XX ғасыр басындағы ұлттық әйелдер баспасөзі тарихы диплом жұмысы
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе............................................................................................................3
І-тарау. Ұлттық әйелдер баспасөзінің тарихы
1.1. ХХ-ғасыр басындағы әйелдер баспасөзінің қалыптасып, дамуы.......10
1.2. Қазақ әйел - публицистерінің тұңғыш қарлығаштары........................17
ІІ-тарау. Әйелдер публицистикасының ерекшеліктері
2.1. Әйелдер публицистикасындағы қоғамдық-саяси мәселелердің көрінісі..............................................................................................................35
2.2. Оқу-ағарту, бала тәрбиесі, жер және салт-дәстүр мәселелерінің әйелдер публицистикасындағы орны..........................................................................41
Қорытынды...................................................................................................50
Пайдаланған әдебиеттер тізімі......................................................................53
Сілтемелер.......................................................................................................54
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 54 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе............................................................................................................3
І-тарау. Ұлттық әйелдер баспасөзінің тарихы
1.1. ХХ-ғасыр басындағы әйелдер баспасөзінің қалыптасып, дамуы.......10
1.2. Қазақ әйел - публицистерінің тұңғыш қарлығаштары........................17
ІІ-тарау. Әйелдер публицистикасының ерекшеліктері
2.1. Әйелдер публицистикасындағы қоғамдық-саяси мәселелердің көрінісі..............................................................................................................35
2.2. Оқу-ағарту, бала тәрбиесі, жер және салт-дәстүр мәселелерінің әйелдер
Қорытынды...................................................................................................50
Пайдаланған әдебиеттер тізімі......................................................................53
Сілтемелер.......................................................................................................54
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Замана доңғалағы зыр айналып келеді. Уақыт талабы,
Қазақстанға Тәуелсіздік сыйлаған өткен ғасыр соңы мен еліміздің кемел
Осы орайдағы төртінші билік атанып отырған журналистиканың ұлт мүддесі
Тақырыптың өзектілігі – сол тақырыптың қоғамдағы жағдайы мен оған
Халық арасындағы әйелдерге деген құрметті апамыз Айша бибіге арналған
ХХ ғасырдың бас кезін сөз еткенде елім деп етжүрегі
Осылайша В.И.Лениннің көзі тірі кезінде басталған сауатсыздықты жою жолындағы
Олардың алдыңғы қатарында 1923 жылы қаңтарда «Жетісу әйелі» және
Десек те, тек орыс халқын ұлы еткен Кеңес заманы
Бітіру жұмысының мақсаты. Өткен жылдардағы қазақтың көзі ашық, көкірегі
Жұмыстың міндеті. Бұл жұмысты жаза отырып, мен өз алдыма
- ХХ ғасыр басындағы қазақ әйел баспасөзінің тарихын зерттеген
- Әлі де қазақтың саяси элитасы қатарына жатқызылмай келе
- Әйел журналистердің жұмыс барысындағы өзіндік психологиялық ерекшеліктерін көрсету;
- Қит етсе «Халық жауы» атанып тұрған кезеңдегі халық
- Оқу-ағарту, бала тәрбиесі, жер және салт-дәстүр мәселелерін насихаттау,
Бітіру жұмысының нысаны. Жұмыстың нысаны ретінде 1920 жылдың ішінде
Бітіру жұмысының ғылыми-әдістемелік негізі. Өткен ғасыр басындағы қазақтың әйел
Бітіру жұмысының жаңалығы. Жұмыстың басты жаңалығы ХХ ғасыр басындағы
І-тарау. Ұлттық әйелдер баспасөзінің тарихы
1.1. ХХ-ғасыр басындағы әйелдер баспасөзінің қалыптасып, дамуы
Жалпы, еліміздегі әйел баспасөзінің дамуы қоғамға түбегейлі өзгерістер әкелген
Қолда бар деректерге сүйене отырып, ұлттық әйелдер баспасөзінің даму
Осы кездердегі көпшілік газеттерде әйелдер мәселесіне арналған айдарлар мен
Сонымен, жеке әйелдер басылымы болып тұңғыш жарық көрген 1923
1925 жылдың наурызынан бастап «Азат әйелі» журналының жарық көре
1925 жылдың көктемінде С.Сәтбайқызы Қазақстан өлкелік партия комитетінің әйелдер
Осы орайда біздің зерттеушілердің жазған еңбектерінде келіспеушіліктер орын алатын
Тарихи деректерге сүйенсек, «Әйел теңдігі» журналы алғаш рет Орынбор
Дегенмен, журналдың көлемі қазіргідей болмаған, 1926 жылы журналдың 13
Алғашқы жылдары 3000 дана таралымы бар журналға небәрі 150
1926 жылғы сандарына қарағанда, журналдың 1928-1929 жылдардағы нөмірлері әрі
«Әйел теңдігі» журналына қиын кезеңдерде қол ұшын беріп, оның
«Әйел теңдігі» журналының алғаш шыға бастағанда қаншалықты маңызды
«Өмір бойы тұрмыс тұтқынында езілген қазақ әйелдерінің ерік алып,
...Мал есебінде сатылып, көрінгеннің қуыршағы болған қазақ елінің күң
Жаса, «Әйел теңдігі», жаса!» /5/.
