Сұлының тәжтәріздес тат ауруына қарсы төзімділік генетикасы диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Аннотация .......................................................................................................
Анықтамалар...................................................................................................
Қысқартулар....................................................................................................
Кіріспе..............................................................................................................
1.Әдебиетке шолу.....................................................................................
1.1 Сұлының шығу тегі мен селекциясының тарихы...................................
1.2 Сұлының биохимиялық және дақылдық ерекшеліктері .......................
1.3 Басты түрлері мен түрішілік топтары .....................................................
1.4 Морфологиялық белгілері мен биологиялық ерекшеліктері.................
1.5 Физиологиялық ерекшеліктері..................................................................
1.6 Тәжтәріздес тат ауруының биологиялық ерекшеліктері.........................
1.7 Сұлының тәжтәріздес тат аурунына қарсы тиімді күрес жолдары........
2. Негізгі бөлім ..................................................................................................
2.1 Сұлының тат ауруына төзімділігін бағалау әдістемесі............................
2.2 Экспериментке пайдаланылған материалдар............................................
2.3 Эксперименттің нәтижелері.......................................................................
3. Қорытынды....................................................................................................
4. Ұсыныстар.....................................................................................................
5. Дәнді дақылдардың төзімділік селекциясының экономикалық тиімді....
6. Еңбек қорғау қағидалары...............................................................................
7. Қоршаған ортаны қорғау..............................................................................
8.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 50 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Жаратылыстану факультеті
«Жалпы биология және экология» кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: «Сұлының тәжтәріздес тат ауруына қарсы төзімділік генетикасы»
Орындаған:
Тобы:
Жетекешісі:
Кафедра меңгерушісі:
Жұмыстың мақсаты мен міндеті
Сұлының тәжтәріздес ауруына қарсы тиімді көздерін анықтау.
ЖЖЖергілікті немесе аудандастырылған сұлы сорттарының төзімділігін арттыру және жаңа
Ғылыми жаңалығы:
Жергілікті сорттардың төзімділігі популяциядағы вирулентті нәсілдердің үлесіне байланысты екені
Жергілікті немесе аудандастырылған сұлы сорттарының төзімділігін арттыру үшін жаңа
Практикалық маңызы: Өсімдік қорғаудың ең тиімді және экологиялық залалсыз
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыс «Сұлының тәжтәріздес тат ауруына
Жұмыстың мазмұны кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды,
Соңында 22 тұратын пайдаланылған
АНЫҚТАМАЛАР
Тат ауруы- дәнді дақылдарды залалдайтын, базидиомицеттер класына жататын микроскопиялық
Патоген – ауру тудыратын ағза.
Вируленттік – патогеннің популяциясының өсімдікті залалдау қабілеттігі.
Авируленттік –патогеніің өсімдікті залалдау қабілетінің болмауы.
Төзімділік гені - өсімдіктің патогеннің әсеріне қарсы тұратын гені.
Дифференциация – популяцияны жеке физиологиялық нәсілдерге бөлу.
Жіктеуіш сорттар – патогеннің популяциясын жеке нәсілдерге бөле алатын,
Ювенилдік- өсімдіктің вегетациясының алғашқы фазалары.
ҚЫСҚАРТУЛАР
АҚШ- Америка Құрама Штаттары.
КСРО-Кеңес Социалисттік Республикалар Одағы.
ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы.
ФАР-Фотосинтетикалық белсенді радиация.
Рс- Puccinia coronata.
Мг-миллиграмм.
Кг-келі.
МАЗМҰНЫ
Аннотация .......................................................................................................
Анықтамалар...................................................................................................
Қысқартулар....................................................................................................
Кіріспе..............................................................................................................
1.Әдебиетке шолу.....................................................................................
1.1 Сұлының шығу тегі мен селекциясының тарихы...................................
1.2 Сұлының биохимиялық және дақылдық ерекшеліктері .......................
1.3 Басты түрлері мен түрішілік топтары .....................................................
1.4 Морфологиялық белгілері мен биологиялық ерекшеліктері.................
1.5 Физиологиялық ерекшеліктері..................................................................
1.6 Тәжтәріздес тат ауруының биологиялық ерекшеліктері.........................
