Функционалдық қосымшалар курстық жұмыс
ЖОСПАР
Кіріспе 1
Негізгі бөлім 3
2.1 Қазақ тіліндегі қосымшалардың жіктелуі 3
2.2 Қазақ тіліндегі функционалдық қосымшалар 8
Қорытынды 17
Пайдаланылған әдебиеттер 18
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 19 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР
Кіріспе 1
Негізгі бөлім 3
2.1 Қазақ тіліндегі қосымшалардың жіктелуі 3
2.2 Қазақ тіліндегі функционалдық қосымшалар 8
Қорытынды 17
Пайдаланылған әдебиеттер 18
Кіріспе
Қазақ тіліндегі функционалдық қосымшалар жаңа мағыналы сөз тудырмағанымен,
Қазақ тіліндегі сөзжасам қосымшаларының бір тармағы – функциялық
Ғалым С. Исаевтың зерттеулеріне сүйенсек, функционалдық қосымшалардың
Функционалдық қосымшалардың кейбірінің түбірге жалғану шеңбері шектеліп те
Ғылыми жұмыстың зерттелу
Жұмыстың мақсаты – қазақ тіліндегі қосымшалардың бір түрі
- қосымшалардың қызметіне орай топтастырылуы;
- қазақ тіліндегі негізгі және қосымшалардың қызметі,
- функционалдық қосымшаларға қатысты тұжырымдардың ғылыми-теориялық
Ғылыми жұмыстың зерттеу
Жұмысты жазу барысында сипаттама, талдау, жүйелеу, жинақтау, қорыту
Ғылыми жұмыстың құрылымы :
Жұмыс мақсатына сай
Негізгі бөлім
2.1 Қазақ тіліндегі қосымшалардың жіктелуі
Морфема іштей екіге бөлінеді: негізгі морфема және қосымша
Қосымша – сөзге жалғанып оған сөзжасамдық немесе грамматикалық
алдымен, сөз тудырушы морфема, сосын мағыналық, қызметтік, тұлғалық
Тілімізде түбір морфема көп, қосымша морфеманың саны әлдеқайда
Жұрнақ – жалғанған сөзінен жаңа сөз тудыратын немесе
сөз тудыратын жұрнақтар өзі жалғанған сөзінен жаңа сөз
сөз түрлендіретін жұрнақтар өзі жалғанған сөзіне үстеме мағына
Түбірге тете сөз тудыратын жұрнақтар, одан кейін сөз
Қазақ тілінде қосымша немесе қосымша морфема ұғымының мәні
Қазақ тіл білімінде қосымшалар морфеманың бір түрі ретінде
Ал түркологияда қосымша деген ұғымы «аффикс» терминімен белгіленеді
Қайткен күнде де қазақ тілі білімінде қосымшаларды белгілі
«Аффикс» терминін қосымша деп қазақшалап, оны түркологиядағы үлгідей
Қазақ тілінің ғылыми грамматикаларында қосымшалардың ерекшеліктері қалай айқындалады
«Қазіргі қазақ тілі» оқулығында өздеріне тән «мағыналары ен
Бірақ қазақ тіліндегі жұрнақтар арқылы сөз тудыру категориясы
Біріншіден, жалпы грамматикалық категорияларға тән аса абстрактілік қасиет
Ал ғалым Ы. Маманов «қазақ тіліндегі қосымшаларды орыс
Оның үстіне Ы. Маманов сөз түрлендіруші жұрнақтар мен
Бұл пікірлерден қосымшаларды жіктеуде, ең алдымен, олардың қандай
2.2 Қазақ тіліндегі функционалдық қосымшалар
Қазақ тілі аглютинативті тілдер тобына жатады. Сонымен байланысты
Ал ғалым Ы.Е.Маманов қосымшаларды, ең алдымен, не сөз
Жалпы алғанда, функция дегеніміз – тілдік тұлғалардың сөйлеу
Қазақ тіліндегі алматылық жігіттер, бір қайнатым шай, таяқ
Қосымша морфеманың ең бірінші және ең басты лексика-грамматикалық
Ы. Маманов «Қазақ тіліндегі сөз тудырушы және форма
Сөз жоқ, форма тудырушы қосымшалардың, біріншіден, сөздің лексикалық
Осы тұрғыдан келген кезде, сөз тудыратын қосымшаларды сөз
Ғалым С. Исаев «Қосымшаларды сөзжасам қосымшалары және форма
Сондықтан сөз тудыруға байланысты қазақ тілі грамматикаларында беріліп
Демек, мұндай қосымшалар жалғанып жұмсалған сөздер, бір жағынан,
Демек, қосымшалардың сөзжасам мен сөзбайлам аффикстер тәрізді ара
Бұл аффикстер өздерінің табиғи сипатында сөзжасам аффикстер қатарына
Бірақ бұл аффикстер сөйлеу барысында қолданылатын сөздердің әр
1. -дай, -дей, -тай, -тей жұрнағы
Бұл жұрнақтың тұлғажасам тұлға ретінде қолданылуының бірнеше түрі
а)түбір тұлғадан соң көптік жалғаулары қосылып айтылғанда. Мысалы:
ә)түбір тұлғаға тәуелдік жалғаулары жалғанғанда,мысалы: інімдей (інім-дей), ұстазындай
б)сын есім түбірлерге тікелей жалғанып, тек сөйлемдегі синтаксистік
в)сан есім түбірлерге тікелей жалғанып айтылған кезде. Мысалы:
ғ)модаль сөздерге жалғанып айтылғанда. Мысалы: бардай (бар+дай), жоқтай
д)есімдіктерге жалғанып айтылғанда. Мысалы: біздей (біз+дей), сіздей (сіз+дей),
е)қимыл атауларына тікелей қосылып айтылғанда. Мысалы: айтудай (айту+дай),
ж)есімшеге тән қосымшалардан кейін қолданылғанда. Мсыалы. Айтқандай
2. -сыз, -сіз жұрнағы.
