TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

ОҚО ШАРДАРА АУДАНЫНА ТАРИХИ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА.

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ

ТАРАУ 1. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАРИХИ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕЛУЛЕРІ

1.1 Ауданның құрылуы.............................................................................................. 7

1.2 Ауданның тарихы............................................................................................... 12

а) Ауылдық окруктарының аталу тарихы..............................................................16

ТАРАУ 2. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ ЖАҒДАЙЛАРЫ.

2.1 Географиялық құрылысы мен тектоникасы..................................................... 29

2.2 Геоморфологиялық құрылысы...........................................................................32

2.3 Климаттық жағдайы........................................................................................... 35

2.4 Топырақ жамылғысы.......................................................................................... 37

2.5 Өсімдіктер жамылғысы мен жануарлар дүниесі............................................. 39

ТАРАУ 3. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫ.

3.1 Су ресурстары.................................................................................................... 42

3.2 Орман ресурстары.............................................................................................. 48

3.3 Жер ресурстары.................................................................................................. 49

3.4 Шардара ауданының экологиялық мәселелері.................................................51

ТАРАУ 4. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ.............................................................................................................. 57

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................... 66

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................................................................... 70

ҚОСЫМШАЛАР.................................................................................................... 73

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 70 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

ОҚО ШАРДАРА АУДАНЫНА ТАРИХИ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

ТАРАУ 1. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАРИХИ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕЛУЛЕРІ

1.1 Ауданның құрылуы.............................................................................................. 7

1.2 Ауданның тарихы............................................................................................... 12

а) Ауылдық окруктарының аталу тарихы..............................................................16

ТАРАУ 2. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ ЖАҒДАЙЛАРЫ.

2.1 Географиялық құрылысы мен тектоникасы..................................................... 29

2.2 Геоморфологиялық құрылысы...........................................................................32

2.3 Климаттық жағдайы........................................................................................... 35

2.4 Топырақ жамылғысы.......................................................................................... 37

2.5 Өсімдіктер жамылғысы мен жануарлар дүниесі............................................. 39

ТАРАУ 3. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫ.

3.1 Су ресурстары.................................................................................................... 42

3.2 Орман ресурстары.............................................................................................. 48

3.3 Жер ресурстары.................................................................................................. 49

3.4 Шардара ауданының экологиялық мәселелері.................................................51

ТАРАУ 4. ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ.............................................................................................................. 57

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................... 66

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................................................................... 70

ҚОСЫМШАЛАР.................................................................................................... 73

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтың 2006 жылдың 18 қаңтарында
Сонымен бірге, Елбасының "Ұлттың бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тәуелсіз Қазақстанның әрбір аймағы оның дамуындағы
Адамзат жаратылғаннан бері қаншама дүние жаңарып, қаншама су ақты
Шардара ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының Өзбекстан Республикасымен шекаралас шығыс
Аудан аумағының географиялық орнына және жер бедерінің сипатына байланысты
Ғылыми мәліметтерде осы Оңтүстік өңірде дария мен жер асты
Болашағы зор осынау алқапты суландыру ісі көптеген жылдар бойы
Шардара ауданының соңғы төрт жылдағы көрсеткіштері ауданда өтпелі кезеңнің
Осындай жағдайларды сараптай келгенде, соңғы төрт жыл бедерінде экономикасын
Елбасының қайта- қайта, қадағалай айтатын "Жері бар, малы бар
Жоғарыда айтып кеткендей, экономикамыздың дамуында болсын, тұрғындардың әлеуметтік жағдайын
Бұл тақырыпты таңдау себебім, Шардара ауданының ауылдық окруктарының аталу
Зерттеудің мақсаты. Зерттеу жұмысының мақсаты тақырыптың өзектілігімен және шешілетін
Тәуелсіз Қазақстанның бір өркениетті өлкесі болған Шардара өңірінің тарихи-
Зерттеудің міндеттері.

Зерттелетін ауданда далалық зерттеулер жүргізу, фотоға түсіру, аудан туралы
Жарық көрген әдебиеттерге, мақалаларға сүйене отырып алға қойған мақсатқа
Шардара өңірінің тарихи орындары туралы тың мәліметтер жинау.

Ауданның әлеуметтік- экономикалық жағдайы туралы статистикалық мағлұматтарға шолу.

Зерттеу обьектісі. Қазақстанның оңтүстік аймағындағы Шардара ауданы.

Зерттеу пәні. Шардара ауданына тарихи- гоеграфиялық және әлеуметтік экономикалық
Зерттеу әдістері: Зерттеліп отырған мәселеге байланысты салыстырмалы, жүйелілік, тарихи
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. жұмыста Оңтүстік Қазақстан облысындағы
алғашқы рет Қазақстанның Оңтүстік аймағындағы Шардара өңірінің ауылдық окруктерінің
Әр окруктың аталу тарихынан, бүтіндей ауданның тарихы жүйеленді.

Бүтіндей Шардара ауданының тарихи- географиялық жағдайын қалыптастырудың субьективтік көрсеткіштері
Соңғы жылдардағы ауданның әлеуметтік экономикалық жағдайына талдау жасалды.

Зертеудің қолданыстық маңызы. Зерттеудің тәжірибелік мәні аудандағы тарихи орындардың
Жоғары оқу орындарында кейбір тарауларын тарих, өлкетану, аймақтану, география
құрылымы. жұмысының алдына қойылған мақсат пен міндеттері анықталынған. Зерттеу
ТАРАУ I

Шардара ауданың тарихи- географиялық зерттелулері.

Ауданның құрылуы.

