TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................................3

І. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдерді оқытудың лингвистикалық негіздері…………………………………………………………………………...8

1.1. Дауыс ырғағының сөзде атқаратын рөлі…………………………………..8

1.2. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің құрылымы.............................15

1.2.1. Сұраулы сөйлем дауыс ырғағының ерекшеліктері.................................17

1.2.2. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлем дауыс ырғағының қазақ тілінен айырмашылығы мен ұқсастықтары....................................................................20

1.3. Ағылшын тілінде дауыс ырғағын меңгерудегі қазақ тілді студенттердің кездестіретін қиыншылықтары...........................................................................24

Бірінші бөлім бойынша түйін.............................................................................29

ІІ. Тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқыту әдістемесінің негіздері.................................................................................................................30

2.1. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқытудың негізгі принциптерінің мәні................................................................................30

2.2. Қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқыту әдістемесінің үлгісі...................................................................33

Екінші бөлім бойынша түйін..............................................................................38

ІІІ. Тәжірибелік оқыту үрдісі..............................................................................39

3.1.Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыру............................................................39

3.2.Тәжірибелік оқытуды жүргізу......................................................................42

3.3.Нәтижелерді қорытындылау.........................................................................45

Үшінші бөлім бойынша түйін.............................................................................56

Қорытынды...........................................................................................................58

Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................61

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 63 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................................3

І. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдерді оқытудың лингвистикалық негіздері…………………………………………………………………………...8

1.1. Дауыс ырғағының сөзде атқаратын рөлі…………………………………..8

1.2. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің құрылымы.............................15

1.2.1. Сұраулы сөйлем дауыс ырғағының ерекшеліктері.................................17

1.2.2. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлем дауыс ырғағының қазақ тілінен
1.3. Ағылшын тілінде дауыс ырғағын меңгерудегі қазақ тілді студенттердің
Бірінші бөлім бойынша түйін.............................................................................29

ІІ. Тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын
2.1. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқытудың негізгі
2.2. Қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс
Екінші бөлім бойынша түйін..............................................................................38

ІІІ. Тәжірибелік оқыту үрдісі..............................................................................39

3.1.Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыру............................................................39

3.2.Тәжірибелік оқытуды жүргізу......................................................................42

3.3.Нәтижелерді қорытындылау.........................................................................45

Үшінші бөлім бойынша түйін.............................................................................56

Қорытынды...........................................................................................................58

Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................61

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі

Қазіргі таңда шет тілі, әсіресе ағылшын тілі білімі бар
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай ағылшын тілін оқытудың сапасын арттыру
Алайда Республикамыздағы ағылшын тілін оқыту мәселесі бүгінгі таңда әдіскерлер
Қазіргі әдіскерлердің оқыту саласында айрықша назар аударатын мәселесі тілді
Сөйлеушінің көңіл-күйі, эмоциясы, қатынасын дұрыс жеткізе білуінде және тыңдаушының
Сөйлем түрлерінің ішінде қоғамда адамның өз ойын, таным-білімін дұрыс
Көптеген жылдар бойы әртүрлі ұлттар аудиториясында шетел тілінің фонетикасына
Алайда ғылыми еңбектер, оқулықтар, бағдарламалар, зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне талдау
Осының нәтижесінде көптеген жағдайда қазақ тілді студенттер ағылшын тілінде
Яғни, тілдік жоғары оқу орындарындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын
Мұның бәрі қазақ тілді студенттердің ағылшын тілін жетік біліп,
Осы зерттеу жұмысында ұсынылғалы отырған тәжірибе нәтижелері, әдістемелер алда
Зерттеудің нысаны. Тілдік жоғары оқу орнында ағылшын тілінде сұраулы
Зерттеу жұмысының басты қаралар пәні— ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдер,
Ағылшын тіліндегі дауыс ырғағы ұғымын анықтап, сұраулы сөйлем типтері
Осы мақсатқа жету жолында зерттеу жұмысында мынадай міндеттер іске
Теориялық материалды лингвистикалық, педагогикалық, психологиялық және әдістемелік тұрғыдан жан(жақты
Ағылшын тілін үйренуші қазақ тілді студенттердің дыбыстаған тілдік материалын
Дыбысталған материалды ағылшын тілінде сөйлеуші адамдармен бірлесе отырып талдау

Қазақ тілді студенттерге сай келетін ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің
Жасалған әдістеменің нәтижелілігін тәжірибе жүзінде тексеру

Қойылған міндеттерді шешу контрастивтік, имитативтік, эксперименттік, статистикалық әдістерді қолдануды
ғылыми әдебиеттер мен теориялық білім көздерін зерттей отырып, талдау
сұраулы сөйлемдердің түрлерінің дауыс ырғағын салыстырмалы түрде зерттеу

әлеуметтік–педагогикалық (бақылау, жоғары оқу орнында қолданылатын оқу бағдарламаларын зерттеу,
эксперименттік (ойлау эксперименті, педагогикалық эксперимент)

статистикалық (эксперименттік оқыту нәтижелеріне талдау жасау)

Зерттеу жұмысында қазақ тілді студенттердің ағылшын тілінде айтқан сөздері
Зерттеу жұмысының жетекші идеасы

Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын меңгерту қазақ тілді
Зерттеудің ғылыми жаңалығы