Бұл жұрнақ та біраз жағдайда тұлғажасам аффикс ретінде
а)түбір тұлғаға тәуелдік жалғаулар жалғанғанда. Мысалы: баламсыз (бала+м+сыз),
ә)жіктеу, сілтеу есімдіктері мен уақыт және өлшем мәнді
б)субстантивтенген сын есімдерге жалғанғанда. Мысалы: жақсысыз (жақсы+сыз),
в)сөз тіркесіндегі тарихи көне тұлғаларға қосылып айтылғанда. Мысалы:
3. –ша, -ше жұрнағы.
Тарихи тұрғыдан шақ сөзінен пайда болған бұл жұрнақ
4. –лы, -лі жұрнағы. Бұл жұрнақ сырттай сын
Абайдың қара сөздерінің өзінде ептілік, қырмызылық, сыпайылық, шықпағандық,
Қосымшалардың мұндай функционалдық қасиеті, олардың қолданылу аясы мен
Ал форма тудыратын қосымшалардағы басты белгі – өзі
Функционалдық жұрнақтар жаңа мағыналы сөз тудырмағанымен, түбірдің лексикалық
Функционалдық қосымшалардың кейбірінің түбірге жалғану шеңбері шектеліп те
Қосымшалардың мағыналары бірдей бола бермейді. Бірі, сөзжасам мағыналарын,
Мағыналық жағынан қосымшалар мағыналас, жақын мағыналарды білдіретін синоним
Қосымшалардың көпшілігі тілдің даму барысында жеке лексикалық мағыналы
Сонымен бірге тілімізде бөтен тілден енген қосымшалар да
Ал құрамы жағынан, ең алдымен, бір дыбыстан тұратын
Сондай-ақ құрамы жағынан қосымшалар жалаң және құранды болып
Жалаң қосымшалардың өзі бір дыбыстан немесе бірнеше дыбыстан
Осы шағын талдаудан көрінетіндей, тіліміздегі қосымшалар мағыналық
Қорытынды
Қорыта айтқанда:
1. Қазақ тіл біліміндегі зерттеушілер қосымшаларды, ең алдымен,
2. Қазақ тіліндегі функционалдық қосымшалардың қасиеті, олардың қолданылу
Зерттеу еңбектеріне сүйенсек, функционалдық қосымшалардың кейбірінің түбірге жалғану
3. Зерттеу барысында қазақ тіліндегі сөз тудырушы қосымшалардың
Бұл қосымшалар -дай, -дей, -ша, -ше, -сыз, -сіз,
4. Қазақ тіліндегі қосымшалардың қатары –дай, -дей,
Демек, мұндай қосымшалар жалғанып жұмсалған сөздер, бір жағынан,
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Ы.Е. Маманов Сөз, морфема, қосымша туралы түсінік //
2.Қазақ тілі грамматикасы. Алматы – 1967 жыл, 264
3.А. Ысқақов. Қазіргі қазақ тілі. Алматы – 1991.
4. С. М. Исаев. Қазіргі қазақ тілі (морфология)
5. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім,
6. Жаңабекова А.Ә. Сөз формаларын жасаудағы қосымшалардың функциялық
7. Е. Мергенбаев. Қазақ тіліндегі сөззөзгерім жүйесі. Оқу
1
