жұмыс істеуінің негізі Borland Database
Delphi қосымшасы мәліметтер қорымен байланысар кезде BDE-ге барады
Delphi қосымшасы

Borland Database
Paradox
Драйвері
Мәліметтер
Қоры
Кесте
кесте
2.4-сурет. Delphi қосымшасының құрылымы

BDE псевдоним арқылы көрсетілген мәліметтер қорына сәйкес
Егер BDE-нің өзінде қажет мәліметтер қорын басқару жүйесінің
BDE SQL- сұраныстардың стандарт тілін қолдайды, ол
Database Desctop BDE Administrator сияқты Delphi қойылымына
Мәліметтер қорының жаңа кестесін құруды қарастыру. Database Desctop
2.5-сурет. Жаңа кестені құру терезесі.

2.6-сурет Кесте құрылымын құру терезесі.

Бұл терезенің мынадай мүмкіндіктері бар:

Өрістерді құру және сипаттау;

Кілттік өрістерді беру;

Индекстерді беру;

Өрістер мәніне шектеулер қою;

Параллельдер беру (егер олар қолданылса);

Қолданылатын тілдік драйверді көрсету;

Мәнді таңдау үшін кестені беру.

Реляциялық кестеде ең болмағанда бір өріс болуы керек.Кесте
Құрылымы анықталған соң индекстік өріс беріледі. Ол үшін
Индекстік өрісті таңдап, ондағы мәннің қайталанбауын Unique (уникальды)-ге
Бұл құрылған кестені енді программада қолдануға болады.Оны ашып,
(Файл Ашу
Тікелей жаңа кесте құрылымын құрумен қатар, бар кесте
Өріс құрылымы туралы мәліметтерді көшіріп алғаннан бөтен, қосымша
2.3 TQuery компонентімен жұмыс

TQuery компоненті қасиетінің ерекшелігі реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс
Егер сұраныс BDE көмегімен құрылған қажет мәліметтерді мәліметтер
SQL-сұранысқа кейбір шектеулер қойғанда TQuery ”тірі” мәліметтер жүйесін
Желілік немесе файл-серверлік мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TQuery-дің
Статикалық сұраныстар программаның қалыптасу кезінде құрылады (ал Select
Статикалық сұранысты қолмен құрастыру үшін обьекттер инспекторындағы SQL
TQuery кампоненті мәліметтер жиынын қайтара алады(егер кампонент Select
Select сұранысы жағдайында кампонент программа айдауы кезінде Open
Егер SQL-сұранымда Insert, Update немесе Delete операторының біреуі
Select операторымен құрылған мәліметтер жиынын жабу Close әдісімен
TQuery кампонентімен қайтарылатын мәліметтер жиыны жазбалары TTable кампоненті
Request Live кампонентінің қасиеті True мәнін қабылдауы қажет;

Мәліметтер жиыны тек бір ғана физикалық төменгі мәліметтер
Мәліметтер жиыны сұрыпталмайды (яғни сұраныста ORDER BY секциясы
Мәліметтер жиынында мәндер SUM, CONT, AVG, MIN, MAX
Мәліметтер жиыны кэштенбейді (CashedUpDates қасиетінде false мәні болуы
Sybase SQL Server серверіне кіргенде төменгі мәліметтер қорында(ТМҚ-да)
Егер мәліметтер жиынына Post, Delete әдістерімен енгізілген
TQuery кoмпонентінің Request Live қасиеті еленбейді, егер жоғарыда
Әрине, бұл жағдайда кескінделмеген жазбаларды жаңартпай-ақ қандай да
Procedure Tform 1.bbUpdate Click(sender:Tobject);

Begin

……….

try

quUpdate. Exec SQL; // Өзгертілетін мәліметтер;

Application. Create Form(TAlarm , Alaem);

Whith Alarm do

Begin //
Show;

SetWindowPos(Handle,hwnd_TopMost,(Scrun. Width-Width) div 2;

(Scrun. Height-Height) div 2, Width,Height, swp-NoActivate);

end;

bb Refresh. Show; // жаңартуға арналған батырманы көрсетеміз.

