TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Мазмұны:

І. Кіріспе 2

ІІ. Негізгі бөлімі

а) Қазақ тілінің өзге түркі тілдерімен ортақ тұстары 5

б) Туыстас тілдердің сөзжасам жүйесі 7

в) Қазақ және түрік тілдеріндегі ортақ сөздер 11

г) Туыс түркілер арасындағы термин жасам 17

ІІІ. Қорытынды 20

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер 22

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 21 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны:

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлімі

а) Қазақ тілінің өзге түркі тілдерімен ортақ тұстары
б) Туыстас тілдердің сөзжасам жүйесі
в) Қазақ және түрік тілдеріндегі ортақ сөздер
г) Туыс түркілер арасындағы термин жасам
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақ тілінің бастауы - түркі тілдері

Қай тілдің болмасын сөзжасам жүйесі ұзақ уақыттың ішінде қалыптасқан,
Тілдің сөзжасам жүйесі көне құбылыстарға жатады, ол күмән туғызбайды.
Көне жазба ескерткіштер тілінде сөзжасамның морфологиялық тәсілі болды, бірақ
Мысалы: емхана, дәрэхана, дәмхана (закусочная), дәрісхана (аудитория), перзентхана (роддом),
Қосымшалардың мағына жағынан дамуы өте ерте басталған. Мысалы, -ғы,
Бұдан шығатын қорытынды Орхон жазбалары кезеңінде қосымшалардың семантикалық жағынан
Жазба ескерткіштерде -лық жүрнағы заттық және сындық мағына ғана
Казақ әдебиеттанушылары Орхон жазбаларын қазіргі түркі әдеби дәстүрлеріне ұластыра
Құлпы тастардағы Күлтегін, Тоныкөк, Білге қағандар жайындағы жазу-сызулар жоқтау,
Қазақ зерттеушісі әрі тіл маманы әрі әдебиетанушы Қ. Өмірәлиев
Бұл зерттеушінің тануы бойынша, ежелгі түркі халықтары VII- VIII
Ал бұлардың тілдік-көркемдік үлгісі қазақтың ауызша дамыған авторлары поэзиясынан
Қазақ тілінің өзге түркі тілдерімен ортақ тустары

Көне түркі жазбалар тіліндегі қазіргі тілдерге ұқсастық, іліктестік белгілерін
Сол сияқты e мен и (i) дыбыстары да көне
Әрине, көне түркілік сөздердің барлығының тұлғасы (бітімі) қазіргі қазақ
Орхон жазбалары тілінде орын алған сингармонизм құбылысы, яғни көп
Морфология саласында тәуелдік категорияның грамматикалық тұлгасы-І, ІІ, III жақтық
Әрине, бүгінгі қазақ тіліне тэн емес морфологиялық тұлғалардың бұдан
Лексика-тілдің өте құбылмалы қаттауы екені мәлім, сондықтан Орхон- Енисей
Зерттеуші Ә.Құрышжанов пен М.Томанов Орхон-Енисей ескерткіштері тіліндегі қазіргі қазақ
Туыстас тілдердің сөзжасам жүйесі