Осы орайда журналдың маңыздылығы жөнінде жастардың өлкелік партия комитеті
«Қазақ еңбекші әйелдерінің жетекшісі, партия комитетінің тілі «Әйел теңдігі»
Қазақ халқы шаруа, саясат, мәдениет реттерінен артта қалған, оның
Осы күндерде қазақ әйелдері үкімет жұмысына араласып жүр ме?
Өлкелік жастар комитеті»/6/.
«Әйел теңдігі» журналының алғаш қадамы мен маңызын жастардың өлкелік
Журналдың абыройға ие болып, құрметке бөленуі балғын шақтарынан бастап,
«Әйел теңдігі» журналы барлық жұмысымыздың арқауы болды. Шаруа әйелдерінің
1927 жылы Қызылжарда партия-кеңес мектебінде оқып жүрген Мәриям Бектенбекова
Әлеуметтік мәні бар әр кезеңдегі істерге дер кезінде үн
Сонау балғын шақтарынан бастап, «Қазақстан әйелдері» журналы аталуына дейінгі
1932 жылы «Әйел теңдігі» журналының редакторы Сара Есова Москваға
Журналдың шығуы еліміздің өміріндегі тарихи кезеңдермен тығыз байланысты. Кеңес
Журналдың «Баспасөз бен әйелдер» деген мақаласында: «Тіл жағынан да
Өнер, білім майданында басқадан кем болып, жетімдік көріп, ілгері
Журналдың жеке сандарында бір автордың екі материалы кездеседі. Сондай-ақ
1.2. Қазақ әйел - публицистерінің тұңғыш қарлығаштары
Жиырмасыншы жылдары еліміздің тарихи дамуында, талайлы тағдырында ерекше маңызды
Ал енді солардың қолдарына қалам алуға мәжбүр еткен не
Есімдері ерекше атап өтуге болатын сол жиырмасыншы жылдардағы публицист
Нәзипа Құлжанова, Нағима Арықова, Сара Есова өздерінің бүкіл саналы
Тағдыр үкімін атаның батасы шығарып берген мұңлық жандардың азаттық
Адамзаттың сана-сезімінің өсуі, ұйқыдан оянып серпілуі оқумен, білім алумен
Қазақ әйелдерінің республикадағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік өмірге белсене араласуы 20-жылдардан
Нәзипа ескі санақ бойынша 1887 жылы маусым айының 27
Елдің қоғамдық-саяси өміріне белсене араласып, өзінің зерделілігімен, қабілеттілігімен
Қаламгер апамыздың өмірі мен шығармашылық жолы туралы Семей мемлекеттік
«Қарт Ертістің Семей өңірінде өздерінің қысқа да саналы ғұмырын
Осы арада Семейдегі «Учительская семинарияның» оқытушылары Нұрғали мен Нәзипаның
«Единственное в Тургайской области женское среднееучебное заведение – Кустанайская
Сегизбаева Назипа прошла весь четырехгодичный курс прогимназии, училась отлично,
Демек, бұдан шығатын қорытынды: баспасөз беттерінде күні бүгінге дейін
Бұл ойымызға тағы да дәлел бар. Мәселен, «Киргизская степная
Біз «Киргизская степная газетада» жарияланған материалдарды оқи отырып мынадай
Бірінші дәлеліміз, Семейдегі Абай музейі қызметкерлерінің Санкт-Петербургтан тапқан құжатында
Нәзипа Құлжанованың қай жылы туғаны белгілі болса да, оның
Ерлі-зайыптылар 1905 жылдың жазында Семей қаласына қызметке орналасқанда данышпан
Қазақ әйелдері арасынан шыққан алғашқы қоғам қайраткерлерінің бірі Сара
Деректерге қарағанда Құлжановтар алғаш рет 1914 жылы баспасөз беттеріне
Сонда олар бөлімшеге неліктен мүше болып қабылданған? Оның сырын
Сол күндерден кейін-ақ «Ардақты, бар Нәзипа деген ханым, Газет,
Нәзипа Құлжанова жайлы келесі бір сөз оның шынында да
1919-1922 жылдары Ақмола қаласында тұрып еңбек еткен музыкант Альбин
1922 жылы Петроградқа біржола оралған Альбин Бимбоес өзі жинап
Нәзипаның халқымыздың әдебиеті мен өнер мұрасына деген құштарлығы өмірінің
азаматтарымен қарым-қатынаста болды. Кейін тіпті олардың біразымен достасып кетті.
