Эквивалентсіз аудару ерекшеліктері курстық жұмыс
Жоспар
Кіріспе 3
I Бөлім. Аударма эквиваленттілігі проблемалары 5
а) Эквивалентсіз лексика туралы жалпы түсінік 5
Ә Эквивалентсіз лексика түрлері 7
Б Мақал-мәтелдер 8
В Идиомалар 9
II Бөлім. Эквивалентсіз лексиканы аудару ерекшеліктері 10
2.1 Эквивалентсіз лексиканы аударудағы қиындықтар 10
2.2 Эквивалентсіз лексиканың аударылу жолдары 14
Тәжірибелік бөлім 35
Қорытынды 37
Пайдаланылған әдебиет 38
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 39 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
Кіріспе 3
I Бөлім. Аударма эквиваленттілігі проблемалары 5
а) Эквивалентсіз лексика туралы жалпы түсінік 5
Ә Эквивалентсіз лексика түрлері 7
Б Мақал-мәтелдер 8
В Идиомалар 9
II Бөлім. Эквивалентсіз лексиканы аудару ерекшеліктері 10
2.1 Эквивалентсіз лексиканы аударудағы қиындықтар 10
2.2 Эквивалентсіз лексиканың аударылу жолдары 14
Тәжірибелік бөлім 35
Қорытынды 37
Пайдаланылған әдебиет 38
Кіріспе
Өзінің ерте кездегі дамуынан бастап
Қазіргі таңда лингвоелтану және лингвомәдениеттану
Енді тақырып бойынша баламасыз аударма туралы сөз етейін. Лексикадағы
Бұл тақырыпқа көптеген лексикология саласының
Берілген курс жұмысының мақсаты эквивалентсіз лексика
Осы мақсатты орындау барысында төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:
1. Мағынасында мәдени компоненті бар эквивалентсіз
2. Көркем шығарманың мәдени фонын құруда эквивалентсіз
3. Көркем шығармаларды аудару кезінде осындай лексикалық
4. Эквивалентсіз лексика түрлерінің берілу тәсілдерінің
Осы тақырыпты қозғай отырып, эквивалентсіз лексиканың жаратылысы, типтері мен
I Бөлім. Аударма эквиваленттілігі проблемалары
а) Эквивалентсіз лексика туралы жалпы түсінік
Өз кең мағынасында қолданылатын мәдениет сөзі мен осы
Дүниетанымдық элементтерді өз бойына мол дарытқаны да, дүниені көркемдік
1. Эквивалентсіз лексика объективтік дүниені көркемдік тұрғыдан жалпылай
2. Эквивалентсіз лексиканың негізгі атқаратын қызметі сөйлеу практикасында қолдану
3. Эквивалентсіз лексиканың тура және ауыспалы, бейнелі мағыналарының қатынасын
4. Эквивалентсіз лексика дүниені көркемдік тұрғыдан бейнелегенде өзіне тән
Ә Эквивалентсіз лексика түрлері
Фразеологизмдер
Тілдің лексикасында қаралатын лексикалық бірліктерден (жеке сөздерден) басқа тіл
Осы күнгі тіл білімінде фразеологизм деген ұғым кең мағынада
Фразеологизмдердің осы айтылған түрлерінің құрылымдық, мағыналық, қолданымдық сипаты, лексикологияға
Тар мағынадағы фразеологизмдерге құрамы тұрақты, мағынасы біртұтас, даяр қалпында
Б Мақал-мәтелдер
Көркем сөз өнерінің тілдік және поэтикалық бұлақтары санатына жататын
Тарихи тұрғыдан қарағанда қанатты сөздер мақал – мәтелдердің қорын
Мақал деген – халықтың ғасырлар бойғы дүниетанымы, тәжірибесі жинақталып
В Идиомалар
Тарихи ұстала келе бір ұғым ретінде қалыптасқан тұрақты сөз
Сөйтіп, жеке тұрғандағы мағынасы тіркестегі мағынасына сай келмейтін, бірінен-бірін
II Бөлім. Эквивалентсіз лексиканы аудару ерекшеліктері
2.1 Эквивалентсіз лексиканы аударудағы қиындықтар
Мақалдар мен мәтелдер
«Ер тынысы –еңбек, ез тынысы –ермек» сияқты еңбектің неше
Сиқырлы сөз құдіретті, табиғатын терең меңгерген поэтикалық дарынды дала
Түптеп келгенде, мақалдар мен философиялық ойлау әдістерінің арасында тарихи
Мақалдар жалпылауыштық қасиеті тікелей емес, ауыспалы, астарлы мағыналарда көрінеді.
