Тәрбиенің жалпы әдістері, құралдары мен формалары диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе....................................................................................................3
І тарау. Тәрбиенің жалпы теориялық және әдістемелік негіздері..............5
1.1.Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері............................5
1.2.Педагогика ғылымындағы тәрбиенің мақсаты мен міндеттері..........10
1.3.Қазіргі кездегі білім беретін оқу орындарындағы тәрбиенің ерекшеліктері.......................................................................................................14
ІІ тарау. Тәрбиенің жалпы әдістері, құралдары мен формалары..............19
2.1. Тәрбие әдістері және оларды топтастыру...............................................19
2.2. Тәрбие әдістеріне сипаттама, оларды таңдау және тиімді пайдалану..............................................................................................................33
2.3. Тәрбие құрал – жабдықтары мен формалары........................................42
ІІІ. Қорытынды....................................................................................................49
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................................51
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 52 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................3
І тарау. Тәрбиенің жалпы теориялық және әдістемелік негіздері..............5
1.1.Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері............................5
1.2.Педагогика ғылымындағы тәрбиенің мақсаты мен міндеттері..........10
1.3.Қазіргі кездегі білім беретін оқу орындарындағы тәрбиенің ерекшеліктері.......................................................................................................14
ІІ тарау. Тәрбиенің жалпы әдістері, құралдары мен формалары..............19
2.1. Тәрбие әдістері және оларды топтастыру...............................................19
2.2. Тәрбие әдістеріне сипаттама, оларды таңдау және тиімді пайдалану..............................................................................................................33
2.3. Тәрбие құрал – жабдықтары мен формалары........................................42
ІІІ. Қорытынды....................................................................................................49
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................................51
Қазіргі педагогикадағы тәрбие әдістері, құралдары
Жоспар
Кіріспе
І тарау. Тәрбиенің жалпы теориялық және әдістемелік негіздері.
1.1.Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері.
1.2.Педагогика ғылымындағы тәрбиенің мақсаты мен міндеттері.
1.3.Қазіргі кездегі білім беретін оқу орындарындағы тәрбиенің ерекшеліктері.
ІІ тарау. Тәрбиенің жалпы әдістері, құралдары мен формалары
2.1. Тәрбие әдістері және оларды топтастыру.
2.2. Тәрбие әдістеріне сипаттама, оларды таңдау және тиімді пайдалану.
2.3. Тәрбие құрал – жабдықтары мен формалары.
ІІІ тарау. Қорытынды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
«Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек.
Тәрбие - күрделі әрі ұзақ процесс. Оған белгілі
- мәдени құбылыс;
- педагогикалық ықпал ету;
- балалардың әрекетін ұйымдастыру;
- қарым – қатынас құралы ретінде жан – жақты
Тәрбие педагогикада бірнеше қырларымен танылған:
- әлеуметтік мағынада – бұл аға буын жинақтаған тәжірибені
- педагогикалық мағынада – бұл тәрбиеленушіге ықпал жасау үшін
Тәрбие қоғамдық талаптарға сәйкес болуы міндетті. Егер қоғам құқықтық
Қазіргі заман тәрбиесі гуманистік негізде болып, тұлғаның әлеуметтік –
Сонымен, тәрбие – бұл жалпы, ортақ міндеттерді іске асыру
Диплом жұмысының мақсаты:
Тәрбие әдістері – тәрбие процесінің маңызды әрі өте күрделі
Диплом жұмысының объектісі:
Қазіргі кездегі педагогика ғылымының дамуы, қазіргі педагогикадағы тәрбиенің жаңа
Диплом жұмысының практикалық қолданылымы:
Бұл еңбекті жоғары және арнаулы кәсіби білім беру педагогикалық
1 тарау. Тәрбиенің жалпы теориялық және әдістемелік негіздері.
1.1.Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері.
«Жас бала – жаңа өркен жайған жасыл ағаш тәрізді»
Тәрбие кездейсоқ оқиға емес, ол қоғамның пайда болуына тән
Тәрбие жеке тұлғаның санасына, мінез – құлқының дұрыс қалыптасуына
Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық
Тәрбиелеу – халықтар бойына білімге негізделген этикалық ізгіліктер мен
«Тәрбие – біз кімдерді тәрбиелейміз, солардың жүрегіне ықпал ету...
«Тәрбие – кең мағынасында – бұл рухани жағынан үнемі
«Тәрбие, кең мағынасымен алғанда, қандай да болса бір жан
«Тәрбие – бұл адам жанын жетілдіру өнері. Тәрбиеде адам
«Тәрбие – тұлғаны мақсатты түрде дамуын басқару процесі» (Х.Й.Лийметса).