Бұл аймақта (Шардара) 1930-шы жылдары Қызылқұм ауданы құрылған. (орталығы
Мырзашөл тыңының бірінші кезеңі (Ильич ауданы) игеріліп, тыңның екінші
Себебі, мұнда суармалы жерді игеріп, мақта егу ісін адамдар
1965 жылы Қызылқұмның алқабы, Шардара құрылысшылар поселкесінің төңірегі мен
Ал, Шардара ауданын құруға қандай негіздер болды, қандай жұмыстың
СОКП Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Советі 1956 жылдың
Осының ізінше Орта Азиядағы ең ірі Шардара су қоймасын
Шардара су қоймасы мен су электр станциясының құрылысы 1958
Облыс орталығына дейінгі қашықтық- 300 километр. Көлемі- 13 мың
Ауданның әкімшілік орталығы- Шардара қаласы, ол 1966 жылы құрылған.
Құмдары баршаға мәлім Шардара өлкесі небір қасиетті әулие ата-бабаларымыздың
Олардың әркайсысы өз кесенесі өзгеше сыр шертеді, шежіре тартады.
Географиялық орны.

Аудан аумағының географиялық орнына және жер бедерінің сипатына байланысты
Шардара- бекіністі мекен. Шардара каласының Оңтүстік батысынан 2 шаршы
Шардара, Мақтарал, Сарыағаш аудандары жеріндегі ірі жасанды су ауданы.
Жылдық ылғал түсімі 165-200 миллиметр аралығында, аязсыз кезеңнің орта
Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, ақбөкен, қарақұйрық, бауырмен жорғалаушылар, өзен
Климаты жағынан Орта Азиялық шөл аймаққа жататын Қызылкұм даласы
Ғылыми мәліметтерде осы Оңтүстік өңірде дария мен жер асты
Болашағы зор осынау алқапты суландыру ісі көптеген жылдар бойы
Шардара ауданының жаңа тарихы Кеңес Одағы тұсында 50-жылдарда басталды.
Қызылқұм өңірін игерудің алғашқы кезеңі аяқталған 1967 жылы мұнда
Шардарамен бірге ірге көтерген су электр станциясынмен катар, кұрылыс
Аудан 1969 жылы Қызылқұм алқабын суландыру кезінде құрылды. Шардара
Ондаған құрылыс ұйымдары транспорт кәсіпорындары құрылыс материалдар комбинаты жұмыс
Аудандағы тұңғыш күріш өсіретін шаруашылық- "Восход" совхозы 1965 жылы
Ежелгі шежірелі Шардараның атақ-абыройын шартарапқа танытқан жаңа тарихы-ХХ ғасырдың
Олардың арасында Ұлы Отан соғысында от кешкен, тілі басқа-тілегі
1969 жылы Шардара ауданы өз алдына шаңырақ көтергенде құрылыс
Шардараның бүгінгі келбетінде-құла түзде бой көтерген әсем жасанды теңіз
Шардарада еңбек майданының батыры атанған азаматтар да көптеп саналады.
1.2 Ауданның тарихы.

Адамзат жаралғаннан бері қаншама дүние жаңарып, қаншама су
Ғалымдар жазбаларынан қазіргі Шардара қаласының үш тұсында егіншілігі, қолөнері,
Екінші Актөбе деп аталатын қалашық қазіргі аудан орталығынан 15
Шардара қаласының солтүстік- шыгысында N2 мөлтек ауданының іргесінде Мүлкіл
Шардара өңірі тарихы мен мәдениеті, өркениеті және дамуы қатар
Археологтар салған алғашқы күрек 1950 жылдардағы Шардара су қоймасы
Шардара өңіріндегі тарихи орындарға сипаттама бере келе, біздің заманымыздың
Шардара өңірінің ескі тарихы Кеңес Одағы тұсында жоғарыда айтылып
Шардара өңірінде бүтіндей сақталып қалған орта ғасыр ескерткіштерінің бірі-
Ежелден келе жатқан аңызға ден қойсак Ұзын-Атаның шын есімі
Сыр бойы халықтарының ықыласына бөленіп, ел абызы, әлеумет қамқоршысы,
Егер "Ұзын-Ата күмбезі" қай уақытта салынған дегенге келсек, ол
1908 жылы Ташкент қаласындағы Ильин баспаханасынан шыққан Салихиддин Ташкендидің
Ұзын-Ата әулиенің даңқы Жиделі-Байсындағы Мырзашөл мен Қызылқұм өңіріне ғана
Ұзын Ата әулиенің атын атауы тегіннен тегін емес. Ол
Ұзын Ата мазары- Шардара ауданындағы архитектуралық ескерткіш. Мазар порталды-
а) Ауылдық окруктарының аталу тарихы.

