Шетелдердегі қазақ баспасөзі және мәдени мұра диплом жұмысы
Мазмұны - www.topreferat.com.kz
Кіріспе................3
Негізгі бөлім
I Тарау. Шетелдердегі тұңғыш қазақ баспасөзі
Қытайдағы қазақ баспасөзінің тарихы: «Алтай» газеті ...6
1.2. Моңғолиядағы алғашқы қазақ газеттері мен журналдары.......15
Ресейде жарық көрген қазақ газеттері....... 23
Өзбекстандағы қазақ диаспорасы және баспасөз.....25
II Тарау. Шетелдердегі қазақ баспасөзі және мәдени мұра
2.1. Шетелдегі қазіргі қазақ басылымдары мен баспа ісі........28
2.2. «Шалқар-2» газеті – төл жазуымыздың мұрагері....... 41
2.3. Республикалық «Нұрлы жол» газеті............ 46
2.4. Оралман қаламгерлердің публицистикасы......... 51
Қорытынды ..................58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............60
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 59 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе........................................................................................................................3
Негізгі бөлім
I Тарау. Шетелдердегі тұңғыш қазақ баспасөзі
Қытайдағы қазақ баспасөзінің тарихы: «Алтай» газеті
1.2. Моңғолиядағы алғашқы қазақ
Ресейде жарық көрген қазақ газеттері....................................................... 23
Өзбекстандағы қазақ диаспорасы және баспасөз.....................................25
II Тарау. Шетелдердегі қазақ баспасөзі және мәдени мұра
2.1. Шетелдегі қазіргі қазақ басылымдары
2.2. «Шалқар-2» газеті – төл жазуымыздың мұрагері.......................................
2.3. Республикалық «Нұрлы жол» газеті............................................................ 46
2.4. Оралман қаламгерлердің публицистикасы................................................. 51
Қорытынды ..........................................................................................................58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................... ...........60
Кіріспе
Бүгінгі таңда тарихи Отанынан жырақта, яғни
Қайта құру кезеңінен соң, әсіресе, Қазақ елі
Шетелдегі алғашқы қазақ газеті 1935
Жалпы, шетелдердегі қазақ баспасөзінің тарихи аспектілері
Шет елдердегі қандастарымыз арасында осылай
Монғолиядағы қазақтардың проблемалары ондағы ресми биліктің назарынан
Он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында Ресейдің қазақ
Сондай-ақ «Қазақ» және «Айқап» журналының
Өзбекстанда тұратын қазақтардың жалпы саны шыңжаңдық қандастарымыздан
Шетелдегі қазақ журналистикасын зерттеуші-ғалым, доцент Рахима
Бөтен ел, бөгде жұртта жүрген аз ұлттар
1.1. Қытайдағы қазақ баспасөзінің тарихы «Алтай» газеті
Шығыс Түркістан қазақтары ғайыптан пайда болған немесе
Шыңжаң өлкесінде 1,5 миллион қазақ тұрады деген
Шыңжаң қазақ жазба әдебиетінің негізін салушылардың бірі
Таңжарықтың өлеңдері Іледе жарық көрген алғашқы қазақ
Іледе шаңырақ көтерген қазақ- қырғыз мәдени ұйымы
1935 жылдың Қытайдағы баспасөз үшін мәні ерекше.