MessageBup(mb_IconExclemation); // Дыбыс шығарамыз.

Except

ShowMessage(‘Ошибка изменения данных !’)

End

End;

Бірақ бұлардың барлығы күрделі мәліметтер жиынын жабу мен
Айталық, мысалға, бірден үш кестеден таңдау жүргізілсін: сатып
Select

…… /* Movedoc кестесінен таңдалатын өрістер тізімі
P. Name /* Сатып алушының аты-жөні бар өріс
S. Name /* Қойма аты бар өріс */

Form

Movedoc M,

Partnerlist P,

Scladlist S,

Where

P.code=M. Partnercod

and S. Code=M. Scladcode

Мұның орнына жаңартылатын мәліметтер жиынына:

Select

….. /* Movedoc кестесінен таңдалатын өрістер тізімі */

form

Movedoc

Partnerlist және Scladlist мәліметтерінен тұратын екі қосымша мәліметтер
Select операторы жалпы жазбаларды Where секциясында сипатталған шарттар
2.4 TDBGrid компонентін қолдану

Қасиеттері:

Қасиеттері
Type TformBorderStyle=(bsNone bsSingle,bsToolWindow,bsSizeToolWin);

TborderStyle= bsNone...bsSingle;

Property BorderStyle:TborderStyle.

Кампоненттің жақтауларының стилін анықтайды:bsSingle-қалыңдығы 1 пиксель жақтау;bsSizeable-өзгертілетін өлшемді
Property Columns:DBGrid Columns; DBGrid Columns типті обьект-бағандардың индексті
Property DataSource:TDataSource; Мәліметтер көзі болатын TdataSource типті компонентке
Property Default Drawing:Boolean; Егер True қабылдаса, тор ұяшықтарының
Property EditorMode:Boolean; Егер True қабылдаса, қолданушы ұяшықты F2
Property Field Count:Integer; Бағандар санынан тұрады.

Property Fields[Integer:Integer]: Tfield; Мәліметтер жиыны кампоненттерімен байланысқан өрістерге
Property FixedColor:Tcolor; Өрістердің белгіленген түсін анықтайды.

Type TDBGridOption= (DBEditing,dgAlways show Editor,dgTitles,dgIndicator,dgColumnRestze,dgCol lines,dgRowlines,dgTabs,dgConfirmDelete,dgCanselonExit,dgRowSelect,dgAlwas show Selection,dgMultiSelect);

TDBGridOptions=sct of TDBGrideOption;

Property Options:TDBGrideOptions. Компонент әрекетінің түрін анықтайды:dgEditing-мәліметтер жиыны өзгеруіне
Property ReadOnly:Boolean; True мәнін қабылдаса,мәліметтерді модификациялауға рұхсат бермейді.

Property SelectedField:Tfield; Ағымдағы бағанмен байланысқан мәліметтер жиынына енуге
Property SelectedIndex:Integer; Таңдалған бағандағы индексті Columns қасиетімен анықтайды.

Property TitleFont:Tfont. Бағандар тақырыбының шрифтін анықтайды.

TDBGrid класының әдістері.

Bunction Add:Tcolumn; Объект-бағанды құрады және қайтарады.

Procedure RebuildColumns; Объект-бағанның ескі анықтамасын жояды және келісілген
Procedure RestoreDefaults. Барлық объект-бағандардың келісілген анықтамаларын қалпына келтіреді.

TColumn класының қасиеттері.

Type TcolumnButtonStyle= (cbAuto,cbsEllipses, cbsNone);

Proterty Buttonstyle:TcolumnButtonstyle; Бағанға тағайындалған батырма типін анықтайды:cbsAuto-төгілмелі тізімнің
Property Color:Tcolor; Баған түсін анықтайды.

Property DispeayName:String; Баған тақырыбынан тұрады.

Property Field:Tfield; Бағанмен байланысқан мәліметтер жиыны өзіне сілтемесі
Property Font:Tfont; Баған шрифтін анықтайды.

Property PickList:TString; Төгілмелі тізім элементтерін анықтайды,егер Buttonstyl қасиетінде
Property ReadOnly:Boolean; Егер True қабылданса,бағандағы мәліметтерді өзгертуге болмайды.