Олай болса, тәрбие процесінде жеке тұлғаның сана-сезімі мен ақыл-ойына
Сонымен қатар тәрбие – адамдарды қоғамда еңбекке және басқа
Н.К.Крупская «Тәрбие» атты мақаласында (1929ж.): «Тар мағынада алып қарағанда,
Осы жағдайға байланысты К.Д.Ушинский «... мектеп, тәрбиеші және ұстаздар
Олай болса, тәрбие көптің ісі. Тәрбие мәселесімен қоғамдық ұйымдар,
Сондықтан да тәрбиенің мәнісі, біріншіден, қоғам үшін саналы, белсенді,
Олай болса тәрбие процесі деп – қоғамның талап –
Адамды табиғт жаратса да, қоғам әрбір жеке адамның қабілетін
Платон тәрбиешінің әрекетінде кең түрде және қатаң бақылаудың болуы
Ертедегі Римде ұжымдық оқу б.э.д. ІІІ ғасырда жүргізіле бастаған.
1758 жылы М.В.Ломоносовтың «Академиялық гимназия тәртібінің үлгісі» атты педагогикалық
Қазіргі кезде біздің қоғамда өркениеттілікке бағытталған «Білім беру» заңы
Тәрбиенің қоғамдағы атқаратын қызметіне орай өзіндік ерекшеліктері бар.
Тәрбие қоғамдық құбылыс. Себебі қоғамның материалдық жағдайының өсуі, идеологиясының
Тәрбие мақсатты процесс. Тәрбие мақсаты айқын әрі нақты өмір
Тәрбие – біртұтас процесс. Себебі тұлға жеке адам ретінде
Тәрбие ұзақ әрі күрделі процесс. Жеке адамның қалыптасуы бүтіндей
Екіншіден, тәрбиелеу барысында қойылған мақсаттың нәтижесін көбінесе жуық арада
Тәрбие - көпжақты процесс. Жасөспірімдерді азамат етіп тәрбиелеу,
Тәрбие процесін табысты, нәтижелі ұйымдастыру тәрбиешілерге, алдымен тәрбие заңдылықтарын
Тәрбиенің заңдылықтарына:
Баланың үнемі жетілуі, даму жағдайында болуы, бұл – табиғи
Баланың өзінің түрлі әрекетінсіз және оның сыртқы орта мен
Тәрбие мен дамудың бірлігі және өзара байланыстылығы;
Тәрбие мен өзін - өзі тәрбиелеудің бірлігі және өзара
Тәрбиеде бірыңғай дайын рецептің болмауы және оны қолдану мүмкін
Қоғамның үнемі өркендеп дамуы, онда өмір сүріп отырған әрбір
1.2.Педагогика ғылымындағы тәрбиенің мақсаты мен міндеттері.
Мақсат – бұл ғылыми түсінік, ол белгілі бір әрекеттің
«Мақсат – белгілі бір межеге қол жеткізуге бағытталған әрекеттің
Орыстың ұлы сыншысы В.Г.Белинский «Адамды табиғат жаратқанмен, оны өсіріп,
Тәрбие мен оқыту қоғамдық категория ретінде оның талаптарын объективті
Қоғамның материалдық негізі мен идеологиясының өсуі әртүрлі қоғамдық –
Бізге мәлім, ерте замандағы педагогтар әрекетінде тәрбиенің мақсат –
Бүгінгі таңда қоғамның жаңа сатыға, жаңа сапалық жағдайға көтерілуі
«Педагогика ғылымы тәрбиенің мақсатын жеке адамды жан – жақты
Жеке тұлғаны жан – жақты дамыту идеясы ертедегі Грек
Аристотельдің көзқарасында дене, адамгершілік және ақыл – ой тәрбиесі
ХVІІІ ғасырдағы француз философ – ағартушылары Гельвецию және Дидро
Жан – жақты дамыту идеясын орыстың революцияшыл – демократия-лық
Маркстік философияның негзін қалаушылар К.Маркс пен Ф.Энгельс тұлғаның жан
К.Маркс пен Ф.Энгельстің пікірлеріне терең талдау жасап, Ленин адам
Яғни, тұлғаның жан – жақты дамуына арқау болатын Мағжан
1.3.Қазіргі кездегі білім беретін оқу орындарындағы
тәрбиенің ерекшеліктері.