Баспасөз- дәуір үні болып табылатындықтан сол кездегі
"Әдеп, ынсап, адалдық, намыстылық" деп аталатын ұранның
Адамдарды белсенділікке, әрекетшілдікке ұрандаған осындай сарындағы
Осылайша шет елдерде жарыққа шыққан алғашқы
Алаштың 40 азаматын құрылтайға қатыстырамыз деген
Шыңжаңдағы қазақтар мен өзге түркі тілдес халықтар 1942-1943
Білектің күші, найзаның ұшымен тәуелсіздікке қол
Қытайдағы өзге қазақтар тұратын аймақтар да осындай
Өз бетімен дамудың даңғыл жолына түскен тәуелсіз
Кезінде батыс Еуропада елес болып
ҚХР құрылған 1949 жылдан жарық көрген
Үш қазақ аймағы құрған төңкерістік өкімет 1947
Қазақтардың өз ара соғысып әлсіреуі, ортақ мұратқа
Ел басқарған өзгелер мәмілеге келуге ниеттенді. Алайда,
Құлжа қаласындағы Кеңес одағының елшісі үш
Шыңжаңдағы қазақ газетінің 1951 жылғы сандарынан
Қытайда 1951 жылдан бастап кең
Жаңадан журнал ашу мұнымен біткен жоқ. 1958
"Шыңжаң қызыл туы" журналының беттерінде "Қызарып
Қытай автордың "Қызыл" мақаласы қазақшаға тәржімаланып,
Моңғолиядағы алғашқы қазақ газеттері мен журналдары
Монғолиядағы қазақтардың проблемалары ондағы ресми биліктің назарынан
Ол парақшалар алғашқыда төте жазумен, кейінірек
Осылайша қазақ баспа цехі ашылғаны мәлім болып отыр.
Сонымен қатар елдегі материалдық өндірістің дамуы, халықтың
Моңғол өкіметінің қазақтарға дербес аймақ құрып беріп,
Моңғол елі жаппай мәдениеттенуге бет бұрған осы кезеңде
Төртіншіден, мемлекеттік ресми органдарда кеңесші болып істеген,
Моңғолиядағы қазақ баспасөзінің қажеттілігі жоғарыда аталған
Біріншіден: Монғол өкіметі қазақ баспасөзінің дамып өркендеуіне
Екіншіден: Атажұртта білім алған ұлт мамандары мен Қазақстан
Үшіншіден: Қазақ тілінде моңғол жерінде
Төртіншіден: Қазақ диаспорасының мәдениеті үшін ең
Моңғолиядағы қазақтардың халық ақындарының жырлары, шығармалары
«Өркендеу газеті» - Монғолиядағы алғашқы қазақ
«Мемлекеттік баспасөз комитетінің өкілі Насанбуянның
Әріп теруші Уатхан,комендент Жексенбайлар баспаханаға жұмысқа қабылдансын.
Баспасөз бөлімінің бастығы әрі саяси корректор болып
18*72 көлеммен шағын журнал шығару және газет редакторлығына
Осылайша, «Өркендеу» газетінің алғашқы саны 500 дана
Моңғолиядағы қазақ баспасөзінің іргетасының қалану кезеңі 1941-1943
«Өркендеу» газеті техникалық безендірілуі жағынан сол кезеңнің
«Өркендеу» газеті әр кезде де ауыл тұрғындары
Моңғолиядағы қазақ диаспорасының рухани мәдениетін көтеруге
Моңғолиядағы алғашқы қазақ журналдары
Баян-Өлгийде екі бірдей қазақ журналы 1957 жылы дүниеге
Әдеби басылым шығаруда аймақтық партия
Журналдың алғашқы саны 5-4 баспа табақтың көлемімен 2000
Аталмыш қаулыдан кейін журналдың атауы, бас редакторы ресми
Журнал үш жылдың ішінде өзінің публицистикалық
«Жаңа талап» журналы бұрынғысынан да мазмұнданып, күрделене түсті.
Журналды 1962 жылдан бастап көрнекті публицист Құрманхан Мұқамәдиұлы
1.3. Ресейде жарық көрген қазақ газеттері.
Он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында Ресейдің қазақ
Сондай-ақ «Қазақ» және «Айқап» журналының
Өзіміздің «Егемен Қазақстан», «Ана тілі», «Қазақ елі» сынды
Алтай өлкесінде 15 мыңдай қазақ тұрады.