Property Title:TcolumnTitle; Баған тақырыбындағы текстті басқаруға мүмкіндік беретін
Property Visible:Boolean; Егер False қабылдаса,баған торда көрінбейді.

Property Width:Integer; Баған ені пиксельдерден тұрады.

Әдістері:

Әдіс
Procedure DefaultDran

ColumnCell(Const Rect:Trect;

DataCol:Integer:Column: Tcolumn; State:TgridDrawState); Кесте ұяшығының келісім бойынша
Function ValidFieldIndex(FieldIndex: Integer):Boolean; True-ді қайтарады,егер FieldIndex индексті калонкамен
Оқиғалар:

Оқиғалар
Type TDBGrid ClickEvent= procedure(Column:Tcolumn) of object;

Property onCellClick:TDBGrid ClickEvent; Тышқанда ұяшықта басқан кезде пайда
Property OnColEnter:TnotifyEvent; Ұяшықпен енгізу фокусын алу мезетінде пайда
Property OnColExit:TnotifyEvent; Ұяшық енгізу фокусын жоғалтпас бұрын пайда
Type TmovedEvent=procedure (Sender:Tobject;FromIndex,ToIndex:CongInt) of object;

Property OnColumnMoved: TmovedEvent; Бағанда жылжыту кезінде пайда болады:FromIndex-ауысуға
Type DrawColumnCellEvent= procedure(Sender:Tobject; constRect:Trect; DataCol:Integer; Column:Tcolumn;

State:TgridDrawState) of object;

Property OnDrawColumnCell:TdrawColumnCellEvent; Ұяшықты кескіндеу қажеттілігі туғанда пайда болады:
Property OnEditButtonclick: TnotyfiEvent; Бағандағы батырмаға басу кезінде пайда
Type TDBGridClickEvent= procedure (Column:Tcolumn) of Object;

Property OnTitleClick:TDBGridClickEvent; Тақырыпқа басу кезінде пайда болады.

TDBGrid кампоненті мәліметтер жиынының мазмұнын кестелік форматта көрсету
TDBGrid бағандарының құрамын анықтау үшін бағандар редакторын (Columns
Мәліметтер жиыны үшін TField кампоненті құрылмаған жағдайда өрістердің
TDBLookup компоненті мәндер тізіміндегі бір мәліметтер жиынының өрістеріндегі
Компонент қасиеттері:

Қасиеттер
Pb property DataField: String; Мәліметтер жиыны екіншідегі мәндер
Pb property DataSource: TDataSource; Мәліметтер жиыны біреуімен байланысқан
Type TDropDownAlign=(daleft,daRight,daCenter);

Pb property DropDownAlign: TDropDownAlign: TDropDownAlign: TDropDownAlign; Редактор терезесіне
Pb property DropDownRows: Integer; Тізім элементтерінің санын анықтайды.

Pb property DropDownWidth:Integer; Тізімнің енін анықтайды.

Pb property Field:TField; Мән алынатын мәліметтер жиыны
Property KeyValue:Variant; Байланыс өрісінің ағымдағы мәнінен тұрады.Егер программа
Pb property List FieldIndex:Integer; Инкрементті іздеу кезінде мәні
Pb property ListSource:TdataSource; Мәліметтер жиыны екіні анықтайды.

Ro property List Visible:Boolean; Егер тізім ашылып тұрса,
Pb property ReadOnly:Boolean; Егер True қабылдаса, компонент DataField
Ro property Text:String; Компоненттің редактор терезесінде текст болады.

Компонент әдістері:

Әдістер
Procedure CloseUp (Accept:Boolean); Ашық тұрған тізімді жабады.Accept параметірі
Procedure DropDown; Тізімді ашады.

3 «Қонақ үй» программасын сипаттау

3.1 Программаның негізгі терезесі

Программа іске қосылғаннан кейін бөлмелердің тізімі көрсетілген терезе
1-сурет. Басты терезе

Бұл терезеде қалған формаларға өтуге арналған командалар орналасқан.