Зерттеу жұмысында тілдік жоғары оқу орнында оқитын қазақ тілді
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы

Егер студенттерге ағылшын тілінің дауыс ырғағын тез және нәтижелі
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізіне тілдік іс–әрекет теориясы, тіл және
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы

қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағына
тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттердің ағылшын тілінде
қазақ және ағылшын тілдеріндегі сұраулы сөйлемдердің түрлер мен дауыс
тілдік жоғары оқу орнында қазақ тілді студенттерге ағылшын тіліндегі
Зерттеудің тәжірибедегі маңыздылығы

Зерттеу жұмысындағы нәтижелер түркі тілдес білімгерлер бөлімінде де ағылшын
Зерттеу жұмысының құрылымы

Зерттеу жұмысының мақсат және міндеттеріне қарай диссертациялық еңбек кіріспе,
Кіріспе бөлімінде зерттеу жұмысының өзектілігі, мақсаты, міндеттері, нысаны, пәні,
Зерттеудің “Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағына оқытудың лингвистикалық
Зерттеу жұмысының “Қазақ тілді студенттерге ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің
Осы ұсынылып отырған әдістеменің тиімділігін тексеру мақсатында тілдік жоғары
Аталмыш зерттеу жұмысының үш бөліміне қорытынды жасай келе, диссетациялық
І. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдерді оқытудың лингвистикалық негіздері

Дауыс ырғағының сөзде атқаратын рөлі

Қандай тіл болмасын оны еркін меңгеріп, өз ойын толық
Кез-келген тілдің фонетикалық жүйесі оның сегменттік бөлшектерінің, яғни сөздердің
Әрбір сөзде сөйлеу, сөздер мен ойды жеткізуде дауыс ырғағы
Дауыс ырғағының мәні мен мазмұнын түсіне отырып, студенттерге шетел
Дауыс ырғағының адамдардың қарым-қатынасындағы ең алғашқы құралы, сөздің ажырамас
Сондықтан, адам қай тілде сөйлемесін, оның сөзі дауыс ырғағы
Адам сөзінде дауыс ырғағы сөздерді сөйлемдерге айналдырып қана қоймай,
Л.С.Выготскийдің айтуынша, дауыс ырғағы сөйлеушінің ішкі психологиялық жағдайын көрсетеді,
Дауыс ырғағын зерттеу тарихы ертеден, көне замандардан басталады. Байырғы
Сөйлемнің ырғақты құрылымының ерекшеліктері мен артықшлықтары туралы пікірлерді Аристотельдің,
Әуеліде “интонация” термині латынның “intonare – қатты сөйлеу” деген
Ал, фонетика жағынан дауыс ырғағы көптеген анықтама алды, қазіргі
Ж.Марузо дауыс ырғағын сөздің әуенімен теңестіре отырып, мынадай анықтама
Л.В.Щербаның берген анықтамасы бойынша, дауыс ырғағы – бұл әуен,
В.А.Васильев және басқалары “English phonetics” кітабында дауыс ырғағын сөз
Қорыта айтқанда, дауыс ырғағына анықтама беруде біз Е.А.Брызгунованың анықтамасын
Жалпы тіл біліміндегі күрделі мәселелердің бірі тілдің бір көрінісі
Автор Дауыс ырғағының компоненттері

Тонның биіктігінің өзгеруі тембр

іркіліс Фразалық екпін Ырғақ қарқын ым

Пешковский + + + + +

Норк + + + + + +

Торсуев + +

+

+

Васильев + +

+

+

Ахманова, Никонова +

+ +

Дикушина +

+ + +

Ваараск + +

+ +

Трахтеров + +

+

Хальверсон +

+

+

Матусевич + +

+

Трубецкой +

+ +

Ладо, Фриз +

+

Витомская +

+

Хилл +

+

Жанна Видон-Варне +

+

Щерба +

Джоунз +

Нұрмаханова +

+ + + +

Дауыс ырғағының сөздегі басты қасиеті – коммуникативтілік, сөйлеудің басты
Сөзді шығарар кезде адам өз ойларын лексикалық, грамматикалық, фонетикалық
Интонациялық құрылымдарды дұрыс қолданбау сөйлеуде қателерге әкеп соқтырады. Ол
Қарым-қатынастың болғанын адамдар хабар алып, соған сай әрекет жасағаннан
Дауыс ырғағы толық мағынаны тек сөздермен байланыс жасағанда ғана
Шетел тілінде меңгеріп жатқан адамдар сол тілдің интонациясын толық
Дауыс ырғағының көмегімен сөйлеп, түсінуге мүмкіндік береді. Олардың бірлігіне
Физиологиялық мағынада сөйлеу моторлы-акустикалық байланысты, ал естуде акустика -
Өздерінің ойларын шетел тілінде кодтай отырып, адам белгілі бір
Негізінен, ойдың толық мағынасы сөйлемдердегі сөздер мен сөз тіркестерінде
Сөзде дауыс ырғағының мағынасын түсіну үшін оның мағыналық түрлеріне
Барлық тілдерде сөйлемнің және оның дауыс ырғағының коммуникативтік мәні
Сонымен қатар, сөздік интонацияның модальдық қызметі болады. Ешқандай қарым-қатынас,
Негізінен алғанда, ағылшын тілінде дауыс ырғағы кем дегенде келесідей
Грамматикалық мағынаны жеткізеді

Мәтін асты мағынаны жеткізеді

Сөйлеушінің эмоционалды жағдайын, айтылатын ойға қатынасын білдіреді /13, 35/

Сонымен, қорыта айтқанда, дауыс ырғағы адам өз ойын сөзде
1.2. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің құрылымы.