Кезінде орыстың әйгілі педагогы К.Д.Ушинский еуропа халықтарының тәрбие саласында
Олай болса, жасөспірім бойына халқымыздың салт – дәстүрлерін, әдет-
Жас ұрпақты нашақорлық індетінен сақтау, бүгінгі күннің ең өзекті
Бүкіл тәрбие процесі баланың жеке тұлғасын дамытуға, ұстаздар мен
Осы бағытта жаңа типті оқу орындары пайда болуда: лицейлер,
Жалпы адамзаттық дамудың техникалық, экономикалық және мәдени – рухани
Вольдарф педагогикасының элементтерін сабақта пайдалану тәсілдері мектеп ұстаздарына және
Вольдарф жүйесінің ерекшелігі «Р.Штайнер антропософия негізінде танымдық күштерді, өнерге
«Демек, ХХІ ғасырдағы мемлекеттердің ерекшелігін саяси немесе экономикалық жүйе
Түптеп келгенде, білім мен тәрбие дегеніміздің өзі, кең мағанасында,
Оқу мен тәрбие - өзара байланысты екі процесс.
Тәрбиелік іс - әрекет тәрбиешінің жекеленген әрекет аймағы түрінде
Оқу мен тәрбиенің ортақ белгілері:
- тәрбие процесі өз ішіне оқу элементтерін қамтиды: қандай
- оқу процесі мұғалім мен оқушы арасындағы ықпалдасты іс
- оқу және тәрбие процестерінде бірдей әдістер (түсіндіру, қадағалау
Жалпы педагогикалық процестің аталған екі қызметінің арасындағы принциптік айырмашылық:
Тәрбие процесіне тән ерекшеліктер:
- мақсатты бағыттылық (мақсаттың түсінікті болуы нәтиже тиімділігі- нің
- мақсаттар бірлігі (тәрбиеші мен тәрбиеленушінің арасындағы қызметтестіктің
- нәтиже ұзақтығы (оқу процесіндегідей нәтиже бірден көрінбейді);
- көп жағдаяттылығы (тұлға көп әрі сан қилы ұнамды
- ауыспалылығы (тәрбиеленуші мақсатты, көзделген және кездейсоқ әсерлерге бірдей
- үздіксіздігі (ешқандай науқанды, бір мәртелік шара қаншама жарқын
- баламалылығы (тәрбиеленушілер даралық ерекшеліктері және әлеуметтік тәжірибесінің әр
- екі тараптылығы (тәрбиелік ықпалды жүргізуші – мұғалім, ал
- тәрбие процесі - өмірлік, ол қозғалмалы да ауыспалы;
-тәрбиеші тұлғасы – тәрбие барысына ықпалды маңызды жағдаят (тәрбие
- қарама – қайшылықты болуы (қарама – қарсылықтар тәрбиенің
Тәрбиенің негізгі қайшылықтары оқу – тәрбие процесінде кездесетін келесідей
Яғни, тәрбие процесі оқу процесімен қатар жүріп жатса да,
2 тарау. Тәрбиенің жалпы әдістері, құралдары мен формалары.
2.1. Тәрбие әдістері және оларды топтастыру.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру жұмысында және елімізде жүріп жатқан жаңарумен
Тәрбие әдістері – тәрбие процесінің өте күрделі компоненті. Себебі,
Соның ішінде тәрбие әдісінің мәні үнемі тәрбиенің мақсатынан туындап
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде тәрбие әдісінің мәні көп қырлы болғандықтан,
В.А.Сластенин, Ю.К.Бабанский т.б. мектепте тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара байланысты
Оқушыларға тәрбиелік ықпал ету әдістері немесе тәрбие әдістері дегеніміз
Екінші, сөзбен айтқанда, тәрбие әдістері тәрбиеші мен тәрбиеленушінің бірлесе
А.С.Макаренко тәрбие әдістерін психилогиялық тұрғыдан қарастыра келіп, бұл әдіс
- адамның сезімінен;
- санасынан;
- сенімінен;
- мінез-құлық, әдет – дағдыларынан құралатынын көрсетеді.
Мектеп тәжірибесінде тәрбие әдісін қолданғанда тәрбиешілер психологтердің жоғарыда келтірілген
Сонымен, қазіргі кезде оқыту – тәрбие беру ісі қайта
Көрсетілген пікірлерден тәрбие әдістерінің әр салалы мәнін анықтауға болады:
тәрбие әдісінің ең басты міндеті тәрбие процесін гуманитарландыру тұрғыдан
тәрбие әдісі ең алдымен тәрбиенің мақсатын мазмұнын жүзеге асыратын
тәрбие әдісі тәрбиенің мақсаты арқылы анықталады, тәрбиенің мақсаты қандай
тәрбие әдісінің тиімді болуы мұғалімнің сырттай тәрбиелік ықпал жасауымен
Тәрбие әдісінің теориясында тәрбие әдісімен қатар тәрбиенің құралдары,
Тәрбие құралдары – дегеніміз арнайы тәрбиелік міндеттерді шешуге арналған,
Ал, тәрбие тәсілдері педагогикалық ситуацияға байланысты жеке әдісі, тәрбие
Тәрбие тәсілі – тәрбие әдісінің жеке бір бөлігі. Ал
Педагогикалық процесс барысында тәрбие тәсілі тәрбие әдісіне тәуелді болады.