Мақалдардың негізгі ерекшеліктерінің бірі сол, олардың қолдану орындары мен
Қазақша, орысша және ағылшынша мақал-мәтелдердің мағынасы жағына өзара бір
Care killed the cat (Забота убивает кота)
Не работа старит, а забота
Еңбек қажытпайды, қайғы қажытады
Былай қарасақ 3 мақалдың да түпкі бір үндестік еңбек
Мысалы:
Live and learn(Живи и учись)
Век живи-век учись
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ
Бірақ бәрі бірде бұл жерде бірақ ой айтылған. Яғни
Мысалы:
Better late than never
All is not gold that glitters.
Лучше поздно, чем никогда
Не все то золото, что блестит
Ештен кеш артық,
Жылтырағанның бәрі алтын емес
Яғни бұл жерде мақалдар тура аудармасы бойынша әрі ұқсастық,
No pains, no gains .
Little strokes fell great darks. Терпение
емерсің.
A tree is known by its fruit.
Білімге байланысты
Two heads are better then one.
Ум хорошо, а два лучше.
Кеңесіп пішкен тон келте болмас.
A word to the wise.
(Мудрому одно слово). Глупому- толчок.
Батырлық, ерлік туралы:
Forture favous the brave
Слипость сдвигает горы с места
Тәуекел тау жығады.
Туған жер, Отан туралы:
East or West home is best.
Нет земли лучше Родины, нет людей лучше чем
Туган жердей жер болмас, туған елдей ел болмас.
Thereis no place like home
Все земли- хороши.
А своя- всех лучше.
Ел- елдің бәрі жақсы
Өз елің бәрінен де жақсы
Тағы бір үлкен үндестігі ол- лексикалық құрылымы, грамматикалық құрлысы,
Honesty is the best policy.
Син. Cheats never prosper.
Сәйкес Нечестно живешь - себя подведешь.
Strike while the in is not.
За двумя зайцами погонишься .
Ни одного не поймаешь.
Пәлен жерде пайда бар,
өз жеріңдей қайда бар.
Pride goes before a fall- гордыня предшествует падению.
Өйткені берілген мақалдың ағылшынша аудармасы жоқ, синонимін алдым. Сондықтан
A friend in need is friend in deed,
A tree is known by its fruit fruit.
Old friends and old wine are best.
A friends eye is a good mirror.
A friends frown is better than a foe’s
друга,чем
A friend to all is friend to none
2.2 Эквивалентсіз лексиканың аударылу жолдары
Аудармадағы транскрипция дегеніміз – бастапқы лексикалық бірліктердің аударма тіліндегі
Біршама қиындық қазақ есімдерін ағылшын тіліне аударуда орын алады.
Аударма тәжірибесінде жалқы есімдердің аудармасы үшін қолданылатын транскрипция және
Chief White Halfoat was a handsome, swarthy Indian from
Аударма транскрипциясы арқылы аударылатын жалқы есімдерден басқа бірліктер тобына
Bank of London - Бэнк оф Лондон
Minnesota
Wall Street Journal – Уолл Стрит Джорнал
Detroit Red Wings – Детройт Ред Уингз
Beatles – Битлз
The Capitol – Капитолий
Metropolitan – Метрополитен, және т.б.