Журналист Нәзипа Құлжанованың ерекше сөз етуге тұрарлықтай еңбектерінің бірі
«Назекең көркем шығарма мен әдеби сын жазу, аударма жасау,
Өмірден ерте кеткен Құлжановтардың артында қалған айтарлықтай жазбаша деректер
Сондай кездесудің бірінде ақын Ахмет Байтұрсыновтың Нәзипа қарындасына
Рахатсыз өтсе де өмір жасым,
Бұл жөнімнен құдайым айырмасын.
Ұзақ жолға ниет қып бір шыққан соң
Жарым жолдан қайтпасын қарындасым.
...Шаршадым деп ойламан шалдыққаннан,
Ұзақсынып жатпасын жалыққаннан
Жұрт қолымнан келмесе өкпелемес
Барым сақтап мен аяп алып қалман.
Тән көмілер көмілмес еткен ісім,
Ойлайтынын мен емес бір күнгісін.
Жұрт ұқпаса ұқпасын жабықпаймын
Ел бүгіншіл, менікі ертеңгі үшін, - депті.
Өлеңнің мазмұнынан-ақ көрініп тұрғандай, Нәзипаның Ахмет ағасымен көп күндер
«Әйел теңдігі», «Қызыл Қазақстан», «Жас қайрат» журналылың әр бетін
Алма Оразбаева 1898 жылы Орда поселкесінде қазіргі Орал облысы
Алма 1922 жылы РК(б) П Қазақ облыстық комитетінің меңгерушісі
Ол 1925 жылы Қазақстан Оқу комиссариатының жанындағы саяси-ағарту басқармасының
Ол респубикалық «Әйел теңдігі», «Қызыл Қазақстан», «Жас қайрат» журналдарының
«Әйел теңдігінің» шығуына себепші болғандардың бірі. 1921-1926 жылдан Өлкелік
Алма Оразбаеваның алғыр ойлы, ұшқыр тілді, қоғам қайраткері екенін,
Алма Дінмұхамедқызының белсене қатысуымен Қазақстан ОАК 1923 жылдың 6
«Әйел теңдігі» журналының әр бетін ашқан сайын жиі кездесетін
Арықова, көбінесе, журналдың «Партия тіршілігі», «Өкіл әйелдер», «Күңдіктен теңдікке»,
Нағима Арықова 1927 жылдары Қазақстан өлкелік партия комитетінің,
Алманың құрбысы, әрі шәкірті Мәдина Бегалиева да жиырмасыншы жылдары
Орал облысында кедей шаруа отбасында туған Мәдина Қожбанқызы тұрмыс
1922 жылы өзінің белсенді қоғамдық жұмысымен көзге түскен Мәдина
Партияның әйелдері Кеңес, әкімшілік – шаруашылық жұмысына жұмысына жоғарылату
Соғыстың қатаң жылдарында әйелдер арасындағы жұмысқа қайтып, Гурьев облыстық
Еңбек жолының түрлі белестерінде жүріп Мәдина Қожбанқызы қаламын да
Осы жерде Мәдинаның «Қазақ әйелі» атты көлемді мақаласын алып
Сол жылдары елдегі жаңа өмірдің жаршылары ретінде оқыған, көздері
Ол 1935 жылы өлкелік Комсомол Комитетінің әйелдер секторының меңгерушісі,
Базарайым да өзінің ел әйелдері арасындағы ұйымдастырушылық, ұстаздық жұмысымен
Сол жиырмасыншы жылдары өмір сүріп, еңбек еткен қазақ зиялыларының
Сол уақытта денсаулықтың, тазалық, бала тәрбиесі мәселесінің де күн
«Тәні саудың – жаны сау» айдарымен беріліп тұрған дәрігерлік
«Әйел теңдігі» журналының 1926-1930 жылдары арасындағы сандарынан Аққағаздың дәрігерлік
Осы бір ескі дәстүрдің, қатал да шартты тұрмыс-салттық түнегінде
Келесі сөз етер аяулы жанның бірі Смағұлқызы Әмина Кемелова.