Кейбір педагогикалық мәселені шешуде тәрбие тәсілін тәрбие әдісі ретінде
Мәселен, әңгіме – ол адамның көзқарасы мен сенімін қалыптастыру
Тәрбие әдісінің өз алдында жеке бір бөлігіне тәрбие құралдары
Тәрбие құралдарына әр салалы іс - әрекет түрлері (ойын,
Тәрбие әдісінің тиімді болуы барлық әдістердің, тәсілдердің, құралдардың, тәрбие
Барлық тәрбие әдістері бірін – бірі толықтырып, ықпал етудің
Тәрбие әдістерінің жіктелуі. Тәрбие әдістерін топтастыру, жүйелеу, жіктеу, бөлу
жалпы және жеке;
негізгі және кездейсоқ;
теориялық және тәжірибелік ерекшеліктерін айқындауға, бөліп қарауға көмектеседі;
мақсатты түрде әрбір тәрбие әдісін тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды;
әрбір тәрбие әдісінің өзіне тән белгісін және оның ерекшелігін,
Педагогика ғылыми зерттеушілердің еңбектерінде тәрбие әдісі түрліше топтастырылады. Ғалым
Бірінші топ – жеке адамның қоғамдық санасын қалыптастыру әдістері
Екінші топ – іс-әрекеттерді ұйымдастыру, қарым – қатынас жасау
Үшінші топ – іс-әрекет пен мінез – құлықты ынталандыру
Төртінші топ – іс-әрекетке бақылау жасау, өзін - өзі
Педагогика теориясында тәрбие әдістерінің методологиялық және теориялық негізі ретінде
Тәрбие әдісінің бірінші тобы – оқушылардың санасына, сезіміне, ерік
Жеке адамның қоғамдық санасын қалыптастыру әдістеріне: түсіндіру, әңгімелер, лекциялар,
Мұндай көзқарасты, жалпы адамзаттық мораль талаптарына сай қасиеттерді қалыптастыру
Сендіру дегеніміз – оқушылардың ақыл – ойы мен сезімін
Сенім – тек моральдық түсінік, ұғым ғана емес, ол
Сенім деген ұғымды анық дифференциялап алу керек. Мұнда сенім,
Сендіру әдісінің негізгі қызметі, ерекшелігі – ол арқылы жеке
Сендіру – оқушының тек қана санасына, сезіміна ықпал жасау
Сендіру әдісі жалпы адамзаттық моральдың нормаларын, ережелерін кеңінен түсіндіру,
Сонымен жеке адамның санасын қалыптастыратын әдістердің маңызы:
қоғамдық, моральдық, еңбек, эстетикалық т.б. күрделі ұғымдарды, түсініктерді, анықтамаларды,
әрбір іс, қимыл, әрекеттердің, тәжірибелердің оң дәрежеде, жағымды, көтеріңкі
нақтылы міндеттердің анық мақсаты мен маңызы қоғамдық адамгершілік негізіарқылы
Тәрбие әдістерін қолдануда педагогикалық және психологиялық талаптар ескеріледі:
сөздің өте күшті сенім қаруы екенін түсіну;
оқушыға шын мәнінде белгілі ережені түсіндіру, жаңа мәліметтер беру
жеке бастың психологиялық табиғатын жақсы білу, сезімнің атқаратын ролін
оқушының өмірлік тәжірибесіндегі алғашқы жинақталған ұғымдар, түсініктер қорына, мінез
мұғалімнің, тәрбиешінің немесе ата – ананың әңгімесіне, түсініктемесіне баланың
әр баланың көңіл – күйін, ынтасын арттыратындай өз ісінің,
сендіру әдісінің барлық салаларының бірлікте, жүйелі түрде, үздіксіз қолданғанда
үнемі бір әдісті қолдану оқушыларға әсер етпейді.
Тәжірибелі педагогтер тәрбие әдістерінің тұтас жүйесін пайдалануға ұмтылады,
Түсіндіру. Оқушыға адамгершілік, эстетикалық, саяси, еңбек тәрбиесі ұғымдары туралы
Түсіндіру формалары алуан түрлі: әңгіме, көрсету, оқушылар шығармалары.
Өткізу методикасы тұрғысынан алғанда түсіндіру формаларының ең күрделісі –
Этикалық әңгімелер – мораль мәселелері туралы кең түрде, еркін
Әңгіменің негізінде қоғамдық өмірдің әлеуметтік адамгершілік немесе эстетикалық, еңбек
Әңгімелесудің тақырыбы, мазмұны танымдық, саяси, эстетикалық мәселелерге арналады.
