Ізбе-із аударманың ерекшеліктері диплом жұмысы
Жоспар
Кіріспе....................................................................................................3 – 5
1. Ауызша аударманың жалпы сипаты, тарихы.............................. 5 – 14
2. Аударма түрлері........................................................................... 15 – 16
2.1 Ілеспе аударманың жалпы сипаттамасы..............................16 – 29
2.2 Ізбе-із аударманың жалпы сипаты.......................................30 – 65
3. Аудармашылық дағдылар мен кәсіби талаптар......................... 66 – 69
Қорытынды........................................................................................ 70 – 71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.................................................... 72 – 74
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 48 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
Кіріспе....................................................................................................3 – 5
1. Ауызша аударманың жалпы сипаты, тарихы.............................. 5 – 14
2. Аударма түрлері........................................................................... 15 – 16
2.1 Ілеспе аударманың жалпы сипаттамасы..............................16 – 29
2.2 Ізбе-із аударманың жалпы сипаты.......................................30 – 65
3. Аудармашылық дағдылар мен кәсіби талаптар......................... 66 – 69
Қорытынды........................................................................................ 70 – 71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.................................................... 72 – 74
I. Кіріспе
Аударма – ең алдымен адамдардың қарым-қатынасының басты қажеттілігі. Жаңа
Ілеспе және ізбе-із аудармашы – қазіргі таңда өте қажетті
Ауызша аударманың түрлерінің атауларына байланысты өткір мәселелер бар. Синхронды
Қазіргі таңда ауызша және жазбаша аударма күнделікті өмірде жиі
Ауызша аударма – әрі қызықты, әрі қиын мамандықтардың бірі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: аудармашы тек тілді ғана жетік меңгеріп
Зерттеу нысаны: Бұл жұмыстың негізгі зерттеу нысаны ауызша аударманың
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты
Әлемдік ауызша аударма тарихына қысқаша шолу жасау;
Аударма түрлерін зерттеу;
Ілеспе аударманың тарихы, жүргізілуі;
Ізбе-із аударманың тарихы, жүргізілуі онда қолданатын жазбаларды зерттеу;
Зерттеу жұмыстарының әдіс-тәсілдері. Зерттеу барысында алға қойған мақсат-міндеттерді орындау
Зерттеу жұмысының дереккөздері. Негізгі материалдар отандық ғалымдар Әнуар Тарақов,
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден. үлкен үш тараудан,
1. Ауызша аударманың жалпы сипаты, тарихы.
Ауызша аударма тарихы.
Тарихи деректерден белгілі болғандай, ежелгі гректер басқа халықтарға менсінбеушілікпен
Белгілі Ресей аударматанушысы Комиссаров «Современное переводоведение» кітабында төмендегідей деректер
Аударманың 1000 ж. Тарихы бар екендігіне көптеген деректер куә.
Ал Чужакин берген деректерде Әулие Антоний жайлы айтылады. Ол
Ауызша аударма әркез бір ғана негізгі мақсатты көздеді, ол
Аударманың жасалу мүмкіндігіне ХХ ғасырдың басында лингвистикадағы психологиялық бағыттарды
Қазақ хандығының, қазақ елінің ежелден көрші елдермен кең ауқымда
Ресейдің қазақ жерін отарлау саясатына байланысты тілмаштардың қызметі мен
Ресей отарлығы кезінде тілмаштардың дүмбілезділігі, бұра тартушылығы, ақшаға, малға
ХХ ғасырдың басында тілмаштық кәсіпті қалай ермек еткендер жайлы
Қазіргі уақытта халықаралық саяси ірі шараларда аудармашылар жұмысының маңыздылығы
Бүкіл әлемде аудармашылар кәсіби одаққа, қауымдастық пен бірлестікке біріккен.
FIT (Federation International Des Traducers), Аудармашылардың Халықаралық Федерациясы.
APC (Association International Des Interpress Conferens), Ауызша Конференц Аудармашылардың
CEATL Conseil Europian Des Association Tradusers), Әдеби Аудармашылардың Еуропалық
1991жылы Халықаралық Аудармашылар Федерациясы (FIT) бүкіләлемдік аудармашылар күнін 30-қыркүйек
Ауызша аударма үдерісі.
Әнуар Тарақов теориясының негізінде – екі тілді білгеннің бәрі
Аударма теориясы ең алдымен аудармашының кәсіби негіздегі жинақталған білімін,
Ауызша аударма – шығармашылық іс емес, техникалық сипаттағы үдеріс.
