TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ


Кіріспе. 2

Әдебиетке шолу. 4

1.1.Бидайдың жалпы сипаттамасы. 4

1.2. Бидайдың морфо – биологиялық ерекшеліктері. 11

1.3.Бидайдың агротехникасы. 16

1.4.Бидайдың сорттары. 20

2 - тарау. Шаруашылыққа жалпы мәлімет. 22

2.1. Шаруашылық ЖШС «Бектау» орналасқан жері. 22

2.2.»Бектау» ЖШС топырақ - климат жағдайлары. 25

Метреологиялық жағдайлар. 26

Бидай егісінде арамшөптерге қарсы күрес. 27

Бидай егісінде ауруларға және зиянкестерге қарсы күрес. 29

Зиянкестер. 29

5.Жобаны экономикалық бағалау 30

6.Еңбекті қорғау 31

7. Қоршаған ортаны қорғау 41

Қорытынды 46

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 48

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 50 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ

Кіріспе. 2

Әдебиетке шолу. 4

1.1.Бидайдың жалпы сипаттамасы. 4

1.2. Бидайдың морфо – биологиялық ерекшеліктері.
1.3.Бидайдың агротехникасы. 16

1.4.Бидайдың сорттары. 20

2 - тарау. Шаруашылыққа жалпы
2.1. Шаруашылық ЖШС «Бектау» орналасқан
2.2.»Бектау» ЖШС топырақ - климат
Метреологиялық жағдайлар. 26

Бидай егісінде арамшөптерге қарсы
Бидай егісінде ауруларға және
Зиянкестер. 29

5.Жобаны экономикалық бағалау 30

6.Еңбекті қорғау 31

7. Қоршаған ортаны қорғау 41

Қорытынды 46

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 48

Кіріспе.

Дүние жүзі егіншілігінде дәнді дақылдардың
Астық өндірісі – ауыл шаруашылығының
Дәнді дақылдар ең әуелі адамзаттың
Шаруашылықтың материалдық техникалық базасына тоқталатын
Ауыл шаруашылығы қарқынды дамуда.Соңғы
Ауыл шаруашылығы – республика экономикасының
Дәстүрлі түрде ең көп өнім
Агроөнеркәсіптік кешеннің алдында тұрған міндеттерінің маңыздыларының бірі халықтың
Шаруашылықтың қазіргі мүмкіндіктерін ескеріп, осы жобада мен
Жұмыстың мақсаты. Ақмола облысы Шортанды ауданындағы ЖШС «Бектау»-да
Әдебиетке шолу.

1.1.Бидайдың жалпы сипаттамасы.

Бидай –жер шары халқының басты азық- түлік дақылы.
Бидай астығының сапасын жақсарту бірнеше бағытта жүргізілуде: өнім
Ұн тарту және нан өнімдерін өндіру кәсіпорындарының өндірістік
Жер шары халқының жартысынан астамы бидай өнімдерін
Бидай дәнінде орта есепен 12-14 пайыз ақуыз (белок),
Бір киллограм бидай нанында 2000-2250 калория энергия болады.
Бидай наны тамақтығы жағынан қара бидайдың нанынан анағұрлым
Астық өндірісінің жалпы жағдайына келетін болсақ Қазакстанда 2003
Қазақстанның солтүстік өңірі батыстан шығысқа қарай 1300, ал
2005 жылы 1 қазандағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасы
Көрсетілген күнге дәнді дақылдардың өнімділігі (бастапқы кіріске алынған
Сонымен бірге 1 гектардан алынған астық түсімі Оңтүстік
Дәнді дақылдардың жаңа өнімінен тұқым құю барлық жерде
Қазақстанда 1997-2006 жылдары аралығында экспортқа 3,0-3,5 млн.т астық
Жаздық жұмсақ бидай өнімін арттыруда алғы дақылға үлкен
Солтүстік Қазақстанның далалық және орманды далалы аймақтары үшін
Жаздық бидай өсірудегі маңызды агротехникалық шаралардың бірі топырақты
Дақылды қарқынды өсіруде себуге рұқсат етілген сұрыпты, жоғары
ҚазАШҒЗИ, Солтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылыгы тәжірибе станцияларының, Сәкен
Жаздық жүмсақ бидайдың қарқынды өсіру технологиясында бидай себілгеннен
Нақты шаруашылықтарда агротехникалық және химиялык коргау шараларын ұйымдастырғанда
Пестицидтермен жұмыс істегенде техника қауіпсіздігі ережелерін қатаң сақтау
Бидайдың шыққан жері- алдыңғы Азия
Бидайдың дүние жүзіндегі егіс
Күшті бидай ақуызының көптігі,уызының
Орташа нандық күшті бидай
Осал (әлсіз) бидайдың ақуызы шамалы, дән
Бидай түрлері.Бидай қоңырбастар (poaceae) тұқымдасына
1.Диплоидты бидайлар, олардың соматикалық
2.Тетраплоидты түрлер, соматикалық жасушасында 28
3.Гексаплоидты түрлер (2n - 42) соматикалық
4.Октаплоидты түрі (2 n– 56) қолдан
Дәннің гүл қабықшаларынан ажыратылу
Жалаңаш дәнді (нағыз) бидайлардың
Қабықты (полба) түрлерінің масағы омырылғыш
Жұмсақ бидай (triticum aestivum)
1.2. Бидайдың морфо – биологиялық ерекшеліктері.