Бұл әдістің негізгі мәні – теориялық қағидаларды баланың санасына
Әңгімелесу әдісіне қойылатын негізгі педагогикалық – психологиялық талаптар:
таңдалған, іріктелініп алынатын тақырыптың көкейкестілігі, оның тәрбие процесінің міндетіне,
оқушылардың өмір тәжірибесіне, біліміне сүйену;
оқушылардың жас мөлшеріне қарай әңгімелесу барысын дамытып отыру;
әңгіменің мазмұын өте мұқият іріктеу – оқушылардың сезіміне әсер
әңгіме тақырыптары мен мазмұны жоғары сынып оқушыларының жас өзгешеліктеріне
қарастырылатын тақырыптың қызықты болуын, оны оқушылардың ойлауын, өздігінен толғану
әңгімелесу барысында оқушылардың көңіл күйі көтеріңкі болуына жағдай туғызу;
әңгіме және әңгімелесудің тақырыбына байланысты көрнекі құрал және техникалық
әңгіменің қандай жерде, қай жағдайда өткізілуінің де мәні бар.
әңгімеге, әсіресе әңгімелесу әдістеріне мұғалім жан – жақты әзірленуі
Пікірталас дегеніміз – пікір таластырамын, талқылаймын деген мағынаны білдіреді.
Пікірталас оқушылардың сенімдерін ой елегінен өткізуге, дербес пайымдауға үйретеді,
Пікірталас арқылы жастардың саяси және адамгершілік, ізгілік, эстетикалық, құқықтық,
Саяси қоғамдық, адамгершілік көзқарастарды жастар өздері батылдықпен дәлелдей
Пікірталас әдісіне қойылатын талаптар:
пікірталасқа қойылатын мәселелер проблемалық сипатта болуы керек;
жастардың дүниеге өмір құбылыстарына өздерінің пікірлерін, ойларын білдіруге, оларды
Пікірталас өткізу қоғамдық пікірді айқындау, принциптік, қоғамдық міндет, парыз,
«Демократия дегеніміз не? Қоғамды демократияландыру дегенді қалай түсінесің?», «Замандасың
Дөңгелек стол басындағы ашық әңгімелер мынадай тақырыптарда өтуі мүмкін:
«Адам факторын жетілдірудің мәні неде?», «Еліміздің саяси, экономикалық және
«Ана тілің – арың бұл»,
Ұятың боп тұт бетті.
Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тіліңді құрметт, - деген тақырыптар.
Сонымен жеке адамныңқоғамдық санасын қалыптастыру әдістеріне пікірталастарымен қатар үлгі
Тәрбие процесінде үлгі - өнеге тәрбиенің ықпалды әдістерінің бірі
Тәрбие процесінде Т.Рысқұловтың өмірі мен қызметі, еңбегі үлгісіне тәрбиелеу,
Жеке адамның қоғамдық санасын қалыптастыру әдістерін қолдануда формализм болмауын
Сондықтан этикалық әңгімелер азаматтық парыз, қоғамдық жауапкершілік, интеллигенттілік, парасаттылық,
Бүгінгі таңда педагогикалық ұжымның өте – мөте көңіл бөлетін
Тәрбие әдісінің екінші тобына қоғамдық мінез – құлықты қалыптастыру
Бұл топқа педагогикалық талап, үйрету, жаттығу, тапсырма, тәрбиелеушілік ситуацияларды
Педагогикада жеке адамның қалыптасуы нақтылы іс - әрекет болған
Бұл топтағы әдістің психологиялық тұрғыдан ерекшелігі – адамның іс
Адамның санасы мен мінез – құлқын қалыптастыруға қарым –
Тәрбие әдісінің бұл тобының мазмұны тәрбиешінің ұйымдастыру-шылық қызметіне А.С.Макаренконың
Балалардың жағымды мінез – құлықтары мен қарым – қатынастары
Қоғамдық мінез – құлықты қалыптастыру және іс - әрекетті
әрбір іс - әрекеттің алдына қойылған мақсаты анық, айқын
Баланың мүддесі мен бейімділігін ескере отырып, оның көңілінен шығатын,
Іс - әрекетті дұрыс ұйымдастыру әдетте балалардың белсенділігіне байланысты.
Жастарды өз күштерін ортақ істерге арнауға шақыру, өнегелі тәрбие
тәрбиешінің басшылығы жұмыс барысында кеңес беру, балалардың ынтасын арттыруға
Оқушылар ұжымының қатысуымен қоғамдық пікірдің негізінде іс - әрекеттің
Сонымен әдістерді қолдану арқылы тәрбиеленушілердің еңбекке жауапкершілік, қоғамдық мінез
2.2. Тәрбие әдістеріне сипаттама, оларды таңдау және тиімді пайдалану.
