Түркия империялық құрылымды республикаға жаңғырту проблемалары курстық жұмыс
М а з м ұ н ы:
Кіріспе.............................3-9 бб.
І ТАРАУ
1.1. Азаматтық бюрократияның қалыптасуы және европаландыру идеяларының пайда болуы............10-20 бб.
ІІ ТАРАУ
2.1. Осман империясы және капиталистік батыстың экспанциясы......22-27 бб.
2.2. Этатизмнің қайнар көздері және экономикадағы бюрократиялық құрылымның ролі...........................28-33 бб.
ІІІ ТАРАУ
3.1. Империялық құрылымды республикаға жаңарту проблемалары..34-41 бб.
ІV ТАРАУ
4.1. Түрік республикасы: элиталардың сабақтастығы және саяси жүйенің қалыптасуы.................42-52 бб.
ҚОРЫТЫНДЫ............................53-56 бб.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................57-58 бб.
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 40 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
М а з м ұ н ы:
Кіріспе.............................3-9 бб.
І ТАРАУ
1.1. Азаматтық бюрократияның қалыптасуы және европаландыру идеяларының пайда болуы............10-20
ІІ ТАРАУ
2.1. Осман империясы және капиталистік батыстың экспанциясы......22-27 бб.
2.2. Этатизмнің қайнар көздері және экономикадағы бюрократиялық құрылымның ролі...........................28-33
ІІІ ТАРАУ
3.1. Империялық құрылымды республикаға жаңарту проблемалары..34-41 бб.
ІV ТАРАУ
4.1. Түрік республикасы: элиталардың сабақтастығы және саяси жүйенің қалыптасуы.................42-52
ҚОРЫТЫНДЫ............................53-56 бб.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................57-58 бб.
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. 1990 жылдары Түркия ұлттық мемлекет пен
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың басты мақсаты –
Сонымен, зерттеудің мақсаты - Батыста орын алған жаңа және
Жұмыстың алдына қойған міндеті – ислам елі өркениетінің модернизациясының
Осы жұмыста ХІХ ғ. соңында капиталистік инфрақұрылымда үлкен роль
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Кеңестік кезеңде, тіпті қазіргі шығыстану ғылымында
Зерттеушілер адептердің көзқарастарына сіңіп кеткен маркстік-лениндік «таза революция» критерийлерінен,
Авторлар ХІХ және ХХ ғ. басында модернизацияның барлық кезеңдерінде
Жас түріктер билік басына келгеннен кейін мемлекеттің қарамағындағылардың байлығына
Автор Түркияның басқару элитасындағы идеологияның сабақтастығына баса назар аудара
Жалпы, «революция» сынды қоғамдық ғылымдар категориясын зерттеу әлемдік қоғамның
Ш.Эйзенштадт «Революция және қоғамның түрленуі» еңбегінде мынаны атап көрсетеді.
Ш. Эйзенштадттың тарихи-әлеуметтік салыстырулар негізінде жүргізілген жұмысы модернизация
Сонымен, біздің жұмысымыздың жалпы жағдайының бірі ретінде, түріктік азаматтық
Анығырақ болу үшін, модернизация түсінігіне алдын-ала талдау (дефиниция) жүргіземіз.
Эйзенштадт модернизацияны былай деп сипаттады: «әлеуметтік, экономикалық және саяси
Енді автор осы жұмысты орындау барысынды пайдаланған әдебиеттер қатарын
Түрік зерттеушілерінің жұмыс бағыттары дерлік көрсетілген. 1990 ж. басына
Ресейлік және отандық туркологтары дәлелдемелік байланыс аумағындағы талдамаларының ерекшеліктеріне
Бітіру жұмысының методологиялық негізіне айтулы тарихи оқиғаға объективті
Бітіру жұмысының қолданбалық негіздеріне оның тарихи маңызын қоғамдық ғылымның
Сондықтан, бұл зертеу бүгінгі тарихшыларға, социологтартарға, қоғамтанушылар мен мәдениеттанушыларға
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, 4 тараудан, 5
І ТАРАУ
ОСМАН ИМПЕРИЯСЫНДА ЕУРОПАЛАНДЫРУ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Осман империясында модернизация идеясының пайда болуы негізін анықтау және