Сөйлемнің төрт коммуникативтік типтерінің ішінде өмірде кең таралып, кең
Лингвистикалық әдебиеттерде сұраулы сөйлемді зерттеуге аса зор назар аудару
Алайда, адамдардың арасындағы қарым-қатынаста болатын көптеген әртүрлі жағдайлар қарым-қатынастың
Сұраулы сөйлемнің алуантүрлілігі әртүрлі критерий бойынша (грамматикалық құрылысы, мағынасы
С.Ф.Гедздің еңбегінде сұраулы сөйлемді оларға берілетін жауаптарды негізге ала
Қазақ тілінде З.М.Базарбаева сұраулы сөйлемнің мазмұнына қарай келесі түрлерін
Ал, Е.А.Маликова неміс лингвисті Л.Г.Фридманның “сұрақ деңгейін” пайдалану әдісін
Өз кезегінде, Д.Байбер, Д.Кристал, Д.Л.Фриман сұраулы сөйлемдерді төмендегідей ажыратты.
Жалпы алғанда, сұраулы сөйлемнің түрлері дәстүрлі түрде жалпы, арнайы,
1.2.1. Сұраулы сөйлем дауыс ырғағының ерекшеліктері.

Ағылшын тілін зерттеген көптеген зерттеушілердің еңбегіне назар аударсақ, сұраулы
Ағылшын тіліндегі жалпы сұрақтың құрылымдық және дауыс ырғағындағы ерекшеліктер
Мысалы, ағылшын тілінде мына сұрақтың құрылымы мен интонациялық құрылымына
`Do you `speak / Russian?
Жалпы сұрақтар жиі “талқылаудың тақырыбын” көрсетіп, бастамасын береді. Бұл
Алайда кейбір жағдайда жалпы сұрақтар high fall тонымен айтылады,
e.g. `Must we `tell him a /bout it?

`Should we `finish it till /tomorrow?

Ал кейбір кездері сөйлемнің өзекті жерінде fall-rise тонын байқаймыз.
`Isn’t it so `difficult to solve?

`Haven’t you `heard about my marriage?

Арнайы сұрақтың құрылымына келсек, олар сұрау есімдіктерінен басталады, және
What time is it?

Where are you coming from?

Ал егер арнайы сұрақ төменнен сәл көтерілетін тонмен, яғни
Егер, арнайы сұрақты қолданған кезде ең жоңары нүктеден төмен
`What is his name?

Бұндай сұрақ түріне берілетін жауап, төменгі тонда беріледі.

Альтернативті сұрақтың дауыс ырғағы жалпы сұраққа ұқсайды. Әдетте, альтернативті
`Are you `going to /rest or to work?

`Is your `brother /in or out?

Соңғы төменге түскен тон екі ғана таңдау бар екенін
`Would you `like `tea or /coffee?

Disjunctive question, яғни бөлінбелі сұрақ хабарлы сөйлем мен мини-сұрақ
Екі түрлі нұсқадағы дауыс ырғағымен айтылады. Егер бірінші бөлігі
Tom is already ten, | /isn’t he?

He read this book,| /didn’t he?

Ал, екі бөлігі де төменгі тонмен айтылса, онда ол
You `met my `brother in Crimea|, didn’t you?

Кейбір жағдайда ағылшын тіліндегі келесідей сұрақты, яғни жалпы сұрақты,
I `never `heard of such a thing,| /did you?
Бұл екі сұрақтың сыртқы көрінісі ұқсас болғанымен, қойылатын кезі
1.2.2. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлем дауыс ырғағының қазақ тілінен
Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемнің үш түрі бар:

сұраулы есімдігі бар сұраулы сөйлемдер. Where do you live?

көмекші сөздер арқылы жасалатын сұраулы сөйлемдер. Are you sure?

тек интонация арқылы жасалатын сұраулы сөйлемдер. You have found?

Ал қазақ тілінде сұраулы сөйлем жасаудағы бір ерекшелік дауыс
1. сұраулы есімдігі бар сұраулы сөйлемдер. Сен қайда барасың?

2. сұраулы шылаулар арқылы жасалатын сұраулы сөйлемдер. Қалаға барасың
Тек дауыс ырғағы арқылы жасалатын сұраулы сөйлемдер туралы айтсақ,
- Кешегіні ұмытқан жоқсың ба?

- Кешегіні?

Соңғы сұрау тек қайталап сұраудан пайда болған сұрақтың бір
Негізінен, ағылшын және қазақ тілдері бір-бірімен генетика жағынан алшақ
Тілдерді салыстыра отырып бірнеше зерттеушілер зерттеу жұмысын жүргізген. Ең
Ағылшын тіліндегі жалпы сұрақтың қазақ тілінен айырмашылығы сөздік құрамында
Do you speak English?

Сіз ағылшын тілін білесіз бе?

Can I help you?