1.7 Сұлының тәжтәріздес тат аурунына қарсы тиімді күрес жолдары........
2. Негізгі бөлім ..................................................................................................
2.1 Сұлының тат ауруына төзімділігін бағалау әдістемесі............................
2.2 Экспериментке пайдаланылған материалдар............................................
2.3 Эксперименттің нәтижелері.......................................................................
3. Қорытынды....................................................................................................
4. Ұсыныстар.....................................................................................................
5. Дәнді дақылдардың төзімділік селекциясының экономикалық тиімді....
6. Еңбек қорғау қағидалары...............................................................................
7. Қоршаған ортаны қорғау..............................................................................
8.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................
КІРІСПЕ
Сұлы дәнді дақылдардың бірінші тобына жатады. Ол бидай, арпа
Мал шаруашылығында сұлының дәні өте пайдалы азық.. Сұлы дәні
Сұлы басқа дәнді дақылдарға қарағанда мәдени өсімдіктер қатарына кейін
Аталған проблемаларға орай, сұлының өнімділігін арттыру жолында перспективті тәсіл
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Сұлының шығу тегі мен селекциясының тарихы
Сұлыны дақылдандырудың көпғасырлық тарихы бар. Азия елдерінде көне заманнан
Бұрынғы ССРО да дәнді дақылдардың селекциясы өте қарқынды жүргізілді
Қазақстанда дән шаруашылығының қарқынды дамуы жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан
Сұлы ылғал сүйгіш және салқын климатты жақсы көретін өсімдік.
Сұлының өнімін арттырудағы атап айтар резервтер болып өнімділікке бағытталған
1.2 Сұлының биохимиялық құрамы мен дақылдық ерекшеліктері
Сұлының таралуы. Сұлы өнімінің басым бөлігі мал азығы ретінде
Сұлыны танаптық егістікте ас бұршағымен араластырып сүрлем, пішен және
1-кесте
Сұлы пішені мен көк балаусасының азықтық құндылығы
Азық түрі 100 кг азықта Қорытылатын протеин, 1 кг
азық. бірлік қорытлкгы. прот.(%)
протеин белок май клетчатка АЭЗ
Көк балауса
Сұлы пішені 16,8
47,7 2,5
6,2 149
130
2,5
6,2 1,8
3,2 0,7
1,5 3,7
14,5 5,8
23,8
Сұлы жабындық өсімдік ретінде кеңінен қолданылады. Көпжылдық бұршақ тұқымдас
Осы себептерге орай сұлы өсімдігі, көбінесе, мал шаруашылығы дамыған
ССРО да жаздық сұлының егістік көлемі 9 млн жуық
Сұлының күздік пішіндері Қазақстанда және орта Азия мен Закавказье
Сұлы дән түсімі жағынан басқа дәнді дақылдардан айтарлықтай төмен
1.3 Басты түрлері мен түрішілік топтары
Сұлы туысына 70 астам түрлер кіреді. Олар мәдени және
Сұлының төрт түрі, басқа түрлеріне қарағанда, кеңінен таралған: егістік
ТМД елдерінде және Қазақстанда сұлының егістік және византиялық түрлері
Ауылшаруашылығы өндірісінде пайдаланылатын сұлы сорттарының басым көпшілігі осы түрлерге
Түрлерді өзара ажыратуда келесі белгілерді есепке алады:
сыртқы гүл қабықшасының төбесінде қылтық тәріздес өскіннің болу болмауы;
дән астында таға тәріздес құрылымның болу болмауы;
сұлы піскендегі масақшаның үгітілу ерекшеліктері.
Сұлының кейбір түрлерінде дән астында ерекше таға тәріздес бөлшек
дәннің қабықшалы немесе қабықшасыз болуы (дән қабықты немесе
гүлшоғырының шашыраңқы немесе жинақы болуы;
гүл қабықшаларының түсінің сары, сұр, ақ немесе қоңырлау болуы;
гүл қабықшаларының қылтықты немесе қылтықсыз болуы. Егер
Осы белгілер арқылы сұлының барлық түрішілік пішіндерін анықтауға болады
Қазақстанда және ТМД елдерінде кеңінен таралған сұлы сорттарының
1.4 Морфологиялық белгілері және биологиялық ерекшеліктері.