Шындығында транслитерация тәсілін қолдану салыстырмалы түрде аз кездеседі және
Illinois – Иллинойс (Илиной емес)
Michigan – Мичиган (Мишиган емес)
Объектілердің біршама тізіміне байланысты аударманың дәстүрлі түрлері қалыптасты. Олардың
Мәскеу – Moscow
The Hague – Гаага
Санкт-Петербург – St. Petersburg,
бірі негізгі тілдегі атауымен мүлде сәйкес келмеуі мүмкін:
England – Англия
The English Channel – Ла-Манш және т.б.
Жағрапиялық атауларды транскрипциялау барысында екпіннің аударма тілінің фонетикалық заңдылықтарына
Florida (екпін бірінші буында)
Флорида (екпін екінші буында)
Washington (екпін бірінші буында)
Вашингтон (екпін соңғы буында).
Егер атаудың құрамына мағыналы сөз енсе, онда аралас аударма,
Gulf of Mexico - Мексика шығанағы
River Thames - Темза өзені
The Pacific Ocean - Тынық мұхит
Hilton hotel - Хилтон қонақ үйі
Mayflower Restaurant - Мейфлауэр рестораны.
Дегенмен, осындай шарттардың өзінде қиындықтар туындауы мүмкін. Мысалы, Бостон
Транскрипция фирма, компания, баспа, автомобиль маркалары, мерзімді басылымдар атауларын
Subaru – Субару
Ford Mustang – Форд Мустанг
Facts Оn File – Фэктс Он Файл
Жас Алаш – Zhas Alash
«Атамұра» - Atamura.
Бірақ, оқу орындарының атаулары ішінара немесе толық семантикалық аударма
Western Michigan University
Батыс Мичиган Университеті
Cherry Hill High School
Черри Хилл орта мектебі
Ақтөбе Мемлекеттік Университеті
Aktobe State University.
Әртүрлі елдердегі түрлі білім беру дәстүрлеріне сәйкес оқу орындарының
Қазақ Педагогикалық Институты
Kazakh Teachers’ Training College
және
Kazakh Pedagogical Institute.
Аударма транскрипциясын аударманың дәстүрлі аясында қолданудағы кездесетін қиындықтың бірі
Жалқы есімдерді аударудағы транскрипция мәдениетаралық үйлесімділіктер аясымен байланысты болады:
Аудармашы қиын мәселелердің бірі деп басты назар аударатын нәрсе
Әдетте мұндай реалийлер, яғни бастапқы тілдің басты тілдік бірлігі
«Кейін «Ридинг – фестиваль» келіп, Хиптар онда бағдарламаны басқарып,
Осы кішкене үзіндіде асты сызылған сөздер белгілі бір халықаралық
Өнертану мәтіндерін аударудың да өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың ішінде
Тағы бір транскрипция тәсілі арқылы аударылатын мәдени-реалийлер түрі –
Алдар Көсе – Aldar Kose
Hobbit – Хоббит
Goblin – гоблин және т.б.
Дегенмен, осындай есімдердің біраз бөлігі, әсіресе объектінің белгілі бір
Соңғы транскрипция тәсілі арқылы аударылатын тілдік бірліктерге терминдер жатады.
Аударма тілінде сәйкес үйлесімділігі болмайтын тілдік бірліктерді аудару үшін
Тілдердің даму тарихы көбіне функционалдық белгідегі тіларалық өзара байланыстың
Money – ақша,
Old – кәрі,
Go – жүру,
Саяси, ғылыми және мәдени салалардағы сөз тіркестерінің көпшілігі калкалаудан
Үкімет басшысы – head of the government
Жоғары Сот – Supreme Court
Аралас заңдар – mixed laws
Сайлау шешіміне сенімсіздік – non-confidence vote, т.б.
Транскрипциядан калькалаудың ерекшелігі – оның негізгі түрді аударма тіліне
Misdistribution of costs
шығынды бұрыс тарату
maltreatment
сапасыз ем
Non-taxable income
салық салуға жарамсыз кіріс.