Бидай, арпа, сұлы, қара бидай
Дәнді дақылдардың, яғни бидайдың сабағы
Собық - ұзақ табиғи сұрыптау
Жемісі - дән,ол ұрықтан
Бидайдың гүл шоғыры масақ
Ақуыздар - астық дақылдарының азық-түлік
Дәнді астық дақылдарының ішінде
Дәндегі майдың мөлшері 2-6% шамасында,негізінен
Дән уызы - дән қабықшасымен
Бидайдың биологиялық ерекшеліктері. Бидайдың әрбір түршесі биологиялық және
Жаздық жұмсақ бидай салқынға айтарлықтай төзімді дәнді дақыл.
Жаздық бидайдың түптенуі +10 – 120С температурада жақсы
Жаздық жұмсақ бидай тұқымы құрғақ дән массасына шаққанда
Жаздық бидайдың даму кезңдеріне қарай ылғалды пайдалану біркелкі
Жаздық бидайдың ылғалға барынша көп қажетсінуі, немесе «қиын-қыстау»
Тамыр жүйесінің сіңіру қабілетінің және оның басқа дәнді
1.3.Бидайдың агротехникасы.

Бидай өнімін арттырудың негізгі
Жаздық жұмсақ бидай өнімін
Жаздық жұмсақ бидай орналастырған көп
1 пар, 2 танап бидай,арпа мен
2 пар, 2 танап бидай, бір жылдық
3 пар, 2 танап бидай , жүгері,
Эрозияға қауіпті алқаптарда жаздық
Таза парда топырақтың құнарлығы
Жаздық бидайдың өнімділігін арттыру, оны
Жаздық бидайдың ауыспалы егістігі орны.Дақылдың
Ауыспалы егіс деп белгілі бір
Топырақты өңдеу.Жаздық бидай өсірудегі маңызды
Көктемгі жұмыс таза парды
Қара сұлымен, итқонақпен, шырмауықты қарақұмықпен
Солтүстік Қазақстанның карбонатты оңтүстік
Солтүстік Қазақстан аймағында жоғарыда
Қар тоқтату – СВУ-2,6 немесе СВШ
Ерте көктемгі топырақ өңдеу
Дәннің, сабанның және өсімдіктің жер
1.4.Бидайдың сорттары.

Қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстан
Саратовская 29. Оңтүстік-шығыс ауылшаруашылық ғылыми
Ақмола -2.А.И.Бараев атындағы қазақ астықшаруашылығы
Целинная 3С А.И.Бараев атындағы қазақ
Карабалыкская 90. Қостанай ауылшаруашылық ҒЗИ-ның
Астана. А.И.Бараев атындағы қазақ астықшаруашылығы
Казахстанская раннеспелая – В.Р.Вильямс атындағы
Омская 18. Сорт Сібір ауылшаруашылық
Омская 28. Сорт Сібір ауылшаруашылық ҒЗИ
Росинка 3.Сорт Сібір ауылшаруашылық ҒЗИ
Эритросперум 35.Сорт Қостанай ауылшаруашылық ҒЗИ
2 - тарау. Шаруашылыққа жалпы
2.1. Шаруашылық ЖШС «Бектау» орналасқан
ЖШС «Бектау» (КазЦик) Ақмола облысы, Шортанды
«Бектау» шаруашылығымен аудан орталығы
Шаруашылықтың негізгі өнеркәсіптік бағыты
Ұжымдық шаруашылықтың, жай шаруашылықтан
ЖШС «Бектау» шаруашылығының жерді
1-Кесте.2009 жылғы шаруашылықтың жерді пайдалану
Қолданбалы жерлер
Жалпы жер көлемі
Жалпы шаруашылық жерлер
Олардың ішінде жыртылған :
Шабындық жерлер
Жайылым жерлер
Су қоймалар
Бақшалы аймақ
Аталған жерлерді пайдалану нәтижесінде
Шаруашылықтың жерлері қарашірікті топырақты, климаттық
Топырақ түзуші қабаттар эллювиалды –
2 – кесте.Жыртылған жердің ауданы
Атаулары
Бр1. %
Аудан.га
Жыртылған жер.ауд 27257
Таза пар
Жалпы астық
Соның ішіндегі бидай 19305
Арпа
Сұлы
Жалпы жем-азық
Соның ішінде жүгері 200
1-Жылдық щөптер
«Бектау» ЖШС шаруашылығының жыртылған
Шаруашылықты орташа үш жылға
Соңғы үш жылда шаруашылық
Кесте – 3.Шаруашылықты орташа үш жылға
Өнімнің түрлері
Астық
Басқалары
Өсімдік шаруашылығы бойынша
Сүт
Ірі қара малдың еті
Шошқа
Мал шаруашылығы бойынша
Шаруашылық бойынша
Шаруашылық аймақтарын бақылай отырып
2.2.»Бектау» ЖШС топырақ - климат
Қара топырақты жерлер шаруашылықтың
Сор топырағы – басқа топырақ
Шалғынды – қарашірікті топырақта жусанды
Метреологиялық жағдайлар.

ЖШС «Бектау» шаруашылығы белгілі бір
Шаруашылыққа жақын орналасқан Шортанды метеостанциясы
Абсолюттік минимум температура желтоқсан, қаңтар
Вегетациялық кезең белгіленген територияда 171-175
Ауа температурасының орта күндік амплитуда
Бидай егісінде арамшөптерге қарсы
Қазіргі уақытта «Бектау» ЖШС-де
Күзгі кезеңдері ЛДГ-10-15-пен танапты
Көктемгі кезеңдері БИГ-3А және
20-25 мамырдан кейін егін
«Бектау» ЖШС-нде арамшөптердің негізгі өкілдері.

Жазғы ерте өсетін арамшөптердің
Қарапайым қара сұлы – аталған
Өсімдіктің биіктігі 80-120 см.Сабағы жалаңаш.Түптену
Жемісі – жіп тәрізді,қабықты тұқымша,көлденең
Қылшықты тары – шаруашылық алқаптарда жеке
Масақты гүлтәжі – барлық танаптарда
Жасыл итқонақ – бұл арамшөптер
Қыстайтын арамшөптердің ауылшаруашылық танаптарында
Бидай егісінде ауруларға және
Жаздық бидайдың өнімділігін арттырудың тиімді
Арамшөптер, мәселен Шортандыдағы БАҒЗИ
Зиянкестер.

Дәнді дақылдардың өніміне әртүрлі
Саршұнақтар барлық ауылшаруашылық дақылдарына,
Дәннің сұр көбелегі.Қазақстанның солтүстік,
5.Жобаны экономикалық бағалау

Жалпы шығындарды және астықтын өзіндік құнын жоспарлау.

Экономикалық тиімділікті анықтау үшін алдымен онымен тығыз байланысты
Кесте 23-Астық өндірісінің қаржылық нәтижесі

№ п.п. Көрсеткіштер 2007ж Жоспарлы
+ , -

~5 •>
1 Сату көлемі, ц 123200 167860
2 1 ц астықтың өзіндік қүны, тг
3 1 ц астықтың сату бағасы, тг
4 Сатудан түскен түсім, мың. тг
5 Толық өзіндік қүны, мың. тг
6 Пайда, мың. тг 8278,4
7 Рентабельділігі, % 34,1 62,8
Өнімді жоспарлау нәтижесінде жоғарыдағыдай мәліметтер алынды. Сату көлемі
6.Еңбекті қорғау

Еңбек қорғаудың өзіндік мақсаты – жарақаттану мен жұмысшылардың
Қауіпсіз еңбек жағдайын тудыру әрқашанда мемлекеттің халыққа деген
Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің мақсаты – еңбек қатынастарын
Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің міндеттері – еңбек қатынастары
Бағдарламаны іске асыру 2007 жылдың аяғына қарай:

- өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар деңгейін 2-3%-ға
- санитарлық-гигиеналық нормативті талаптарына жауап бермейтін жағдайларда жұмыс
- жұмыс уақытының өндірістік емес шығындарын 4-9% қысқартуға;