Мен сізге көмектесе аламын ба?

Ал, кейбір жағдайда қазақ тіліндегі жалпы сұрақта сұраулы жұрнақтар
Сен, немене тоңып қалғанбысың?

Сен, немене тоңып қалдың ба?

Бұл екі сөйлем бір мағына беріп тұрса да, әртүрлі
Ағылшын тілінде бұндай ерекшеліктер болмаса да, жалпы сұрақта дауыс
Күшті жел ме?
Н.У.Түркбенбаев қазақ тілінде тек дауыс ырғағы арқылы жасалатын сұраулы
Мысалы: Дайын емеспін? You haven’t found?

Ұйқым келді? He is sleeping?

Арнайы сұраққа келсек, ағылшын тілінде олар сұраулы есімдіктерден басталады
Сұраулы сөйлемдегі негізгі логикалық мазмұнға ие болатын есімдіктің орны
Мысалы: How old are you?

Сен неше жастасың?

When will you come back?

Қашан ораласың?

Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемнің бұл түрі, әдетте төменгі тонмен
Мысалы: Қайда жақсы жол?

Екі тілде де арнайы сұрақтың дауыс ырғағында ұқсастықтар кездеседі.
Альтернативті сұрақтың дауыс ырғағы жалпы және арнайы сұрақтардың айтылу
Will you go to the theatre or to the
Сіз театрға барасыз ба, әлде киноға барасыз ба?

Ал, disjunctive question, яғни бөлінбелі сұрақ альтернативті сұрақ секілді
Ағылшын және қазақ тілдерін салыстыра отырып, екеуінің ұқсастықтары мен
1.3. Ағылшын тілінде дауыс ырғағын меңгерудегі қазақ тілді студенттердің
Соңғы жылдары шетел тілін тиімді оқыту жолында көптеген зерттеу
Біреулерінің шетел тіліне оқыту процесіндегі басты міндеті білім алушының
Әрине, қандай болмасын шетел тілін үйрету процесінде ана тілінің
У.Вайнрайхтың берген анықтамасы бойынша, интерференция – бұл билингвтардың бір
Ана тілі жасанды қостілдік жағдайында шетел тілін оқыту процесі
Г.К.Тусупова өз еңбегінде интерференцияның жағымды және жағымсыз жақтарын бөліп
Ал А.Е.Карлинскийдің пікірінше, шетел тіліндегі сөздік іс-әрекетте көрінетін тіларалық
Алайда, тілдер арасындағы айырмашылықтарды білу білім алушылардың ана тілінің
Әрине, қарастырылып отырған ойлар педагогикалық практикада тек оқу материалының
Жоғарыда айтып өткендей, бір тілдің екінші тілді меңгерудегі әсерін
You are going home?

Үйге бара жатырсың ба?

Сол сияқты қазақ тілді студенттердің ағылшын тіліндегі дауыс ырғағын
негізгі тонның қозғалысында жіберілетін қателер

екпін мен ырғақта жіберілетін қателер

сөзді синтагмалық бөлуде жіберілетін қателер

Дауыс ырғағының ең басты компоненті ретінде көптеген зерттеушілер негізгі
Ағылшын тілінде студенттер сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағын қолданғанда мұғалімдер
Ағылшын тіліндегі жаалпы не ашық сұрақ, әдетте жоғары тонмен
Can you come?

Сіз келе аласыз ба?

Ал, ағылшын тіліндегі арнайы сұрақтардың қазақ тілімен көп ұқсастықтары,
What did he say ? .

Ол не айтты?

Сұрақтың бөлінбелі және альтернативті түрлеріне келсек, ағылшын тілінде өздеріне
Are you teacher or doctor?

Сіз мұғалімсіз бе, әлде дәрігерсіз бе?

Бөлінбелі сұрақта негізгі тон екі нұсқауда, біріншісі төменгі, екіншісі
Ал, қайта сұрау екі тілде де жоғары тонмен айтылады.
Негізгі тонның қозғалысында жіберілетін қателер ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдерде
Негізінен, ағылшын тілінде сөйлеу кезінде қазақ тілінің ықпалымен әуен
Сонымен қатар, қателердің ішінде екпін мен ырғақта жіберілетін қателер
`Where do `you live?

`Where `do `you live? (қазақ)

`Сен `қайда тұрасың?

Арнайы сұраулы сөйлемде сөздің логикалық орталығы екпін арқылы көрсетіледі,
Мысалы: She wore a simple dress. (wore, simple, dress
Тағы айта кететін жайт, студенттер көп жағдайда сөйлемді синтагмаларға
Do you go to the | theatre?