Жаушықұм ауылдық округы. Ежелгі Жаушықұмтөбе қаласының атын алған Жаушыкұм
1. Жаушыкұм . Бұл атау елдегі көнекөз қариялардың
2. Амантүбек- қазіргі Жаушыкұм
Бірінші пікірді айтушылар: бұл атауды сонау моңғол шапкыншылығымен байланыстырады.
3. Бардыңгүр- бұл атау туралы да бірнеше пікір бар.
Бірінші пікірді айтушылар: Хақан, Хиуа хандығы тұсымен байланыстырады. Ташкенттен
Екінші пікірді айтушылар: Бардыңгүрді жыртқыш аңдар мекені болған дейді.
Қазіргі осы үлкен жыра "Бардыңгүр" аталып, оның тұсына осылай
4. Құлкүйген- бұл Амантүбек ойпатына қарама-қарсы орналасқан дарияның арғы
5. Қара жантақ. Қазіргі Жаушықұм ауылы орналасқан аумақ бір
6. Бозтөбе. Жаушықұм ауылының батыс жақ бетінде үлкен төбе
7. Қылы. Бұрындары платина салынбай тұрған да, Сырдария өзені
8. Қыз сиген төбе. Бұл төбе туралы ел аузында
9. XX ғасыр басында Амантүбекте Есенбек деген кісі болған.
Сол сияқты, Жаушықұм ауылының төңірегінде Сырдария өзеніне байланысты Шүңет,
Енді Амантүбекті мекендеп, аты аңызға айналған тарихи тұлғалар туралы
1. XIX ғасыр шамасында Амантүбекте Бәйтен деген кісі өмір
Бір күні құдыққа түсіп кеткен түйені оншақты кісі жабылып
Сонымен қатар, Наубас Ташкенттен шығатын керуендеріне ілесіп бірталай жұмыстар
Бір күні Талас өзені бойындағы қалың елде атағы көпке
Тағы бір аңызда, Наубас палуанды Машаттағы ел көп ұстап,
2. XIX ғасыр басында Амантүбекте Түкебай деген кісі болған.
Малдыбай шыққан Байыспай,

Аты шыққан Түкебай.

Адамнан Озған Науас- ай,

Алаштан озған Құлшеке- ай!

Қазір Түкеден Майлыбай, одан Тәжей, Тәжейден Бөдес, одан Есентай
3. XIX ғасырдың соңында Бағыскөлде Қанай датқа деген би
Ертеде сол елден шыққан дуалы ауыз , би, шешен,
Бел жері Байлар- Жандар көшік еді,

Көбек, сенің мекенің есік еді.

Торғауыт пен Елемес кеткеннен соң,

Әрақ саған ауып көшіп еді,-

деген өлең жолдары кездеседі.

4. Қазыбек Ата зираты. Бұл кісі туралы аңыздар өте
Қазыбек ата қартайып, өмірден қайтар сәтінде: "Мені осы төбеге
Қазыбек атаның қайтыс боларда айтқан тағы бір сөзі бар:
5. Әблақ молда. Бұл кісі де сопы, дана адам
6, Қазыбек ата зиратының сырт дарбазасын сәндеп кірпіштен тұрғызған
Бір күні Серікбай аға қызмет ететін полкті жау қоршап
Бір күні олар ағаш көпір арқылы өзеннің арғы бетіне
Содан кейін Серікбай аға ауылға аман- есен барсам, Қазыбек
Сонымен, Жаушықұм ауылын үлкен тарихы бар өлкенін бірі деуге
Қорыта келгенде, Жаушықұм бүгінде нарықтық экономикаға бейім, болашаққа сенімі
Ұзын- Ата ауылдық округі. Шардара өңірінде бүтіндей сақталынып қалған
Ежелден келе жатқан аңызға ден қойсақ, Ұзын- Атаның шын
Міне, ендеше Зеңгі Атаға сүйікті шәкірт болған Ұзын Хасан
Ұзын Атаның замандастары ретінде аталатын адамдардың бәрі- аңыздың
Ұзын Ата әулиенің даңқы Жиделі- Байсындағы Мырзашөл мен Қызылқұм
Ұзын Ата ауылдық округі- бұрынғы "Комсомол" кеңшары. Құрылған жылы-1970.
Шардара ауыл окпугі 1958 жылы наурыз айында Шардара Қаракөл
Қоссейіт ауылдық округі. Қазіргі Қоссейіт елді мекені 1929 жылы
"Шардара" совхозының бір бөлімшесі жеміс-жидек өсірумен айналысқан. 1937 жылы
Колхоздың алды 50 гектар, арты 15 гектардан мақта егісін
Күріш саласын өндіруде әр гектардан 55 центнерден өнім алып,
Ілгері заманда Жыланкөз батырдың тұсында екі жас жігіт (ағасы
Жаугершілікте опат болғандарды жекелеп жерлеуге мүмкіндік болмағандықтан, айқастырып киім-
Кезінде күріш совхозы одаққа белгілі, үлкен табысты совхоздың бірі
"Қоссейіт" елді мекеніне қарасты "Кішіпіше төбе" "Үлкенпіше төбе" деген
Күндердің күнінде осы шал әулие емес пе екен деп
Қазан төңірегіне текемет төсеп, шалды төрге отырғызады. Мән- жай,
Қазан асылған үлкен төбе- "Үлкен пыш", төбеден қашып барып
Елді мекеннің орталығында 1992 жылдары салынған мешіт бар. Бұл
"Қоссейіт" ауылдык округі, бұрынгы "Восход" кеңшары. 1961 жылы ұйымдастырылған.
Кеңшар 1986 жылга дейін, негізінен, күріш саласы мақта өсірумен
Ақ шеңгелді ауылдық округі. Ақ шеңгелді ауыл округіне қарасты
"Ақ алтын" совхозы кеңестер одағы кезінде, 1978 жылы макта
Енді міне осы өңірді гүлдентіп,
Бүгінде "Ақ алтын" елді мекенінде Мәдениет сарайы, үш қабатты
"Қазақстан 60 жылдығы"совхозы 1980 жылы құрылған болатын. "Қазаксганнын 60
Көксу ауылдық округі. Көксу ауылының іргетасы 1937жылы қаланған. Сол
1938 жылы Өзбек КСР- нің Бұқара облысынан тұсақ қаракөл
Сол кезеңдегі Көксу совхозының жерлерінде "Восход", "Сырдария", Ұзын Ата
Бүгінгі күнде "Көксу" ауылы жан-жақты дамыған, болашағы бар ауылдың
Қызылқұм ауылдық округі. 1957-1958 жылдары жаппай қолға алынған тың
1964 жылы Шардара құрылыс басқармасының бастығы Әшім Касымовтың бастауымен
Шардара ауданында 6 совхоз, кейін алтыншы 1975 жылы "Қызылқұм"
Сүткент ауылдық округі. Сүткент ауылдық округі, бұрынғы "Сүткент" кеңшары
Достық ауылдық округі.