Сөзжасам - тіл білімінің ең жаңа жас саласы. Сөзжасам
Сөзжасам ілімінің негізгі объектісі оның өзіне тән сипаттарын айқындағанда
Сөзжасамның негізгі обьектісін анықтау арқылы сөзжасам дегеніміз не деген
Ал «грамматика—> сөзжасам» деп алу қиын. Себебі лексикалық единицасыз
Қазақ тіл білімінде сөзжасамдық мағынаны жеке сөз етіп, таптастыруға
Ал, сөзжасам тәсілдері көп зерттелгеніне қарамастан, толық шешім таппағандығы
Сөз тудырушы қосымшалардың өнімділік-өнімсіздік, құнарлық-құнарсыздық сипаты жайында сөз етсек,
қаламгер), -м, -ым, -ім (басылым, айналым) өнімсіз болғанымен, 60-жылдардан
құнарлы қосымшаға айналған. Өнімділіктің негізгі критерийі - қосымшаның белгілі
кезеңге, мерзімге байланыссыз, жаңа сөздер жасап, сөздік құрамды толықтырып
жасалған сөзінің көптеп болуы, сөз жасау улгісінің болуы. Құнарлылық-
бір кезеңде жаядаяуы, жаңа сөздер жасауға көптеп қатысуы, потенциялық
болуы, яғни белгілі бір кезең, мерзімге байланысты сапалық қасиеті.
Сөздерде кездесетін синонимдік, омонимдік, көп мағыналық қасиет жұрнақтарда да
Синонимдес жұрнақтардың беретін мағыналары бір-біріне жақын болғанымен, стилистикалық ерекшелігі
Түрік тілінде Boğa сөзінің тобына 19 сөз енеді. Boğa
Deve сөзіне қатысты қарастырылатын сөздер саны - 17. Мұның
Өзбек, түрік тілдерінде синтетикалық тәсіл бойынша жаңа сөз жасау
Қазақ тілінде омонимдес қосымшалар арқылы жасалған үй жануарларының атауын
Кей аффикстерде жануарлардың жыныстық ерекшеліктерін ажыратып тұратын қасиет болады.
-жал, -қан, -ша, -ше, -шық, -шік, -сымақ, -аи, -ей,
Сөзжасау тәсілінің екінші бір өнімді түрі- аналитикалық тәсіл. Мұның
Түркі тіл білімінде дербес теориялық зерттеу жұмыстары бар, олардың
Қосарлану тәсілі арқылы жасалған күрделі сөздер саны біріккен сөздерге
Қазақ және түрік тілдеріндегі ортақ сөздер

Түрік және қазақ тілдерінде аппелятив қызметті адам есімдерімен қатар
- Отағасы, сізбен қалжақтасып тұруга менің уақытым жоқ (М.
Коммуникативті акті барысында қолданылатын туыстық атаулардан жасалған қаратпалар түрік
Adam konuşuyordu. Tatlı, munis bir Anadolu şivesiyle:

- Ağabey, - dedi, burdan bana benzer birtakım adamlar
(Адам сөйлеп жатыр еді. Сүйкімді, бәсең Анадолы диалектімен:

-Ағабей, - деді, - бұл жерден маған ұқсайтын біреулер
Түрік тіліндегі туыстық қатынасты білдіретін, әйел адамға қарата айтылатын
Сөйлесіп тұрған әйел адамға деген ерекше құрметті білдіру үшін
- Hanım teyze, - dedim, - Lütfi evde mi?
Түрік тілінде ауылдық жерлерде жиі қолданылатын қаратпа сөз -
Түрік отбасында әйел адам келін боп түскеннен кейін бір
Қазақ тілінде ағайын-туыс арасында қолданылатын, туыстық атаулардан жасалған қаратпалар
Мысалы,

Жоқ, ama. Қошеметіңізді көріп қуансын, жолдан шаршап келе жатқанда
Әке, мен Төле биге барып сэлем беремін, өзін көріп,
Кел, бауырым, ендеше. Досбол құшағын аша түрегелді (Билер сөзі).

Інім, балаң бар ма деп сұрайды Алакөзден (Билер сөзі).

Туыстық атауды білдіретін мұндай сөздер адамның лауазымын, мінез-құлқын т.б.
Бар бол, би інім, - деп Досбол да өз
Бұл қаратпалардың кейбіреуі жеке де, жалқы есіммен тіркесіп те
Қазақ тілінде әйел адамға қатысты: әже, ana, апай, тәте,
Қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүріне сай қыз бала
- Жеңешетай, ұмытпаспын! Өлсем де ұмытпаспын осы жақсылығынды! -
Жеңгенің жеңеше түрі де жиі қолданылады. Қазақ тілінде некеге
Кенжемі Түн қатып шыққансың ба? - деді (М. Әуезов).