Он тоғызыншы ғасырдың аяғында Ресей империясы
Халық ана тілін қаймағын бұзбай сақтауына
1985 жылы М.С.Горбачевтің қайта құруы басталған
1.4.Өзбекстандағы қазақ диаспорасы және баспасөз
Өзбекстанда тұратын қазақтардың жалпы саны шыңжаңдық қандастарымыздан
Шетелдегі қазақ журналистикасын зерттеуші-ғалым,доцент Рахима Шәріпқызы:
Өзбекстанның елді мекендерінің көбінде қазақтар тұрады.
Ташкентте жарық көрген қазақ баспасөзінің тарихы
Өзбек елінің қазақ аудандарында шығарылатын газеттердің
ІІ ТАРАУ. Шетелдердегі қазақ баспасөзі және
2.1. Шетелдегі қазіргі қазақ басылымдары мен баспа ісі
Ресейдегі қазақтардың тыныс-тіршілігі туралы өз
Ресейдегі қазақ бауырларымыз да өз кезегінде
Мәскеуде «Қазақ тілі» қоғамы, «Қазақ диаспорасы»қоры, «Мұрагер» жастар
Санкт- Петербургте- «Атамекен» қоғамы;
Қазанда- «Қазақстан» қоғамы.
Элиста қаласында – «Жерлестер» мәдени орталығы;
Орынборда- Қазақтардың ұлттық мәдени автономиясы;
Астраханда –«Жолдастық» мәдени қоғамы;
Омбы облысында – Аймақтық ұлттық мәдени автономиясы;
Түмен облысында- «Достық» қоғамдық ұйымы;
Саратовта- «Қазақстан» мәдени орталығы, «Еділ бойы қазақтарының
Волгаград облысында- «Қазақстан» ұйымы;
Алтай өлкесінде –«Алтай мұсылмандары» діни бірлестік;
Челябі қаласында –«Қазақ» мәдени орталығы;
Уфа қаласында-«Ақбота» ұлттық орталық;
Красный Кутта(Саратов)- «Арман» мәдени орталығы;
Орск қаласында-«Үркер» мәдени-ағарту ұйымы;
Полосовта(Волгоград)- «Самал» клубы[25].
Жоғарыда аталған ұйымдардың арасында қазақ тілінде
Сондай-ақ қазақ диаспорасы өз басылымдарын ашып жатыр.
Осылайша, қазақ диаспорасының өз тілінде
Аталмыш қиындықты жеңуге жоғарыда айтылған қоғамдық
Аудандық «Чуское зори» газеті мен Баян-Өлгийдегі «Жаңа өмір»
Монғолиядағы қазақ газетінің редакциясымен тұрақты қарым-қатынас
Газет Қош-Ағашта әзірленіп,Баян-Өлгийдің баспаханасында линотиппен
Алтай өлкесінде жарық көрген қазақ газетінің алды
Қазақ басылымдарының,радио,телехабарлардың алтайлық қазақтарға жеткізілмеуі-олардың
Қош-Ағаш ауданының әкімі Әуелхан Жатқанбаев «Азаттық радио
Алтай өлкесіндегі қандастарымызға ұлттық тіліміздегі
Қош-Ағаш ауданы Жаңа-Ауыл мекенінің
Алайда, саны аз ғана қазақтың алдағы
Қалай десек те, Алтайдағы қазақтардың атажұртпен
Жоғарыда аталған шаралардың бәрі түптеп
Моңғолия. «Шұғыла» журналы 1980 жылдардың басында 4200
«Үгітші» журналының миссиясы да, таралу сипаты да
Журнал мақалалары жоспарлы түрде тапсырыспен жазылып
«Үгітші» журналы 1991 жылдан бастап
Қоғамдағы демократиялық сілкініс, жаңа фармацияның беймәлім қырлары
Алайда,1992 жылы журнал жабылып қалды. Оған
Демократиялық қозғалыс тұсындағы газеттер. Монғолияда 1989 жылдан бастап
1990 жыл елдің тарихында бір партияның
Баян-Өлгийде «Алатау» атты газеттің алғашқы саны
Заман жүгін көтеру, ел тағдырын арқалау,әрине, ең
Бір баспа табақ көлеммен , төт бет
Осыдан кейін аймақта тіркелген әртүрлі заңды тұлғалар мен
1991 жылы «Қазақ тілі мен мәдениеті» атты