Таяу Шығыс ислам кеңістігіне кірген қоғамдағы жекеліктік емес эгалитарлық
Христиан дінінде адам Құдаймен қарым-қатынаста дербес. Дінге сенушілер екі
Шығыстағы мемлекетте иерархия жүйесінде топтық принцип ұстанылды, осы жүйенің
Х.Иналджик пікірінше, Осман империясының басқару элитасы жұмақтар туындататын класты
Ішкі тәртіпті сақтау функциясын жүзеге асырушы және әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынасты
Дж.Танйол былай деп жазады: «Мемлекеттік басқару иерархисы басқарушылар мен
«Қауымдастыққа қатысты дәстүрлі өмірдің ақаулығына алып келген» (З.Гек Алп)
Көптеген зерттеушілердің ойынша, түрік қоғамының капиталистік құрылысқа өтуіндегі еуропалықтардан
«Кәсіпкер» терминінің туындауының өзі еркін сауда мен дербестік ортасында
П.Друкер кәсіпкерлік идеологияны капиталистік қоғам үшін негізгі іргетас ретінде
Ендігі назарымызды қоғамды басқару саласында өнімсізділік пен шектеулік үшін
Маркстік идеологияда тәртіпті және тұрақтылықты қажет ететін қарапайым халықтың
ХІХ және ХХ ғғ. М.Вебердің талқылауымен капитализмнің даму үлгісі
Біз көріп отырғандай, кәсіпкер мен бюрократия теориясында көптеген қарама-қайшы
ХІХ ғ. бірінші ширегіне дейін мемлекеттік қызмет үшін негізгі
Империя қуаттылығын туындатуда басқару аумағындағы элита идеясы келесі даму
ХVI ғ. аяғында империяның экономикалық жағдайының төмендеуі мен 1683ж.
ІІ Махмуд басқаруының бастауы (20.07.1784-1808-01.07.1838) Мустафа Кабакчиоглы бүліктерімен құрметке
1826ж. астан-кестеңнен кейін руханишылықтың (У.Хейд төменгі кең қатарын бөліп
Билікті орталықтандыру мақсатында мемлекеттік басқару органдарының ісін жүргізу қызметі
Азаматтық бюрократия қатарының құқықтық жағдайы басқару шенеуніктері атқаратын категория
Жаңа доктринаның негізгі принципі 1839ж. 3 қарашада Хатт –
Жаңа қатарлар ретін маманданған кадрлармен жабдықтау медресе жүйесінен
Болашақ реформатор және зиялылардың жан-жақты бесігіне айналған Терджюме Одасы
ІІ Абдул Хамидтің констиутциялық монархияны басқаруы (21.09.1842-1876-1909-03.08.1918) Түркия тарихына
Империяның этно-діни қарама-қайшылығында жіктелген орталыққа деген талпынысында, жаңа
ХІХ ғ. 50 ж. еуропалық үлгідегі қатардың және түріктік
Қазіргі әлеуметтік орта жүрістеріндегі айырмашылықтар идея аумағында ғана болғанымен,
Н.Кемаль конституция жұмысына қатыса отырып, шейх-уль-исламының фетвосының әрбір мақаласын
Ю.А.Петросян келісімімен, 1976 жылы 23 желтоқсандағы (8 зильхидде 1293
60-70 жж конституцияшылдықтардың істерін тікелей жалғастырған конституцияның және алғашқы
Жас түріктер идеологиясында оппозицияны нығайтуды белсенді қолданған османизм доктринасы
Қоғамдық топтың құрылымының маңызды жағының революциялық өзгерісіне түрткі
ІІ ТАРАУ
ОСМАН ИМПЕРИЯСЫ ЖӘНЕ КАПИТАЛИСТІК БАТЫСТЫҢ ЭКСПАНСИЯСЫ. ЭТАТИЗМНІҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ
Барлық зерттеушілер, Осман империясының өте ауыр дағдарыста болғанын, батыс
Империяда капитализмнің орын алуына кедергі болған ішкі шарттарды талдау
Қазіргі түрік зерттеушілерінің бірқатарының (Д.Авджиоглу, И.Джем, О.Л. Баркан, М.Сенджер
Сол уақытта Рашид-пашаның келісім-шарты өзінің теріс нәтижелеріне қарамастан, империядағы
ХІХ ғ. басында империяда сауданың дамуы ішкі сұраныстың төмен
Аталған дәстүр Осман империясының құрыла бастағанда-ақ бар еді, ол
1838ж. соң мемлекет бұрынғысынша өндіріске, мемлекеттік мекемелер секторында, өндірілетін
Дж.Танйолдың жазғанындай, бұл жайсыз кезеңде «қазынаны қарапайым өндіріспен
Дж.Танйол қарызға алынған қаражат «өндірістік салсына жұмсалған жоқ, қызметшілердің
Экономиканы түрлендіруге бел буған алғашқы реформатор Мидхат –паша болды.