Кім білмес бүгінгі күн Шардараны,

Гүлденген, құлан жортқан сар даланы.

Сейхунды буып тастап теңіз жасап,

Орнатқан сар далада он қаланы.

Біреуі сол қаланың Достық мекен,

Сәрсенбай сол Достықты құрған екен.

Бүгінгі күн ақ алтыннан тау тұрғызған,

Халқыңды құрмет тұтып қызмет етем.

Жазамын Достығымның шежіресін,

Кешегі шаң боратып, құм суырған

Мекен ед деп қалайша сендіремін.

Ақ орда ортамызда асқақтаған,

Білім берген жастарға бастапқыдан

Дәрігерлер халқының қамын ойлап,

Күндіз- түні табынған, қас қақпаған.

Сәулетті сарайым бар жарқыраған,

Қызық думан ішінде сарқылмаған,

Дүниенің төрт бұрышын жалғастырған,

Байланыс бөлімі бар сартылдаған.

Әкімге лайықты ғимарат бар,

Әкімнің әр сөзінде ғибрат бар.

Халықтың ынтымағын ұстап тұрған,

Әділ биді халқы да сыйламақ бар.

Асфальттаған көшелер оқтай түзу,

Болған емес бізде жарып- бұзу.

Адал еңбек, білектің күшіменен

Кіріседі жастарым іске қызу.

Бас иеміз Сәрсенбай аруағына,

Өмір берсін артында қалғанына.

Өмірден ерте кетті асыл адам,

Көнеміз де алланың салғанына.

Гүлдетіп, көгертеміз туған жерін.

Атына кір келтірмей Сәрсенбайдың,

Пір тұтып құрметтейміз ердің- Ерін.
Сәрсенбай Нүрденов 1940 жылы мамыр айында колхозшы отбасында Мақтаарал
Достық ауылдық округі, бұрынғы "Достық" кеншары, 1977 жылы ұйымдатырылған.
Қазақстан ауылдық округі. "Қазақстан" кеңшары 1971 жылы наурыз айында
С. Кәттебеков атындағы орта мектебі "Қазақстан" орта мектебі болып,
Сырбек Кәттебеков Еңбек Қызыл Ту, Ленин, Октябрь революциясы ордендерімен
Ілес Жақсылықов 1921 жылы 15 қазан айында Оңтүстік Қазақстан
Сталинградты қорғауға қатысқаны және ерлігі үшін бірнеше медальдармен, "Қызыл
1971- 1991 жылдар аралығында "Қазақстан" ауылының N4 бөлімшесінің қазығын
Халкының саны 6702 адам, Жалпы жер көлемі-19345 гектар. Оның
Қазіргі кезде шаруашылық толық жекешелендірілген /5, 4-6 бет/.

ТАРАУ 2

ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ ЖАҒДАЙЛАРЫ

Геологиялық құрылысы мен тектоникасы

Геологиясы. Жалпы алғанда Тұран плитасы Оңтүстік және Батыс Қазақстан
Тұран плитасының фундаменті құрамы мен жасы әр түрлі болып
Орта олигоцен-төрттік шөгінділер (жоғарғы құрылымдық қабат) Тұран плитасының барлық
Қарақтау тауы аумағында палеонтологиялық материал орта миоценді жоғарғыдан бөлуге
Тектоникасы.Тұран плитасының платформалык қаптама құрылымы барлық қалыңдықта бірдей емес.
Шөгінді қабаттардың қалыңдығының анализі құрылымдардың морфологиясы мен даму ерекшеліктерін
Жүйе шөгінді қаптаманың барлық горизонтынан айқын байқалады және аралас
Геоморфологиялық құрылысы

Аллювиалды төрттік үйінділердің ұшуынан пайда болған кұмдары басым болып
Тұран ойысының бұрынғы өткен біршама дәуірлердегі транзиттік өзендерінің кеуіп
Оңтүстік Қазақстандағы өзен торабының аңғарлары бір мезгілде пайда болған
Шардара ауданыны территориясының қазіргі кездегі беткі бөлігіне өзен арналары
Қызылқұм құмдарының шығу тегі туралы әдебиеттерде бір жақты пікір
Климаттық жағдайы

Климат жағдайларының ерекшеліктері ең алдымен географиялық орнына байланысты. Шардара
Бұндай ыстық егінге, бау-бақшаға үлкен зиян тигізеді. Маусым айының
1-кесте. Метеостанциясының климаттық көрсеткіштері. /3, 2-3бет./

Көрсеткіштер атауы Өлшем

бірлігі Мәні Мерзімі

1 Ауа температурасы:

Орташа жылдық градус 12,6

Абсолюттік максималды градус 46 Тамыз

Абсолюттік минималды градус -35 Желтоқсан

2 Жылдық жауын-шашын мөлшері мм 170

3 Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы күн 197-208

4 Көктемгі соңғы үсік

4 сәуір

5 Күзгі алғашқы үсік

11 қазан

6 Қар жамылғысы :

түрақсыз

Пайда болу уақыты

Южелтоқсан

Орманға кету уақыты

20 ақпан

7 Топырақтың тоңдану тереңцігі см 30

8 Маусым бойынша басым болатын желдердің бағыты :