Педагогикалық талап әдісі әртүрлі іс - әрекеттердің бір түріне
Оқушылардың ұжымын ұйымдастыруда педагогтің талап қоюы шешуші роль атқарады.
Жаттығу әдісі. Тәрбие әдісінің жүйесінде жаттығу елеулі орын алады.
Жаттығу әдісінің құндылығы мынада: педагогикалық процесте тәрбиеленушілердің орындайтын
Адамның басқалар үшін қамқорлық жасай алатынын сезінуі оның қуаныш,
Жаттығудың басқа әдістерден ерекшелігі тәрбие процесінің екі жақты заңдылығы
Қоғамдық мінез – құлықты қалыптастыру және іс - әрекетті
Тұтас педагогикалық процесте жеке адам әртүрлі әрекеттер барысында қалыптасып
Балаға өмірде әртүрлі ситуацияларды шешуге тура келеді. Арнайы зерттеулер
Өз мәні жағынан ситуацияларды еркін таңдауға болады. Мәселен, оқушы
Қорыта айтқанда, тәрбиелеушілік ситуацияны педагогикалық тұрғыдан дұрыс қолданған жағдайда
Қоғамдық пікір. Тәрбиешінің балаларға қоятын талабы ең алдымен ұжымның
Қоғамдық пікір ұжым мүшесінің, кей жағдайда жекелеген топтардық іс
Қоғамдағы жаңару процесі және қайта дамыту, тереңдету шын мәніндегі
Сондықтан соңғы кезеңде мектеп тәжірибесінде тәрбие әдісі ретінде балалармен
Тәрбие әдістерінің тобына тәрбиелеушілердің мінез – құлықтары мен іс
Баланың табиғатында «мен өзім» деген белсенділігі бар, сондықтан ол
Тәрбие әдісінің үшінші тобына мадақтау, жазалау және ұйымдастыру әдістері
Мадақтау – оқушылардың тәртібін, мінез – құлқын бағалап және
Мадақтау оқушының өзінің адамгершілігіне сезінуіне, өзінің мінез – құлқы
Мадақтаудың түрлері өте көп. Мектеп тәжірибесінде мадақтау, мақұлдау, алғыс
Жазалау – педагогикалық ықпал етудің бір жолы. Мұғалім
оқушыға жаза қолданғанда талап қоя білу және оқушының басына
жазаның еш уақытта кек алу, баланың жеке басының адагершілік
жаза қолдануда әділеттілік қажет. Әділетсіз және негізсіз жаза балаларды
жаза қолдануда педагогтік әдепті сақтау жазалаудың тәрбиелік тиімділігін арттыра
Тәжірибелі педагогтер жаза қолдануда оқушылар ұжымының көмегіне қолдауына арқа
Жазаның түрлері оқушылардың жас және жеке ерекшеліктеріне сай болуы
Жарыс. Мектеп жағдайында мінез – құлық пен іс -
Тәрбие әдісінің төртінші тобына тәрбие процесін жетілдіру талаптары мен
Сонымен, тәрбие әдістерінің ықпалын, оның сапасын және нәтижесін зерттеу,
Тәрбие процесінде әр әдістің жеке оқшауланған құралдары шешуші орын
Тұтас педагогикалық процесте оқушылардың мінез – құлқы мен іс
Осыған орай тәрбиі әдісі ретінде педагогикалық теорияда педагогикалық байқау,
Қазіргі мектеп тәжірибесінде бұл әдіс әрбір баланың өзіндік педагогикалық
Тәрбие әдістерін таңдау және оларды тиімді пайдалану.
Тәрбиенің түрлі әдістерін таңдау мұғалімнің шығармашылығына, педагогикалық шеберлігіне байланысты.
Тәрбие әдісі тәрбиенің мақсатына, мазмұнына, принциптеріне және нақтылай педагогикалық
Тәрбие әдісі жеке дара тиімді не тиімсіз бола алмайды.