- өндірісте зардап шеккендерді емдеуге, азайтуға және зиянды
Қазақстан Республикасының еңбек кодексінің 339-бабында былай делінген: «Қызметкерлердің
Әрбір өндіріс орындарында түгелдей қатерсіз және зиянсыз еңбек
Сондықтан еңбек қорғау міндеті әр түрлі жоспарлы шараларды
Шаруашылық жұмыскерлері жеке еңбек келісіміне тұрады. Бұл келісімде
Сондықтан әкімшілік еңбек және демалыс режимдерін қатаң сақтау
18 жастан төмен жұмыскерлер жеке келісім шартқа
Жұмыс аптасы немесе жұмыс күні жұмыскерлердің келісімімен әкімшіліктің
Ауа арқылы берілетін қауіп-қатерлерге шаң, газ, бу, шу,
Өндіріс орындары ережеге сәйкес, ауыл шаруашылығына жарамсыз жерлерге
Ауыл шаруашылығында көптеген жұмыстар ашық ауада жүргізілетіндіктен, жұмысшылардың
Түтін, улы газ, шаң, шу көзі болатын өндіріс
Сонымен қатар өндіріс орындарында шаңның болуы және олардан
Өндірістік улы заттар адам ағзасына тыныс алу жолдары
Өндірістік жарықтану- еңбек гигиенасының маңызды көрсеткіші. Жарықтың рациональді
Жұмыскерлерге әсер ету дәрежесі бойынша арнаулы тұрмыстық бөлмелер
1) топқа қалыпты метеорологиялық жағдайлар мен зиянды ауа
2) топқа қолайсыз метеорологиялық жағдайлар, сонымен бірге шаңның
3) топқа зиянды факторлардың шұғыл көрінетін процестері жатады.

4) топқа ерекше режимді қажет ететін өнімнің сапалы
Өндірістегі еңбекшілердің денсаулығын сақтау

Еңбек пен демалыс процестерінің дұрыс алмасып отыруы-жарақаттың алдын
Адамның жұмысқа қабілеттілігі, сезімінің өткірлігі, яғни әр түрлі
Құрал-жабдықтарды қолдануда, пайдалануда микроклиматтың ауытқуына байланысты, атмосфералық әрекеттердің
Өндірістік жарақат алудың мәселесін шешу кеңінен қолданылатын қауіпсіздік
Сонымен бірге өндірісте улыхимикаттар мен тыңайтқыштарды қолдануда адамдардың
Адамның жеке басының гигиенасы - организм мен терінің
Жеке бастың гигиенасы болып - киім саналады. Киім
Дезактивизация, дезинфекция жұмыстарын өте сақтықпен жүргізеді. Тек противогаз,
Тазалық өткізетін адамдар сыртқы киімін өте сақтықпен жаймен
Матадан тігілген масканы қағып - соғып тазалап, содан
Дезактивизация жасағанда шаң өзіңе түспес үшін, жауырынды желге
Тазарту уақытында жуынған су көзге, ауызға, мұрынға кірмеу
Гигиеналық тәрбие тәрбиелік, медициналық, мәдени - білім беру,
Салауатты өмір сүру
Қазіргі заман зертханаларымен оқу орындары электр энергиясын кеңінен
Электр жарақатының негізгі себептері кернеу жалаң өткізгіштср жағдайындағы
Адам еңбегінің сау және қауіпті жағдайлармен қамтамасыз ету
Зертханаларда зертханалық үстелдер мен орындықтар жабдықтайды. Үстелдер арасындағы
Қауіпсіздік техникасының жалпы талаптары. Әр жұмысшы мен студент
Жұмыс барысындағы қойылатын талаптар.