Қыс румб Шығыс

Көктем румб Солтүстік-шығыс

Жаз румб Солтүстік

Күз румб Шығыс

9 Маусым бойынша басым болатын желдердің жылдамдығы

Қыс м/сек 2,8

Көктем м/сек 4,1

Жаз м/сек 3,7

Күз м/сек 3,4

10 Ауаның салыстырмалы ылғал-дылығы % 25

2.4 Топырақ жамылғысы

Шөлдердің топырағында ылғал аз болатындықтан өсімдіктердің қоректенуіне керекті минералдық
Топырақтың беткі қабатына шірінді көктем мен қоңыр күзде көбірек
Сондыктан топырақтарында қарашірік аз. Осының салдарынан топырақ түсі бозғылт
Шардара ауданы Қызылқұм құмды массивтерінде орналасқандықтан, территориясында топырақ түрлері
Шардара даласын оңтүстіктің ашық сұр топырақтары алып жатыр. Бұл
2.5 Өсімдіктер жамылғысы мен жануарлар дүниесі

Өсімдіктер жамылғысы. Қазакстанның құмды шөлдерінің өсімдіктері біршама көп және
Территорияның сусылдақ жылжымалы құмдарында алабұта тұқымдасына жататын бір жылдык
Сырдария өзенінің суына көптеп ілесе келген құм мен саз
Дала жалбызы ауданның суармалы жерлерінде, өзен, суат, бүлақ маңында,
Шардара даласы өсімдік қоғамдастығының сипатына қарай Сырдария өзені аңғарынан
Жануарлар дүниесі. Шөлде дала аймағындай өсімдік жер бетін тұтас
Аудан территориясындағы бауырымен жорғалаушылар өте алуан түрлі және орасан
ТАРУАУ 3

ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫ

3.1 Су ресурстары

Шардара ауданында тек жалғыз ірі өзен - Сырдария бар.
Мырзашөл (сол жағасы) және Дальверзин (оң жағасы) суландыру жүйелерін
Жоғарыда аталған өзендерден басқа Сырдария өзеніне көптеген ұсақ өзендер
Ерте кезден-ақ өзен бассейнінде жер суландыратын каналдардың жасанды гидрографиялық
1) 40-шы жылдарға дейін
2) 40-шы жылдардың
қайтарылған су келіп құйылады.

3) 1957 жылы маусымдық су реттеуші Қайраққұм су қоймасын
4) 1974 жылы Нарын өзенінде көп жылдык су реттеуіш
- 1910/11 жылдан 1991/92 жылдар арлығындағы барлық ағынды реттеу
-1974/75 жылдан 1991/92 жылдар аралығындағы Тоқтағұл су қоймасы іске
Шардара су қоймасының жұмыс режимінің ауыл шаруашылық себептерінен 1974/75
Сырдария өзенінің бұраландаған арнасы көп өзгеріп отырады, кейде бірнеше
Көлдері, су қоймалары.

1958 жылы 9 тамызда Шардара құрылыс басқармасы құрылып, баскарма
1967 жылы 15 қазанда мемлекеттік комиссия Шардара су қоймасы
Шардара,

Шалқадан жатыр

Адамдар салған арнада

Қанды ма шөлің

Нар далам

Тындыма үнің зарлаған

Шардара,

Шалқадан жатыр жарықтық

Соқыр даланы жарық қып

Көсе шөлдердің

Көмейін бэлем жарыттық

Шардара,

Шаруа сырдың тамшысы

Ильичтің отты камшысы

Оятты-ау сені

Сардала

Шардара.

1959-1964 жылдары Шардара құрылыс ұйымы басқармасы Шардарадан 40 км
Су... Суды үнемдеу... Бұл орайда Шардара аймағында жүргізіліп отырған
Шардара ауданы қоңыржай белдеудің шөл зонасында, онда да Қызылкұм
Қойманың су деңгейі орта есеппен 5,4 м-ге дейін азайып
Шардара су қоймасында планктон түрлерінің пайда болуына Сырдария өзені
Шардара су қоймасы туралы мәліметтер:

Су қойманың су жіберетін қүрылыстарындағы су шығыны:

Негізгі есеп бойынша - 3775 м3/с ;

оның ішінде :

СЭС агрегаггары арқылы - 533 м3/с ;

СЭС су ағыткыштары арқылы - 967 м3/с ;

Арнасай су ағытқышы арқылы - 2075 м3/с ;

Қызылкұм реттеуіші арқылы - 200 м3/с;

Ондағы құрылыс түрлері:

Шардара су торабы:

шайылатын плотина;

СЭС ғимараты;

Қызылқұмреттеуіші.

Арнасай су торабы арқылы:

шайылатын плотина;

су ағытқыш құрылыстар

Қорғаныш құрылыстар;

дамба;

тік дренажды скважиналар ;

су жинағыш - су ағытқыш торап ;

насосты станциялар.

1993 жылдан бастап 8 жыл ішінде Шардара су қоймасынан
- Оңтүстік Қазақстан территориясындағы Сырдария өзенінің арнасы шамамен -
- Қызылорда қаласынан төмен орналасқан Айтек су сорғыш қүрылысы
Су тасуға себеп болатын - Сырдария өзенінің қысқы режимі
Одақ кезінде орталыққа бағынатын су ресурстарын басқарудың тұтас жүйесі
3.2 Орман ресурстары

Табиғи аудандастырылуы бойынша Шардара ауданының террито риясы шөл зонасындағы
Жер ресурстары және оның мәселелері

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық Министрлігінің жер ресурстарын басқарудағы облыстық
Оңтүстік Қазақстан облысының барлық территориясы 11724,мың га, оның ішінде
ауыл шаруашылық маңыздағы - 4543,6