Әмина Кемелованың «Маржанның тағдыры», «Кеше мен бүгін» деген әңгімелері
Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында өзінің талантты жырларымен оқырман жүрегін
«Аралға қонды суы жоқ,
Мезгілсіз ұшқан қоңыр қаз.
Бауырын төсеп жатуға,
Жапырағы жоқ жері саз.
Ұясына,өскен жеріне
Қайтайын десе қаңқылдап,
Болар ма екен оған жаз», -
деп өксіген Шолпан. 1921 жылы Ақмола қаласындағы сауат ашу
Шолпанның тұңғыш өлеңі 1923 жылы «Еңбекші қазақ» газетіне басылады.
Шолпан Иманбаева «Әйел теңдігі» журналының есігін:
Еңбегімнің бәрі кетіп далаға,
Шерлі жүрек толған қайғы-санаға.
Ас орнына ішіп сары су жуынды,
Итпен бірге сүйек аңдып қорада, -
деген өлеңімен ашқан еді. Қазан революциясына дейінгі отбасы, ошақ
Ол небәрі 23 жыл ғана ғұмыр кешті. Соған қарамастан
Әйел теңдігі, қыздарды оқыту мәселелері жөнінде алғаш ой толғаған
1995 жылы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясынан шыққан «Айқап» кітабында,
ІІ-тарау. Әйелдер публицистикасының ерекшеліктері
2.1. Әйелдер публицистикасындағы қоғамдық-саяси мәселелердің көрінісі
Қоғам өмірінде публицистиканың атқаратын рөлі жан-жақты болып келеді. Публицистика
Ғылым мен көркемөнер сияқты публицистиканың да объектісі өмір шындығы
Публицистиканың ерекшеліктері, ең алдымен, публицистің еңбек сүйгіштігі мен талант,
Публицист өзінің творчестволық ісінде шығармасының мазмұнды, құнды болып шығуы
Публицистикада факті негізгі рөл атқарады дегенде фактінің әлеуметтік мәні
Жалпы біздің түсінігімізде публицистика - өз кезеңіндегі қоғамдық өмірдің
Осы орайда әйел публицистикасының өзіндік ерекшеліктерін атап өту керек.
Әйел, Ана... Таусылмайтын тақырып. Қанша ақын жырласа да тақырыптың
Кезінде халқының тарихында елеулі орын алған, ер-азаматқа пара-пар еңбегі
Айғаным ұлы Шыңғыстан бастап басқа да перзенттерін оқуға
Төре тұқымында орныққан дағдының бірі - әр адамның бірнеше
Айғаным Сырымбет мекен – жайын салдырған кезде төңірегіндегілердің хал-жайын
Сол кездегі Александр патша да Айғаным сияқты қайраткердің әрқалай
Айғаным халықтың оқу-білімге бейімделуіне ерекше күш салып, елдің өзін-өзі
Кейін бұл жер нағыз сұлу қонысқа айналып, әсіресе, ұрпақтары
Әжесі Шоқанды бес-алты жасынан бастап ертегі, қиссаларды жатқа айтуға
Әлкей Марғұланның Айғаным Шоқан үшін: «... халық даналығының сарқылмас
Айғаным өзі де көркем сөзге шебер, тілі өткір, ақын
Уәли хан қайтыс болып көңіл айтып, дұға оқуға келген
Алдағы жылы Айғаным Сарғалдаққызының туғанына 225 жыл толады.
Мәселен, «Әйел теңдігінің» 1926 жылғы 10-11-санында шыққан «Жаңа салт
Ойын әсерлі жеткізу үшін Мәдина өз мақаласында өлеңнен үзінді
«Әйел теңдігі» журналының 1926 жылғы 7-10-санында Нағима Арықованың «Өкіл
Мақалада автор саяси-ағарту жұмыстарының олқылықтарын сынады. Келесі сайлаудың жоғарыдағы
Автор халықтың өкіл сайлауды қызық көретін мінезімен де таныс.
