Төле би шешендік өнері реферат
Жоспар
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Төле би шешендік өнері .
2.Төле би және қазақ шешендік өнері.
ІІІ.Қорытынды.
Жұмыс түрі: Реферат
Пәні: Соңғы қосылған рефераттар
Жұмыс көлемі: - бет
-----------------------------------------------------------------------------------
РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Төле би шешендік өнері .
2.Төле би және қазақ шешендік өнері.
ІІІ.Қорытынды.
Кіріспе.
Төле Әлібекұлы (1663—1756) казіргі Жамбыл облысы
Ол жас кезінде талай жасы үлкен
Төле бала Әнет бабаға барыпты. Жасы
— Балам, мынаны сындырып көрші?
Төле буылган шыбықты олай-бұлай иіп сындыра
— Енді сол шыбықты
— Бұдан не түсіндің, балам? —
— Түсіндім, баба, бұл мысалыңыздың мәнсі:
— Бәрекелде, балам, дұрыс таптың. Ел
Төленің жас кезі. Жотада мал бағып
Балам, бұл қай ауылдың малы?-
Әлібек бидің.
Анау үйездеп жатқан жылқылар кімдікі?
Ол Жыланкөз байдікі.
Е,е, іздеп келе жатқанымыз сол Жыланкөз
— Менің де сол ауылға барар
Олар жүріп келе жатып сәске түс
Ата, мынау
Қарығым, бұл
Нысапсыз деген қандай бай?
— Балам, айтайын; нысапсыз деген, осы
Олар одан әрі жүріп келе жатады.
Ойпырм-ой, ата,
Ә, шырағым,
Қайырсыз деген бай ма? Қай ел
— О, шырағым, айтайын.
май шайнап
Енді екі
— Түсіндім, ата.
Екеуі келе жатса, бір жерде көп
— О, балам,— дейді Қоңқа би,—
Бала қарайды:
Ата, өлген адамды
Ендеше, сен барып блдіп қайт. Көметіндері
Бала шабады да кетеді. Барып көр
— Сіздердің жерлейтіндеріңіз өлген адам ба,
Жақыны өліп, жаны күйіп тұрғандардың біреуі:
— Не деп былшылдайды мынау? —
— Иттің баласы, не оттап тұрсың?
Тоқтаңдар,— дейді айқайлап. Әуелі жөн сұрайық.Қайдан
Көміп жатқандарыңыз
Қарағым, осы сөзді өзің айтып тұрсың
Қасымда үлкен кісі бар еді. Сол
Аналардың жерлейін деп жатқаны өлген адам
Апырм-ай, мұны сұраған қария тегін адам
Екі жігіт қарияға барып
Ақсақал, бір қадірлі адамымыз қайтыс болып,
Ә, ондай
Ақсақал, алыстан келе жатыр екенсіз. Өзіңіз
Қойып жатқаң
- Сізден сұрайтыңымыз, мұны қалай айтгыңыз?
Ә, оны дұрыс сұрайсыңдар. Тірі адам
ас-суың беретін мал-жаны жоқ болса, мұның
Уа, ата, артында баласы бар, ас-суына
Ауылға жүріңіз,
Шырақтарым, маған
Ата, түздің
Қарағым, өзің аңғарымпаз бала екенсің. Сенің
Атым — Төле.
Төле қарағым, түздің адамымын дегенім —
—- Бата берейін, сені түзде кездестіріп,
Төле би есейгенше сол жол үстінде
Ертеде Шу озеншің Балқашқа жақын жайылым
Ақты ақ деп бағалар!
О, игі жақсы ағалар!
Өзегі талса ел біткен,
Өзен бойын жағалар,—
деп сөз бастай бергенде:
— «Ата тұрып, ұл сөйлегеннен без,
—О, би аға, он үште отау
Кінәлімін бе, келіп қалсам он беске?
Сөз сөйледім, бұйыра көрмеңіз айыпқа,
Ала көз болу ағайын адамға лайық
деп, бір тоқталады да, төрде отырған
—О,игі асқар тауымыз,
Әділ ме осы дауымыз?