Сұлы қоңырбас (Poaceae) тұқымдастарының сұлы (Avena) туысына жатады.
1-сурет. Жалаңаш дәнді сұлының
масақшасының құрылысы.
егер жалаңаш
дәнді болса –
инермис.
3-сурет. Шашыраңқы сыпырғылы және қабықшалы дәнді сұлының түрішілік топтарын
қосалқы тамырлар өсімдікті топыраққа тұрақты орнықтырып қысқы аяздың қысуынан
4-сурет. Сұлының сабағының құрылысы: 1-буын аралық; 2- сабақтың ішіндегі
Жапырақтары ұзын, қынаптан және паралелді торланған тақташадан тұрады. Қынап
Сұлының гүлшоғыры күрделі сыпырғы. Сыпырғының орталық сабағынан жан-жақты екінші
қабықшалары бар. Сыртқы гүл қабықшасының арқасында (қылтықты сұлыда) қылтық
Сұлы өздігінен ұрықтанатын дақыл. Оның гүлдеу үрдісі гүл қабықшаларының
Сұлы тұқымы пішіні және көлемі жағынан әртүрлі болады. Бір
Эндоспермнің ең сыртқы жұқа белоктық қабатын алейронды қабат
Май көбінесе алейрондық қабатта және тұқым бүршігінің құрамында болады.
Аталған басты органикалық заттардан басқа тұқым құрамында ферменттер мен
Сұлының бір келі дәні 1 азықтық бірлік болып саналады,
1.5 Физиологиялық ерекшеліктері.
Сұлы дәнді дақылдардың ішінде суыққа төзімді өсімдіктердің бірі, оның
Жаздық дақылдардың ішінде сұлыны өте ерте егуді халық көне
2-кесте
Сұлы дәнінің химиялық құрамы (% -жалпы салмағына шаққанда)
Дақыл белок Азотсыз экстрактивтік заттар Майлар Клетчатка Минералды
Сұлы 11,4 55,7 4,5 11,4 3,5 14,0
Арпа 12,0 64,6 2,1 5,5 2,8 13,0
Бидай 16,8 63,8 2,0 2,0 1,8 13,6
Қара бидай 12,2 69,1 1,8 2,0 1,6 13,3
Жүгері 10,6 69,2 4,3 2,0 1,4 12,6
Тары 11,3 59,2 3,8 8,9 3,6 13,0
Қарамық 8,9 71,2 1,6 1,8 1,9 14,6
Сұлының онтогенездік дамуы 12 кезеңнен тұрады (Ф.Куперман бойынша). Органогенездің
Сұлы өнімінің түсім мөлшері осы кезеңдердің қалыпты физиологиялық жағдайда
Жоғары температура төбелік меристема жасушаларының қарқынды бөлініп, өсімдіктің бір
Сұлы өте ылғал сүйгіш өсімдік. Оның транспирация коэффициенті 600
Сұлы үшін түптену және құбырлану фазалары өте маңызды. Бұл
Топырақ құрамындағы ылғал мөлшерінен басқа, сұлыға ауаның ылғалдығыда айтарлықтай
Өсімдіктердің суды сіңіруі олардың минералды қоректенуімен тығыз байланысты. Элементтер
Тамырға сіңірілген элементтер, өсімдік бойына транспирация және мүшелер арасындағы
Тамырға метаболизмдік бөлінділер шығару тән. Тамыр өсімдіктің маңызды мүшесі
Бір өсімдіктің бөліп шығарған метаболикалық заттары екінші өсімдікке зиянды
Сұлының минералды қоректенуінің физиологиялық ерекшеліктері мен ғылыми негіздері үшінші
Сұлы ұзақ күндік өсімдік, сондықтан оның егістігі солтүстік ендікке
Жасанды климат камераларында жүргізілген тәжірибелерде сұлының күн сәулесінің сары
Жылы жайда сұлы селекциясын жүргізуге мүмкіншілік алу үшін сәуле
Қорытындылай келе, сұлының өнімділігі генотиптік фактордан басқа көптеген қоршаған
1.6 Тәжтәріздес тат ауруының биологиялық ерекшеліктері .
