TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

1 тарау. XVIII ғасырдағы жыраулар поэзиясының даму сипаты.

2. тарау. Би шешендер шығармашылығының даму ерекшелігі.

3. тарау. XV ғасырдағы ақындар поэзиясының ерекшелігі.

Қорытынды.

Пайдаланған әдебиеттер.

Жұмыс түрі: Реферат
Пәні: Соңғы қосылған рефераттар
Жұмыс көлемі: - бет

-----------------------------------------------------------------------------------

РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Мазмұны

1 тарау. XVIII ғасырдағы жыраулар
2. тарау. Би шешендер шығармашылығының даму
3. тарау. XV ғасырдағы ақындар поэзиясының
Қорытынды.

Пайдаланған әдебиеттер.

XVIII ғасырдағы қазақ
Қазақ халқыда да
Белгілі тарихи
Ақындар өнердің ілкі
XVIII ғасырдағы қазақ
Сырқы жаулардың
XVIII ғасыр поэзиясы
Әдебиетіиіздегі жыраулар
Иә, байырғы қазақ
Басқыншылар қазақ ауылын
Жоңғар шауылы
Сөйтіп, XVIII ғасырдағы
Жырау сөзінің мәні,
Ақын сөзінің мән –
Үстем қоғамының менменшіл,
Сөйсе де ақындық
Х. Сүйіншіәлиев
моногрфиясында қазақ жыраулар
Қазақ хандығы дәуіріндегі
Қазақ хандығы дәуіріндегі
Ғалым Немат Келімбетов «Ежелгі
Жыраулар поэзиясының бұлжымас
Жыраулар жайлы Қ.Өмірәлиев: "Бұл табиғи дарын
Құлмат Өмірэлиев қазақ өлеңіне қатысты зерттеулерге
Ол қазақ
Халықтың рухани өмірінде жетекші орынға шыққан
Бұл- жыраулар поэзиясының пайда болу, жасау
Мәселен, қоғамдық-әлеуметтік жағдайлардың ішкі-сыртқы құбылыстарын, халықтың
Сонда да болса жырау мұасының қазақ
Бұл поэзиясы бізге ең эуелі қазақ
Бұл дәуір поэзиясы бізге ата қоныс,
Жырау бұл өнерінің барлығын белгілі бір
Сол себептерден де жырау - өз
аяғында, қазақ хандығы жойылған тұста жыраудын.
Сырт жауларға қарсы күрес, елдің сыртқы,
Жыраулар өнернамасының негізінде біздің әдебиетімізде қазақ
Үмбетай жырау қазақ әдебиетінде Алатаудай Ақша
Жырау поэзиясының негізгі сарындары ұлт-азаттық күрес,
Жырау поэзиясындағы басты сарындардың бірі -
Туған жермен қоштасу сарыны, қоныс мекен
Еділ менен Жайықтың

Бірін жарға жайласаң,

Бірін қыста қыстасаң,

Ал қолыңды маларсың

Алтын менен күміске!...

(Асан)

Асанда Ойыл, Жем аталады. Еділ деген
Жалпы Асан, Қазтуған, Шалкиіз, Доспамбет, Жиембет
Еділ менен Жайыққа Ешбір жердің теңі
Бірақ осы қасиетті қоныста береке қалмаған
Күлдірлеген сарт-өзбек Барғанмен бірге не қылар.
Қазақ жұртына ертеден
Ақтанберді Сарыұлы.

Ақтамберді Сарыұлы – суырып
Ақтамберді – тарихи тұлға.
.

«Күбір – күмбір кісінетіп»
Күмбір – күмбір кісінетіп,

Күреңді мінер ме
Күрек тісін қақситып,

Сұлуды құшар ма
Күдерінен бау тағып,

Кіреукеден тон киер
Жағасы алтын, жеңі
Шығыршығы торғай көз.

Сауыт киер ме
Сырттан сауыт киген
Қоңыраулы найза қолға
Қоңыр сақын төске
Қол қашырар ма
Жалаулы найза қолға
Жау қашырар ма
«Ақтанберді қолы» деп,

«Жанайдың салған жолы»
Жақсы атананар ма
1973 ж. шыққан «Алдаспан»
Ақнның батыр мінер
Келбетіне қараса,

Омырауы даладай,

әлпетіне қараса,

сырлап соққан моладай.

Жан – жағына қараған,

Жал – құйрығын тараған,

Жолбарыстай жон түзеген,

Аш күзендей бүгілген,

Ор киіктей жүгірген,

Табаны жалпақ боз
Таңдап мінер ме
Ақтамберді сөздері – ақыл –
Сары аязда қата
Қайнардың аққан тұнығы,

Қап түбінде жата
Болаттың алтын сынығы,

Халқы тозып, кем
Әділ болса ұлығы.