1. Өсімдікті химиямен қорғау шаралары
2. Химикаттармен жұмыс жасағанда еңбекті
3. Жыл сайын химиялық қорғау
4. Пестицидпен жұмысқа балалар және
5. Пестицидпен жұмыстаушы жұмысшылар өзінің
6. Жұмыстарды жүргізуге жауапты ұйым
7. Егістіктерді пестицидтермен өңдеу ұсынылған
8. Тағамға пайдаланатын ( жуа, укроп, салат,
9. Егістікті химикатпен өңдеудің алдында
Қауіпті өндірістік факторларға мысал ретінде машиналардың бекітілмеген қозғалмалы
Өрт сөндіруші қорғаныс деп адамдарды өрттен қорғауға бағытталган
Өрт қауіпсіздік шараларына келер болсақ әрбір тракторшы егістік
- жұмыс газының қысымы квартал ішінде индикатор бойынша
- өрт сөндірушілер ұнтақтарының жағдайы 5 жылда 1
Қойма орналасқан жердің сыртқы жағында өрт сөндіру құрылғыларымен
Шаруашылықтағы ғимараттардың әрбір қабаттары өрт сөндіргіш құралдармен жабдықталған.
Зертханаларда өрт
Ал, дипломдық жұмысымның шаруашылықта жүргізілген анализ барысында еңбек
1. Шаруашылықта жұмысқа немесе өндірістік тәжірибеге орналасу кезінде
2. Ғимаратта жұмыскерлер тамақтанатын асхана бар. Бұл -
3. Жуғыш заттар беріледі. Бұл гигиеналық шараларды сақтауға
4. Жыл сайын міндетті медициналық тексеріс жүргізіледі. Бұл
Зиянсыз және қауіпсіз жұмыс жағдайларын толығымен шаруашылықта
- санитарлық-гигиеналық жағдайларды жақсарту;

- өндірістік жарақаттануларды болдыртпауды бақылайтын жаңа құрал-жабдықтарын қауіпсіздік
- жұмысшыларға арнайы киім-кешектерді беру;

- медициналық бақылау жұмыстарын жұмыс берушінің қаражаты көмегімен
7. Қоршаған ортаны қорғау

Табиғат пен оның байлықтары Қазақстан Республикасы халықтарының өмірі
Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі казіргі және болашақ ұрпақтардың
Қоршаған табиғи ортаны сақтау және қорғау керек екеніне
Қазақстан Республикасы 19 халықаралық конвенцияға қол қойып және
Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі 09.01.2007 жылы кұрылған, 7
Мұнда мынадай ережелер мен негізгі терминдер қарастырылған. Мысалы,
Қоршаған ортаның саласын нормативтеу:

- Қоршаған орта зиянды заттардың жол беруге
- Халықтың денсаулығын, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін
- Қоршаған ортаға ластайтын заттардың
- Тиісті аумақта қоршаган ортаны қорғаудың барлық
Табиғи ресурстарды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар:

-Жерді, су қойнауын, суды, атмосфералық ауаны, ормандарды және
-Табиғи экологиялық жүйенің бүлінуін, адамдардың, өсімдіктер мен жануарлар
-Зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды көму мен сарқынды суларды
Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі түжырымдамасы.

Қазақстанның тәлелсіздік жылдары экологиялық қаіпсіздікті қамтамасыз етудің мүлде
Жерді, жер койнауын, суды, атмосфералық ауа-ны, ормандарды және
Табиғи экологиялық жүйелердің бөлінуін, адамның, өсімдіктер мен жануарлар
Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы №1241
Бактеорологиялық және химиялық ластану.

Химиялык ластану. Химиялық заттардың арасында Қазақстанда ерекше қауіпті
Белгілі бір органикалық зақымдайтын уларға қарағанда, бұл заттар
Қазақстандағы ТОЛ-дың едәуір бөлігін пестицидтер құрайды. Өсімдіктерді қорғаудың
ТОЛ - дың табиғи ортаны ластауының объективті бағалауы
«Бектау» АҚ – гі негізгі экологиялық мәселелер.

Бұл шаруашылықтың ең үлкен экологиялық проблемаларының бірі-ол

топырақ әрозиясы. Ол негізінен Кеңес дәуірінен қалған проблема
табылады. Ал осы шаруашылығы құрылғаннан кейінгі 3 жылдағы
Ол мыналар: Топырақ жағдайына келетін болсақ, жұмыскерлердің белгілі
Бұнымен қоса қазіргі кезде бұл шаруашылықта химикаттарды (фунгицид,
«Бектау» АҚ химикаттармен ең алғаш 2001 жылдан бастап
Шаруашылық басшылығының болашақ мақсатта химикаттарды көп мөлшерде қолданғанымен
Жаздық бидайды өнімін арттыру жолдарындағы қолданылатын химикалық заттар.