Сұлының тәжтәріздес тат ауруын базидиомицеттер класына жататын Puccinia coronata
Тәжтәріздес тат ауруының қоздырғышы, өзінің даму циклындағы эцидиалды кезеңін
Сұлының тәжтәрізес тат ауруы жер бетінде кеңінен таралған. Әсіресе,
ТМД елдерінде аталған патоген сұлының ең шығынды ауруы болып
Ауруға шалдыққан өсімдіктердің жапырақтарының ассимиляциялық қабілеті, тыныс алуы және
Өсімдіктердің ауру қоздыратын патогендік ағзаларға төзімділігінің табиғатын ғылыми тұрғыда
Қазіргі кезде Puccinia coronata Corda var avenae 280 жуық
Патогеннің жергілікті популяцияларын генетикалық жіктеу арқылы кейбір уеропалық елдерде
Ресейлік зерттеушілер А.Э.Жукова және А.И. Жемчужина ССРО ның еуропалық
Тәжтәріздес тат ауруына қарсы күрестің селекциялық жолы өткен ғасырдың
Жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан бастап, сұлының тәжтәріздес тат ауруының
Патогенге төзімділік гендері бар сорттық үлгілердің пайда болуымен төзімділік
Төзімділік селекциясында тиімді гендерді пайдаланудың басты мәселесі бар. Көптеген
1.7 Сұлының тәжтәріздес тат ауруына қарсы тиімді күрес жолдары.
Ресейдің солтүстік батыс аймақтарында сұлының аталған ауруына және арпаның
Өндірістік жағдайда, сұлының тәжтәріздес ауруына қарсы агротехникалық күрес жолдарының
Қазіргі кездегі дәнді дақылдар мен сұлы егістігіндегі ауруларға қарсы
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Сұлының тат ауруына төзімділігін бағалау әдістемесі
Сұлыны тат ауруы сабақтық және тәжтәріздес болып екі түрге
Қазіргі кезде, ғылыми зерттеу институттарында селекциялық материалдарды зертханалық тәсілдер
Тәжірибенің сызба нұсқасы белгілі әдістеме бойынша орнықтырылады. Тәжірибеге, міндетті
Зертханалық және бензимидозолдық тәсілдер арқылы анықталған төзімділікті ювенильді немесе
Тат ауруы генетикасы жақсы зерттелген аурулардың қатарына жатады. Оның
Патогеннің популяциясының нәсілдік құрамын арнайы белгіленген жіктеуші сорттар жиынтығында
Сұлының тәжтәріздес тат ауруының жіктеуші жиынтығы Канадалық Пендек
Рс- 35, Рс- 39, Рс- 45, Рс- 46, Рс-
5-сурет. Сұлының тәжтәріздес тат ауруымен заладану дәрежесі мен жауаптық
3 -кесте
Сұлының тәжтәріздес ауруынымен заладану дәрежесінің реакция типін анықтау шкаласы
Заладану типі Өсімдіктің жауаптық реакциясы Заладанудың сипаттамалары
0 Иммунды (R) өсімдіктің заладану белгілері байқалмайды
0 Иммунды (R) уредопустулалардың енген жерлері өте майда өлі
1-2 төзімді (R) пустулалар өте майда, өлі немесе ағарған
3-4 төзімсіз (S) пустулалар өте ірі, жетілген уредоспоралар
гетерогендік реакция (R,S) өзімділік және төзімсіздік реакциялардың белгілері бірдей
Сорттық үлгінің тат ауруына төзімділік дәрежесін сұлының халықаралық жіктеуішінің
Өсімдіктің жауаптық реакциясы патогеннің вируленттік геніне қарсы өсімдіктегі иммундық
Патогеннің спорасы өсімдік ұлпасына енген сәтте жойылып, оның орнында
Жапырақтың кейбір жерлерінде жеке-дара және кішігірім пустуларлар пайда болуы
Өсімдік жапырағында өте сирек және кішігірім мөлшерлі пустулалар пайда
Өсімдіктің жапырақ тақташаларының барлық көлемі ірі және
Халықаралық жіктеуіш бойынша сорттар 7-9 ұпай аралығында