қосалқы жер(запас) - 3176,9

орман қоры - 3036,3

өнеркәсіп, транспорт, қорғаныс, байланыс және басқа да ауыл шаруашылық
ерекше қорғалатын табиғи территориялар - 76,1

елді мекендер жерлері - 656,5

су қоры- 134,1

облыс шекарасынан тыс пайдаланылатын жерлер - 0,9

басқа облыстар мен мемлекетгердің жер қолданушылары пайдаланатын жерлер -
Жыртылған жер қоры 763,3 мың га , яғни территориядан
2001 жылдың жағдайы бойынша ол 936,8 мың га, оның
Облыста шаруа кожалықтарының құрылу темпі жоғары, бұл көрсеткіш әсіресе
Шардара ауданының жалпы жер көлемі 1295725 га. Оның ішінде
3.4 Шардара ауданының экологиялық мәселелері

Оңтүстік Қазақстан облысында полиметалл рудалары, қоңыр көмір,

темір рудалары және құрылыс материалдарының рындары орналасқан.Осы енорындарына негізделіп
1. Арал маңы экологиялық зонасына жататын территория, аудандар: ШардараТүркістан
Шардара ауданындағы назар аударатын ең басты экологиялық мәселе –
Су құрамындағы улы химикаттар: ДДТ (дихлордифенилхлорэтан) -0,026-0,095 мкг/л, ДЦЭ
Сырдария өзені мен Шардара су қоймасыньщ негізгі ластаушылары және
Шардара су қоймасының гидрологиялық режимі суатта гидробонттардың тіршілік етуіне
1992 жылдан бері Шардарадан жоғары орналасқан су қойма эксплуатациясының
- уылдырық шашатын орын ауданының қысқаруы ;

- су деңгейі өлі бөліну горизонтынан (жаппай қырылу қүбылысы
- суқоймадан балық шабақтарының ағып кетуі ихтиофауна қорының

азаюына алып келеді. Қауіпті жағдайдың алдын алу және ихтиофаунаның
Шардара су қоймасындағы суда, грунтта азықтық организмдер мен балықтарда
2-кесте. Пестицидті ластану деңгейі (суда - мкг/л ,
Жылдар гхцг- гхцг- гхцг- ДЦТ- ДЦТ- груйт дцт-

Су грунт балық су

балық

1980-82 0,002-0,037 6,0-44,0 0,16-0,8 0,08-0,069 2,0-35,0 0,2-0,8

1983 0,007-0,138 0,006-2,145 6,99-765,5 0,047 0,065-4,692

1984 0,025-0,043

4,0-44,540 0,033-0,104

1985 0,013-0,024 0,2-8,0 0,05-392 0,022-0,034 1,5-42,0 3,42-427,5

1986 0,30-0,84 0,001-0,646 0,06-60,0 0,136-0,334 0,002-0,149 32,0-592,7

1987 0,016-0,202

0,14-0,51 0,02-1,028

0-255

1992 0,05-0,96

0,05-0,40

0,4-598

1995 0,12-0,80

0,13-1,05

1,42-3,64

2000 0,026-0,137

0,035-1,206

Су қойманың хлорорганикалық пестицидтермен ластануының алдын алу үшін ең
Экологиялық мәселелерді шешу
СЗ-ның ішінде мыналарға тыйым салынуы қажет :

- зонаға зиянды заттар
қүрылыстар, сондай-ақ қондырғылармен камтамасыз етілмеген жаңа және

реконструкцияланған объектілерді эксплуатацияға енгізу;

- тыңайтқыштар, пестицидтер, улы химикаттар және мұнай өнімдерін

сақтайтын қойма
автомашиналар мен ауыл
механикалық шеберхана, қоқыстар
өліктерін тастау , авиациялық - химиялык жұмыстар жүргізу үшін
айлағы, сонымен қатар су сапасына әсер ететін басқа да
тарауы;

- мемлекеттік табиғат қорғау органдары , су ресурстары басқармасы,

жергілікті әкімшілік және арнайы тағайындалған оргавдардың бекітілген

тәртібімен келісілген кұрылыс,
жұмыстары, пайдалы қазбалар өндіру, кабель тарту, труба құбырлары және
- су қоймадан 2000 м-ден аз арақашықтықта ауыл шаруашылық

дақылдары мен орман көшеттерін улы
минералдық тыңайтқыштарды авиа себу тәсілдерін қолдану;

- ПДК-ға сай емес пестицидтер қолдану, қар жамылғысы арқылы

тыңайтқыштар енгізу, сонымен
хлорорганикалық улы химикаттар мен зиянды ағын суларды қолдану. Су
ЖСА-ның ішінде атап көрсетілгендермен қатар мыналарға тыйым сальшады:

- жер жырту , мал бағу, ағашты бүталы өсімдіктерді
- органикалык және минералды тыңайтқыштарды, улы химикаттар

мен пестицидтер қолдану;

- автомобильдер түрағы; су қоршайтын, су
- саяжайлар мен ұжымдық бақтарға жер бөу;

- алқап ластануын болдырмайтын құрылыстар , қондырғылармен

қамтамасыз етілмеген объектілерді эксплуатациялау.