Калькалау арқылы әдетте терминдер, кең қолданылатын сөздер мен сөз
тарих пен мәдениет ескерткіштерінің атаулары
Қысқы Сарай – Winter Palace
White House – Ақ Үй,
көркем шығармалар атаулары
«Ақ Гвардия» - «The White Guard»
«Соғыс пен бейбітшілік» - «The War and the Peace»
“The Painted Veil” – «Боялған перде»,
саяси партиялар мен қозғалыс атаулары
The Democratic Party – Демократиялық партия
«Ақ жол» партиясы – «The Bright Way»
тарихи оқиғалар
Бату ханның шабуылы – The invasion of Batu Khan
сөз тіркестері
ағарту жемістері – the Fruits of the Enlightenment және
Кейбір жағдайларда, әсіресе тарихи оқиғалар мен мәдени объектілерді аударуда
қобалжу кезеңі – the period of unrest немесе
монғол - татар шапқыншылығы – the Mongol invasion немесе
Жағрапиялық тау, теңіз, өзен және т.б. атауларының құрамдарына аудармаға
The Rocky Mountains – Құзды таулар
The Salt Lake – Тұзды көл
Қара теңіз – the Black Sea
The Indian Ocean – Үнді мұхиты
Егерде атауға мағынасы ұмытылған не белгілі бір себептермен аударуға
Арал теңізі – Aral Sea
River Dart – Дарт өзені.
Калькалау тәсілі сонымен бірге терминдерді аударуда қолданылады. Мұнда не
Income tax – кіріс салығы
Decision making – шешім қабылдау
Database development – мәліметтер жинағының көбеюі.
Калькалау, транслитерация немесе аралас аударманы таңдау сөздіктің көмегімен шешілгенмен,
- біріншіден, тура аударма жасаудың кемшілігі болуы мүмкін, өйткені
- екіншіден, транскрипцияны қолданудан гөрі калькалау тәсілі қолайлы болатын
Бұл тәсілді қолданудағы ерекше қиындық негізгі құрылымды кеңейту мен
Лексико – семантикалық модификация
Жоғарыда айтылған сөздер мен сөз тіркестерін аударуға арналған екі
Бастапқы мағынаны тарылту не нақтылау негізгі бірліктің ақпараттық реттелу
to explore ( ортаны зерттеу – to explore the
to investigate (нарықты зерттеу – to investigate the market)
to research into (классикалық әдебиет құбылысын зерттеу – tо
Ағылшын тілінің man сөзінің мағынасы кең және қазақ тілінің
He is a man of taste
Ол жоғары талғамды адам
All the king’s men
патшаның барлық әскерлері
Then you will be a man, my son
міне, сонда ғана сен ержігіт боласың, ұлым
Бастапқы мағынаны кеңейту не жалпылау негізгі бірліктің ақпараттық реттелу
Ем сәтті болды және ол толықтай жазылды
The treatment turned to be successful and she recovered
Олардың жаңдайды түсінуі
Their treatment of the situation
Ол ата-анасына аса құрметпен қарады
His treatment of his parents was very deferential.
Біріншісі теріс мәнерлілікті тудырса, екіншісі оң мәнерлі. Эмфазаны күшейту
Латын және грек тілінен шыққан түбірі бір ағылшын және
Pompous – мерекелік және үлпілдек
Ambitious – атақ құмар және ғаламат
Politician – саясаткер және ұстанымы жоқ саясаткер, қуақы
Оларды толықтай «аудармашының жалған достарының» қатарына жатқызуға болмайды, өйткені
Аударма үрдісінде лексико – семантикалық мәселелерді шешу үшін қолданылатын
Функционалдық баламаны іздеу баламасыз лексикамен, яғни қостілді сөздіктерге белгісіз
Фразеологиялық бірліктердің зор мүмкіндіктері мен оларды аударудағы қиындықтың куәсі
Мұндай бірліктер әдетте аудармашыға қос тұзақ құрады, өйткені олар
He saw it as clear as а handwriting on
Осы сөйлемде бастапқы сөз тіркесі тура және ауыспалы мағынада
Ол оның көз алдына қабырғада жазылған жазудай анық көрінді.