Шет тілін білетін кез-келген адам аударма жасай алмайды. Бірақ
Шет елдегі оқу орындарындағы қабылдау сынақтары әрқилы. Мысалы: Сорбондағы
Аудармадағы сөз сөйлеу жылдамдығы, мөлшері;
Аударма тұтастылығы (ақпарат санының қаншалықты кеміп қалғаны);
Айтылған сөздердің бұрмаланып кетпеуінен сақтану. Мұнда мәтіннің толығымен жеткізілуіне
Сөйлеу реттілігі (түсініктілігі), сөйлемді анық, ұғымды тиянақтап аяқтау, сөз
Сөйлеу дұрыстығы (әдеби тіл нормасын сақтау, ауызекі қарапайым сөздердің
Аудармашылық мінез-құлық (емеурін ишара, ұстамдылық, дауыс көтеріңкілігі (қаттылығы), сөз
Бұл көрсеткіштер барлық аударма мектептеріне ортақ. Мысалы Гейдельберг институтын
Оқудың аты – оқу. Арнайы аудармашылық оқу орындарын бітіргендердің
Ауызша аудармашының мәдениеті.
Соңғы жылдары аударма ісі психологтардан бөлек, мәдениеттанушылардың да зерттеу
Аудармашы дегеніміз мәтінді бір тілден екінші тілге ауызша және
Осыдан шығатын қорытынды, мәтін аудармашысының сөйленген сөздә аударма кезінде
Кейбір жағдайда ілеспе және ізбе-із аударма барысында аударма жеңілдетілген
Саяси пікірталас, мемлекеттік кездесуде туындайтын екі жақтың арақатынасындағы дау-жанжалға,
Аудармашы материалдың мазмұнына қатынас бойынша кез-келген жағдайда құпиялық сақтауы
Аудармашы өзіне белгілі тәсілдермен түпнұсқа тілінің жүйесіндегі аударма тіліндегі,
Ауызша аудармашы кәсібі жан-жақты біліктіліктің жоғары деңгейін қамтамасыз етуде
Аудармашы аударма дәлдігі, сапасы үшін жауап береді, егер де
Аудармашы – елінің, ұлттық тілінің, мәдениеттің, салт-дәстүрінің насихатшысы. Оған
Көбінесе жолсерік-аудармашыларды аудармашы «дипломаттар» деу қалыптасқан. Олар әр саланы
Аудармашыны қиын жағдайдан жан-жақты кәсіби біліммен бірге тосын тапқырлық
Маңызды халықаралық келісімдерге негізінен екі ілеспе аудармашы қатысады, олар
«Айтылған сөз – атылған оқ». Ауыздан абайсызда шығып кеткен
Ілеспе аудармашыларға білімділік пен тапқырлық аса қажет қасиет. Соның
Аудармашы мәдениетіне кезінде қазақтың оқымысты зиялылары да ой-пікірлерін білдірген.
Кәсіби ауызша аударманың үштік үрдісі.
А.Чужакиннің теориясы бойынша ауызша аударма үрдісін үш кезеңге бөліп
Сөйлеу мәдениеті және алғашқы таныстыру
Алдын-ала болжам
жасау және аудармашылық шешімге
келу
Барлық үш құраушы өзара алмасымдылыққа ие, бірінің орнын бірі
мүмкіндіктері бар, ауызша аударманың барысында және экстролингвистикалық жағдайға да
Жағдайға байланысты мүмкіндік – (болжам) – келеңсіз жағдайларды болдырмау
Сөйлеу мәдениеті – мәліметтің айтылуын алдын-ала қарау, реттеу және
Кәсіби аудармашылық тәсілдер – аударманың сапасының жоғары деңгейде болуына
Кәсіби аудармашылық тәсілдер түрі:
генерализациялау (жалпылау)
конкретизациялау
антонимикалық аударма
тастап кету (артық мәліметтерді)
дәйекті қайта сұрау
редакциялау (түпнұсқаны жақсарту. Мысалы: сөйлеуші немесе шешен байқаусыздан намысқа
сөйлемдерді бөлу
сөйлемдерді біріктіру
ұзақ сөйлемдерге логикалық түзетулер енгізу
шиеленісті жағдайларды қалыпқа келтіре білу
сөйлеу ырғағын түрлендіре білу, сөйлеушіден ұзаққа қалып қоймауға тырысу.