Жар астында тұрғанда,
Жасырынып жауымыз? —
Сонда әлігі би:
— Қой асығы демеңдер,
Қолыңа жақса сақа ғой,
Жасы кіші демендер,
Ақылы асса аға ғой.—
деген ғой, балам, билікті саған бердім,
— Сары табақтан сарқыт қайтады деген.
Бұл шешімге екі жақ та риза
Үй баласы ма деп едім,
Ел баласы екенсің.
Ай маңдайлы арысым,
Талабың алдан өтелсін.
Ауылыңның таңы бол,
Маңдайындағы бағы бол! —
деп бала Төлеге бата берген екен.
Төле бала ауыл сыртында қозы бағып
— Оу, ағалар, әкем Әлібектің билігше
Наразымыз, балам. Әкең әділ билік айтпады.
Ендеше қайтыңыздар.
Екі жақ Әлібектің алдына қайта келгенде
Олай болса, балам, осы даудың билігін
Төле әуелі таластың мәнін сұрайды. Сонда
— Бұл өтірік айтып тұр,— дейді
— Менің танығаным,—дейді ол.—Түйем туар уақтысына
дім. Содан бері жүргінші көрінген түйеге
Төле ойланып отырып:
— Сол танып тұрған аруананың енесі
Төле қарсы жаққа қарайды.
— Иә, саудагерім, сөйле.
Бұл оз түйемнің ботасы. Жалақорға тура
Енесі бар ма түйенің?
Туған енесі бар.
— Онда екеуің де енелерін алып
Төле:
Атанды тіздеңдер де тақымына кыл бұрауды
Ал саудагердің түйесі орнынаң қозғалмай, жайымен
Ау, халайық, көріп тұрсыздар. Мына жануар
— Ә, саудагерім, мынау хайуан да
•— Оу, халайық, осыдан бес жыл
-— Жауға тізе бүгуден басқа амал
Атадан үл туса игі,
Ата жолын қуса игі.
Өзіне келер ұятын,
Өзі біліп тұрса игі.
Жаудан бұққан немені,
Ортасынан қуса игі! —
деп, шырық бұзғандарды жиыннан қудырып жібереді.
Уа, көсіле шабар жерің бар,
Ту көтерер ерің бар.
Қол боларлық елің бар,
Атадан қалған жолың бар,
Құлдық ұрсаң дұшпанға
Арылмайтын сорың бар...
Құлдық ұрсаң дұшпанға.
Еркек болып туды деп,
Мына сені кім айтар? —
деп толғайды. Төленің осы төрелік сөзін
Жаңа жайлауға қоныстанған бір бай екі
— Адамның екі көзінің, екі колының
— Ешқайсысыныц кемдігі жок. Екеуі де
Іргелес отырған Жаңту және Жантас аулының
Япырм-ай, мына екеуінің татуын қарашы? —
Бидің осы сөзінен
— Жолдарың болсын! — дейді оларға
Той-тамашада бір жас келіншек төнірегінен именіп
— Қыз кезінде алдына жан салмайтын
— Тұзаққа түскен бұлбұлдан,
Ол не дегеніңіз. Төке?
Торға түскен бұлбұл қайдан сайрасын?
Мұны есіткен әлгі келіншектің күйеуі Төле
— Биеке, түсіндім сөзіңізге. Бұдан былай
— Бәрекелде, өркендерін ессін, кай ауылдын
— Досай ауылынанбыз,— деп жауап береді.
—- Алдақашан өтіп кететіп едіңдер, аттарыңнан
— Шаруамыз жоқ, ата,— дейді әлігі
Қыз жауабына риза болған Теле би,
Қазақтың жауы көп болған ғой. Көбіне
Ұлы жүздің батыры Бұғыбай жөнінде «Бұғыбай
Мұндай адамдар: Төле би, Қазыбек, Әйтеке,
Төле би «әулие адам, әулиелік беталды
Төле бидің даналығы, шешендік тапқыр сөздері,
Әдебиеттер.
1.Қазбеков.М. Қазақтың шешендік өнері.-Алматы,1999.
2.Шешендік өнер.-Алматы,2001.
3.Шешендік шыиырлары.-Алматы,1998.
3