Ол осының бәрінің қайтып келмейтіндігін анық ұқты.
Бұл оның санасында тағдырының шешілгендігі туралы ойды тудырды.
Фразеологизмдер қарым–қатынаста үлкен рөл атқарады және сөз тіркесін беру
Шын мәнінде, әрбір тілде фразеологизмдердің бірнеше деңгейі бар:
сөздікте бар және баршаға белгілі;
сөздікте бар, бірақ қолданыс аясынан шыққан;
баршаға белгілі, бірақ белгісіз бір себептен сөздікке енбеген;
белгілі бір қоғамдық топқа ғана белгілі фразеологизмдер.
Мұндай деңгейлердің саны бұдан да көп болуы мүмкін, бірақ
By that time he had reached the condition to
Егерде осы фразаны сөзбе сөз аударатын болсақ, онда «ақшыл
Осы уақытқа дейін ол ақшыл қызыл пілдерді тамашалайтындай
Осы «ақшыл қызыл пілдерден» кейін аудармашы өзіне оңай ереже
Аудармашының қазақ тіліндегі мәтіннің эмоционалдық реңді диалектикалық нұсқасының жәй
In the Urals things do not go easy; there
Осы сынды жағдайлар нәтижесінде функционалдық баламалар үшін ереже шығаруға
All those courtiers, belles, balls and intrigues came as
Бұл мәтіндегі «Queen Anne» ұғымы бір уақытта фразеологиялық және
Мұнда аудармашының бұл тіркесті өзге, қазақ оқырманына таныс патша
Аудармадағы келесі қиындық – көне мәдениеттен бастау алған және
Jones was very eloquent to persuade his master, telling
Бұл жерде ең қолайлысы – сөзбе сөз аударманы қолдану.
Джонс өзінің қожасына Римнің бір күнде қаланбағандығын айтып, сендіремін
Осы сынды мәселелер халықаралық бір қайнар көзден шыққан және
Madam, you are Caesar’s wife.
«Ханым, сіз Цезарь жұбайысыз» деген нұсқа қазақ
Осы мәселенің келесі аспектісі - әртүрлі, тіпті қарама-қарсы мағыналы
Фразеологиялық бірлік түрлерінің ішіндегі аударуға өте қиыны – қазіргі
Hell’s Angels – Тозақ періштелері
Irangate – Ирангейт
Zero option – Нөлдік нұсқа және т.б.
Басқалары мәдениет ішілік болып қалғанымен, бастапқы мәдениетке танымал болып
Мәдени жағынан елдер, қалалар мен белгілі қайраткерлер атаулары мен
Фразеологиялық бірліктер қатарына қанатты сөздерге айналған тарихи фразалар жатады.