анық мақам, орфоэпия ережелерін бұзбау;
сөздің тыңдаушыға тікелей бағытталуы;
артық қимыл жасамау, қандай жағдай болмасын өзін ұстай білу;
шиеленісті жағдайды болдырмау (беттің қызаруы, қолды мөлшерден көп бұлғау);
дене бітімін дұрыс, түзу отыруды қалыптастыру;
сырт келбет отырысқа сай болу керек (киім, аяқ киім,
Аударма түрінің сипаттамасы.
№ 1-кесте
2. Аударма түрлері
Абзацты – фразалы аударма.
(абзацно-фразовый перевод) – аудармашы шағын сөздер тобы немесе сөйлем
Парақтан аудару.
Парақтан аудару көп адамдарға аударманың ең оңай түрі болып
Коммуналдық аударма.
(Институтционалдық аударма)
Бұл – ауызша аударманың даму жолындағы қазіргі кезеңде кеңінен
2.1 Ілеспе аударманың жалпы сипаты, тарихы.
Ілеспе аударманың жалпы сипаты.
Ілеспе аударма – аударманың ең күрделі түрі. Оның басты
Ілеспе аудармашы шешен сөзінің басталуынан кейін шұғыл аудару әрекетіне
Шетелдік аударма зерттеуші Ж.Илья ілеспе аударма қызметін 4 кезеңге
аударма әрекетінің қалыптасуы;
сөйлемді тыңдап алу;
оны іштей ойда аударып шығу;
келесі сөйленген сөзді қабылдау.
З.А.Кочкина түсінігінде негізгі аударылатын мәтінді қабылдау мен аудырма мәтінін
1) Шешен сөзінің кідіріс уақытындағы аударма тілінде мәтіннің жеткізілуі
2) Аударма тіліндегі мәтіннің жеткізілуі. Ілеспе аудармаға ақпаратты ықшамдау,
Негізгі мәтіндегі бағдарлау үдерісі шешен сөзінің басталуынан аяқталуына дейінгі
Ілеспе аударма ізбе-із аудармадан өзінің құрылымымен, аударма әрекетінің орындалу
Ілеспе аударма жүйке жүйесіне ерекше күш түсіреді, сондықтан ол
Сөзге шебер шешен мүдірмей сөйлеумен бірге, ұлттық тілінің байлығын,
Ілеспе аудармада қатысып отырған тыңдаушылар оны тыңдап, түсініп, қабылдаумен
Ілеспе аударма тарихы.
Тәжірибелік аударманың мүмкіндігін кеңейтудің жарқын сипаты ілеспе аударманың дүниеге
1935 жылы Санкт-Петербургте (сол кезде Ленинград) ХV Халықаралық психологтар
Ілеспе аударма іс жүзінде 1945 жылғы 20-қарашадан 1946 жылғы
12 аудармашыдан тұратын ауысыммен жұмыс істейтін 3 топ құрылды.
БҰҰ делегациясы Нюрнбергке арнайы келіп, ілеспе аударма жүйесін, сапасын
Ілеспе аударма – қазіргі таңда ең жиі қолданылатын ауызша
Қазақстанда ілеспе аударма тәуелсіздік алғаннан соң қалыптаса бастады. Ілеспе
Ілеспе аударманың қолданылуы.
Халықаралық мәслихат, кеңестерде, жиындар мен симпозиум, ірі мәдени шараларда,
Ілеспе аударма – техникалық прогрестің құбылысы әрі үлкен жетістігі.
Венгрлік ауызша аударма маманы К.Ломб: «Әрине аудармашы аударылатын сөзге
Ілеспе аударма қос тілділік (билингвизм) деңгейінде жүреді. Яғни аудармашы
Айтылған сөзді мұқият тыңдау;
Айтылған сөзді жедел ойда қорытып, қайта жеткізу;
Сауатты сөйлеу және әр дыбысты анық, ашық жеткізе білу;
Бір тілдегі ойдан екіншісіне жылдам ауысу қабілеті;
Зейін, зерде, есте сақтау қабілетін дамыту;
Шешендік өнерді жетілдіру;
Шешендік өнерді меңгеру – аудармашының асыл қыры. Жалпы аудармашы
Аудармашыға сөйлеушінің, шешеннің даусының құбылып тұруы белгілі бір қиындық
Аудармашы қандай да бір қателік жіберуден қауіптенбеуі керек. Ауызша
Сөздердің орын тәртібі әр елде әр түрлі. Неміс тілінен
Синхронды аударма – бригадалық, ұжымдық түрдегі жұмыс. Аудару бөлмесіндегі
Синхронды аударма – бұл өзара адамгершілік қарым-қатынасты, бірін-бірі үнемі
Қазіргі уақытта халықаралық кездесулер алуан салада, түрлі тақырыпта өтеді.
Синхронды аудармашыға жауапкершілік, үлкен білімділік, биік мәдениеттілік қажет. Сөйленген
Ілеспе аудармашының кәсіби қызметінің құрылымы.
А.Чужакиннің теориясы негізінде – кәсіби ауызша аудармашының негізгі құраушысы,
Аударма алдындағы дайындық
Аударма (екіжақты, монологты, ілеспе және ізбе-із)
Нәтижелерді саралау, жаңа мәліметтерді меңгеру және өңдеу, шарасыз қателіктер
Аударма барысындағы кезең
Дайындық кезеңі
1. Дайындық кезеңі мыналардан тұрады:
Мәліметтерді, құжаттарды қарау, www қорларын тақырып бойынша қарау және
Ұйымдастырылған дайындық – жұмыс шартын нақтылау, келісімшартты талқылау және
Психологиялық өзін-өзі дайындау жақсы жұмыс көңіл-күйін қалыптастыру, өз-өзіне сенімді
Техниканы тексеру (кабина, құлаққалқан, микрофон).
Кәсіби ұйымдастыру жөніндегі сұрақтарды әріптестермен бірігіп талқылау, ортақ шешімге
2. Ауызша аударманың барысы – кезінде аудармашының психологиялық және
3. Аударма соңындағы сараптама. Өз қызметінің нәтижесін талдап қорыту,
Ілеспе аудармадағы психологиялық-физиологиялық фактор.
Ілесе аудару әрі психологиялық әрі физиологиялық жағдайда өтеді. Аудару
Кәсіби ілеспе аудармашы үнемі қалыптан тыс режимде жұмыс істейді,
Ілеспе аударма – ауызша аударманың қиын түрі. Ақпараттар ағыны
Ілеспе аударманың жақсы, сапалы жасалуы аудармашының терең білімділігін, шыңдалған
а) бір мезгілде тыңдап әрі сөйлеу қажеттілігіне байланысты туындаған
ә) баяндамашы не жарыссөзге шығатын адамның микрофондағы сөзінің қайталанбауына
б) аударманың қайталанбайтындығы және үлкен аудитория тыңдаушыларына байланысты ми-жүйкеге
в) сөз сөйлеудің жылдамдығына байланысты психофизиологиялық кедергі.
Ілеспе аудармашы әркез тез, кідіріссіз сөйлеуге дағдыланады, олай болмаса
Ізбе-із аудармашы ұзақ есте сақтау қабілетін меңгеруі тиіс. Ұзақ
Ілеспе аудармадағы әр мезет мүмкіндікті ұтымды пайдалануға жұмсалады. Мәтіннің
Жалпы ілеспе аудармадағы психофизиологиялық сипаттар мынадай:
аударма үдерісіне бейімделе білу, сөйленген сөзге тұтастай ынта-зейінді бағыттау,
бірнеше тапсырмаларға бір мезгілде зейін аудара білу машығы;
іс-әрекет жылдамдығы;
сөз сөйлеу шапшаңдығы.
Психикалық және дене күш-қуатының төзімділігі. Ілеспе аудармашыға қажетті қасиеттер:
Энциклопедиялық білімнің молдығы, ой-өрістің кеңдігі;
Өз ұлтының тілін еркін меңгеру және бай сөздік қорын
Шет тілінен аударатын кез келген сөзді іштей еркін қабылдау.
Аударатын шет тілін, барлық лингвистикалық заңдылықтармен жетік меңгеру.
Ізденіштік, тапқырлық, тез есте сақтап, жедел баяндауға дағдылану.
Ілеспе аударманың нәтижелі, сапалы болу кепілі мынада:
Баламалардың кең де әмбебап жиынтығын игеру;
Жалпылама және арнайы бағдарлы білім саласын жақсы меңгеру;
Жағдайды дұрыс аңғара білу және сөйлеушіні мұқият тыңдап, әрі
Аудармашының дауысы анық, ашық, ырғақ, ал интонациясы таза болуы
Ілеспе аударма – бұл кәсіби аудармашының күнделікті бейнетті жұмысы.
Ілеспе аударма екі деңгейдегі құрылыммен жүреді: біріншісі – логикалық-тақырыптық
Баяндамашының не жарыссөзге шыққан адамның жазып алған мәтінінен бөлек
Ізбе-із немесе ілеспе аудармаларды қателіктердің жиі ұшырасуы – аудармашының
Көркем аударма мен газет-журнал аудармасындағы кейбір трансформация тәсілдері ауызша
Ізбе-із аудармада негізгі сөзге бағдарлау жасалады. Бұл – шешеннің
Кәсіби ізбе-із аудармашылар аудармашылық шешім қабылдауға кей жағдайда алдын-ала
Ілеспе аударма технологиясы.
Ілеспе аударма кез-келген тілде жүргізіледі, арнайы бөлмелер саны көп
Ағылшын аударма зерттеушісі Марианна Ледерер 1980 жылғы «Ілеспе аударманың
Ауызша айтылған сөзді қабылдау (аудирование);
Естіген сөздерді түсіну;
Түпнұсқадан алынған бастапқы білімдегі мағлұматты, мағыналық бірліктерді құрастыру;
Аударма тілінде когнитивті есте сақтау негізінде айтылған сөздерді қалыптастыру;
Аударылатын тіл негізіндегі айтылған элементтерді автоматты түрде жүзеге асырылған
Айтылған (сөздерді) элементтерді есте сақтау, мағлұматтарды ауызша жеткізу үшін
Аудармашының сөйлеген сөзіне тыңдау барысында бақылау жасауы;
Қоршаған жағдайға бейімделе білуі [16].
Ілеспе аудармада ана тілді білуден басқа, оның сенімділігін қамтамасыз
Шешеннің ойын, сөзінің мән-мақсатын түсінбей, қате ұйғарым жасау –
Ілеспе аудармада қолданылатын тағы бір механизм – стандарттық формула,
Болжамдау мен дағдылану (машықтану) – бұл екі механизм ілеспе
Ілеспе аудармашы үшін қиындық – сөйлеушінің сөзге шорқақтығы, ойын
Зейін – ақпаратты ұзақ есте сақтап тұрудың сенімді кілті.
Ілеспе аудармаға бейімделу.
Ілеспе аударма кезінде аудармашының сөйлеген сөзінің тазалығы, мақамы, үні
Аудармашының сөйлеуші сөзінен қалып қоюы өте қауіпті. Өйткені аудармадағы
Ілеспе аударманың аталған түрлерінен басқа екі алуан қыры бар.
Екінші әр алауандығы – бақылау ілеспе аударма. Бұл көбінесе
2.2 Ізбе-із аударманың жалпы сипаттамасы
Ізбе-із аударма – бір тілде сөйленген сөзді тыңдау арқылы
Жазбаша жүргізілетін ізбе-із аударма – бір тілден басқа тілге
Аударма қызметінде сөйлеу үдерістерінің негізгі белгілері аударманы жүзеге асыру
Аударма – әлеуметтік қажеттіліктегі қызмет әрі қоғамдық пайдалы еңбек.
Ізбе-із аударма – тыңдау арқылы мәтінді басқа тілдің құралдарымен
Ізбе-із аударманың негізі, дамуы Женева университеті жанындағы аудармашылар мектебінен
А. Веллеман – ізбе-із аударма мектебінің негізін салушы. Бұл
Ілеспе аударма ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін ғана алдыңғы орынға
Ізбе-із аударма мемлекет және саяси басшылар кездесуінде, келіссөздерде, баспасөз
Ауызша аудармада, баламалы аудару өте қиын. Ауызша аудармаға қойылатын
Ақпарат көзі (немесе жіберуші тұлға, сөйлеуші адам)
Ақпарат (сөйленген сөз)
Ақпаратты өз тілінен екінші тілге жеткізуші (бұл аудармашының аудару
Ақпарат арнасы (сөйленген сөздің жалпы мазмұны)
Ақпаратты басқа тілден жасап шығарушы (аудармашының іс-әрекеті)
Алынған ақпарат (аударылған мәтін)
Ізбе-із аударма ілеспе аударма тәрізді ауызша аудару түрі ретінде
Ә. Тәжібаев естелігінде москвалық атақты режиссер Г. Рошаль белгілі
Ізбе-із аударма технологиясы.
Ізбе-із аударма дегеніміз – бір тілде ауызша сөйленген сөздің
Әзірлік үдерісіне жұмсалады. Ұзақ уақыт бойы сөйленген мәтіндерді ғана
сол минутта айтылған ауызша ақпарат. Ол өзінің қайта деткізілуін
Ізбе-із аудармада диалогтық сөздерді (әңгіме, сұхбат, келіссөз, т.б.) айтылған
Абзацты – сөйлемдік аудармада (абзацно-фразовый перевод) – аудармашы шағын
Жазбаша жасалатын ізбе-із аударма – бұл жауапты маңызды халықаралық
Келіссөзді немесе ресми кездесудегі әңгімелерді үлгеріп жазып отыру –
Жазбаны екіжақты жүргізу ізбе-із аударманың өте маңызды күрделі түрі.
Ойды тұжырымдап, сөзді анық, қисынды және айқын жеткізуге ұмтылу;
Сөйленген сөзді, сөйлемдерді толығымен аяқтау, жарым – жартылай қалдырып
Сөйлеуші сөзінің жоғарғы жылдамдығынан, қарқындылығынан, шапшаң жалғасуынан қалып қоймау;
Өте баяу немесе тым қатты дауыстап сөйлемеу, дауыс үйлесімділігін
Ауызекі сөйлеу тілінен, жаргоннан, сленгадан, аударылмайтын сөз құбылысынан, танымал
Сөйлеу үдерісіне не іске тікелей қатыссыз кісі есімдерін, атауларды
Шетел адамдардың болмысына, табиғатына жат, тақырыпқа қатыссыз, әрі түсініксіз
Бұл көбінесе айтып отырған сөзге күмән туғызады. Аударма жұртты
Ізбе-із аудармашының міндетті мәтіннің елеулі бөлігінің мағынасын есте сақтап,
Ауызша ізбе-із аударма біржақты, екіжақты жүйеде жасалуы мүмкін. Біржақты
Мәтін нақты, жүйелі, дәл аударылуы тиіс. Ауызша аудармада белгілі
Арасында сол мезетте ауызша айтылатын сөздер бар. Баяндама жасаушының
Ізбе-із аудармадағы жазбалар.
Ізбе-із аудармада аударма мәтіні бастапқы айтылған мәтіннің бөліктеріне сәйкес
Ізбе-із аударманың ерекшеліктері оның жасалу шарттарынан анықталады:
Ақпараттың бір рет қана түсуінен (қайталап жасап шығу техникалық
Ақпараттың түсу жылдамдығынан (белгіленген қалыпқа сай болуы немесе шешеннің
Аудармашылық шешім іздестіру кезінде сөздіктерді немесе басқа да анықтамалық
Басқаша айтқанда, ауызша аудармашы бір-ақ рет тыңдап алып, мұқият
Үздіксіз ізбе-із аударма ес, зейінге қосымша құрал қажетсінеді. Мұндай
Ал шетел әдебиеттерінде көбіне ортақ бір терминге мысалға айта
Ал С. А. Булряйдің пікірінше аудармашылық қолжазбалар аудармашының еске
Аудармашылардың берген терминдері әр түрлі болғанымен беретін ойы бір,
Чарльз Биллс 1897ж жиырмаға дуық тілде сөйлейтін мемлекетте яғни
Егер де аудару кезінде жазбаша түрде есте сақтау бұдан
Психологтар зерттеуінше, ауызша аудармашы қобалжу, толқу жағдайында жұмыс істейді.
Аудармашы жүргізген жазба стенографиялауға, конспектілеуге және мәтінді басқаша әзірлеуге
Өз жазбаларын таңбалауда әр аудармашы әртүрлі тәсіл қолданады. Дербес
Қазіргі таңда қысқартылған сөздер мен символдарды қағаз бетіне орналастыру
52ҚТСШ
6+13БЯНДМ
3 ҰСНС «»
Мұндағы предикативті символ – тілше ғылыми әдістемелік семинарға қатысқандықты
Айтушының сөзінде сөйлем мүшелерінің орын тәртібі басқаша болуы мүмкін.
Жазба үшін шешуші мән сөздердің түсу жалғастығы емес,
Стенограмма дегеніміз – бұл стенографиялық жазба, сөйлеушінің сөзін дәл,
Әдетте стенография құрғанда шапшаң жазудың қажеті не деген сұрақ
Ізбе-із аудармадағы қысқартып жазу және оның артықшылықтары.
Ақпарат теориясымен айналысатын ғалымдардың пікірінше, әріптердің жалпы санының 25%-ы
Көп жылдар бойы КСРО-да Еуропа ғалымдарының жұмыстары орыс тіліне
Р.К.Миьяр-Белоручевтен кейін де көптеген ғалымдар ауызша аударма кезінде жүргізілетін
Аудармашылық семантография кәсіби дағды мен шеберлік.
Аудармашылық семантографияны кәсіби деңгейде меңгеру үшін аудармашы тәжірибесі мен
1 дағды, семантограмманың техникалық безендірілуі:
а) лексикалық дағдылар:
сөз бен сөз тіркестерін қысқартып жазу;
ақпарат мағынасын сандық түрде белгілеу;
аббревиация;
ұғымдарды таңбалау (символдау).
б) грамматикалық дағдылар:
неше түрлі синтаксистік және логикалық(модальдық, салыстыру, күшею, мойындамау т.б.)
в) құрылымдық-композиционалдық дағдылар:
жазбаның тік орналасуы;
жазбаны көркем және үнемді жүргізу.
2 аудармашылық семантография дағды, бірнеше жұмысты бір уақытта атқаруға
бір мезетте белсенді аудару және жазбаны жүргізу;
сөйлеу жылдамдығына қарамай тез жазу;
сөз басын «үлкен мөлшерде» белгілеу (жазып алу);
белгілеу мөлшерін азайта отырып, сөйлеудің айтылу уақытын ұлғайту;
сөйлеу тоқтаған бетте белгілеуді тоқтату;
аударма жағдайына байланысты белгілеуді аудармашы отырған немесе тұрған қалыпта
3 аудармашылық семантографиялық дағды, бастапқы мәтіннің мағыналық талдауына байланысты:
а) лексикалық дағдылар:
қосымша сөздер мен тірек сөздерді белгілеу;
б) құрылымдық-композиционалдық дағдылар:
сөйлеушінің тақырыбын белгілеу, айқындап алу;
аяқталған сөздің логика-семантикалық құрылымын белгілеу, айқындап алу;
белгілі ақпаратты жиыру;
компрессия, трансформация, генерализация.
4 аудармашылық семантографиялық шеберлік, жаңа қалыптасып келе жатқан мәтінді
жүйелеу, топтастыру, ақпаратты иерархиялау;
аударылған дайын мәтіннің қандай болатынын болжау;
мәтіннің үйлесімді. тиянақты болуын қамтамасыз ету;
мәтіннің бүтіндігін қамтамасыз ету;
Не жазу керек? Осы сұраққа жауап іздеп көрейік. Мәтінде
Қосымша сөздер – бұл сөздер қосымша мәліметтерді береді. Мысалға
Тілмаштық жазбаларды қай тілде жазу керек? Аударманың қай тілге
Аудару үдерісінде жедел жазу үшін символдарды қолданудың қандай жолдары
Өз қолданысыңызда қашан да предикативті символдар болсын, олардың көмегімен
бағыт, жіберу, хабарлау, жету, беріп жіберу, бағындыру
қабылдау, импорттау, алу, қосу, келтіру
осы уақыт, бүгін, қазіргі уақыт
өткен уақыт, кеше
болашақ уақыт, ертең
жақсару, көтеру, күшейту, көбейту
азайту, төмендету, қысқарту, нашарлату
жақындастыру, соқтығыстыру
қысым көрсету, күш көрсету
әсер ету
бақылау, қол астында ұстау
көмектесу, қолдау
Бұдан басқа, іс-әрекеттің басталуын (ашылған жақша) және аяқталуын (жабылған
Аудармашыға айтылыстың модальдік сипатын, яғни сөйлеушінің сөз мазмұнына қатысын
Өз қорыңызда әрдайым сапалық символдар болсын, олар сөздердің белгіленген
сканерден откизилген документтерди осында кой!
3. Аудармашылық дағдылар мен кәсіби талаптар.
Кәсіби қажеттілік астарында аталған қызметті жүзеге асыруға арналған кәдімгі
Сөйлеу ұшқырлығы. Бұл тек жылдам сөйлей білу ғана емес,
Есте сақтау қабілеті. қалт еткенді қағып алатын, қағілез, құйма
Жедел есте сақтау қабілеті жай адамның ес-зейініне қарағанда,тілдік бірліктерінің
Басқа адамдармен қарым-қатынас жасау, өзара тіл табысу – кез-келген
Аудармашы екі тілдің сарапшысы ғана емес, екі ел, халық
Зиялылық ұғымы да аударма мәдениеттілігін айқындайды. Аудармашының энциклопедиялық білімділігі
БҰҰ-ның Женева бөлімшесінің аударма қызметінің жетекшісі Ф.Вейе-Лавале Конгодағы азаматтық
Түпнұсқалық мәтіннен саналы түрде ауытқу, прагматикалық бейімдеу жасау аудармашыдан
Аудармашының кәсіби талаптары мыналар:
Аудармашының дауысы анық шығуы керек, әрі ауыртпалық жағдайында сол
Міндетті түрдегі кәсіби талап – дыбыстау тазалығы (дикция), сөйлеу
Аудармашылық техника талаптарын міндетті түрде меңгеруі керек. Оған жататындар:
Аудармашы сөздіктер мен басқа да ақпарат көздерін ұтымды пайдалана
Мүмкіндігінше аудармашылық нотацияны (шартты жазба белгілері) немесе қысқартып жазуды
Аудармашы шет тілдік білімді билингвизмге жақындық деңгейінде меңгеруі қажет,
Аудармашының кәсіби қызметінің анағұрлым маңызды шарты негізгі сөйлеу жанрларын
Аудармашы екі тілде де өзінің белсенді сөздік қорын тұрақты
Аударманы техникалық жағынан қамтамасыз ету. Өзінің тікелей аудармашылық білімімен
Аудармашының ең қарапайым көмекшісі – қалта дәптері. Жазба осында
Ілеспе аудармашының жұмыс кабинасына бейімделуі өз алдына, оның қондырғыларды
Қазіргі заманғы аудармашылық жұмыс компьютердің көмегінсіз атқарылмайды. Өйткені аудармашы
Қорытынды.
Қандай да бір шет тілін немесе екі-үш тіл білу
«Ат тұяғы – алтын.
Алысқа алып баратын.
Адам тілі – алтын.
Алысты сұрап табатын» -
деп тілдің қасиетін алтынға бағалаған.
Тілдің ең қымбат, дүниедегі ең асыл, бәрінен бағалы алтынға
Аудармашы мамандығы – үлкен шеберлікті, еңбекқорлықты, жауапкершілікті, асқан сезімталдықты,
Аударма – нағыз талантқа тән биік өнер. Аударма талантты
Ауызша аудармашы мамандығы әлемдегі ең көне мамандықтардың бірі. Аудармашы
Сөз – киелі де жүйелі өнер екендігіне дау жоқ.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Тарақов Ә. Ауызша аударма: оқу құралы. – Алматы: Қазақ
Чужакин А., Палажченко. Мир перевода. 2000. Intrediction to interpreting.
Чужакин А. Мир перевода – 2. Practucum ИР.М.Р.Валент, 2001.
Тарақов Ә.С. Аударма психологиясы және мәдениеті: оқулық – Алматы:
Тарақов Ә.С. Аударма әлемі: оқулық – Алматы: Қазақ университеті,
Алексеева И.С. Профессиональный тренинг переводоведения: Ауызша және жазбаша аудармаға
Алексеева И.С. Введение в переводовение: студенттерге арналған оқу құралы
Тюленев С.В. Теория перевода: оқу құралы басылым орт. «Гардарики»,
Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты): шет тілін оқитын
В.Н.Комиссаров Современное переводовение: оқу құралы – Мәскеу, 2004. 84-116
Рецкер Я.И. Теория перевода и переводческая практика, Мәскеу «Международные
Жақыпов Ж.А. Аудармашы анықтамалығы. – Алматы, - 2009.-3-75 б.
Аликина Е.В. Переводческая семантография. Ауызша аудармадағы жазбалар: басылым орт.-
Алимова В.В. Основы теории перевода. – Мәскеу., 2000.
Чужакин А.П. Общая теория устного перевода и переводческой скорописи:
Аванесова К. Этика переводчика в устном переводе // Өскемен,
Ширяев А.Ф. Синхронный перевод. Мәскеу.: Воениздат, 1978. 3-184 б.
Миньяр Белоручев Р.К. Последовательный перевод. – Мәскеу.: Вонеиздат, 1969.
Қазақстандағы аударма теориясы мен практикасы: библиографиялық көрсеткіш// Абай атындағы
Әлепйісова Қ. Ілеспе аударма оның Қазақстанда пайда болуы және
Тарақов Ә. Ауызша аударма үдерісі// Қазақ ҰУ хабаршысы. Филология
Әлпейісова К. Ілеспе аударма: таным мен тәжірибе// Қазақ әдебиеті.