Ақынның нақылдары ішінде
Мінезі болса алғанның.

Одан артық жар
Екі жаман қосыоса,

Күнде жанжал, күнде
Ұяларлық ар бар ма

Білімді туған жақсыға,

Залал қылмас мың
Жаман туған жігітке,

Рахатты күн бар
Өз мінін білген
Тәлімінде мін бар
Сайып келгенде, Ақтанберді
Бұқар Қалқаманұлы.

Бұқар Қалқаманұлы (1684 –
Бұқардың өлеңдері, өзі
Деректерге қарағанда, Бұқар –
Бұқар жырау – қазақ
Бұқар ойынша, дәулет,
Бұқардың «Тілек» деген
Бұқар – халық поэзиясы
Бұқарға кецінгі дәуір
Асқар таудың өлгені –

Басын мұнар шалғаны.

Көктегі бұлттың өлгені –

Аса алмай таудан
Ай мен күннің
Еңкейіп барып баттқаны.

Қара жердің өлгені –

Қар астында қалғаны.

Өлмегенде не өлмейді.

Жақсының аты өлмейді.

Ғалымның хаты өлмейді

Көтеш Райымбекұлы.

Көтеш Райымбекұлы (1718 –
Сексен ерікке қоймады –
Қайтып өлең айтып
Сексен түгіл тоқсан
Ұсақ турап ет
Көтеш ақындықпен жас
Көтешті біз ақындар
Қазақ ССР Ғылым
Қара таудың басынан
Көшкен сайын бір
Жақсы қыздың үйіне
Табақ – табақ алдыңа
Көтеш өлеңсіз сөйлемеген.
Қайын атасына барғанда
Атам ата болмады
Қызын берсе атымды
Алты ешкі, жалғыз
Қызыл тілді ақ
Көтеш өлеңдері түгел
Тәтіқара ақын.

Тәтіқара ақын – Абылай
Ақын Абылайдың жеңістері
Береке қалмас қашқанда,

Ақыл кемес сасқанда,

Баяндай ерді көрмессің,

Бұрылып жауды шанышқанда...

Қалмақтың қалың қолында,

Оқ жіберіп бөгеді.

Тұрымтайдай ұл еді,

Қайсар батыр Олжабай...

Тәтіқара шамамен 1780 жылдары
Тәтіқара қартая келе
Ассалаумағалайкум «жайсаң» менен
Адам көңілін жоқтық
Түзде шешен, батыр
Үйге келсем пақырмын.

Қара өзек шақтың
Қарында емес, қуықта.

Қара торсық жерде
Ілулі тұр құр
Би, мырзаны көп
Шіренбей – ақ аттан
Айран – шалап болса
Ойнап – күліп бөліп
Тәтіқара ішер асқа,
Үмбетай Тілеуұлы.

Үмбетай Тілеуұлы. Үмбетай –
Жоқтауды ол Абылай
Уай, Абылай, Абылай

Абылай ханым бұл
Дұшпаныңды мұқатқан,

Жауыңа қарсы оқ
Аруағың табысқан

Батырдың өтті Бөгенбай.

Үмбетай сөздеріне кейбір
Шал (Тілеуке) Құлекеұлы.

Шал (Тілеуке) Құлекеұлы.
Ақының өзінің жас
Кедейлік жабыстың ғой
Мені ұятты қылдың
Аш белімнен құшақтап
Көз танысың жоқ
деп ашық айтады.

Шалды білетін ел
Біз алыстан келеміз
Ауыр тартып келеміз
Жасым кіші болса
Кәрілікке дауа бар
деп Шал сөз
Шалдың айтыс өнеріне
Шал:

Япырай, дүниенің жалған –
Шынымен жалған дүние
Жауырыным қышып отыр,
Келіп қасып жіберші,
Кемпір:

Бұл дүние бәрімізден
Жас күнімнен келдім
Енді сенің пайдаңды
Құр рақаңды қайтейін
Шал:
Шал ақын орта
Он жаста ортамызға
Мен саған жиырмамда
Сонан бері мені
Шал жасы ұлғая
Өттің бір дүние,
Теңселе басып кеттң –
Мен бір жүрген
Жылжи да басып
Қабыршақты саз да
Қаңқылдаған қаз да
Үш ай тоқсан
Қобылан Бәрібайұлы.
Қобылан ақының әкесі
Ақын сөзге жүйрік,
Өлеңді жүйрік аттай
Еріккті қызыл тілге
Қайнаған тұтас денем
Өнерге кеуде толған
Жырау жастық пен
Кәрілік қарсы келдің
Жігіттік желіп өттің
Жамандық жайларын терең
Тоңқайып масақ термесе,

Өз күнін өзі
Тоқсандағы шал жаман.