1826-1878 жж аралығында Осман империясында 21садраз және 20 сыртқы
Кабинеттің тұрақсыздығына қарамастан, тағайындаулар бұрынғы азды-көпті реформаторларды кәсіпқой шектеулі
Мемлекеттік шенеунік империядағы әлеуметтік шындықты анықтау үшін жеткілікті әлеует,
Осман империясының кәсіпкерлік қызметтеріндегі мемлекеттік бюрократияға қытысуы Танзимадтан кейінгі
Мемлекет пен бюрократияның кәсіпкерлік қызметіне тереңдемей тұрып, басқару элитасының
Алғашқы ұсыныстары теория жүзінде экономика саласындағы пікірлерін бірнеше османдық
Батыстық экономикалық теориясына назар салған зияткердің бірі -
Экономикадағы либерализмнің арнайы деңгейінде Османдық Ғылыми Қоғамының мөрлік органы
Осман империясында Танзиматтан соң ұлттық емес шетелдік кәсіпкерлік қанат
Алайда, ХХ ғ. басында қалыптаса бастаған османдық «орта таптың»
ХХ ғ. басында мемлекеттік қызметкерлер қатары арта түсті. Шетел
В.Эльдемнің деректерінде османдық министрліктердің 1913/1914 тізім бойынша саны 188704
Бір-біріне қызмет ететін шенеуніктердің қатары бағынушылармен көбейіп жатқанда, бюрократизация
Жас түріктер революциясының жеңісінен соң және бірінші дүниежүзілік соғыс
Империядағы либерализм идеясын таратушылардың бірі болып, «Иттихадтқа ашық хаттар»
Экономикадағы бюрократиялық төбенің қызметтерін бағалай отырып, Фалих Рыфкы атай
ХІХ ғ. еуропалық және османдық мәдениеттерді біріктіру дәрежесі туралы,
ХХ ғ. басында дәрежесі төмен азаматтық бюрократтардың арасында тұтынушылық
Түрік әдебиеттерінің шығармалары қатарында «батыстану» топтың (cosmetic westernization) талқыға
Тағы бір түріктік «Мерекелік класының» ерекшеліктерінің бірі «Бихруз-бейдің синдромы».
Сонымен, кейбір қорытындыларды келтіре отырып, біз, негізгі факторлардың бірі
Империялық қоғам үшін дәстүрлі болған сатылау өзгерістің жолдарын анықтады
ІІІ ТАРАУ
ИМПЕРИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМДЫ РЕСПУБЛИКАҒА ЖАҢҒЫРТУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Белгілі болғандай, Екінші Конституция уақыты 1908 ж. жас түріктер
Сонымен, назарымызды ХІХ ғ. қайта аударайық. Тарихшылардың көпшілігінің пікірі
Сирек ерекшелік ретінде Н.Кемальдан басталып жас түріктердің басшысына дейінгі
Империя қоғамының эгалитарлы мұсылмандық шегінде эгалитарлық принцип христиандық халыққа
Мемлекеттік қайраткердің көпшілігі мемлекетке мемлекетпен сыйға келген бірқатар артықшылықтарды,
Осман империясының бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысуы оның ары қарайғы
Автор лениндік түсіндіруінде соғыстың себебі империализм емес деген көзқарасын
Көптеген зерттеушілер ең алдымен, соғыс себептерін анықтаудан бастайды, Белград
Балқандықтар әрқашан да Австро-Венгрия үшін бірінші дәрежелік маңызды аймақ
Осы соғыстың топтамасынан (1912-1918) Осман империясы үшін жүйенің тағы
Түркия бірінші дүниежүзілік соғысын тағы да джихада атағымен бастады.
Мемлекет 1856 ж. дейін түріктік емес халықтардың қолына қару
Осының барлығы Осман империясының мобилизациялану мүмкіндіктерінде айтылды. Осман әскері
Сонымен, Талаат-паша 1908 ж. Лондонға келген тұста, армяндық делегацияларға
Басқару элитасы мобилизацияның іске асуы әскерилер үшін ғана емес,
Модернизация талқылауларында болған қиындықтарға тоқталайық. Қазіргі түріктік зерттеушілердің көпшілігінің
Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін Осман империясындағы ағылшындық теңіз өкілдігінің
Сабахеддин ханзада падишахқа жазған хатында орталықтандыру жағдайында қоғамдағы даралықтың
ІV ТАРАУ
ТҮРІК РЕСПУБЛИКАСЫ: ЭЛИТАЛАРДЫҢ САБАҚТАСТЫҒЫ ЖӘНЕ САЯСИ ЖҮЙЕНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Қиратулар тек жоғарғы жақтарына жүргізіліп, ал ескі ғимараттың астында
Сунь Ятсен.