Студенттер, сонымен қатар, өз ойын жинақтап алу мақсатымен орынсыз
Бірінші бөлім бойынша түйін

Адамдардың қарым-қатынас жасап, ақпарат алмасу үрдісіне өз ойын толық
«Дауыс ырғағы» деген ұғымға берілген анықтамаларды сараптай келе, оның
дауыс ырғағының атқаратын қызметтеріне сипаттама берілді, әсіресе негізгі үш
сұраулы сөйлемнің табиғаты сапаталып, негізгі түрлері анықталды. (жалпы, арнайы,
сұраулы сөйлем түрлерінің дауыс ырғағының ерекшеліктері мен қолдану жолдарына
ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағы мен қазақ тіліндегі
студенттердің сөйлеу барысында жіберген қателеріне талдау жасай келе, қазақ
Қорыта келгенде, көрсетілген мәселелерді назарға ала отырып, қазақ тілді
ІІ. Тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын
2.1. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағына оқытудағы негізгі
Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің табиғаты мен олардың дауыс ырғағы
Екі жыл бұрын, яғни 2004-2005 оқу жылында студенттердің сабақ
Қазіргі кезде көптеген оқу орындарында фонетикалық, грамматикалық, лексикалық аспектілерді
Оқулықтарды жинақтап, оларға талдау жасау мақсатында жасалған жұмыстың қорытындысында
Арнаулы әдістеме жасау мақсатының негізінде, ең алдымен, қазіргі заман
Қандай шетел тілі болмасын, оны оқытудағы ең басты мақсат
Тілді үйрену процесі барысында, әлбетте, ана тілінің әсері білінбей
Әрбір ұлттық тіл белгілі бір тарихи-мәдени ортада пайда болып,
лингвоелтану принципіне сүйенбеу мүмкін емес.

Осы аталып өткен принциптер біздің ұсынып отырған әдістемемізде көрініс
2.2. Қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс
Біздің жағдайымызда қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің
Просодикалық материалмен танысу және оны бекіту кезеңдері бейімделген түрде
Студенттердің ағылшын тіліндегі дауыс ырғағымен ең алғаш рет практикалық
Сондықтан қазақ тілді студенттерге ғалшын тіліндегі дауыс ырғағын оқыту
Студенттер шетел тілін оқуда өздерінің ана тілі болмағандықтан, фонетикалық
Ол үшін әдістеме бойынша қазақ аудиториясында тілдік материалмен танысу,
Сондықтан мұғалім бұл құбылыстар туралы жалпы мәліметтер бере бастайды,
Интонациялық құрылымдарды түсіндіру процесін келесідей жүйелілікпен жүргізу керек деп
Ал, А.С.Границкаяның пікіріне сүйенсек, материалды түсіндіруде фразаның интонациялық сызбасы,
Берілген пікірлерді назарға ала отырып, сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағын
Сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағын оқытудың басты кезеңінде студенттің басты
Сонымен қатар, біздің ойымызша, дифференциация және идентификациялауға бағытталған жаттығулар
Ырғақ пен екпіннің ерекшеліктерін бекітуде, оларды дұрыс қолдана білу
Тәжірибе мен зерттеулер нәтижелеріне сүйенсек, қазақ тілді студенттер диалогты
Соған қоса, дауыс ырғағын қолдануға арналған жаттығулар ішінде маңызды
Көп жағдайда студенттерді жалықтырып алмас үшін және көру қабілетін
Дауыс ырғағын оқытуға бағытталған жаттығулардың бірі сөйлеуге арналған жаттығулар.
Жаттығулар түрлерін біріктіре келе мынадай жалпы мінездеме беруге болады:

таспадағы немесе мұғалімнің айтқан сұраулы сөйлемнің қандай дауыс ырғағымен,
сұраулы сөйлемдерді оқи отырып, транскрипция арқылы беру.

оқу материалының ішінен сұраулы сөйлемдерді теріп алып, дұрыс дауыс
дауыс ырғағы сызба арқылы көрсетілген үзіндіні мәнерлеп, ережеге сай
қазақ тілінен ағылшын тіліне және керісінше сұраулы сөйлемдерді дұрыс
белгілі бір тақырыпта диалог құрау.

тыңдаған материалды үлгіге ұқсатып, қайта айтып беру.

берілген жауаптарға дауыс ырғағына көңін аудара отырып, дұрыс сұрақ
әртүрлі тақырыпта әңгіме құрау.

студенттердің сөздерін таспаға жазып, қайта тыңдату.

дифференциация және идентификацияға арналған жаттығулар.

лабораториялық тапсырмалар беру. /52;/

Жаттығуларды орындау барысында алған білім, біліктерін қайталай отырып, дағдыға
Сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағына оқыту әдістемесінің үлгісі.

Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағына үйрету

Дайындық кезеңі

Сабақтың жалпы материалынан фонетикалық материалды бөліп алу

Студенттерді ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағын меңгеруге психологиялық
Мәлімет беру кезеңі

Сұраулы сөйлемдердің табиғаты жөнінде мәлімет беру

Берген мәліметті ана тілінің ерекшеліктерімен салыстыру

Кодтау және декодтауға үйретуге бағытталған жаттығулар жүйесі

әуенді дұрыс қолдануға үйретуге бағытталған жаттығулар

Ырғақ пен екпінге арналған

Сөзді синтагмаларға бөлуге үйрету

Дағдыны қалыптастыру

Тәжірибеде әртүрлі жағдайларда қолдану кезеңі

Ережелерді қайталай келе, қарым-қатынаста қолдануда нәтижеге жету

Қалыптасқан дағдыны автоматтандыру

Екінші бөлім бойынша түйін

Зерттеу жұмысының екінші бөлімі жалпы тілдік жоғары оқу орнында
қазіргі таңда ағылшын тілін шетел тілі ретінде оқытуда қолданылып
әдістемені қазақ тілді студенттерге бейімдеп жасау мақсатында бірнеше негізгі
ұсынылып отырған әдістеменің негізгі кезеңдерімен таныстырып өттік. Негізінен, әдістеме
бірнеше жаттығу түрлері берілді.

студенттердің жібертін қателері негізінде жасалған жаттығулармен таныстырып өттік.

Қорыта айтқанда, қазақ тілді студенттерді ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдер
ІІІ. Тәжірибелік оқыту үрдісі

3.1. Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыру

Біздің ұсынғалы отырған жоғары оқу орнында білім алатын қазақ
Бірінші бағытта, яғни оқыту мақсатындағы тәжірибелік оқытуды жүргізу біздің
Ал, зерттеу мақсатындағы тәжірибелік оқытуды жүргізу нысаны біздің ұсынып
Негізінен бұл тақырыпты зерттеуді мен жоғары оқу орнында оқып
Тілдік жоғары оқу орнында білім алатын қазақ тілді студенттерге
негізгі тонның қозғалысында жіберілетін қателер

екпін мен ырғақта жіберілетін қателер

сөзді синтагмалық бөлуде жіберілетін қателер

Айтылмыш тәжірибелік топ жалпы саны 15 студентті құрайды.

Ал, ағылшын тілінің маманы емес 3 курс қазақ тілді
Тәжірибелік оқытуды негізінен үш кезеңге бөлдік: тәжірибеге дейінгі кезең,
Тәжірибеге дейінгі кезеңнің мақсаты жаңа әдістеменің әсерінсіз студенттер бойында
негізгі тонның қозғалысын тексеруге бағытталған тест

екпін мен ырғақты қолдануды тексеруге бағытталған тест

сөзді синтагмалық бөлуді тексеруге бағытталған тест

Ең алдымен, тест қазақ топтарында ағылшын тілін оқыту курсының
Тәжірибелік оқыту негізінен жалпы алғанда, төрт топта, яғни қазақ
Біз тәжірибелік оқытуды жүргізбес бұрын қазақ және ағылшын тілдерінң
Студенттердің сөздері мен кейбір тест жауаптары лингофонды кабинетте жасалды
Тәжірибеге дейінгі және тәжірибеден кейінгі кезеңдерде тест материалдары барлық
3.2. Тәжірибелік оқытуды жүргізу.

Тәжірибелік оқыту үрдісі негізінен алда айтып өйткендей үш кезеңді
Ең алдымен тәжірибелік оқытуға дейінгі кезеңде студенттерге бәріне бірдей
Әртүрлі бағытта тексеруге арналған тесттер қазақ тілінің интерференциялық әсерінің
Тәжіребелік оқытуға дейінгі кезеңнің қорытындысы бойынша бірінші және үшінші
Мәселені айқындағанда қойған өз болжауларымыздың дұрыс, яғни күмәнсіз екендігі
Ендігі қадам тәжірибелік оқыту үрдісін жүргізу болды. Тәжірибелік оқыту
Ал үшінші курсы өзі дәріс жүргізетін тобы. Онда бірінші
Тәжірибелік оқытуда үрдісі магнитофонға жазылып отырды, бұл кейін жасалған
Жоғарыда айтып өткен тәжірибе астындағы топтардан басқа әдістемені тексеру
Тәжірибелік оқыту үрдісінде қазақ тілінің интерференциялық әсерін ескере отырып
Тағы да айта кететін жайт, егер тәжірибелік оқыту ұсынылған
Дауыс ырғағын оқытуда жаттығудың екі түрі де тең қолданады.
Сондықтан берілген тапсырмаларды қалай және қандай жолмен жасау керек
Тәжірибелік оқытуды өткізгеннен кейін қазақ топтарында тәжірибелік оқытудан кейінгі
Бұл тестті өткізудің басты мақсаты ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің
Біздің жұмысымызда алғаш рет анықталып ұсынылған тұжырым тестілеудің нәтижесінде
Университеттегі қазақ тілді студенттер ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс
Біздің жұмысымызда жасалынған көрсеткіштерді есептеу үрдісі С.А. Абдіғалиев, Штульман,
Айта кететін бір жайт, тәжірибеге дейінгі кезең мен тәжірибеден
Тест материалы ретінде ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдер, бірнеші ситуациялар
3.3. Нәтижелерді қорытындылау

Енді сол тәжірибеге дейінгі кезең мен тәжірибеден кейінгі кезеңнің
Бұл кестенің көмегімен тек қателер санын ғана емес, сонымен
Кестеде студенттердің тәжірибеге дейінгі кезінде берілген тесттерде жіберген қателерге
Кесте І

Сұраулы сөйлем түрлері General question Special question Alternative
Low-rise

4 3

7

Low-fall

3

2 5

Fall-rise

4 3

7

Rise-fall

2 1 2

5

Level

1 1

Rhythm

5

6 4 15

Accent

2 3

5

Syntagmas

5 7 4 6 22

Бұл дауыс ырғағында жіберілген қателер, яғни таспаға жазылған материалдарды
Тәжірибе астында болған топтардың тәжірибеге дейін және кейін өткізілген
Тәжірибенің қорытынды көрсеткіштеріне талдау жасау барысында біз статистикалық зерттеудің
Қатенің орташа көрсеткішін анықтау үшін біз әрбір студенттің жіберген
Біз қателерді алдын ала анықталған студенттердің сабақ барысында жіберетін,
негізгі тонның қозғалысында жіберілетін қателер

екпін мен ырғақта жіберілетін қателер

сөзді синтагмалық бөлуде жіберілетін қателер

Тесттің қорытындысын шығарған кезде, қатенің бірінші тобына кіретін қате
Ал қатенің екінші тобына жататын қателердің жалпы саны 20-ға
Студенттер тексеру кезінде берілген тапсырмаларды орындамай да қалған кездер
Тәжірибе аясындағы екінші топ, яғни үшінші курс студенттерінің жіберген
Бұл қате сандары туралы жалпы сандық мәлімет келесі, яғни
Кесте № 2 Студенттердің қателері

Студент саны Негізгі тонның қозғалысы Екпін мен ығақ Синтагмаға
Тәжірибеге дейінгі кезең

15 (І курс)

ТТ 25 20 22 67

10 (ІІІ курс)

ТТ 27 24 18 69

14 (I курс) БТ 24 21 21 66

Тәжірибеден кейінгі кезең

15 (І курс)

ТТ 7 5 2 14

10 (ІІІ курс)

ТТ 8 7 4 19

14 (І курс) БТ 22 21 18 61

Енді қателердің орташа көрсеткішін анықтау үшін математикалық жолмен есептеуді
Тәжірибеге қатысқан топтардың тәжірибеге дейінгі кезеңдерде тестілеу кезінде жіберген
Ал бақылаушы топтың жіберген қателерінің орташа көрсеткіші 3Z1 –
Бірінші топ ТДК студенттердің қателері

Екінші топ ТДК студенттердің қателері

БТ ТДК студенттердің қателері

Сурет № 1 Тәжірибеге дейінгі кезеңде байқалған қате көрсеткіші
Ал, тәжірибеге қатысқан топтардың тәжірибеден кейінгі кезеңде алынған тесттерің
Бірінші топ ТКК студенттердің қателері

Екінші топ ТКК студенттердің қателері

БТ ТКК студенттрдің қателері

Сурет №2 Тәжірибеден кейінгі кезеңде байқалған қате көрсеткіші

Тәжірибеге дейінгі және кейінгі кезеңдердегі студенттердің қателерінің туралу алынған
І топтың нәтижесі

ІІ топтың нәтижесі

Бақылаушы топтың нәтижесі

Сурет № 3 Әдістеменің тиімділігін тексеру

Бұдан шығатын қорытындыдан бізге байқалатын мәселе студенттердің дәстүрлі әдістеменің
Z = Y/X
Бұл дегеніміз қатенің орташа көрсеткішін анықтау үшін қатенің жалпы
Ал ортақ коэффициентті Х1 анықтау үшін қолданылатын формула:

Х = 1Z1/1Z2

Бұған түсінік беретін болсақ, тәжірибеге дейінгі кезеңде алынған қатенің
Тәжірибе нәтижесін қорытындылау мақсатымен бақылаушы топ студенттерінен де тест
(Сурет №4)

Сурет №4 Салыстыру нәтижесі

Бұл әдістемеміздің қорытындысынан алынған көрсеткіштер бірнеше рет қайталанып ,
Енді тәжірибелік оқытудың нәтижесінде алынған қорытындылардың мұндай көрсеткішке ие
Тәжірибе мәліметтері негізінде алынған есептеулер біздің ұсынған әдістемемізді жасау
Тәжірибелік топтардың студенттерінің тәжірибеге дейінгі кезеңде жіберген қателерінен тәжірибеден
Ағылшын тілін оқитын қандай да болмасын топтың студенттерінің қалыптасып
Мүмкін мұнда көрсетілген көрсеткіштер нәтижесі одан да жоғары болар
Тәжірибелік оқытудың айтарлықтай нәтижесі диссертация жұмысының болжамының расталуы болып
Тәжірибелек оқытудың нәтижесінтексеру ұшін сонымен бірге үшінші курс студенттеріне
Үшінші бөлім бойынша түйін

Зерттеу жұмысының үшінші тарауында тәжірибелік оқыту жүргізу үрдісі мен
Тәжірибелік оқытудың қорытындылары зерттеу жұмысының болжамын және зерттеу жұмысы
Тәжірибелік оқытуды жүргізу үшін және сол тәжірибелік оқытуда пайдаланған
Бұл мәліметтер тәжірибелік оқытуда қолданылған қазақ тілі мен ағылшын
Сондықтан да, біз бастапқы теориялық мәліметтерді салыстыру және қателерге
Сол қорытынды көрсеткіштерді есептеп шығару үшін алдымен студенттердің жіберетін
Ұсынылған әдістеме қазақ тілді студенттердің бойында дауыс ырғағын дұрыс
Тәжірибеге дейінгі және тәжірибеден кейінгі кезеңдерде қолданылған тесттердің қорытындыларынан
Қорыта айтқанда, тәжрибелік оқыту тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ
Қорытынды.

Қазір кезде еліміз көптеген шет елдермен достық, саяси қарым-қатынас
Зерттеу жұмысымызда біз жалпы дауыс ырғағының табиғатына тоқтала отырып,
Ал екінші бөлімде қазақ тілді студенттерге арналған оқулықтардың ағылшын
Зерттеу жұмысында тәжірибелік топтарда тәжірибелік оқытуды жүргізуге дейін студенттердің
Әрбір бөлімде қойылған міндеттер мен мақсаттар зерттеу жұмысының негізгі
Зерттеу жұмысы барысында келесідей нәтижелерге қол жетті:

қазақ тілі және ақылшын тілдерінің дауыс ырғағы, соның ішінде
тілдік жоғары оқу орнында білім алатын қазақ тілді студенттердің
тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ топтарында жүргізілетін оқыту үрдісінде
тілдік жоғары оқу орнында қазақ топтарына дауыс ырғағына қатысты
тілдік жоғары оқу орнында қазақ топтарында оқыту үрдісінде жасалатын,
тілдік жоқары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерінің ағылшын тілінің
Аталмыш тәжірибенің нәтижелеріне талдау жасай келе, біз дауыс ырғағы
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Kingdon R. The Groundwork of English Intonation. London, 1958,
Исаев М.К. Лингво-контрастивное исследование речевой деятельности в условиях искусственного
Исаев М.К. Фонетические особенности английской речи казахов. Алматы, 2004.

Берлин С.А., Вейхман А.С. Обучение английской интонации. М, 1673.
Брызгунова Е.А. Практическая фонетика и интонация русского языка. М,
Пешковский А.М. Интонация и грамматика / Избранные труды. М,
Базарбаева З.М. Қазіргі қазақ тілі интонациясының негізі. Алматы, 2002.
Марузо Ж. Словарь лингвистических терминов. М, 1960.

Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. М, 1938.
Щерба Л.В. Фонетика французского языка. М, 1948. с

Jones D. An Outline of English Phonetics. Cambridge, 1960.
Vassilyev V.A. English Phonetics. A Theoretical Course. M, 1970.
Мурзалина Б.К. Комуникативная природа интонации в сопоставительном освещении. Дисс.док.фил.наук.
Грамматика русского языка. Т 2. Изд-во АНСССР, с 160

Копнин П.В. Природа суждения и формы выражения его в
Джахитова Л.Д. Коммуникативно-прагматические функции вопросительных высказывании. Маг.дисс. с

ГедзС.Ф. Коммуникативно-прагматические особенности высказывании с интеррогативным значением в современном
Маликова Е.А. Вопросительные предложения: номинативные и коммуникативные аспекты (на
Crystal P. Prosodic Systems and Intonation in English, Cambridge
Туркбенбаев Н.У. Интонация простых вопросительных предложении. Алматы, 1971. с
Торсуев Г.П. Опыт экспериментального сравнения английской и русской интонации.
Antipova E.Y. English Intonation, Moscow, 1985, p 385

Bolinger D. Intonation. Great Britain, London, 1973, p 269

Қарабаев М.Ә.Қазақ тілі. Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис. Алматы: «Ана
Кеңесбаев І.,Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Алматы: Мектеп. 1975.
Аралбаев Ж.А. Қазақ тілі фонетикасыныңзерттелуі жайында // Фонетика казахского
Туркбенбаев Н.У. Об интонации вопросительных предложений/ Фонетика казахского языка.
Каспаров М.Г., Аралбаев Ж.А. Об изучении интонации казахского языка/Фонетика
Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М,
Вишневская Г.М. Лингвистические предпосылки возникновения русского акцента в английской
Нушикян Э.А. Просодическая интерференция при обучении интонации эмоциональной речи./
Шумилина Т.Н. Просодическая интерференция при обучении интонации английской речи
Утесбаева Ж.М. Проблемы интонации. Вестник, №3(75), 2004. КазГУ

Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Ленинград, “Наука”,
Тусупова Г.К. Формирование навыков немецкого произношения в казахской аудитории
Карлинский А.Е. Концептуальные основы обучения неродному языку./Вестник КазГУМОиМЯ. №2,
Галайдина Н.А. Организация и методика самостоятельной работы студентов І-го
Исаев М.К. Фонетическая интерференция при казахско-английском двуязычии. А., 1986.
Аракин Практический курс английского языка 1998

English File. Clive Oxenden, Paul Seligson, Oxford University Press,
Английский язык для специальных целей для студнтов ІІІ курса
English File. Clive Oxenden, Paul Seligson, Christina Lathm-Koenig, Oxford
Концепция развития иноязычного образования Республики Казахстан. Научное руководство д.ф.н.,
Кунанбаева С.С. Современное иноязычно образование: методология и теории. А.,
Джунисбеков А. Акустико-артикуляторные характеристики гласных казахского языка//Фонетика казахского языка.
Габдуллина Г.А. Фонетические характеристики трилингвизма (на материале казахского, английского
Жигиль В.Г. Экспериментальное исследование некоторых проблем обучения интонации на
Москалева И.С., Голубева С.К. Использование компьютерных технологий для профессиональной
Лапидус Б.А. Проблемы содержания обучения иностранному языку в языковом
Пассов Е.А. Основы коммуниктивной методики обучения иноязычному общению. М.,
Настольная книга препдавателя иностранного языка. Минск. 196. c
Ильин М.С. Основы теории упражнений по иностранному языку. М.,
Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Ленинград, «Наука».
Iskakova G.N. Intonation of Communicative Types of English Sentences
Macmil