Ал, еркем, күйеу қалай екен? Үнаттың ба? - деп
Қазақ дәстүріндегі табу бұрыннан сақталған мифологиялық наным-сенімдерге байланысты. Ат
Балаларға қарата сөйлегенде аппелятив қызмет атқаратын этикет тілдік бірліктердің
Ters yüzıne dönınçe, evvela, büyük, biçimsiz ve mimarisiz konağı
- Не вар, чожугум? - dedi]. (S.F. Abasэyanэk)

Қазақ тілінде балаларға қатысты айтылатын еркелету мағынасы бар қаратпалар:
Аталған қаратпалардың сөз ситуациясына қарай түрлі вариантта жұмсалатындығын тілдік
-Атты - жылдам, жаяу - шабан, жолаушылардың жолын бөгейміз-ау
-Ойбай, балам-ay, ол үлкен кемеңгер кісі, не деп барасың,
Шырағым қаратпасы шырақ, шырағым, шырағым-ау, шырағым-ай түрінде қолданылады. Мысалы,

-Ал, шырағым, жақындай бере аттан неге түстіңдер? - дейді
-Хош, шырақ, - деді ол, - әке-шешеңнің халін көрген
Қарағым қаратпасының қарағым, қарағым-ау, қарағым-ай, қарғам, қарғам-ау, қарғам-ай түріндегі
-Амансың ба, қарағым? Қайдан тaп бола қойдың? (С. Шаймерденов).

-Қарағым-ай, өзің қайтесің? – дейді Абылай (Билер сөзі).

Бұл қаратпалар жеке де, өзінен жасы кіші адамның атына
- Айналдым, қарашығым, қоңыр қозым! - деп алып, -
Төрт түлік мал қазақ халқының болмыс-бітіміне аса қымбат, төрт
Туыстық, отбасылық қарым-қатынасты білдіретін этикет тілдік бірліктердің негізгі қызметі
Туыс түркілер арасындағы терминжасам

Өзара туыс түркілер арасындағы терминжасам мәселесін XX ғасыр басында
Түркітілдес халықтардың ғылым саласындагы байланысын нығайту, өзара термин алмасу
Алаш зиялылары XX ғасыр басында терминология мәселесіне қатысты үндеу
Шерубай Құрманбайұлы, Тіл комитетінің төрағасы:

- Лингвист ғалымдардың зерттеулері бойынша, қазіргі заманда кез келген
Незих Күлейін, Түркия Республикасы Ақпараттық технологиялар мәселелері бойынша жұмыс
- Ақпараттық ғасырда өмірге жаңа келген технологияның шапшаң тарауы
Корай Өзер, Түркия ақпараттық технология басқару кеңесінің мүшесі:

- 1930 жылдары Мүстафа Кемал Ата Түрік: «Түрік тiлi
Туыстас тілдердегі ортақ сөздер

Ұлттық тіл - ауызекі және жазбаша түрдегі ұлттық қарым-қатынас
Тіл адамдардың өзара түсінісу, қарым-қатынас жасау қажеттіліктерін өтеу нәтижесінде
Пайдаланылған адебиеттер:

Күлтегін //Ертедегі қазақ әдебиеті. Хрестоматия.- Алматы,1967. - 75-806.

Қоңыратбаев, Ә Қазақ эпосы және түркология. - Алматы. -
Мыңжан, Н. Қазақтың қысқаша тарихы.- Алматы, 1994ж. - 103-1246,

Омарова.Г, Шарабасов. С. Қазақ әдебиетінің тарихы. - Фолиант, 2007.
Сыздыкова, Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. - Алматы, 1993.
Турсынов, E Древнетюркский фольклор: истоки и становление.- Алматы. -
Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі. Алматы, 1989. 82-846.

Болғанбайұлы Ә., Қалиұлы Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен

фразеологиясы. - Алматы: Санат, 1997.

1