2.2 Экспериментке пайдаланылған материалдар
Сұлының тәжтәріздес тат ауруын қоздыратын саңырауқұлақтың популяциясының нәсілдік құрамын
2.3 Эксперименттің нәтижелері
Қазіргі кезде Puccinia coronata Corda var avenae 280 жуық
Патогеннің жергілікті популяцияларын генетикалық жіктеу арқылы кейбір еуропалық елдерде
Ресейлік зерттеушілер, А.Э.Жукова және А.И. Жемчужина, ССРО ның еуропалық
Жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан бастап төзімділік гендерін тіркеу жұмыстары
Патогенге төзімділік гендері бар сорттық үлгілердің пайда болуымен төзімділік
Төзімділік селекциясында тиімді гендерді пайдаланудың басты мәселесі бар. Көптеген
Зерттеудің нәтижелері Puccinia coronata Corda var avenae жергілікті популяцияның
Сұлының тәжтәріздес ауруна қарсы тиімді төзімділік көздерін анықтау үшін,
Х
Х
6-сурет. Сұлының тәжтәріздес тат ауруына қарсы тиімді гендерді
4-кесте
Пендек сортының моногендік сызықтарының сұлының тәжтәріздес тат ауруын қоздырғышының
Моногенді сызықтардың аталуы Патогеннің популяциясындағы авируленттік клондардың үлесі,%
Ресейлік Жергілікті
Рс 35 0 0
Рс 38 56,6 100
Рс 39 100 100
Рс 40 25,7 85,3
Рс 45 0 88,6
Рс 46 100 100
Рс 47 34,5 65,3
Рс 48 88,7 100
Рс 49 100 45,6
Рс 50 80,4 100
Рс 54 43,5 5,2
Рс 55 36,8 100
Рс 56 100 100
5 -кесте
ВИР коллекциясынан анықталған сұлының тәжтәріздес тат ауруына тиімді төзімділік
Сорттық пішіндердің аталуы ВИР каталогының реттік саны Сұлының түрі
Bondvic 11010 A. sativa grisea АҚШ
Bocato 13242 A. sativa grisea Колумбия
Orlando 13579 A. sativa mutica Ұлы британия
Brenden 13447 A. sativa mutica АҚШ
Chichuachua 13718 A. sativa mutica Швеция
Tuler 12233 A. sativa mutica Мексика
Santee 11570 A. sativa aurea АҚШ
Dodge 11568 A. sativa aurea АҚШ
Fraser 11248 A. sativa aurea АҚШ
Kelsey 11557 A. sativa aurea Канада
Scout 11558 A. sativa mutica Канада
Сложный гибрид 13225 A. sativa aurea АҚШ
Сложный гибрид 13235 A. sativa aurea АҚШ
Clintafe 11245 A. sativa mutica АҚШ
Рс-39 13660 A. sativa mutica Канада
Рс-46 13663 A. sativa mutica Канада
Рс-48 13665 A. sativa aristata Канада
Рс-50 12667 A. sativa mutica Канада
Hinoat 12221 A. sativa mutica Канада
Clintland 64 11396 A.sativa x A. byzantina
Perla 12359 A. sativa aurea Мексика
3. Қорытынды
1. Сонымен, өсімдік қорғаудың ең тиімді және экологиялық залалсыз
2.Сұлының тәжтәріздес тат ауруының популяциясының нәсілдік құрамына унемі өзгеріп
3. Ауруға қарсы төзімділік селекциясының тиімділігі патогеннің нәсілдік құрамы
4.Жергілікті немесе аудандастырылған сұлы сорттарының төзімділігін арттыру үшін және
4. Ұсыныстар
1. Біздің жүргізген ғылыми-зерттеу жұмыстарымыздың нәтижесінде алынған деректердің негізінде
2. Аталған иммунды сорттық үлгілер селекциялық жұмыстарға будандастыру арқылы
3. Жаңа төзімді сорттарды шығаруда және аудандастырылған сорттардың төзімділігін
5. Дәнді дақылдардың ауруларға төзімділік селекциясының
экономикалық тиімдігі
Дақылдың өнім түсімі көптеген факторлардан тәуелді болатын жиынтықты көрсеткіш
Зиянды ағзалардың әсері екі түрлі көрінеді: 1) тікелей өнім