Мақалада көрші ауылдан құрылғанда өкілдердің саны 15-20-дан аспауы, сайлаудың
Сондай-ақ, 1922 жылғы «Қызыл Қазақстан» журналының 12-ші санында жарық
Автордың жанайқайынан қазақ әйелдерінің басына төніп тұрған бұлтты көруге
Жоғарыдағы апаларымыздың қоғамдық-саяси көзқарастарының барлығы халқымыздың тозығы жеткен салт-дәстүрімен
2.2. Оқу-ағарту, бала тәрбиесі, салт-дәстүр мәселелерінің әйелдер публицистикасындағы орны
Мұндай қазақтың оқыған зиялылары аз болған жоқ. Өткен ғасырдың
Әйел публицистикасының негізгі ерекшеліктерінің бірі бала тәрбиесіне, салт-дәстүр мәселесіне
Одан әрі қыздардың ауылынан ұзап басқа жерге барып оқи
Сақыпжамал Тілеубайқызы мақаласының соңында бұл хатын бүкіл қазақ қыздары
Бұл сол тұстағы өмір сүрген барлық қыз баланың жан
«Біздің бұрынғы һәм қазіргі халымыз
«Заманың түлкі болса, тазы боп қу»
Біздің бұрынғы өткен бабаларымыз кең сахараның бір жағынан екінші
Кедейшілік деген тас бауыр пенденің еркелігін көтере ме? Құр
Егін егіп, тамағын тойдырып, артылғанын сатып малға айналдырған шаруа
Мінеки, осылардың бәрі «жұт тышқан», «жұт қоян» жылдарының қазаққа
Осылайша етіп өзін-өзі жұртшылық һәм ашаршылықтың тырнағынан құтқарып алған
Орыстардың бір мақалы бар: «пока гром не грянет, мужик
Ашаршылық деген жау кімге дос болсын, біздің қазаққа болған
Егін егіп, шөп шауып, ғайыры әр түрлі өздерін өздері
Ойшылдардың тапқаны мынау болды. Ішкі Россияда мұжық қолында жер
Міне, осы айтылған пікірлерді орнына келтіру үшін бас хакімдер
Енді қалай күн көреміз? Деген сауал біздің қазақтың басына
Мен терең ойшы болмасам да, ойыма келген бірнеше пікірлерімді
Менің ойымша, бұрынғы шаруа халымызда аталарымыз малын жұтатып, ашаршылыққа
Мал шаруашылығы мен егін кәсібін біріктіріп, жарым көшпелі, жарым
Менің бұл сөзіме қарсы қалалы халықтың да биыл оңып
Қазақ қала салуға мойын қойса, қай халықтан кем күн
Біздер жақсы яки жаман болушылығымыз өз иждиһатымызға байланысты. Россия
Егін шаруашылығын өнерлі жұртша жүргізудің реті қалайша болатындығын екінші
Қыз батасы
Үйін жандыр, надандықтың білім киіп,
Кетсін әрі, жақындамай босқа күйіп,
Панаңды бер, бізде ықталық панаңа
Көпке бірдей жауған нұрдан қалмай шет
Санасыз ит, саналы боп көзіңді аш,
Көңілі соқыр, көзі ашықтан кейін қаш,
Змиянды қасқыр, тамағыңа құм кірсін
Білімділер үлгі беріп, білім шаш
Қыз алатын алпыстағы қызыл көз
Қой мұныңды мұнан былай күдер үз
Жетер енді солдырдың көп алманы
Көз алартпақ ынсап етер келді кез.
Кедейлерім сенде келші ынсапқа
Алмаңызды қуарттырмай тың сақта
Жарлы болсаң, міндеткерме қыздарың
Ұстап бердің қанша зарлап тұрсақ та» /21/.
Ал, енді Нағима Арықованың «Қызыл Қазақстан» журналының 1929 жылғы
Қазіргі күні еңбекші әйелдер арасындағы жұмыстың табыстарын әйелдердің
...Біздің негізгі мақсатымыз қара шаруа, жалшы жұмыскер әйелдерді төменнен
Қазақстандағы Күншығыс әйелдерінің тұрмысы өзгеше. Өзбек, ұйғыр халықтарының салтында
Әйелдер арасындағы жұмыс жалғыз әйелдер бөлімінің мойнындағы міндет емес.
