Рим құқығының қайнар көздері курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
I РИМ ҚҰҚЫҒЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1. 1 Рим жеке құқығының пайда болуы мен дамуы 5
1.2 Рим құқығының негізгі институттары 10
1.3 Рим құқығының қайнар көздерінің қалыптасуы 14
II РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ
2.1 XII кесте заңдары 18
2.2 Corpus iuris civiles 20
2. 3 Рим заңгерлері еңбектерінің рөлі 22
ҚОРЫТЫНДЫ 26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 28
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 28 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
I РИМ ҚҰҚЫҒЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1. 1 Рим жеке құқығының пайда болуы мен дамуы
1.2 Рим құқығының негізгі институттары
1.3 Рим құқығының қайнар көздерінің қалыптасуы
II РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ
2.1 XII кесте заңдары
2.2 Corpus iuris civiles
2. 3 Рим заңгерлері еңбектерінің рөлі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Рим құқығы – цивильдік, яғни, азаматтық
Біздің ата бабаларымыз осы Рим мемлекетімен талай қатынасқаны тарихтан
Сонда Рим құқығы өз (латын) тілінде «jus Romanorum» болып
Енді ғылыми анықтамасын берейік. Рим құқықтың көп оқулықтары бар.
Юриспруденцияның оқулық жоспары бойынша Рим құқығы ең негізгі, ең
Бірінші: Қазіргі заманда Европа, Америка, Азияның ең нығайған мемлекеттерде
Екінші: Қазіргі Қазақстанның құқық ғылымы қалай айтсақ та бұрынғы
Үшінші: Егеменді Қазақстан нарықтық экономикасының жолына шықса, біріншіден нарықтық
Мәселен, Кеңестік құқықтың жүйесінде сервитут, кондоминиум, тағы басқа заңи
Курстық жұмыстың мақсаты: Рим құқығы саласында өз білімімді жетілдіру,
Курстық жұмыстың міндеттері: осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді
Рим құқығы түсінгін ашу;
Рим құқығы қайнар көздерін талықалау, оларды салыстыру;
Рим құқығы жайлы жазылған шетелдік еңбектерді аудару арқылы мейлінше
Рим заңгерлерінің еңбектірмен жақынырақ танысу, олардың пікірлерін салыстыру, жазған
І РИМ ҚҰҚЫҒЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1. 1 Рим жеке құқығының пайда болуы мен дамуы
Рим құқығын Рим тарихынсыз түсіндіруге болмайды. Өйткені құқық бір
Әдет бойынша (өйткені көп уақыт өткендіктен анық деректері жоқ).
Республика мемлекеті тез нығая бастады. Біздің заманымызға дейін ІІІ
Содан соң айтылған: Римдықтар бүкіл әлемді (бізше тек қана
Тарихтың тағы бір заңы бойынша әрбір империя ерте әлде
Император Октавианнан бастап Цезарь есімі саяси атақ болып шықты.
Рим империясы алдымен екіге бөлінген. Батыс империя Рим астанасымен
Рим тарихы енді тек Шығыста жалғастырылуға айналған. Император Константиннің
Рим империясы екіге бөлінгенде оның діні және тілі де
Юстиниан және оның ұрпақтарынан тағы біздерге өте қызықты кодекс
Арғын-қыпшақтарды римдықтар кумани деп атаған. Византияда арығын-қыпшақтар тұрған екені
Бірақта, Византия да империя болғаннан соң оның өмірінің жылдары
Рим мемлекетінің тарихы төрт кезеңге (Патшалық, Республикалық, Принципат, Доминат)
Алдымызда айтқандай 18-19 ғасырларда Еуропада, ХХ ғасырдың соңында Совет
Бүкіл тарих бойынша заң ғылымында үлкен деңгейге жеткен бірден-бір
Мемлекеттік бірізділік бойынша юриспруденция жөнінде рим құқығы рим жеке
Қазіргі құқықта бірнеше үрім-бұтақтары немесе тараулары бар. Мәселен, қылмыстық
Осы екі тараулар қазіргі құқық жүесінде бір жиырма шақтай
Рим жеке құқығы жеке қатынастарды реттеп өзі ішінде міндетті
Осыдан кейін біз тек қана жеке құқықты зерттейміз. Оның
Қазақ заңи тілінде жеке құқық кейде дербес құқық деп
Әрбір оқу пәннің немесе ғылымның әлде құқық тарауының біртұтас
Біріншісі - цивилдық (азаматтық) құқығы, екіншісі – преторлық құқығы,
Претор құқығы jus praetorium цивил құқығынан кейін тарихқа келді.
Оның қызметі негізінен құқықты реттеуге байланысты. Біздің жыл санауымызға
Претор құқығы сол преторлардың әдиктерден жиналатын.
Халықтардың құқығы (jus gentium)
Бұл ұғым тарих бойынша осылай болып шықты. Рим мемлекеті
1.2 Рим құқығының негізгі институттары
Рим құқығының институттары біраз топтастырып, жалпылама алғанда, жеке құқық,
1) жеке тұлға құқығы;
2) отбасы құқығы;
3) заттық құқық;
4) меншік құқығы;
5) міндеттеме құқығы;
6) талап ету құқығы;
7) шарттар;
8) мұрагерлік құқық сияқты институттар болған.