Сонымен империялық оқиғалардың ізімен жүре отырып байқағанымыз, мемлекеттік жүйелерде
Енді сабақтастық туралы мәселеге тоқталайық. Жастүрікті революциямен байланысты барлық
Акционерлік компанияларды құру барысында елеулі белсенділікті «Иттихад ве Тераккы»
Элитаның элементтері өзінің саны жағынан және түрлілігіне қарамастан өз
Енді жаңа республикалық элитаның сипаттамаларын анықтап көрелік. О.Г.Инджикянға сүйене
Біздің алдымыздағы қалыптасу адамның ойында және іс-әрекетінде болып жатқан
Қазіргі батыс тарихшылары жас түріктерді батысқа еліктеген жас офицерлік,
Қазіргі түрік тарихшылары ХХ ғ. басына келетін әсери-азаматтық бюрократия
Осы сипаттамалардың бірі жас мөлшері. Басқару элитасының арасында ұрпақтардың
Кәсіби басқарушылардың жиынтығына жататын басқа таңбалы ерекшеліктері болған –
Болашақ коалицияның әскери және бюрократтық кадрлары тамаша білімді болды.
Д.Б.Макдоналдты таңғалдырғаны соншалық ол жастүріктерді дұрыс бағытта деп санады.
Кейбір авторлар, мысалы Э.Я.Зюрхер жастүріктердің көшбасшысын «шекара балаларына» теңеді,
Біздің ойымызша, басқару элитасын ұлт-азаттық қозғалыс кезінде саяси бөліктерге
Мәжілістің жабық отырыстарында Кемаль ашық түрде былай деді: «Большевиктердің
Республикалық Түркияның элитасына мемлекетке қызмет етуге өзін бағыштау дәстүрін
Кемальға қарсы қастандыққа қатысқаны үшін және бірінші дүниежүзілік соғысқа
Республикалық Еркін Партиясы (Сербест Джумхуриет Фыркасы) 1930 ж. 12
Ш.Мардиннің айтуынша, саяси құрылыстағы мұндай сақтық діни негізінде қарсылық
Элита легитимділіктің діни негіздемесін сырып, легитимділіктің жаңа секулярлы
Мемлекеттің жаңартылған элитасы мен басқару партиясының жақтауларында бірлесті және
Республика құрылысы жаңарған элитаның басымдылықтары есебінен өңделген партияның стратегиясымен
Арнайы реформалар 1923 ж. 29 қазанда М.Кемальды 101 салютационды
Реформалар басында халифатты жоюдан бастап 20 ж. соңына дейін
Түрік зерттеушілері экономика саласында жас түріктер мен республикалық
Осман империясының және Түркия республикасының тарихындағы мәселелер кеңес тарихшыларының
Түркиядағы, Қытайдағы, Монғолиядағы оқиғалар шұғыл түрде маркстік-лениндік идеология типтес
Түркия бағыты Шығыстағы кеңестік шамшылдықтар үшін қауіп-қатер төндірді, егеменді
П.Гэндэннің өмірбаянының авторы, тарихшы С.Ичинноров ескергендей: 1932 жылдың күзінде
1934 жылы Кеңес Одағында премьер министр және шетел істері
Түркия, Қытай, Жапония, Монғолия және басқа да шығыстық қоғам
ҚОРЫТЫНДЫ
Жұмысты аяқтай отырып, бұл түрік қоғамының құрылысы мен тарихының
Біздің зерттеуіміздің ерекшелігі, отандық жұмыстары бар әлемге талпынудан қашықтай
Жете зерттелген тағы бір ерекшелік, әлеуметтік техниканың әр түрін
Түркиядағы түрлену революциясы жайлы баяндай отырып революциялық белгідегі идеологтар
1940 ж. ортасынан бастап мемлекеттің сасаттық дамуы бақылауға алынды,
- өсуге бейімделген экономика модернизациясының ізденіс талаптарымен бара бар
- өсудің агарлық секторда бастапқы қамсыздануы және әлеуметтік қауіпсіздік
- өндірістік қорлардың жетілу негізінде әрі қарай мемсектор күшімен
- еңбектік интенсивті индустриалды дамудың деңгейлерін жалпы экономикалық жағдайда
- әлемдік шаруашылықтың экономикас мен интегрциясы дамуының табиғи процестерінің
- экономиканың өсу тұрақтылығы мен өндірістің инновациялы дамуына мүмкіндік
Түркиядағы мәдени вестернизация мен секуляризациясының өзіне тән саяси пікірлерін
Пайдаланған әдебиеттер мен деректердің тізімі:
Алимов А.А. Революция 1908 года в Турции. Пробуждение Азии,
Алиев Г.З. Турция в период правления младотурок (1908-1918 гг.).
Арон Р. Мир и война между народами. М., 2000.
Батбаяр Ц. Монголия и Япония в первой половине ХХ
Вдовиченко В.И. Энвер-паша.- Вопросы истории, 1997.
Данилов В.И. Турция 20-30-х годов: путь к демократии.-Восток: Афро-Азиатские
Данциг Б.М. Ближний Восток: сб. Сатей. М., 1976.
Дулина Н.А. Танзимат и Мустафа Решид-паша. М., 1984.
Дюмон Л. Homo Aequalis I. М,. 2000.
Желтяков А.Д. Печать в общественно – политической и культурной
Инджикян О.Г. Буржуазия Османской империи. Ереван, 1977.
Ирандуст, Движущие силы кемалистской революции. М.-Л,. 1928.
Карсавин Л.П. Философия истории. СПб., 1993.
Киреев Н.Г. История этотизма в Турции. М., 1991.
Миллер А.Ф. Турция: актуальные проблемы новой и новейшей истории.
Моисеев П.П. Турция от полуколониальной экономики империи к хозяйству
Мусульманские страны у границ СНГ, М., 2002.
Парсонс Т. Система современных обществ. М., 1998.
Петросян Ю.А. Младотурецкое движение (вторая половина ХIХ- начало ХХ
Розалиев Ю.Н. Мустафа Кемаль Ататюрк. Очерк жизни и деятельности.
а. Розалиев Ю.Н. Особенности развития капитализма в Турции. М.,
Тодорова М.Н. Состав провящей элиты Османской империи в период
Ушаков А.Г. Феномен Ататюрка: турецкий правитель, диктатор. М., 2002.
Фадеева И.Е. Мидхад-паша. Жизнь и деятельность. М., 1977.
Фадеева И.Л. Концепция власти на Ближнем Востоке. М., 1993.
Чилкот, Рональд Х., Теория сравнительной политологии. М., 2003.
Шпилькова В.И. Младотурецкая революция 1908-1909гг. М., 1977.
Эйзенштадт Ш.Н. Революция и преобразование обществ. М., 1999.
Эсат Дж. Пакер 40 лет на дипломатической службе. М.,
Akşın S. Jön Türkler ve İttihad ve terraki. İstanbul,
Atatürk ilkeleri. Ankara, Türk hava kurumu basımevi, 1995.
Arslan M. İş ve Meslek Ahlakı, Ankara, Nobel Yayın
Baştürk Ş. «Türkiye’de Girişimci olmak: «Cevdet Bey ve Oğulları»
Beatty J. Peter Druker’a Göre Dünya, Çev. Osman Akınhay,
Buluş A. Ahilik, Osmanlı Esnaf Sistemi’nin İşleyişi ve Yozlaşması.
Cavdar, Tevfik, Türkiye’de Liberalism. 1860 – 1990. Ankara, Liberte
Çelik H. « Mansur Bey’den Bu Yana Bürokrasimizde ve
Çitici O. Kamü Bürokrasi Üzerine. – Amme İdaresi Dergisi,
Dogo M., Franzinetti G., eds. Discrpting and Reshaping: Early
D’Ohsson, 18. Yüzyıl Türkiye’sinde, Örf ve Adetler, Çeviren Zerhan
Erik Jan Zurher, The Ottoman Conscription Sistem in Theory
Feroz A. The Making of Modern Turkey, N.Y., Routhledge,
Göcek F.M.Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü, Ankara, Ayraç Yayınevi, 1999.
Guy P. du, Bürokrasiye Övgü (Weber-Organizasyon-Etik), Çevirenler Engin Yıldırım
Haşlak İ., State, Social Groups and Transformation ın the
Heper M. The State Tradition in Turkey. Walkington, The
Heyd U. The Ottoman Ulema and Westernization in the
Inalcik H. Turkey between Europe and the Middle East.
Inalcik H. The Ottoman Empire. The Classical Age 1300-1600.
İnalcik H. Sened – i İttifak ve Gülphane Hatt
Karpat K.H. Osmanlı Modernleşmesi. Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfüs,
Mouzelis N.P. Örgüt ve Bürokrasi: Modern Teorilerin Analizi. Konya,
Mardin Ş. Türk Modernleşmesi. İstanbul, İletişim Yayınları, 1991, 2001.
Mises L., von, Bürokrasi. Ankara, Liberte Yayınları, 2000.
2