Демалыс зонасы ұйымдастырылып , реконструкцияланьш жатқан су қойма жер-телімдерінде
Шардара су қоймасының су қорғау зонасына 21060 га жер
Аудан территориясында, яғни Шардара су қоймасының солтүстік жағалауында Шымкент
ТАРАУ 4

ШАРДАРА АУДАНЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Шардара ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының Өзбекстан Респуликасымен шекаралас шығыс
Климаттық жағдайы төзімділік пен табандылықты, қайсарлық пен қажымас қажыр-
Шымкент- Шардара автомобиль жолы шөл даланың төсіндегі 250 шақырым
Шардара- Шардара ауданындағы ауыл, ауылдық округ орталығы. Аудан орталығы-
Қазіргі кезде Шардара ауданының экономикасы өрлеу үстінде.
Аудан экономикасының негізін ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, оның ішінде
2001 жылдары Шардара ауданы мақта өсіруге мамандандырылған болатын. Ауданда
Ауданымыздың әлеуметтік- экономикалық жағдайы дұрыс бағытпен дамып, халқымыздың тұрмыс
- 2007 жылдың 28 ақпандағы ҚР Президенті Н.Ә Назарбаевтың
- 16 мамырда Қазақстан Респуликасы Парламенті Палаталарының Бірлескен отырысында
- 18 тамызда Қазақстан Респуликасы Парламенті мен жергілікті мәслихаттар
- қазан айында "Қазақстан- 2030" Қазақстанның ұзақ мерзімді Даму
- 31 қарашада Еуропа Қауіпсіздік және Ынтымақтастық ұйымының сыртқы
Еліміздің әлеуметтік- экономикалық реформалар нәтижесінде Қазақстан дамудың жаңа сатысына
Біз еліміздің осы заманғы тарихындағы аса маңызды оқиғалардың бірі
Он жылда өзге елдер бірнеше он жылда жетпеген биіктерге
Елбасының дәстүрлі Жолдауында Қазқстанды бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына
Президент Жолдауында көрсетілген барлық басым бағыттарды іс- жүзінде іске
Шардара ауданы экономикасы дамып келе жатқан бірден- бір аграрлы
Білім саласы. Аудан бюджетінің 61 пайызы жұмсалатын білім саласы
Республикамызда 5- рет өткізгелі отырған Ұлттық бірыңғай тест- білім
Қазіргі заманның талабына сай барлық мектептерге телефон қойылып,
Озат педагогикалық тәжірибені үйреніп насихаттау, оқу- тәрбие үрдісіне жаңашыл
Ардагерлерін ардақтаған елміз.

Ежелгі шежірелі Шардараның атақ- абыройын шартарапқа танытқан жаңа тарихы-
Әсіресе, Шардараның бүгінгі ұрпағы ауданымызда өмір сүріп, еңбек еткен
Облыстың шалғай түкпірінде жатқан Шардара ауданы өзгеге ұқсамайтын болмысымен,
Шардара су қоймасын жасау арқылы мыңдаған гектар шөлейт алқптарды
Әсіресе, күріш дақылын өсіріп-өндіру жөнінде Шардараның атақ-даңқы
Бүгінгі Шардара ауданы сол бір кездегідей кайта өрлеу дәуірін
Шардараның адал да іскер, еңбексүйгіш, кешегі тыңгер-бүгінгі ардагерлер қауымы
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев былтырғы Наурыз жолдауында айтылған Ұлы Отан
2005 жылы Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығымен Ұлы
Шардара еңбек майданының батыры атанған азаматтар да көптеп саналады.
Қазіргі таңда Шардара ауданында 38 Ұлы Отан соғысы ардагері,
Аудандық соғыс және еңбек ардагерлерінің негізгі мақсаты- Зейнет жасындағы
Аудан әкімшілігі, мекеме басшылары мен кәсіпкерлер тарапынан әсіресе, соғыс
"Шардара су электр стансасы" АҚ-ның ұжымы аудандағы барлық соғыс
аудандық электр жүйелері мекемесі 50 квт, ал осы мекемеде
"Шардара автобус паркі" акционерлік қоғамы өз есебінен соғыс ардагерлері
Алдыңғы жылы өткен Ұлы Жеңістің 60 жылдығында ардагерлер игілігі
Шымкенттегі "Ардагер" демалыс үйі мен түрлі шипажайларға көптеген шардаралық
Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен тыл еңбеккерлерінің материалдық-тұрмыстық жағдайымен
"Ардагер" қорынан бөлінген 100 мың теңгеге үйін жөндетіп алған
Ұлы Отан соғысының ардагерлері Махамбет Көбеев пен Бөдес Тәжиевке
Жеңістің 60 жылдығы мерекесіндегі ең бір айтулы оқиға Шардаралық
Достық ауылында Ұлы Отан соғысына қатысушылардың құрметіне ескерткіш ашылса,
Майдангерлерге деген ізет- құрмет өткен жылы да жоғары деңгейде
Аудандағы ардагерлер қауымы Шардараның гүлденіп- көркеюіне, рухани жаңғыруына өз
Шардаралықтардың арманына айналған осы бір дүниелер өткен жылы жүзеге
Аудан тарихынан сыр шертетін мұражай үйі де көрген көз
ҚОРЫТЫНДЫ