Тәжірибелік бөлім
Раскин А.Г. 1984, Раскин А.Г. 1999, Бухаркин П.Е. Pavel
I II III IV
1. Нептун Neptune (Poseidon) Neptune Neptune
2. Апполон Apollo Apollo Apollo
3. Персей Perseus Perseus Perseus
4. Горгона Медуза Gorgon Medusa Gorgon Medusa Gorgon Medusa
5. Зефир - Zephyrus Zephyr
6. Флора Flora Flora Flora
7. Помона Pomona Pomona Pomona
8. Вертумн Vertumnus - Vertumnus
9. Пан Pan - Pan
10. Венера Venus Venus Venus
11. Венера Каллипиги - Venus Callipyge Venus Callipigis
12. Нереиды Nereids - Nereids
13. Алфей Alpheus - Alpheus
14. Сирена - Siren Siren
15. Вакх (Бахус) - Bacchus Vackh
16. Тритон Triton Triton Triton
17. Амур Amur Cupid Cupid, Amur
18. Актеон - - Actaeon
19. Галатея - - Galatea
20. Меркурий - Mercury Mercury
21. Фавн Барберини - Faun Barberinus Faun Barberinus
22. Ганимед - Ganymede Ganymede
23. Юнона Juno Juno Juno
24. Гермес - Hermes Hermes
25. Наяда - - Naiad
26. Юпитер Jupiter (Zeus) - Jupiter
27. Плутон Pluto - Pluto
28. Прозерпина Proserpina - -
29. Европа - Europa Europa
30. Андромеда Andromeda - -
31. Церера Ceres (Demeter) - -
32. Минерва Minerva (Athena) Minerva -
33. Марс Mars - Mars
34. Аврора - Aurora -
35. Ифигения - Iphigenia -
36. Нимфа Nymph Nymph Nymph
37.Данаида Danaid - Danaid
38. Дракон Dragons Dragons -
39. Адонис Adonis Adonis -
40. Вулкан (Гефест) Vulcan (Hephaestus) Volcano -
41. Геракл Heracles - Geracles
42. Фавн; Сатир Faun, Satyr Satyr Faun, Satyr
43. Психея Psyche Psyche Psiche, Psickhe
44. Афина Паллада Athena Pallas - Athene Pallas
45. Вакханка - Bacchante -
46. Дафна Daphnae - Daphne
47. Афродита Aphroditae - Aphrodite
48. Амфирита Amphitritae - Amphitrite
49. Атланта Atalanta Atlanta Atalanta
50. Марсий - Marsyas Marsias
Қорытынды
Курс жұмысын жазу барысында келесідей
Эквивалентсіз лексиканы және онымен байланысы
Курс жұмысының объектісі ретінде ағылшын
Эквивалентсіз лексика қарым-қатынас жасауда ең
Берілген сөздің ұлттық мәдениетін дұрыс
Осыдан шығатын қорытынды, эквивалентсіз лексиканы
Пайдаланылған әдебиет
1. Н. Н. Амосова «Основы английской фразеологии», Ленинград,- Издательство
2. И. В. Арнольд «Стилистика современного английского языка», Л.,
3. Антипов Г.А., Донских О.А., Марковина И.Ю., Сорокин Ю.А.
4.Л. С. Бархударов «Язык и перевод», М.,- Международные отношения,
5.Е. В. Бреус «Основы теории и практики перевода с
6. Белянин В.П. Введение в психолингвистику. – М.: ЧеРо,
7.Виноградов В.С. Язык и перевод 2001, стр. 5
8. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Язык и культура: Лингвострановедение
в преподавании русского языка как иностранного. М.: Русский язык,
1976, с.121
9. Влахов С., Флорин С. Непереводимое в переводе. -
10.Н. Васютина «Культурная непереводимость: проблемы и решения», М., -1998
11.Влахов С., Флорин С. Непереводимое в переводе. /Монография. –
М.: Высшая школа, 1986. – 384с.
12.Виноградов В.С. Лексические вопросы перевода художественной прозы.
М.: Издательство Московского университета, 1978.
13.И. Р. Гальперин «Стилистика английского языка», М.,-Высшая школа, 1981
14. Казакова Т.А. Практические основы перевода. – СПб.: Союз,
15. Келтуяла В.В. О переводе интернациональных слов. //Тетради переводчика,
16. Комиссаров В.Н. Слово о переводе. – М.: Международные
17. Комиссаров В.Н. Современное переводоведение. – М.: ЭТС, 1999.
18. Комиссаров В.Н. Теория перевода. – М.: ВШ, 1990.
19. Комиссаров В.Н., Рецкер А.И., Тархов В.И. Пособие по
20.Крупнов В.Н. В творческой лаборатории переводчика. – М.: Международные
21.Ю. Катцер, А. Кунин «Письменный перевод с русского языка
22. В. А. Кухаренко «Интерпретация текста», Л., - Просвещение,
23. Латышев Л.К. Технология перевода. – М.: НВИ-Тезаурус, 2000.
24. Латышев Л.К. Курс перевода: Эквивалентность перевода и способы
25.Т. Р. Левицкая, А. М. Фитерман «Теория и практика