Бір жағдайда оң нәтиже берген әдіс, басқа бір жағдайда
Тәрбие әдісі баланың жеке басына жанасудың және ықпал етудің
Адам жеке адам болып қалыптасу процесінде бөлшектеніп тәрбиеленбей, тұтас
Осыған орай әрбір тәрбиешінің жеке адаммен жеке топпен оқушылар
Тұтас педагогикалық процестегі тәрбие әдісінің бірнеше түрін қолданудың тиімділігі
Тәжірибе көрсеткендей, мәдениет өмірдің тек рухани жағын ғана қамтып
Тәрбие әдістері – бұл тәрбие көздеген мақсатқа жетудің жолдары,
Әдістер түрі сан – алуан да шексіз көп. Ал
Тәрбие тәсілі – жалпы әдіс бөлігі, нақты жақсаруға жеткізетін
Тәрбие жеке ықпалдарды байқатса, құрал – жабдықтар тәсілдердің жиынтығынан
Әдіс баламалары өте көп. Олар арасынан мақсаттар мен наты
Тәрбие әдісі – көп өлшемді құбылыс, оның жүйелесуіне негіз
2.3. Тәрбие құрал – жабдықтары мен формалары.
Тәрбие құрал – жабдықтары – бұл әлеуметтік тәжірибенің педагогика-лық
Тәрбие құрал – жабдықтары қандай да тәрбие мақсатын іске
Құрал – жабдықтар белгілі гигиеналық, эстетикалық, экономикалық, инабаттылық, құқықтық
Педагог даралығына негізделген әдістермен құрал – жабдықтар бірлігі тәрбиелік
«Форма» терминінің мәні: 1) тәрбие процесінің сырттай көрінісі; 2)
Тәрбиелік жұмыстар өз кезегінде төменгі аталған тәрбиелік қызметтерді орындайды:
- ұйымдастырушылық: ұйымдастыру ісі тәрбиелік жұмысқа қатысушы-лардың өзара ықпалды
- реттеушілік: қандай да форманың өзі оны пайдалану процесінде
- ақпараттық: тәрбиеленушілердің игерген білімдерін ғана біржақты хабарлауына мүмкіндік
Тәрбиенің негізгі формаларына сипаттама. Тәрбие жұмыстары формаларын түрліше
- уақыт ұзақтығы: қысқа мерзімді (бірнеше сағат, минут); ұзаққа
- тәрбиеленушілер қызметтерінің түрі: оқу, еңбек, спорт, көркем өнер;
- педагогтың ықпал жасау тәсілі: тікелей, жанама;
- нәтиже: ақпарат алмасу, жалпы тұжжасау тәсілі: тікелей, жанама;
- нәтиже: ақпарат алмасу, жалпы тұжырымға келу, қоғамдық мәнді
- қатысушылар саны: жеке – дара (тәрбиеші – тәрбиеленуші),
Қатысушылар санымен ажыралған тәрбиелік жұмыстардың кейбір формаларының ерекшеліктерін қарастырайық.
Жеке – даралықты тәрбие формалары: әңгімелесу, сыр бөлісу, кеңес
Ұжымдық шығармашыл жұмыстар формалары: дәстүрлі тапсырмаларды кезегімен ауыстырып бару,
Топтық тәрбие формалары: іс – шаралар кеңесі, шығармашылық топтар,
Ұжымдық тәрбие формалары: конкурстар, сахналық қойылымдар, ән – күй
Тәрбиелік іс - әрекет формаларының әрбіріндегі тәрбиешінің ролі мен
Тәрбие жұмысының формасы ұжымдық шығармашылық түрінде болуы мүмкін. Мұндай
Ұжымдық шығармашылық жұмыстар әдістемесі негізін қызметтестік, ұжым мүшелерінің бірлікті
Ұжымдық шығармашыл жұмыстарды дайындау және өткізу бірнеше кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең – уақытша ынталы топ құрылады. Ол алдағы
Екінші кезең – басқарушы топ алдағы жұмыстардың бағыттарын белгілейді,
Үшінші кезең – ойға алынған істердің орындалуына қажет дайындық
Төртінші кезең – тапсырмалар бөлістіріледі, тәрбиеленушілердің баршасын түгелдей қамтыған
Бесінші кезең – тәрбиеленушілердің бәрі өз борышына алған шығармашыл
Алтыншы кезең – дайындалған тәрбиелік шығармашыл іс өткізіледі.
Жетінші кезең – тәрбиелік іс – шара өткізілгеннен соң
Аталған жеті кезеңнің әрқайсысының орындайтын өзіне тән міндет, қызметі
Ұжымдық шығармашыл іс - әрекеттерді ұйымдастырушының төмендегі технологиялық ұстанымдарды
- ұжым мүшелерінің саны 7-9 – дан 25-30 адамға
- ұжымдық шығармашыл жұмысқа қатысушылардың жеке тұлғалық даму мақсаты
- шығармашыл мәселе, міндеттер тәрбиеленушілердің өздері тарапынан анықталып, белгіленгені
- әрбір тәрбиеленушіге өз қызығулары мен тілектеріне сәйкес жұмыс
Жоғарыда баяндалған технология форма тұғысынан әрқилы тәрбиелік шараларды өткізуде
Соңғы жылдары тәрбиелік жұмыстардың келесідей формалары кең тарап, мектеп
Көпшілік тыңдарман тәрбиеленушілерге арналған дәрісбаяндар: әдемі әрі сәнді жағдайда
«Сократтық сұхбат» - кезегімен қосымша сұрақтар қоя отырып, оларға
Ашық микрофон формасы қоғамдық өмір проблемаларын талқалау үшін қолданылады.