Қазақ диаспорасы өкілдерінің ынтымақтастығын көздеген «Бірлік» атты
Сондай – ақ, бір ғана тұңғыш санынан кейін
Монғол елінің демократиялық жаңару жолына түсіп, сөз
Сұраған Рахметұлы 2008 жылдың Қазан
Радиомен қатар,Ақпарат орталығында «Жаңа дәуір» газеті мен
Қытай. Шет елдегі қазақтар, әсіресе, Қытай мен
Басты газеттерден – «Шыңжаң газеті», «Іле газеті», «Алтай
Журналдан саяси – идеялық « Іле –
Суретті журналдардан «Ұлттар», «Шыңжаң суретері журналы», «Қазақ
Сондай – ақ «Сайрам», «Боғда» деген
Қазақ халық ауыз әдебиетінің мұраларын жинау,зерттеу,
Қытайдағы қазақ әдебиетін зерттеуші, белгілі қаламгер
Сонымен қатар қазақ тілінде көптеген
1956 жылы қазан айында тұңғыш саны
«Іле әйелдері» деген журнал 1988 жылы алғашқы санын
Сондай – ақ,өзге қазақ аймақтарында ежелгісі бар,
Қытайдағы қазақ журналистикасын зерттеуші Б.Құдайбергенұлы: «Он жылға
Қоғамдық реформаның, жаппай жаңарудан ондағы қазақ
1953 жылы Пекиндегі орталық «Ұлттар» баспасында қазақ
«Ұлттар» баспасында қазақ тілінде шығарылған кітаптардың басым
Шыңжаң халық баспасы. 1951 жылы наурызда құрылды.
Аталмыш баспа кітап шығарудың сыртында мерзімді басылымдарды
Осылайша, Шыңжаң халықтық баспасы өзге тілдерден
«Шыңжаң» оқу – ағарту баспасы. 1956 жылы орнап,
Қазіргі таңда баспада тіл – әдебиет, тарих,
«Шыңжаң» жас-өрендер баспасы. 1956 жылдан бері тарихы
Осы баспадан жарыққа шыққан кітаптардың ішінде
«Шыңжаң» медицина баспасы. 1975 жылы орнады. 1982 жылы
«Ғылымды жалпыландыру» баспасы. Алғаш 1982 жылы
Іле халық баспасы. Баспаның ерекшелігі – тек қазақ
Баспа зауыттары. Жоғарыда аталған арнайы баспалардың сыртында
«Елдегі ұйғыр, құазақ халықтары арасында 1960 жылдан
Баспа орындары шығаратын қазақ журналдары
Осылайша, Қытайдағы қандас бауырларымыз өздерінің
2.2. «Шалқар – 2» газеті – төл жазуымыздың
«Шалқар – 2» газеті елімізде 1976 жылдан
Газеттің тұрақты тақырыптары: өнер, әлеумет, әдебиет, шетелдегі қазақ
Тарихта алқа бетте бір бай болған екен, байдың
Халық арасында кең таралып, ел аузында аңыз болып
Домбыраның қасиетімен ерекшеліктері: оның жасалуының қарапайымдылығында, әрқандай ұлттың
Күй — адамдардың ой өнегесі болып, домбыр арқылы
Азаттықтан кейін аз ұлт әдебиет – көокемөнерін дамытуға
Бірақ лимбиалмен «төрттік төбе» дәурендеп тұрған мезетте, оның
Бұл күйлердің кейбірі азаттықтан кейінгі дамуды бейнелейді: «Жаңашабыт»,
Ырыс Жұмажанқызының «Сәнді жайлау» күйін тыңдасаңыз, алуан түрлі
Халқымыз көркем өнерінің осы шексіз бай мұрасының бірі
«http://shalqar.kz/index.php/%D0%9A%D2%AF%D0%B9_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BD » дегеннен алынған
Елеусіз Бектаев
Жоғарыда көшірмесі қойылған мақала «Шалқар – 2»
2.3. Республикалық «Нұрлы жол» газеті
«Достық туы» атпен 1991 жылы қаңтардың 10
Алайда, «Нұрлы жолдың» қазақ ұлтының жалпы мүддесінен
Қазақ газеттерінің Ташкент қаласында жарық көруі
Туралы баспасөз тарихының сардары, профессор Қозыбаев мәлімдейді.