Ұзындығы бес қабат,

Көленеңі төрт қабат,

Төсенгіштің жоғы жаман.

Қайтып келген қыз
Қайта шапқан жау
Бәрін айт та
Бәрінен жоқ жаман,

Қазулы жатқан көр
Қобылан қалдырған мұралар
Қобыланның бізге жеткен
Абыл ақын.
Ақын толғауларының тілі -
Басында миуа ағаштың
Жігіттік өтер, кетер
Қусаңда қос ат
Алтайы қызыл түлкі
Азамат ерге тән
Жігіттер, болсаң тату,
Дүниенің асылындай баға
Ел болмас мақтаса
Жіп тұсау жаман
Асылы, Абыл – шешендікте
Жанкісі XVIII ғасырдың
Ақын қазақ ішінен
Айтайын десе ұрады,

Ұрмақ түгел қырады.

Қаумалаған көп момын,

Қорлаушыдан құтылар.

Амал – айла таба
Қарайды да тұрады.

Алдына салып айдайды,

Ашулансаң байлайды.

Әкімі жоқ қазаққа

Теңдік жоқ деп
Ел ішіне ажарлы

Қыз, қатыныды қоймайды,

Жақсылпрды сөгеді,

Ат үстінен төбеді.

XVIII ғасырдағы қазақ хандығының саяси өмірінде
шулы зерделі зерек адамдарыхацменбатырлар кеңестерін басқарып,
ақылды шешімдер қабылдап отырған. Би-шешендер өз
Қазақ халқының басына өте қатерлі зобалаң
Төле би.

Төле би, ер
Асқар тау Қазығұрттай
Бірі – күн, бірі –
Заманға сәйкесімен кеір
демекші қазақ халқының
Атақты шешен – ділмардың
Кедесі теңіздейтулаған, тыңдаушының
«Қасым ханның қасқа
Жер дауы, баяндайын,
Ру, қоныспенен меншікті
Иеленшен жеріне жанжал

болса

Біреуге басымдық қып
Үй іші мен
Болған жосын заңының
Ұрлық – қарлық, барымта –
үшінші заң,

Баян ерер бәрін
Төртінші боп саналған

мынау заңы

Бір халық пен
Ұлтын жаудан қорғамақ –
Алтыншы, жетінші – құн
Төле бидің тұспалдап,
Атам қырық қарақшының
Қайран, Төле би
Ұлттық сөз өнері
Қаздауысты қазбек би.

Ұлттық сана мен
жүректі ер, мемлекет
- Үш жүздің қай
- Мен өзімнен
Қаздауысты Қазыбек би
Қазақ елшілері күшін
Иә, қазақтар, неменеге
Қазақ елшілерінің басшысы
Өгізді өлеңге байладық
Өрлікті төменге байладық

Алдияр тақсыр, алдыңа
Берсең алдық, бермесең
Сөзінде өзіңе салдық –

деп, сөзін сыпайы
Ерден ердің несі
Ептестірген сөзі артық.

Малдан малдың несі
Міндетіне алған сөзден
Аштан өлген аюдың
деген өткір сөздері
Әйтеке би

Әдебиет, өнер тарихында
Әйтеке бидің үлкендігі
Қазыбек, Әйтекедей көсем
Әлдибек, Айтпай, Майлы
Жолы үлкен, жасы
Әйтеке, Қаздауысты Қазыбектен.

Ел аузында «Әйтеке
Әйтеке бидің мәні
Ағасы келсе, ардақтап
Қонағы келсе, құрметтеп
Тындырым інісі болса,

Қанат – құйрығы сай
Көңілі жай болып.

Ағаның алар тынысы
Інінің мінднті – басқару,

Ағаның реті – бас
Екі адам керіссе,
Біз – үш жүз
Хандық түгіл, ондықта
Мен – 29 рудан
әрі көппін, әрі
Керісер болсақ, осы
Әйтеке биді үйсін
Қорытынды
Осы XVIII
ХVIII ғасырда әдеби өмір жандана
Жоңғар басқыншылығына қарсы күрес сарыны әсіресе
Осы кезеңде өмір сүрген тағы бір
Үмбетейдін, замандасы, жорық жыршысы
Пайдаланған әдебиеттер:

Мағауин М. Қазақ
Мағауин М.
Негимов С.
Сүйіншәлиев Х. Қазақ
Сүйіншәлиев Х. 8-18 ғасырлардағы
Жумалиев Қ. XVIII - XIX
Сүйіншіәлиев Х. XVIII