Фәлсафалық бас қосу – тәрбеленуші өмірінің мән – мағынасын
Белгілі тақырып бойынша пікір – сайыс – екі топ
Интеллектуалдар саудасы – ақыл – ес әрекеттерін жарыстырудың ойын
Мамыра жай әңгіме – сезім төрінде жатқан құпия көңіл
Даналар күні – арнайы күні, ұлы ғұламалар мерейтойына орай
Кесірлі дөңгелек стол – алдын ала жинақталған пікір таласты
Тәрбие формалары мен құрал – жабдықтарын таңдау. Тәрбие құралдары
Тәрбие жабдықтары мен формаларын таңдап, іріктеудегі басты мақсат –
Тәрбиелік істердің әрбір жекеленген жағдайларында өзіндік ерекшеліктерімен, қызығулары және
Тәрбие формаларын іріктей отырып, дәл мезеттегі нақты тәрбие міндеттері
Тәрбиенің қай формасы болмасын, ол өзіне сай нақты іс
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Қорыта келе, барлық нәрсенің өлшемі – адам, оның жан
Қазіргі кездегі тәрбие әдісінің негізгі мәні – жеке адамды
Бүгінде педагогика ғылымы теориясында тәрбие әдістеріне берілген анықтамада ортақ
А.С.Макаренко тәрбие әдістерін психологиялық тұрғыдан оны баланың жеке басына
Т.А.Ильинаның «Педагогика» атты оқулығында тәрбие әдістеріне анықтама тәрбиешінің оқушылардың
Ал, Т.Е.Конниковтың анықтамасы бойынша тәрбие әдістері – бұл педагогикалық
жеке басқа ықпал ету құралы;
тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің іс - әрекетінің өзара байланыс тәсілдері;
тәрбиенің мақсатына сай оқушылардың санасы мен ерік – күшіне
тәрбие мақсатына жету жолдары ретінде қарастырылғанын байқаймыз.
Бұдан шығатын қорытынды, тәрбие әдістері деп тәрбиенің мақсат –
Мысалы, жаттығу әдісі: бұйыру, нұсқау, көрсету, үйрету, жаттықтыру, тапсырма,
Тәрбие тәсілі тәрбие әдісіне тәуелді бола тұрып, оның әрекетін,
Пайдаланылған әдебиеттер
Әбенбаев С. «Тәрбие теориясы мен әдістемесі», Алматы –
Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика», Алматы – 2005ж.
Кукушин В.С. Теория и методика воспитательной работы: Учебное пособие.
Болдырев Н.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы:
Әмірәлиева Ш. Аға ұрпақ тәжірибесі жастарға. – Алматы, 1982ж.
Айтмамбетова Б.Р. Тәрбие процесінің мәні және мазмұны. Тәрбие принциптері
Айтмамбетова Б.Р. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. – Алматы,
Керімов Л.К. Қиын оқушылар және оларды қайта тәрбиелеу. –
Болдырев Н.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы:
Кочетов А.Г. Оқушылардың өзін - өзі тәрбиелеуі. – М.:
Үрзімұлы Ф. Балаға тәрбие керек. «Қазақстан мұғалімі», 24
Серімов С. Тәрбие бастауы. «Қазақстан мұғалімі», ақпан,
Жұмабаев Ә. «Қиын» оқушыларды мектеп жағдайында тәрбиелеу мәселелері. –
Аймауытов Ж. Тәрбие. «Қазақстан мектебі», №5, 1989ж.
Ералиева М. Дәстүрлі мектебімізді ізгілендіру жолдары. «Қазақстан мектебі
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және
Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Тәрбиенің жалпы әдістері (6-лекция). –
Болдырев Н.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы:
Сейталиев К. Тәрбие теориясы. – Алматы, 1986ж.
Сухомлинский В.А. Мектептің жас директорымен сырласу. – Алматы, 1987ж.
Ұстаздың шеберлікке жету жолдары. Құрастырған Ж.Н.Нұржанова. – Алматы, 1991ж.
Қабатай Б. Дидактикалық материалдар. Алматы, 1999ж.
Педагогическая энциклопедия. – М.: Просвещение, 1964ж.
Россиская педагогическая энциклопедия. – М.: Просвещение, 2001ж.
52