Ұрпақ тәрбиесі – қай халықтың, қай ұлттың болса да
Дамудың жаңа жолына түскен елдің мұқтажы, сан-салалы өмірінде күтіп
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоғарыда жазылған ХХ ғасыр басындағы қазақ әйел публицистикасының дамуы,
Кеңес Үкіметінің алғашқы жылдарында революцияға дейін жоғары білім алған
Өзіне жан аямай еңбек еткен танымал тұлғаларды шетелдік шпион
Біз білетініміздей, ұлттық әйел баспасөзіміздің іргетасын қалаған Сара Есова,
Бүгіндері тарихшы ғалымдар саяси қуғындау тарихын еліміздің ұлт-азаттық көтерілістер
Ақпарат ғасыры атанып отырған бүгінгі заманда баспасөз айтарлықтай үлкен
Өткен ғасырдағы баспасөздің бұндай жақсы бастамалары бүгіндері де жалғасын
Бітіру жұмысын жаза отырып, мен өз алдыма қойған ХХ
Сілтемелер:
1/ Радлов В.В. Из Сибирска. М., 1989, 314-бет.
2/ Ахметова Л. «Қарлығаш қаламдастар», 1993, – 14-бет
3/ Қожакеев Т. Көк сеңгірлер1992, 257-бет.
4/ Ахметова Л. «Қарлығаш қаламдастар», 1993, 75-бет.
5/ «Әйел теңдігі» 1926 жыл, №5, 6-7 бет.
6/ Бекхожин Х. Қазақ баспасөзі тарихының очеркі. 1981 жыл,
7/ «Әйел теңдігі» 1926 жыл, №7, 11-бет.
8/ Сағыбаева З. «Қазақ әйелдерінің публицистикалық мұрасы»(кандидаттық диссертация) 1999
9/ «Ақиқат» журналы 1991 жыл, №12, 63-бет.
10/ Ахметова Л. «Қарлығаш қаламдастар» 80-бет.
11/ «Қазақстан әйелдері» 1976 жыл, №2, 15-бет.
12/ «Еңбекші қазақ» 1925 жыл, қаңтар.
13/ «Ана тілі» 2004 жыл, маусым.
14/ Амандосов Т. Публицистика дәуір үні. 1974 жыл, 19-бет.
15/ Жақып Б.Ө. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары. 2004
16/ «Аружан» әйелдер журналы. 2006 жыл, № 4, 4-бет.
17/ «Әйел теңдігі» 1926 жыл, № 10.
18/ «Әйел теңдігі» 1926 жыл, № 7-10.
19/ «Қызыл Қазақстан» 1922 жыл, № 12.
20/ «Айқап» 1913, № 7, 11-12-бет.
21/ «Айқап» 1913, № 10, 17-бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Жақып Б. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары. -
2. Амандосов Т.С. Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. -
3. Ахметова Л. Қарлығаш қаламдастар. – А.: Қазақ университеті,
4. Қожакеев Т. Көк сеңгірлер. – А.: Қазақ университеті,
5. Амандосов Т. Публицистика – дәуір үні. А.: Қазақстан,
6. Құл-Мұхаммед М. Алаш бағдарламасы: қиянат пен ақиқат. –
7. Қойгелдиев М. Ұлттық саяси элита қызметі мен тағдыры
8. Сағыбаева З.Д. Қазақ әйелдерінің публицистикалық мұрасы. /кандидаттық диссертация
9. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзі тарихының очеркі. – А.:
10. Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасындағы «Сирек қолжазбалар қорындағы» «Азат
11. «Аружан» әйелдер журналы. 2006 жыл, № 4
12. «Ақиқат» журналы 1991 жыл, №12
13. «Ана тілі» 2004 жыл, маусым.
14. Прохоров Е.П. Журналистика, государство, общество. - М.: 2001.
15. Бекниязов Т. Журналистің шығармашылық шеберлігі. - А.: Қазақ
16. ҚазҰУ Хабаршысы. Журналистика сериясы. 2003-2004 жыл.
17. ҚазҰУ-дың 70 жылдығына орай шығарылған, журналистика факультетінің иллюстрациялық
18. Ыдырысов Т. Шеберлік бастауы. А.: мектеп, 1984
19. Қабдолов З. Сөз өнері. А.: Қазақ университеті, 1992
20 Омашев Н. Ақпарат әлемі. А.: Қазығұрт, 2006
23