Жеке тұлға құқығы. Ежелгі Римда жеке кісілер әлде ұжымдар
Әрбір жеке тұлға өзінің құқықтарына не болса, сол кісіні
Персоналар өзінің құқықтарына ие болса. сол құқықтарын пайдаланса, бұл
Ал құқықты қабілеті да әртүрлі болған. Бір жақтан толық
Отбасы құқығы. Тарих бойынша мемлекет пен құқықтан бұрын отбасы
Егер ер балалар үйленіп, сол familia мен бірге тұрса,
Заттық құқық. Римдықтар заттарды бiрнеше түрлерге айырған. Алдымен заттар
Екiншiден, заттар қозғалмайтын және қозғалатындарға бөлiнген (жылжымалы және жылжымалы
Үшiншiден, тек қана Рим құқығында болатын заттардың айырмашылығы res
Төртiншiден, заттар бөлiнетiн және бөлiнбейтiн заттарға айырылған. Одан әрi
Меншік ету құқығы. Ежелгi Римда меншiк құқығы алдымен иелену
Меншiк құқығына Римдықтар Dominium деген термин пайдаланған. Dominium -
Міндеттеме құқығы. Жалпы Рим құқығының баспаларында міндеттеме - obliqatio,
- «Міндеттеме - мемлекетіміздің заңдарына сәйкес бізге қандай да
- «Міндеттеменің мазмұны, бізбен қандай да бір дене затын
Міндеттемеің негізі ол бір жағынан «талап ету құқығы» болса,
Талап ету құқығы. Мемлекеттік құқықты қорғауды Римде алдымен претор
Рим құқығы бойынша талап (actio) – преторлық эдиктпен жарияланған
Шарттар институты. Шарттарды Римдықтар екіге бөлетін. Бір жағынан контракттар
Контракттарды да екі тізімге бөледі. Шарт ауызша бекітілсе, оны
Ауызша әлде жазбаша да болса контракттар екі үлкен тізімдерге
Мұрагерлік құқық. Мұрагерлік дегеніміз - қайтыс болған адамның мүлкі
Рим құқықта заңды мұрагерлік (егер өсиет етілмесе, немесе етілсе,
1.3 Рим құқығының қайнар көздерінің қалыптасуы
Алдымен келіскендей құрастыру түрлері Рим құқығының деректерінің екінші түрі
Біріншісі – әдет құқығы.
Әдет құқығы халықтың әдеттерінен шықты. Бірақ, жай әдеттерді құқықтық
Мысалы, бұрынғы заманда екі кісі некемен қосылса, ол жай
Екінші мысал мейрамдардан. Наурыз мейрамы бұрын тек
қана халық ішінде аталған. Ал қазір Наурыз мейрамы
мемлекеттік мейрам болып шықты. Енді оны құқықтық әдет деп
есептеуге болады. Айтпақшы, тарих бізге тағы бір қуанышты ескерткішті
Әрбір халықтың тарихында өзінің әдет құқығы болатын. Орыс әдет
Римдықтар әдет құқығын mores majorum (ата-ағалардың мұрасы) деп атаған
Екіншісі – республиканың заңдары.
Алдымен заңдар патшаның қолынан шығатын. Ал, Римда республика мемлекет
Рим сенаты (біздің тарихта оған ұқсайтын құрылтай деген халық
Республика заңдары үш бөлімнен тұратын. Олардың латын тіліндегі атаулары:
Тарихта қалған ең белгілі заңдар: Lex Poetelia (Пателийдің заңы)
Үшіншісі – Сенатусконсульттер.
Қазақша айтсақ, сенат келісімдері деп айтуға болады. Латынша senatus
Төртіншісі – Преторлардың эдикттері.
«Эдикт», edictum, «заңды түрде жария», «dісо»-«айтамын» деген сөзден шықты.
Бесіншісі – Императорлардың конституциялары.
Принципат жойылғасын мемлекет билігін императорлар қолға алған. Император жай
Constituere – құрастыру, орнату, анықтау мағынасында. Сөйтіп, конституция деген
Алтыншысы – заңгерлердің жауаптары.
Көне Римның тарихында есімдері сақталған белгілі заңгерлер аз емес.
Тарихта есімдері сақталған ертедегі заңгерлер: Марк Манилий, Марк Юний
Екінші мектепті Сабин мектебі дейміз. Оны да негіздеген Сабин
Бүкіл тарих бойынша заң ғылымында үлкен деңгейге жеткен бірден-бір
II РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ
2.1 XII кесте заңдары
Ежелгі Рим құқығы мұрасының ең маңыздысы – XII кесте
Бұл заң б. д. дейінгі V ғасырда қабылданды. Бұл
Манципацияға жататындар: жер, құл және мал, қалғандары жатпайтын заттар.
Жер бүкіл Рим қауымының меншігі болып саналды. