Қазақстандағы саяси сайлау технологиясын әлеуметтік талдау диплом жұмысы
Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................……..........3 бет
І-тарау. Сайлау технологияларын әлеуметтік талдаудың методологиялық негіздері.............................................................................................….....................12 бет
1.1. Сайлау институты мен сайлау жүйесін әлеуметтік талдаудың методологиялық негіздері және сайлау технологиясы ұғымының мәні мен мазмұны.................................................................................................…….............12 бет
1.2. Сайлау институты мен сайлау технологияларының қалыптасуы мен дамуына саяси әлеуметтік жүйенің әсері..............................................………………..........21 бет
ІІ-тарау. Постсоциалистік кеңістіктегі сайлау технологияларының трансформациясы....................................................................…............................30 бет
2.1. ТМД елдеріндегі сайлау технологияларының дамуына қоршаған ортаның әсері...............................................................................................……...................30 бет
2.2. Ресейдегі сайлау технологияларының дамуы..............….........................34 бет
ІІІ-тарау. Қазақстандағы саяси әлеуметтік жүйенің сайлау технологияларының дамуына әсері және сайлау технологияларының қолданылуы.......................................................................................................…..40 бет
3.1. Саяси әлеуметтік жүйенің мақсатын тұжырымдаудың алғашқы кезеңіндегі нормативті сайлау технологиялары......................................................…............39 бет
3.2. Қазақстанның сайлау жүйесін реформалау барысындағы нормативті сайлау технологияларының қолдану ерекшеліктері.....................................………......44 бет
3.3. Қазақстандағы сайлау кезіндегі коммуникациялық сайлау технологияларының қолданылуы.........................................................…...............50 бет
3.4. Қазақстандағы саяси әлеуметтік қызмет нарығының қалыптасуы мен дамуы......................................................................................................….......…......54 бет
Қорытынды......................................................................................……..............60 бет
Қосымша әлеуметтік зерттеулер..............................................……................... бет Сілтемелер мен пайдаланған әдебиеттер тізімі.................………….....................64 .бет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 71 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«Философия және әлеуметтану» кафедрасы
Д И П Л О М Д Ы Қ
Тақырыбы: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ САЙЛАУ
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЛЕУМЕТТІК ТАЛДАУ
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................……..........3 бет
І-тарау. Сайлау технологияларын әлеуметтік талдаудың методологиялық негіздері.............................................................................................….....................12 бет
1.1. Сайлау институты мен сайлау жүйесін әлеуметтік талдаудың методологиялық
1.2. Сайлау институты мен сайлау технологияларының қалыптасуы мен дамуына
ІІ-тарау. Постсоциалистік кеңістіктегі сайлау технологияларының трансформациясы....................................................................…............................30 бет
2.1. ТМД елдеріндегі сайлау технологияларының дамуына қоршаған ортаның әсері...............................................................................................……...................30
2.2. Ресейдегі сайлау технологияларының дамуы..............….........................34 бет
ІІІ-тарау. Қазақстандағы саяси әлеуметтік жүйенің сайлау технологияларының дамуына әсері
3.1. Саяси әлеуметтік жүйенің мақсатын тұжырымдаудың алғашқы кезеңіндегі нормативті
3.2. Қазақстанның сайлау жүйесін реформалау барысындағы нормативті сайлау технологияларының
3.3. Қазақстандағы сайлау кезіндегі коммуникациялық сайлау технологияларының қолданылуы.........................................................…...............50 бет
3.4. Қазақстандағы саяси әлеуметтік қызмет нарығының қалыптасуы мен дамуы......................................................................................................….......…......54
Қорытынды......................................................................................……..............60 бет
Қосымша әлеуметтік зерттеулер..............................................……................... бет Сілтемелер мен пайдаланған әдебиеттер тізімі.................………….....................64
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы. Диплом жұмысында Қазақстандағы саяси сайлау
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару
2005 жылдың желтоқсанында Мемлекет басшысын сайлау кезінде қазақстандықтар көрсеткен
Бізде демократиялық мәдениеттің терең дәстүрлерінің жоқтығы, еркіндікті ойыңа келгенді
Өткен ХХ ғасырдың 90-шы жылдары алып саяси жүйенің ыдырауымен
Постсоциалистік кеңістіктегі саяси жүйелердің трансформациясы мен тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасуы
Сайлау институты қоғамның демократиялануының нақты көрсеткіштерінің бірі. Сайлау институның
Сайлау институтына тән функциялардың барлығы белгілі бір технологиялар арқылы
Сайлау технологияларының дамуын анықтаудың ерекше мәні бар. Өйткені сайлау
Саулау технологиялары қоғамның саяси-әлеуметтік мәдениетінің де көрсеткіші. Өтпелі қоғамдардағы
Диплом тақырыптың зерттелу деңгейі. Тәуелсіз Қазақстандағы саяси әлеуметтану ғылымының
Сонымен бірге Қазақстандағы сайлау институтының және сайлау жүйесінің
Сайлау Технологиялары туралы мәселені ту еткен Е.Ертісбаевтың «Генезис выборной
Сонымен қатар, кешегі кеңестік жүйедегі бірге шыққан елдердегі
Шет елдік сайлау жүйесі мен сайлау технологияларын зерттеп жүрген
Жалпы сайлау институты мен сайлау технологиялары демократиялық дамыған елдерде
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Қазіргі кездегі сайлау технологиялары,
- сайлау институтының пайда болу себептерін анықтау;
- сайлау институтының негізгі функцияларын және оларды жүзеге
- сайлау технологиялары ұғымының мәні мен мазмұнына арналған анықтамаларға
- саяси жүйелердің, саяси режимдердің сайлау технологияларына әсер ету
- дамыған демократиялық елдердегі сайлау технологияларының қалыптасуына, эволюциясына және
- постсоциалистік кеңістіктегі сайлау технологияларының өзіндік ерекшеліктерінің қалыптасуына саяси
- Қазақстандағы сайлау технологияларының трансформациясына әлеуметтік талдау жасау және
Диплом жұмысының жаңалығы. Бұл диплом жұмысындағы әлеуметтік зерттеу Қазақстандағы
- сайлау институтының қалыптасуы мен дамуына әсер етуші факторлар
- саяси жүйенің сипатына қарай, сайлау институты функцияларын жүзеге
- социологиялық салыстырмалы әдісті пайдалана отырып, ежелгі дүниедегі орта
- сайлау технологияларының мақсаты мен міндеттері, мазмұны мен мәні
- саяси әлеуметтану ғылымында қолданылып жүрген электоралдық формула, сайлау
- ТМД елдеріндегі саяси-әлеуметтік жүйенің трансформациясы барысында қалыптасқан сайлау
- сайлау технологияларының екі түрінің – нормативті және коммуникациялық
- ТМД елдеріне ықпал етіп отырған Ресейдегі сайлау технологияларына
- қазіргі Қазақстандағы сайлау технологиялары әлемдік тәжірибе тұрғысынан салыстыра
- Қазақстандағы саяси жүйенің сипатын анықтаудың нәтижесінде сайлау технологияларының
- Қазақстан Республикасының сайлау жүйесіндегі қарама-қайшылықтардың себептері анықталды;
- Қазақстандағы саяси-әлеуметтік рыноктың жағдайы және саяси-әлеуметтік қызмет орталықтарына
- Қазақстан жағдайына сайлау науқанын ұйымдастырушыларға сайлау технологияларын пайдалануға
Диплом жұмысын қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар:
- сайлау институты қоғамдағы әлеуметтік жанжалдардың негізінде пайда болды
- сайлаудың жиі және заңды өткізілуі қоғамдағы жинақталған әлеуметтік,
- сайлау институтының негізгі функцияларын жүзеге асыру саяси-әлеуметтік жүйеде
- билік жүргізуші элита сайлау институтының функцияларын шектеу арқылы
- сайлау технологияларының нормативтік түрі жалпыға ортақ сайлау құқығы
- қазіргі кезеңдегі қоғаммен байланыс тәсілдеріне сүйенген, ғылыми негізделген
- сайлау жүйесі дегеніміз әр түрлі елдерде қабылданған сайлау
- қазіргі дамыған кездегі дамыған елдер мен дамушы
- дамыған елдер мен дамушы елдердің коммуникативті сайлау технологияларындағы
- коммуникативті сайлау технологияларын пайдалану барысындағы зерттеу жұмыстары сайлау
- Қазақстандағы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың, этносаралық қатынастардың
- Қазақстанның тоталитарлық жүйеден шығуына байланысты саяси партиялардың әлсіздігінен
- Қазақстанда саяси партиялардың парламенттік сайлауға кеш араласуынан сайлау
- Қазақстандағы саяси-әлеуметтік жүйенің сипаты (делегацияланған демократия) (О.Доннел) немесе
- Қазақстандағы саяси-әлеуметтік рыноктың баяу қалыптасуы, сайлау институты функцияларының
Социологиялық зерттеу обьектісіне дамыған елдердегі, ТМД және Қазақстан Республикасында
Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізіне саяси-әлеуметтік процестерді және
Әлеуметтік зерттеудің деректемелік көзін дамыған елдердің, постсоциалистік елдердегі және
Диплом жұмысының әлеуметтік тәжірибелік маңызы. Диплом жұмысында баяндалған теориялық
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысының алдына қойған
І тарау. САЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ӘЛЕУМЕТТІК ТАЛДАУДЫҢ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Сайлау институты мен сайлау жүйесін әлеуметтік талдаудың методологиялық негіздері
Кіріспеде диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі, зерттеудің мақсаты, міндеттері, жаңалығы
Диплом жұмысының «Сайлау технологияларын зерттеудің методологиялық негіздері» деп
«Сайлау институты мен сайлау жүйесін зерттеудің методологиялық негіздері
Сайлау жүйесін таңдау барысындағы әрбір билікке үміткер топтың және
К.Фридрих, Р.Дарендорф, Б.Крик өздерінің социологиялық зерттеулерінде жан-жал және оның
Саяси-әлеуметтік жүйені қоғамды басқару институттарының жиынтығы ретінде қарастырсақ, саяси-әлеуметтік
Сонымен бірге жан-жалдардың әлеуметтік топтарды шоғырландыратын және олардың арасындағы
Д.Истонның, К.Дойчтың, Г.Алмондтың саяси-әлеуметтік жүйе тұжырымдамаларына тән «кіру» және
С.В.Устименко сайлауды мемлекет пен азаматтық қоғамның ара қатынасына қарай
1. Азаматтық қоғам мемлекетке бағынышты жағдайдағы сайлау
2. Мемлекет пен азаматтық қоғамның теңдігі тұрақсыз тұстағы сайлау
3. Мемлекеттің азаматтық қоғамға тәуелділігі [11].
Бұл диплом жұмысында сайлау институтының функцияларының жүзеге асырылуы қоғамдағы
Социологиялық зерттеушілердің бірқатары қоғамдағы саяси-әлеуметтік күштер арасында консенсус болуы
«Бір адам – бір дауыс» дегеніміз не? Бұл принцип
Бір қарағанда, бұның ешқандай қиындығы да жоқ сияқты. Бұрын
Әрине, бұдан құтылудың жолдары жетерлік, дегенмен ең бірінші бөгет
Байсалды азаматтардың: мектеп директорлары, завучтар, жоғарғы оқу орындарының басшыларының
Екіншіден, бір адамның бір ғана дауыс беруге құқылы екенін,
Үкімет пен сайлау комиссиясының мақсаты айқын – заңды орап
Қазіргі кездегі социологтар мен саясаттанушылар конституциялар мен сайлау заңдарындағы
1. Тиімді таңдау тұрғысынан, яғни қоғамға тиімді шектеу.
2. Тек биліктегілерге тиімді шектеу.
Екінші келісілетін мәселе – сайлаушылардың тізімі, яғни кім жасайды,
Сайлау жүйелерін салыстырмалы зерттеудің үш түрінің – социологиялық, институционалдық
Әлеуметтік зерттеудің осы түрі постсоциалистік кеңістікте әзірге дейін өзекті
а) Депутаттыққа кімдер лайық? Маман юрист па, әлде баяғыдағыдай
Әр заманның өз талабы бар. Соғыс кезінде бірінші орынға
ә) Қазақстанның бүгінгі кезеңі бізден қандай парламентті қажет етіп
Екіншіден, бұрынғы әміршілдік жүйенің қалыптастырған әдеттерінен, қоғамдық өмірге деген
Бүгінгі күндегі ірі мекемелер мен кейбір оқу орындарының (жоғары
б) Депутаттыққа ұсынылған жанның азаматтық көзқарасы бар ма, соған
Бірақ, сайлау науқанында жақсы сөздер көп айтылады, үлкен уәделер
Сол үміткерлер берген уәделерін, айтқандарын сайлауға дейін де істеуге
Жалпы саяси әлеуметтану ғылымы басқа ғылым салаларынан жас болғандықтан,
Саяси-әлеуметтік технологияларға сайлау институтын да жатқызуға болады. Себебі сайлау
Сайлау технологиялары да саяси технологиялардың бір түрі болып
Сайлау технологиялары пайдалану уақытына және тиімділігіне қарай екіге бөлінеді:
1. Нормативтік;
2. Коммуникациялық.
Биліктегі топтардың сайлауға дейін нормаларына өз мүдделерін енгізу процесін
ХХ ғасырдың 60 жылдарынан бастап сайлау алдындағы науқанда бұқаралық
Сайлау технологияларына байланысты негізгі зерттеулер коммуникациялық сайлау технологияларына арналған
Сонымен бірге, қоғаммен байланыс (паблик рилейшенз) саларының жеке-жеке зерттеле
Әлеуметтану ғылымында әлі де болса «сайлау жүйесі», «сайлау технологиясы»,
Сайлау жүйесі дегеніміз әр түрлі елдерде қабылданған сайлау туралы
1.2. Сайлау институты мен сайлау технологияларының қалыптасуы мен
«Сайлау институты мен сайлау технологияларының қалыптасуы мен дамуына саяси
Сайлау институты алғашқы қауымдық құрылыстың соңғы сатысындағы тайпаларда байқалады.
Ежелгі Грецияның қала-мемлекеттеріндегі сайлау технологияларының даму дәрежесін және ерекшеліктерін
Бенжамен Констан антикалық кезеңдегі адамдар қоғамдық билікті азаматтардың арасындағы
Ежелгі Римдегі сайлау технологияларының да өзіндік ерекшелігі болды. Рим
Орта ғасырлардағы сайлау институтының функцияларын қарастыра келе толық шектелген,
Ал сословиелік өкілдік органдарды қалыптастыру барысындағы сайлау институының қызметі
Орта ғасырларда сайлау институттары жоғарғы не төменгі топтардың бастамасымен
Өкілдік органдардың қалыптасуы сайлау институтының функциясының кеңеюімен қатар жүреді
Өкілдік органдардың саяси салмағы мен қоғамдағы рөлі әлеуметтік күштердің
Сайлау институты тиімділік тұрғысынан да таңдап алынды. Мысалы, Англияда
Сайлау институтының функциясының кеңеюі буржуазиялық революциялар кезеңіне тұспа-тұс келеді.
Франциядағы буржуазиялық революцияның қарсаңындағы идеологиялық күрес барысында Руссоның «халық
Руссо мен Монтескье идеяларын француз революциясы кезінде жүзеге асырған
Буржуазиялық революциялар кезінде халықтың негізгі бөлігі сайлау құқығын алғанымен
Англиядағы чартистер қозғалысы биліктегілердің әр түрлі нормативті сайлау технологияларын
Сайлау технологияларын пайдалана отырып биліктегілер төменгі топтардың сайлауға қатысу
Саяси режимдердің сайлау технологияларының нормативті түріне әсері Франциядағы сайлау
- Мажоритарлық сайлау жүйесінің енгізілуі негізінен осы кездегі француз
- 1958 жылы Де Голлдің ұсынысымен елдегі солшыл күштер
- 1977 жылы парламент сайлауы қарсаңында (сайлау
- Францияда социалистер билікке келгеннен кейін сайлау жүйесіне
Демократия біршама дамыған елдерде де нормативті технологиялардың кеңінен қолданылуына
Саяси коммуникация мәселесіндегі алғашқы агенттіктер ХХ ғасырдың 30 жылдарында
П.Руденскидің пікірінше, сайлау технологияларындағы «Жаңа саясат» деп аталатын кезең
Ричард Нойштад төртінші теледебат барысында Кеннедидің вице-президент қызметін атқарған
АҚШ-та пайда болған сайлау науқанын жүргізудің жаңа моделі Еуропаға
Сайлау өткізудің жаңа моделі төмендегідей аса маңызды қос жаңалықты
Комммуникациялық технологияларды;
Әлеуметтік зерттеулерді .
Комммуникациялық технологияларды жүзеге асырудың бір ерекшелігі –сайлау науқанын дайындайтын
Сайлау кампаниясы кезінде менеджер төмендегідей үш құзырлыққа ие болу
Ол өзінің клиентімен немесе партия басшысымен тікелей қарым-қатынас жасауы
Ол сайлау науқанына бөлінген бюджет көлемінде қаржы мәселесін шешуге,
Сайлау алдындағы күрестің кестесін, яғни қай уақытта өткізілетінін белгілеуі
АҚШ-тағы сайлау науқандарын ұйымдастырушылардың бірі Ральф Мерфин сайлау науқаның
1. Біздің үміткеріміз кім? (жеке басы туралы мәлімет, оның
2. Біздің оппонентіміз кім?;
3. Жария полемиканы дамытатын негіз қандай? (қоғамдық саясат мәселелері,
4. Адресаты кім немесе кімге арналған? Яғни, үміткер ұсынатын
Осы мәселелерді анықтау үлкен дайындықты және ақпараттар қорын құруды
1. Қоғамдық пікірді зерттеу;
2. Өткен сайлаудың қорытындыларын талдау;
3. Бір өзгермелісі бар демографиялық талдау;
4. Көп өзгермелісі бар демографиялық талдау;
5. Репрезентивті топтармен сұхбат жүргізу;
6. Электронды құралдармен талдау жасау;
7. Қоғамдық пікірге мониторинг жүргізу;
8. Апат теориясы (теория катастроф);
9. Кеңістіктегі моделдеу;
10. Топология немесе беткі модельдеу;
11. Аймақтың маңызды мәселелеріне талдау;
12. Бәсекелестің кампаниясына талдау.
Міне осы мәселелер анықталғаннан кейін сайлау науқанының стратегиясы дайындалады
«Стратегия дегеніміз науқанның негізгі идеяларының жиынтығы. Стратегия шеңберінде үміткердің
Коммуникациялық сайлау технологияларының тиімділігі әр елдегі саяси коммуникация технологиялардың
Дамыған демократиялық елдерде қазіргі кезең сайлау науқаны ғылыми жағынан
Бірінші тарауды қорытындылай келе, алға қойған сұрақтарға толық, жан-жақты
ІІ-тарау. ПОСТСОЦИАЛИСТІК КЕҢІСТІКТЕГІ САЙЛАУ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫ
2.1. ТМД елдеріндегі сайлау технологияларының дамуына
қоршаған ортаның әсері
«Постсоциалистік кеңістіктегі сайлау технологияларының трансформациясы» деп аталатын екінші тарауда
«ТМД елдеріндегі сайлау технологияларының дамуына қоршаған ортаның әсері» деп
1991-1993 жылдары заң шығарушы органдар мен атқарушы билік арасындағы
Біріншіден, КСРО-да парламенттік тәжірибе болған жоқ. Жоғарғы Кеңестердің жұмыстары
Екіншіден, ескі саяси элитаның қоғамдағы рөлі зор болды.
Үшіншіден, нормативті сайлау технологияларын қолдана отырып, ескі элита парламенттегі
Төртіншіден, әлеуметтік-экономикалық, халықаралық жағдайларға, этносаралық қиындықтарға байланысты президенттер заң
Міне, осы жағдайлардың барлығы жаңа саяси әлеуметтік жүйелерге қоршаған
Жаңа саяси әлеуметтік жүйелердің алдында тұрған басты мәселе –
1. Қоғамдағы саяси партиялар «құрылтай жиналысы» қарсаңында саяси процестің
2. Саяси партиялар емес, саяси оппозициялық қоғамдық қозғалыстар келісімінің
3. Институттар қалыптаспаған ортада қабылданған сайлау жүйелері [49].
ТМД елдері институттар қалыптаспаған ортаға жатады және соның нәтижесінде
ТМД елдеріндегі сайлау технологияларының дамуы саяси әлеуметтік жүйелерге
1. «Ұлттық соққы» алған (КСРО-ның ыдырауы ), тарихи
2. Демократияға өткен елдерде тұрғындар ең бірінші әлеуметтік-экономикалық өзгерістерді
3. Демократия жолына түскен елдерге халықаралық ұйымдар тарапынан
Социологтар О. Доннел мен Цыганковтың пікірі бойынша делегацияланған демократияның
1. Сайлау демократиясы қалыптасқан елдердегіден біршама эмоциялық сипатқа
2. Аймақтағы жергілікті билік өзін ұлттық мүдденің қорғаушысы
3. Жергілікті басшылар өзінің билігін шектей алатын демократияны
Демократияның мұндай түріне сайланған адамдар сайлаушылар алдындағы жауапкершілігін бәсеңдетіп
Батыс зерттеушілері делегацияланған демократияларда болашақта демократиялық институттардың қалыптасуы баяулап,
Біз осы тұжырымдарға сүйене отырып, ТМД елдеріндегі Түркіменстан, Өзбекстан,
Бұл бойынша авторитарлық елдерді демокрадур, ал делегацияланған демократия
Әдетте авторитарлық саяси әлеуметтік жүйеде нормативті сайлау технологияларының басымдығына
Бұл тақырыпшаны қорытындылай келе, делегацияланған демократиясы бар елдердің көпшілігінде
2.2. Ресейдегі сайлау технологияларының дамуы
«Ресейдегі сайлау технологияларының дамуы» деп аталатын екінші тармағында ТМД
Диплом жұмысында баяндайтынымыз мына мәселелер: Ресейдегі сайлау жүйесі институтсыз
Сайлау Конституцияда қабылданған мерзімде өтті және барлық саяси күштер
Сайлауға барлық саяси партиялар жіберілді.
Партиялардың үгіт-насихат жұмысын жүргізуіне ешқандай шектеушілік болған жоқ.
Сайлау қорытындылары уақытында әрі толық жарияланды және барлық саяси
Социологтар Ресейдегі сайлау жүйесіне негіз болған сайлау туралы заңдарды
Германияда сайлау бірлестіктері мен блоктарының тізімдері федерацияның субьектілері деңгейінде
Нормативті сайлау технологиялары бұқаралық ақпарат құралдарының сайлау науқаны кезіндегі
Сайлау науқанындағы басты мәселе – қаржыландыру мәселесінде де биіктегілердің
Нормативті сайлау технологияларының мазмұнын 1995 жылғы парламент сайлауына ұсынылған
Ресейдегі нормативті сайлау технологияларын федералдық деңгейде қолдануға біршама шектеулер
Ресейдегі сайлау қарсаңында коммуникативтік технологиялар да кеңінен тарай бастады.
Бұл екінші тарауды қорытындылай келе, Ресейдегі сайлау науқандарындағы коммуникациялық
Демократиялық дамыған елдердегі тәжірибені пайдалану және саяси маркетинг және
Әкімшілік әдіс. Бұл әдіс Ресейде 2000 жылдан бері федералдық
Партиялық әдіс. Бұл әдіс бойынша сайлау науқаны қарсаңында үгітшілер
Кешенді әдіс. Бұл әдіс жоғарыда аталған әдістердің жиынтығы және
Екінші тарауды қорытындылай келе, сайлау технологияларының дамуы республикалардағы саяси
ІІІ-тарау. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҮЙЕНІҢ САЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ДАМУЫНА ӘСЕРІ
3.1. Саяси әлеуметтік жүйенің негізгі мақсатын тұжырымдаудың
«Қазақстандағы саяси әлеуметтік жүйенің сайлау технологияларының дамуына әсері және
«Саяси әлеуметтік жүйенің негізгі мақсатын тұжырымдаудың алғашқы кезеңіндегі нормативті
Қазақстандағы сайлау жүйесінің институционалданбаған ортада пайда болғандықтан атқарушы орган
1993 жылы 28 қаңтарда 12 шақырылған ҚР Жоғарғы Кеңесі
1993 жылғы Конституцияда өкілдіктің жүйесі мен принципінің түгелдей өзгергеніне
ҚР конституциясының өзінің «Сайлаулар» деп аталатын 18-ші тарауында сайлау
Конституцияда сайлау құқығында қолданылған әр түрлі ценздардың ерекшеліктері қарастырылған.
Екіншіден, ҚР Президенті мен Вице-президенттігіне үміткерлерге арналған бір қатар
Сайлау жүйесіне қатысты конституциялық реформаның маңызды сәті саяси процестің
Сайлау жүйесін нақты реформалау 12 шақырылған ҚР ЖК 1993
Абсолюттік жүйесі
Салыстырмалы көпшілік жүйесі.
Кандидаттарды ұсыну тәртібі елеулі өзгеріске ұшырады. Енді ұсыну құқығы
Республикадағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды есепке алған биліктегілер парламенттегі көпшілікті өз
Мемлекеттік тізім бойынша сайланған Жоғарғы Кеңес депутаттары институтын енгізудің
Сайлау жүйесі үміткерлерді одан әрі «сұрыптау» үшін Конституциядағы
Сонымен бірге, енгізілген кепіл президенттікке және вице-президенттікке үміткерлер сайланған
Кез келген сайлауды қаржыландыру бұрынғыдай мемлекеттің құзырында қала берді,
Атқарушы биліктің, жалпы сайлау процесін бақылау үшін сайлау органдарын
Сайлау жүйесін реформалаудың үлкен кемшілігі – дауыс беру мен
Сайлау жүйесін реформалау, бір жағынан, оны бұрынғыдан ілгерішіл және
Сайлау кодексі бойынша өткізілген 1994 жылғы 7 наурыздағы және
Екінші жағынан, бұл сайлаулар ҚР Конституциясы мен сайлаулар туралы
Депутаттыққа үміткер Т.Г.Квятковская өзінің құқығының өрескел бұзылғандығы туралы ҚР
Осы қаулының негізінде Конституциялық Сот 13 шақырылған ҚР Жоғарғы
3.2 Қазақстанның сайлау жүйесін реформалау барысындағы нормативті сайлау
«Қазақстанның сайлау жүйесін реформалау барысындағы нормативті сайлау технологияларының қолданылу
Республиканың жаңа Ата заңында бұрынғы Конституциямен салыстырғанда, сайлау институтының
Республикадағы жаңа сайлау жүйесі 1995 жылдың 28-қыркүйегіндегі Конституциялық
Жаңа сайлау заңында биліктегілер радикалды күштерді саяси процестен біртіндеп
Сайлау жүйесінің жаңалығы Парламенттің Жоғарғы Палатасы Сенат депутаттарын сайлаған
Алматы-Хельсинки Комитеті, Қазақстан-Американ адам құқығы жөніндегі бюросы, «Қазақстанның құқықтық
Сенат мүшелігіне үміткерлерге азаматтық, жас мөлшері және отырықшылық шектеулер
Бұрынғы сайлау туралы Кодекске қарағанда, Жарлық, сайлау комиссияларын құруға
Сонымен бірге, заң, шын мәнінде, Парламенттің, оның палаталарының және
Жаңа сайлау заңының жағымды сәттерінің бірі – мәжіліс депутаттығына
Жарлық сайлау жарнасының үміткерге ешқандай жағдайда қайтарылмайтындығын белгіледі. Мұндай
Жаңа сайлау заңындағы бір ерекшелік сайлау кампаниясын қаржыландырудағы мемлекет
Мұндай ережелердің енгізілуі жеңіске жеткен үміткерді қаржы жұмсау нормасын
Сайлау туралы жарлық үміткерлердің сайлауалдылық үгіт-насихат процесіне сайлау комиссиясының
Сайлау туралы жарлықта қоғамдық ұйымдардың, шетел мемлекеттері мен халықаралық
Жарлықта сайлау кампаниясына саяси партиялардың қатысу механизмдері қарастырылмады. Сайлау
Сонымен бірге, қайта қабылданған заң кандидат ретінде тіркеуге мынадай
Тіркеудің алдында бір жыл бойы сыбайлас жемқорлыққа жол бергені
Іріктеудің алдында бір жыл бойы қасақана жасалған заңсыздық үшін
Заңмен белгіленген тәртіпте өтелмеген немесе алынып тасталмаған сотталушылығы барлар.
Сайлау туралы заңға осы нормаларды енгізу, сөзсіз, Қазақстанның әлемдік
1998 жылдың 7-қазанында өткен ҚР Парламент Мәжіліс пен Сенатының
Президенттік қызметке үміткерлердің төменгі және жоғарғы жас мөлшеріне өзгертулер
Мәжіліс депутаттары саны 67-ден 77-адамға дейін көбейтілді және бір
ҚР Конституциясына енгізілген бұл толықтырулар, сөйтіп, Парламент Сенаты мен
Сондай-ақ, пропорционалдық өкілдік жүйесін енгізу, заң шығарушы органдағы партиялық
1999 жылы күзде Парламент Мәжілісі мен сенаты сайлаулары және
Тиісті әкімдердің аймақтық және жергілікті сайлау комиссияларын құрудағы монопольдық
Бұл өзгерістердің барлығы тек сайлау комиссияларының құрылу тәртібіне ғана
Бұрынғы ережемен салыстырғанда, дауыс беру бюллетендері бар сайлау урналарын
Жоғарыда қарастырылған ҚР Конституциясы мен сайлау туралы заңға түзетулерді
Мәжіліс депутаттарының пропорционалдық өкілдік шеңберіндегі сайлауының қорытындысы бойынша, 10
ҚР Конституциясының 87 бабының 4 тармағына сәйкес облыстардан, республикалық
Қазақстандағы сайлау жүйесінің жаңа мен ескінің күрес аренасына айналуы
3.3. Қазақстандағы сайлау кезіндегі коммуникациялық сайлау технологияларының қолданылуы
1994 жыл мен 2007 жылдар аралығында Қазақстанда өткен сайлауларда
әкімшілік ұсынған үміткер үшін облыстағы қызмет салаларының басшылары ауданға
әкімшілік қолдайтын үміткерлер нормадан тыс әртүрлі, көп көлемде плакаттар
дауыс берген сайлаушылардан бюллетень саны артық болды;
үміткерлер туралы жалған мәлімет тарату байқалды;
теледидардағы уақытты артық пайдалану көрініс берді.
Осы сайлау барысында қоғамдағы жаңа әлеуметтік топ кәсіпкерлердің үміткер
Батыс стандарты деңгейіндегі алғаш коммуникациялық сайлау технологиялары 1999
Президент сайлауына қатысқандардың ішінен С.Әбділдиннің коммуникациялық технологияның партиялық әдісін
Н.Ә.Назарбаевтың сайлау кампаниясын талдауға баса көңіл бөлеміз. Себебі ықпалды
Н.Ә.Назарбаев саяси жарнамаға көп мән берді. Ірі қалалардың барлығында
Ресей және Қазақстанның мәдениет қайраткерлері қатысқан «Біз кімді сайлайтынымызды
Сонымен бірге Н.Ә.Назарбаев шет елдік сайлау технологияларының бірі –
Н.Ә.Назарбаев бұқаралық ақпарат құралдарын өте тиімді пайдаланды. Әр түрлі
Н.Ә.Назарбаевтың ел алдындағы беделін және сайлау штабының коммуникациялық сайлау
Президенттік сайлау науқанында қосалқы рөл атқарғанымен коммуникациялық технологияларды тиімді
Президенттік және парламенттік сайлау кезінде коммуникациялық технологияның бір түрі
Парламенттік сайлау барысында ауылдық жерлерде қолданылған теледидарды, радионы, баспасөзді,
1. Жалған хабар тарату әдісі, яғни кей жерлерде жергілікті
2. Мектеп әкімшілігінің көмегімен ата-аналардың жиналысын ұйымдастыру және осы
3. Ауыл ақсақалдары арқылы сайлаушыларға әсер ету;
4. Мәдени шаралар мен өткізілген тойларды пайдалану арқылы, яғни,
Қазақстанда сайлау науқандары кезінде қолданылған коммуникациялық сайлау технологияларының түрлерін
Қазақстандағы саяси рыноктың даму деңгейінің төмендігінен, атқарушы биліктің
3.4. Қазақстандағы саяси әлеуметтік қызмет нарығының
қалыптасуы мен дамуы
«Қазақстандағы саяси әлеуметтік қызмет нарығының қалыптасуы мен дамуы» деп
«Сараптама» немесе «ақпатараттық-сараптамалық» орталығы деген түсінік біздің лексиконымызда салыстырмалы
Жаңа сараптамалық орталықтар негізінен, кадрларды, тақырыптарды және әдістемені
Батыстан сараптамалық орталықтар икемділікті, қызметкерлер санының шығындығын, өнімді коммерциялық
Қазақстанда 1991 жылдан бастап ақпараттық-сараптамалық орталықтардың кәсіби жетілуі, жаңа
Сараптамалық орталықтардың үлкен өзгерістерге ұшырау себебін ашып көрсетсек: өзгерістерге
Сараптама орталықтарының қызмет мазмұнының өзгеруіне талдау жасасақ: ақпараттық мәселелер
1998-2008 жылдардағы саяси әлеуметтік аяда жаңа сараптамалық орталықтардың рөлі
Биліктің тарапынан тәуелсіз сарапшыларға деген сұраныс арта түсті. Түрлі
Президент әкімшілігінің құрамына дейін кірген сараптамалық топтар, оның сараптамалық
Қазақстандық сараптамалық орталықтардың негізгілеріне жүйелі түрде сараптама берсек, мақсат-мүдделеріне
Сонымен, әлеуметтік талдау орталықтарын қарастыра отырып мынадай қорытындылар жасадық:
Біріншіден, бүгінде Қазақстандағы ірі тәуелсіз сараптамалық орталықтар билікке кеңес
Екіншіден, талдаушылар мен биліктің арақатынасы осыдан он жыл бұрынғы
Үшіншіден, бұлармен қатар кері тенденция да байқалады. Көптеген орталықтар,
Төртіншіден, әдетте тәуелсіз талдау орталықтарының шет елдерде байланысы болады.
Бесіншіден, көптеген ТО-ның негізгі функцисы тек қана ғылыми емес,
Алтыншыдан, ТО қоршаған ортасының түйінді мәселелері бар. Көптеген ТО-ның
Жетіншіден, ТО 10 жыл ішінде сараптамалық топтардан гуманитарлық ғылым
Жалпы алғанда, Қазақстанда ТО кейбір білім салаларының, әсіресе, әлеуметтану
Үшінші тарауды қорытындылай келе айтарымыз, 1994 жылғы сайлаудан бастап
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстандағы саяси әлеуметтік сайлау технологиясын социологиялық талдау барысында, сайлау
Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың сара
Жаңа саяси әлеуметтік жүйелердің қалыптасуы халықаралық жағдайдың қолайлы кезеңінде
Сайлау институтына тән функциялардың барлығы белгілі бір технологиялар арқылы
Саулау технологиялары қоғамның саяси-әлеуметтік мәдениетінің де көрсеткіші. Өтпелі қоғамдардағы
Қазақстандағы сайлау технологияларын зерттеу мәселесінің қаз тұрып келе
Сайлау институты қоғамдағы әлеуметтік жан-жалдардың негізінде пайда болды және
Билік жүргізуші элита сайлау институтының функцияларын шектеу арқылы өз
Сайлау жүйесі дегеніміз әр түрлі елдерде қабылданған сайлау туралы
Қазақстандағы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы әлеуметтік-экономикалық жағдай, этносаралық қатынастардың ерекшеліктеріне
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Нысанбаев А., Машан М., Мурзалин А., Тулегулов А.
2. Ертысбаев Е.К. Институционализация выборной демократии Казахстана в контексте
3. Ковлер А.И. Изберательные технологии: российский и зарубежный опыт.
4. Ковлер А.И. Франция: партии и избератели. М. Наука,
5. Алексис де Токвиль Демократия в Америке: Пер. с
6. Козер Л. Функции социального конфликта. // Пер, с.анг.
7. «Технология власти» (философско-политический анализ). М.,1995. -8 стр.
8. Фридрих К. Демократия. Пер.с анг. М.,2000 г. -48
9. Рональд Х. Чилкот. Теории сравнительной политологии, М.,2001. -187-199
10. Кошелюк М. «Выборы. Магия игры. Технология победы». Эл
11. Устименко С.В. Выборы в органы политической власти. //
12. Гельман В.Я. Институциональный дизайн: создавая «правила игры». //
13. Парламенты. Сравнительное исследование структуры и деятельности представительных
14. Сморгунов Л.В. Сравнительная политология: Теория и методология измерения
15. Большой энциклопедический словарь: В 2-х томах. М.,1991. -469
16. Соловьев А.И. Политология: политическая теория, политические теории, политические
17. Политология. Учебник. Под ред. Марченко. М. МГУ. 2005.
18. Сморгунов Л.В. Сравнительная политология: Теория и методология измерения
19. Устименко С.В. Общая характеристика избирательной компании. // Общая
20. Аристотель Политика. Сочинения: В 4-х томах. М.,1984. Т-4.
21. Радунски П. Ведение избирательной компании форма политической коммуникации.
22. Кошмаров А.Ю., Кузнецов Г.С. Новые подходы в избирательных
23. Киселев К.В. К вопросу о термине «деструктивные технологии».
24. Почепцов Г.Г. Имиджелогия: теория и практика. Киев: АДЕФ
25. Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственноси и государства.
26. Аристотель. Афинская полития. М.-Л., 2002 г. -132 стр.
27. Бенжамен Констан. О свободе древних в ее сравнении
28. Моммзен Т. История Рима. В 4-х томах. Т-2.
29. Аристотель Политика. Сочинения: В 4-х томах. М.,1984. Т-4.
30. Золотая булла. // Хрестоматия по всеобщей истории государства
31. Парсонс Т. Система современных обществ. Пер. с
32. Война за независимость и образование США. М.1996; Американская
33. Новгородцев П.И. Введение в философию права. СПб: Лань,
34. Ковлер А.И. Франция: партии и избиратели. М.,1984. -14-31
35. Почепцов Г. Имиджология: теория и практика. Киев: АДЕФ
36. Радунски П. Ведение избирательной компании – форма политической
37. Почепцов Г. Имиджология: теория и практика. Киев: АДЕФ
38. Ричард Нойштадт. Президентская власть и нынешние президенты. М.,2006.
39. История США. В 4-х томах. М.,2004. Т.4. -226-284
40. Радунски П. Ведение избирательной компании – форма политической
41.Бұл да сонда. 463 стр.
42. Бұл да сонда. 466 стр.
43. Мерфин Р. Технологии избирательных компании в США. //
44. Максимов А.А. «Чистые и грязные» технологии выборов. М.
45. Гоулд Ф. Стратегические планирование избирательной компании. // Полис,
46. Мерфин Р. Технологии избирательных компании в США. //
47. Петер Радунскии. Ведение избирательной компании – форма политической
48. Гельман В.Я. Институциональный дизайн: Создавая «правила игры». //
49. Бұл да сонда. -48 стр.
50. Уоллерстаин М. Избирательные системы, партии и политическая стабильность.
51. О’Донелл Г. Делегативная демократия. // Век ХХ и
52. Челлини К.Г. Демократия и федерализм в Росии в
53. Шмиттер Ф.К. Угрозы и дилеммы демократии. // Век
54. Выборы Каримова в Узбекистане. \ Эл вариант: www
55. Устименко С.В. Выборы в органы политической власти. //
56. Гельман В.Я., Елезаров В. П. «Учередительные выборы» в
57. Гельман В.Я. Институциональный дизайн: создавая «правила игры». М.,
58. Бұл да сонда. -65 стр.
59. Политические партии, движения и организации современной Росии на
60. Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы. // Қазақстан: мемлекеттілік
61. Кодекс Республики Казахстан. «О выборах в РК».
62. Аргументы и Факты. 2007. № 16 қыкүйек.
63. Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы. А.,2007. -224 бет.
64. Послание Президента РК народу Казахстана А.,2007. -19 стр.
65. Жұмәділов Қ. Депутаттық қанша тұрады? // Халық кеңесі.
66. Құрманбаева Ш.А. Сайлау кампаниялары барысының ақпарат құралдарында қамтылуы
67. Искакова Г.Ж. Избирательное право и избирательные системы зарубежных
68. Құрманбаева Ш.А. Смена ментальности и ее взаимосвязь с
69. Балиева З. Қазақстандағы сайлау институты тетіктерін жаңарту сатылары.
70. Факторы развития политических избирательных технологии в РК.
71. Некоторые вопросы теории избирательных систем современности. // Научно-методические
72. БАҚ және сайлау науқаны. А., 2007. -33 б.
73. Роль СМИ в избирательной кампании. А.,2007. -319-323
74. Биекенов Қ.Ұ. Қазақстандағы сайлау технологияларының қалыптасуы және әлемдік
75. Құрманбаева Ш. Әлемдік қолданыстағы сайлау жүйелері: қолайлы және
1
68