Дәнді дақылдардың өнімінің өзіндік құны сол өнімді өндіруге жаратылған
6. Еңбек қорғау қағидалары
Фитопатология және селекция жұмыстарымен айналысатын мамандар үшін еңбекті қорғау
Ұзақ уақыт ішінде зиянды заттармен жұмыс атқаратын жұмысшылар үшін
Мұндай кезде жұмысшының жұмыс режимі белгілі нормативпен нақтыланады:
жұмысшының жұмыс атқару уақыты шектеледі;
жұмысшының төлем ақысы арттырылады;
жұмыс атқару кезіндегі үзілістер мен қосымша демалыстар қарастырылады;
жұмысшыларды сүттік тағамдармен қамтамасыздандырады;
улы және зиянды шикізаттармен жұмыс атқару техника қауіпсіздігі анықталады;
аса зиянды цехтарда жұмыс істейтін адамдарға зейнетке шығу мерзімі
өндірістік жағдайда уланып қалған адамдарғаалғашқы медициналық көмек көрсету мүмкіншіліктері
арнайы өндірістерде жұмысқа түсетін адамдар алдыңғы және толық техника
өндірістік цехтар мен бөлімшелердегі басты физиологиялық жағдайларды реттейтін қондырғылар
7. Қоршаған ортаны қорғау
Қоршаған ортаны қорғау қағидалары өсімдік қорғау технологияларында өте маңызды.
Ең басты зиянды әсер болып адам тағамға пайдаланатын өнімдердегі
Көптеген ауруларға қарсы биологиялық препараттар қолданылады. Олар ауру тудыратын
8. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Хржановский С.Ф., Пономаренко. Ботолина,. Москва «Колос», 1982
Жукова А.Э. Устойчивость овса к пыльной головне, корончатой ржавчине
Н.Мұхитдинов, Ә Бегенов, С Айдосова., Өсімдіктер морфологиясы мен
Бартош П., Шебеста И. Исследование ржавчины хлебов. Международный с/х
Clark. Oat yild lossus due to crown rust. Canad.
Жемчужина А.И. Физиологическая специализация и некоторые биологические особенности возбудителя
Солдатов В.Н. исходный материал для селекции овса на
Страхов Т.Д. Роль факторов среды и условий питания в
Суздальская М.В и др. Характеристика генетической структуры популяции возбудителей
Скурыгина В.Н и др. Гибридологический анализ устойчивости линий мягкой
Чупцова О.Е. Вирулентность популяции корончатой ржавчины и устойчивость сортообразцов
Яцух Е.И., Головко Т.Н. Защита с/х растений от вредителей
Васильев А.Е 4др Ботаника морфология и
Browder J.B. Oates J.D. Regional variation of Pucciniua coronata
Clark. Oat yild lossus due to crown rust. Canad.
Эзау К. Анатомия семенных растений М.,Изд-во «Мир» т.1,2
Лотова Л.И Морфология и анатомия высших
Рейвн П и др. Современная ботаника М,Т 1,2
Жуковский П.М Ботаника Н.,1964
ClarkR.V. Oat yild lossus due to crown rust. Canad.
Fleicshmann G. Backer R.I/ Oat crown rust differencial varietels
Барыкина Р.П «Практикум по анатомий растений» 1978
40
Патогеннің жергілікті популяциясының вирулентігін зерттеу.
Инфекциялық питомникте жергілікті популяцияға төзімді гендері бар сорттық үлгілерді
Жергілікті селекцияға пайдалануға жарамды гендерді анықтау
Төзімділік гендері бар сорттық үлгілер
♂ Х ♀
Сұлының аудандастырылған төзімсіз сорты
♂ Х ♀
Будандық питомниктердегі будандық пішіндер
Тат ауруына төзімді аралық селекциялық материал
♂ Х ♀
Сұлының аудандастырылған төзімсіз сорты
♂ Х ♀
Будандық питомниктердегі сұрыптау жұмыстары
Сұлының төзімділік гені ендірілген жаңа өнімді сорты