«Нұрлы жол» газеті өзінің басты функциясын Өзбекістан
Газеттің атауын «Нұрлы жол» деп өзгертулерінің себебін
«Нұрлы жолда» Өзбекстандағы қазақ диаспорасының
Елдегі қазақтардың намысын қайрауға, ұлтына деген адалдықты
Сондай – ақ газетте қатардағы оқырмандардың
Газет әдеби – көркем туындыларға да
«Өзбекістанды бүгінгі таңда 1.5 миллиондай
Қалай болғанда да, бүгінгі таңда «Нұрлы жол»
Сонымен қатар Өзбекстан мемілекетінің териториясын мекендейтін Қарақалпақстан
Ондағы ең негізгі қазақ басылым – «Достық үні»
Жоғарыдағы сөз етілген мәселенің өзі алдағы уақытта
Қарақалпақстандағы тағы бір белді бсылым – қазақ тіліндегі
«Өркен» журналының алғашқы санында алқа мүшелері оқырмандарға
Осы жолдардың өзінен екі түрлі мағлұмат анықталады.
Сондай – ақ, журналдың тұңғыш санында Қарақалпақстандағы
Мұнан Қарақалпақстандағы қазақтың санын көруге болады
Журналдың «Тарихта қалған тұлғалар» деген айдарында
Журнал бертінде Қарақалпақстандағы қазақтардың бүгінгі
Мақалада жергілікті билік орындарындағы лауазымды
Алайда, «таяқтың екі ұшы бар». Аталмыш мәселенің оңды
Үкіметтің көмегіне сүйеніп газет шығарудан басқа жол
2.4. Оралман қаламгерлердің публицистикасы
1993 жылы Қытайдан атамекенге оралған бір
Ж.Сәмитұлы 1979 жылы ақталған соң «Алтай аясы»
«Шетелде алған білімін жалғастырып, ғылыммен айналысып жүргендер де
Президент Н.Ә.Назарбаевтың қабылдауында болған ғалым атажұртқа келгелі
Осылайша қазақ баспасөзі мен әдебиетіне тың тыныс,жаңа
Қытайдан атажұртқа келген қандас қаламгерлердің арасында
Қытайдан келген қандастарымыздың арасында қоғамдық жұмыстағы
ҚХР – нан атажұртқа оралған өзге де көптеген
Десек те,біздің қолымызға алып отырған бұл ісіміз –
Тәуелсіздік жылдарында Монғолиядан Қазақстанға жазушы – журналистердің
Осы салада ең өнімді әрі қомақты
Сондай – ақ, Шабдарбай Қатшанұлы, Жәмілиқа Шалұлы, Соян
Журналист Абай Мауқараұлы «Ана тілі», «Қазақ елі»
Автор «Қазақ баспасөзі және шетелдегі қазақтар»
Осы қарсаңда олардың қаламынан шетел қазақтары
Абайдың аталмыш жинағы танымдық тұрғыдан ғана
« О қазақ пен бұ қазақ» кітабы тек
Абай Мауқараұлының 1993 – 1994 жылдары «Шалқар» газетінде
Павлодар облысында тұратын оралмандар 2001 жылы « Атажұрт
Журналист Мұхит Жақсылықұлының «Сарарқаны бетке алып көш келеді»
Еңбек жолын 1980 жылдан бастап Ұланбатыр құрылыс
«1991 жылдың жазында алғашқы көшті бастап, Баянауыл
Өзге елдерден де тарихи Отанына оралып қазақ
1990 жылдардың ортасында «Ана тілі» газетінде Өзбекістаннан келген
Осы елден келген тағы бір журналист бар. Ол
«Орыс тілді халықтарды қорғау» тақырыбын олардың(Ресейлік басылымдарды айтады.