Сонымен бізге ауыл шаруашылығына қажетті шығаратын техниканың қауіпсіздігі
Оларды қате пайдалану немесе сауатсыз айналысу олармен жұмыс
Гербицидтермен уланудың негізгі жоссүрі жеры: олармен жұмыс істеуде
Гербицидтермен жұмыс істеуші адамдар мезгіл - мезгіл айына
Ол ауылшаруашылық жұмыстарын орындау барысында, атап айтқанда гербицидтер
Осыған сәйкес қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заңға назар
Шаруашылықтағы негізгі экологиялық проблемалар ол: топырақ эрозиясы мен
Топырак эрозиясын алдын алуда: Топырақ өңдеу тереңдігін, тәсілін,
Өрттің алдын алу: Жұмыскерлерді өрт қауіпсіздігі жөніндегі ережелермен
Химикаттардың кері әсерін алдын алу: Бұнда негізінен тиімділігі
және кері әсері болмайтын химикатарды қолданған жөн.
Өңделген тұқымдарды толық жермен жабу керек. Тұқым қалдықтарын
Қорытынды

Ақмола облысы Шортанды ауданының
Қорыта айтқанда, ауа райы жағдайларына,
Осы дипломдық жұмысты қорыта келгенде мен
Тәжірибелік жұмыс агротехникалық сұрақтарды өз
«Бектау» АҚ - негізінен жанадан дамып келе жаткан
Дипломдық жұмысты орындау кезінде мен «Бектау» АҚ негізгі
Шаруашылық тек қана егін шаруашылығы ғана емес, мал
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Можаев Н.И. Әрінов
Байдүйсен Ұ.Ж. Аймақтық егіншілік жүйесі.- Астана, 2003.

А . Т. Түрарбеков. А.В.Иваников Солтүстік Қазақстан егіншілігі
4 Әрінов Қ.К. Солтүстік Қазақстан бидайы - Астана,
Статистический ежегодник Казахстана 2005.

Қазақстан өңірлері //1994, №4// 12 б.

Щепетков Н.Г. Ысқақов М.Ң. Әрінов Қ. К. Карипов
Оразтаева З.Б. Кәсіпорында өндірісті ұйымдастыру - Астана, 2003.

Әбділдин С.А. Ауыл кәсіпкерінің бизнес жоспары-Алматы, 1998.

Швидченко В.К. Зотиков В.И. Исенова А.К.
Қ Жанабаев. Т Саудабаев. И. Сейітов «Өсімдік шаруашылығы
Карипов Р.Х. Жумагулов И.И. Амралин А.У.
Астана, 2004. 290 б.

Мұқажанов Қ.М. Арамшөптер және олармен Солтүстік Қазакстандағы күрес.
14 Мұсынов К.Қ. Әрінов
Аринов К.К. Мусынов К.М.
Шестакова Н. А. Сутемгенов
Яровая пшеница. Под общей редакцией акад.
Синягин И. И. Площади питания растений. М. Россельхозиздат.
Буряков Ю. Н. Норма высева и урожай. Ж.Зерновое
Каюмов М.К. Программирование продуктивности
Ковалев В. М. О биологизации технологии выращивания зерновых
Молчанов В. К., Калиниченко Г.С., Савчук В.И Скрытые
Сулейменов И. С. Культура пшеницы в Казахстане. Наука,
Бараев А. И. и др. Яровая пшеница в
Сулейменов М. К. Какому быть полю? - А-Ата,
Каюмов М. К. Программирование нормы высева зерновых культур.
Улучшение качества зерна
28 Күрішбаев А. К. Современное
29 Рекомендации по системе ведения сельского
30 Можаев Н. И. Аринов К. К. Шестакова
31 Районированные сорта с.-х. культур по Республике Казахстан
Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., Колос, 1986.

Ничипорович А.А. Строганова Л.Е.,
деятельность растений в посевах. - М. АНСССР, 1961.

Кулешов Н.Н. Агрономическое семеноведение. М. Сельхозгиз. 1963.

35 Шашков В.П. Защита зерновых культур от вредителей,
Аубакиров Я.Ң. Байжұмаев Б.Б.
Шаденов Ө.К. Байжангартов У.С. Жүнісов Б.А.
Егемен Қазақстан. /Қазақстан Республикасының Еңбек қорғау заны/ -

Астана, 1999.

31 Беляков Р.И. Охрана труда - М;
Еңбекті қорғау
41 Егемен Қазақстан /Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңы/
42 Егемен Қазақстан /Еңбек қауіпсіздігі
43 Егемен Қазақстан. /Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны
44 Егемен Қазакстан. /Қазақстан
45 Мамбетқазиева Е. Сыбайбенов Қ. Табигат қорғау.Алматы,Қайнар.1999.

46 Тұрарбеков А.А. Агрономия мамандығы бойынша диплом нұсқаларының