3.2 Клиентпен жұмыс

Клиентпен жұмысқа: оны тіркеу, оған қызмет көрсету және
1-суретте көрсетілген терезедегі тізімде қазіргі уақытта бос тұрған
2-сурет. Клиентке бөлме беру

Қажетті өрістерді толтырылғаннан кейін клиент өз бөлмесіне жайғаса
Оған қоса клиентке қосымша қызмет көрсетуге болады. Атап
3-сурет. Клиентке қызмет көрсету.

Клиентке өзінің пайдаланған барлық қызметі үшін және оның
4-сурет. Есеп-фактура шығару

3.3 Бөдмелер мен қызмет түрлерін өзгерту

Егер жаңа бөлме немесе жаңа қызмет қосқыңыз немесе
5-сурет. Бөлмелер тізімі

3.4 Тұрып кеткен клиенттер туралы ақпарат

Егер қажетті жағдай болса, тұрып кеткен клиенттер туралы
6-сурет. Есеп терезесі

Осыдан іздеу жұмыстарын жүргіуге болады. Ол үшін қажетті
7-сурет. Сұраныс бойынша есеп

қорытынды

Жаңа коммуникациялық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты- оқушылардың оқу
Бүгінде біз орта білім беруді одан әрі ақпараттандырудың
Алайда, білім беру жүйесінде білімдік және ақпараттық технологияларды
Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту
Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін
Дипломдық жұмыс қазіргі кездегі автоматтандыруды қажет ететін салалардың
Қолданылған әдебиеттер

Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delpi5. Руководство разработчика базы
Баженова И.Ю. Delphi5. Самаучитель программиста – М.: КУДИЦ
Томас Коннолли, Каролин Бегг, Анна Страган. Базы данных:
Александровский А.Д., Шубин В.В. Delphi для профессионалов. Опыт
Вычислительные машины, системы и сети: Учебник/А.П. Пятибратов, С.Н.

Беляев, Г.М. Козырева и др.; Под ред. проф.
Финансы и статистика, 1991. - 400 с.

Черняк Н.Г. и др. Архитектура вычислительных систем и
пособие / Н.Г. Черняк, И.Н. Буравцева, Н.М. Пушкина.
перераб. и доп. - М.: Финансы и статистика,
Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя, 2-е изд.,
Финансы и статистика, Компьютер Пресс, 1991. - 288
Вычислительные машины, системы и сети: Учебник/А.П. Пятибратов, С.Н.

Беляев, Г.М. Козырева и др.; Под ред. проф.
Финансы и статистика, 1991. - 400 с.

Овечкин Ю.А. Микроэлектроника: Учебник для техникумов. - М.:
связь, 1982 - 288 с.

Каган Б.М. Электронные вычислительные машины и системы: Учеб.
552 с.

Микропроцессоры: Учеб. Пособие В 5 кн./под ред. В.А.
Организация микропроцессорных систем/ О.Е. Вершинин. - М.: Высш.
1988. - 144 с.

Бедрековский М.А., Кручинкин Н.С., Подолян В.А. Микропроцессоры. -
Григорьев «Микропроцессор i80486» БИНОМ Москва 1993

Гук «Аппаратные средства IBM PC» Питер Санкт-Петербург 1997

Абрамов В.Г., Трифонов Н.П., Трифонова Г.Н. Введение в
Абрамов С.А., Зима Е.В. Начала программирования на языке
Вирт Н. Алгоритмы и структуры данных./Пер. с англ.
Грогоно П. Программирование на языке Паскаль. - М.:
Дантеманн Дж., Мишел Дж., Тейлор Д. Программирование в
Епанешников А., Епанешников В. Программирование в среде Турбо
Йенсен К., Вирт Н. Паскаль. Руководство для пользователя
Матчо Дж., Фолкнер Д.Р. Delphi: Пер.с англ.- М.:
Орлик С.В. Секреты Delphi на примерах: - М.:
Перминов О.Н. Программирование на языке Паскаль. - М.:
Пильшиков В.Н. Сборник упражнений по языку Паскаль: Учеб.
Прайс Д. Программиро