«Известия» осы «науқанның» тізгінін ұстап тұрған сыңайлы. Елімізде
Сондай – ақ, авторт Ресейдегі кейбір сыңар езу
Ираннан келген қандасымыз Ислам Жеменейді таныстырып жатудың өзі
Ислам Жеменей таяу бір жылдарда «Қазақ әдебиеті» газетіне
И.Жеменей «Мырза Хайдар Дулати және исламият» деген
Тағы бір түйін, тіл мен діннің бірлігін қамтамасыз
Бұл шетелден елге оралған зиялы қауым өкілдерінің
Қорытынды
Шет елдегі қазақ баспасөзі – Қазақстан журналистикасының
«Шет елдердегі қазақ баспасөзі» деп аталатын еңбекте
Баспасөз өмір айнасы деп жатамыз. Ол рас. Олай
Әр мемілекеттегі қандастарымыздың тағдыры сол елдің арбасында,
Шыңжаң өлкесінде 1,5 миллион қазақ тұрады деген
Баспа орындары шығаратын қазақ журналдары
Монғол елінің демократиялық жаңару жолына түсіп, сөз
«Өзбекстанды бүгінгі таңда 1,5 миллиондай
Қалай болғанда да, бүгінгі таңда «Нұрлы жол»
Пайдаланылған әдебиеттер
1Жұмаділов Қ. Қалың елім қазағым. – Алматы:
2 Жолдыұлы Т. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1992.11б.
3 Шыңжаңның қысқаша тарихы. ҚХР,Үрімжі,1983. 582б .
4 Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда.- Алматы:Ататек,1985. 18б.
5 //«Алға» журналы, №2. 1957.
6 Шыңжаңның жергілікті тарихы. Үрімжі.1992. 376б.
7 «Шыңжаң қызыл туы» журналы. №1. 1958.
8 Сейдімбек А. Қазақ әлемі.-Алматы. 1997. 448–449б.
9 //Ана – тілі. №27.1999.
10 //Түркістан. №29, 21шілде, 2001.
11 Шыңжаңның қысқаша тарихы. ҚХР,Үрімжі.1982.
Монғолия орталық архиві, қор1,бума – 4 с/д 88.
13 Соян Қ. Халық мұрасы. Өлгий.1991.
14 Дашдорж Ц. Монголын тогтмол хэвлэлийн товч
15 //«Шұғыла» журналы, №3. 1985. 4б.
16 //«Алау» газеті. №1. 1990ж.
17 Зулькафиль М. «Өөрчлөлт,шинэчлэл хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл» УБ
18 Шәріпқызы Р. Қазақша хабар тарататын шетел радиолары.
19 //«Узбекистон мотбуоти» журналы. №5. 1997.
20 //«Өркен» журналы. №1 1998. 3б.
21 Қозыбаев С. Әлем баспасөзінің тарихынан.- Алматы. 1998.
22 Бердібаев Р. Көзқамандар. //Нұрлы жол. №20.8. 2000.
23 Сарбалаұлы Б. Тіл теңелмей, ел теңеле ме?
24 //Жизнь национальностей. 2000. №2.
Бейісбай С. Алтайдың ар жағында ағайын
26 //«Жас алаш» газеті, №70 12.6.2003.
27 Қашқан көш пен қайтқан көштің
28 Шамақайұлы.Қ. ХХ ғасырдағы әлем журналистикасы.
29 Google.kz. материалдары.
30 «Шалқар -2» газеті сайтының материалдары.
8