Құрамында бір қалалық, он ауылдық әкәмшілік бар. Олар: Жаушықұм,
Ғалымдар жазбаларынан қазіргі Шардара қаласының үш тұсында егіншілігі, қол
Бірінші Ақтөбе қазіргі су қоймасының астында қалған, платинаның
Екінші Актөбе деп аталатын қалашық қазіргі аудан орталығынан 15
Шардара қаласының солтүстік- шыгысында N2 мөлтек ауданының іргесінде Мүлкіл
Шардара өңірі тарихы мен мәдениеті, өркениеті және дамуы қатар
Шардара ауданының табиғат жағдайларын зерттеу жұмысымның екінші бөлімінде қарастырдым.
Жылдық ылғал түсімі 165-200 миллиметр аралығында, аязсыз кезеңнің орта
Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, ақбөкен, қарақұйрық, бауырмен жорғалаушылар, өзен
Климаты жағынан Орта Азиялық шөл аймаққа жататын Қызылкұм даласы
Ғылыми мәліметтерде осы Оңтүстік өңірде дария мен жер асты
III- бөлімінде Шардара ауданының табиғат ресурстарына тоқталдым. Шардара ауданында
Шардара ауданы қоңыржай белдеудің шөл зонасында, онда да Қызылқұм
Тоғандардан тек жалғыз ірі Шардара су қоймасы Сырдария өзеніне
Шардара ауданы қоңыржай белдеудің шөл зонасында, онда да Қызылкұм
Табиғи аудандастырылуы бойынша Шардара ауданының территориясы шөл зонасындағы эфемерлі-
Шардара орман шаруашылығы өсімдік және жануарлар әлемін қорғау, өсіп-
IV- бөлімінде Шардара ауданының әлеуметтік экономикалық жағдайына сипаттама бердім.
Шардара ауданының халқы 2007 жылдың 1 шілдесіндегі санақ бойынша
Аудан экономикасының негізін ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, оның ішінде
Еліміздің әлеуметтік- экономикалық реформалар нәтижесінде Қазақстан дамудың жаңа сатысына
Біз еліміздің осы заманғы тарихындағы аса маңызды оқиғалардың бірі
Он жылда өзге елдер бірнеше он жылда жетпеген биіктерге
Елбасының дәстүрлі Жолдауында Қазқстанды бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына
Президент Жолдауында көрсетілген барлық басым бағыттарды іс- жүзінде іске
Шардара ауданы экономикасы дамып келе жатқан бірден- бір аграрлы
Қорыта келе менің қосар ұсынысым: қазіргі таңдағы егін шаруашылығымен
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Назарбаев Н.Ә Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
Назарбаев Н.Ә Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолында.
Абдуллин А.А Геология и минеральные ресурсы Казахстана. Алма-
Абдуллин А.А Геология Казахстана. Изд- во Наука Казахской ССр,
Абдраманов Е.С Оңтүстік Қазақстан ауыл тұрғындарының қазіргі кезеңдегі мәдени
Ахметов Ә, Байхонов С. Шежірелі Шардара. Алматы, "Қайнар", 1983ж.
Бажанов В.С Путеводитель по геологическим маршрутам Южного Казахстана. Изд-во
Балтаев Қ.Б, Сауытбаева Г.З, Айдаров О.Т. Қызылорда облысының
Бейсенова А.С Физико- географическое исследования Казахстана. Алма-Ата, "Казахстан",
Бекенов А. Қазақстан сүтқоректілері. Алматы, "Ғылым", 1995ж. 210бет.

Биғалиев А, Жамалбеков Е, Білдебаева Р. Қазақстан топырағы және
Вавилова С.И (Под общ. ред., С.И Вавилова) Казахстан. Общая
Геологическое строение Центрального и Южного Казахстана. Отдел научно- технической
Джаналиева К.М, Будникова Т.И, Виселова Е.Н и др. Физическая
Қазақ Совет энциклопедиясы, 12 том. Алматы, 1984ж. 564бет.

Қалиев Б. Өсімдік атаулары орысша- қазақша сөздік. Алматы, "Ана
Құсайынов А.Қ Қазақша- орысша, орысша- қазақша терминалогиялық сөздік.
Мұханов Б, Мұсақұлов Т, Суворов Н. Қазақстанның өсімдіктері мен
Насыров Н. Южный Казахстан. Алма- Ата, "Кайнар", 1988г. 352стр.

Омаров Т, Филонец П, Филонец Ю. Қазақ көлдері. Алматы,
Савинова А.П, Костенко Н.Н, Лянджина К.А и др. Материалы
Сваричевская С.А Геоморфология Казахстана и Средней Азии. Изд- во
Семенова М.И Природа и хозяйство Южно- Казахстанской области.
Сидеренко А.В Геология СССР. Южный Казахстан. Геологическое описание. Книга
Төребеков Қ. Шежірелі Шардара. Алматы, "Қайнар", 1999ж. 320бет.

Тихомиров О.А Географические проблемы водохранилищ. Калинин, 1986г. 345стр.

Состояние водных ресурсов Южно- Казахстанской области. Ш. Сейтжанова. //
Проблемы и особенности проведения земельной реформы в Южно- Казахстанской
Шардараның әлеуеті жоғары // Түркістан 2006ж 8 маусым 12бет.

Жер жағдайы. Ж. Отарбаев / Өскен өңір. 2002 1-
Сырдария бойы: кешегі қалың қамыс, ну тоғай қайда. Р.
Шаруасы оңға басқан Шардара / Оңтүстік Қазақстан 2006
Голодная степь. Первостроители. / Южный Казахстан 1990г. 5- октябрь.
Елге де, жерге де басшы керек. Е Әлетов /
Қауекең арқылы өмір мектебінен өттім. Сейіткамал Жүнісов / Шардара
Мем Жер ҒӨО Орталығының Оңтүстік Қазақстан еншілес мемлекеттік кәсіпорнының
Данные Госкомводресурсы Респулики Казахстан. 236 стр.

Климов Ф.В Биологическое обоснование на изменение лимита вылова рыбы
Қызылқұм метеостанциясының мәліметтері. 25 бет

Шардара аудандық орман шаруашылығының мәліметтері. 36бет.

Атлас Казахской ССР. Том 1. Главное управление геодезии и
Топокарта. Южно- Казахстанская область. А., "Картография" 2000г. М1:1000
Географический Атлас. 4-ое издание. Главное управление геодезии
Шардара су қоймасының сызбасы. А., 1993ж. М1:200 000. 2бет.

Схема размещения землепользований Чардаринского района Чимкентской области. Картпредприятие МСХ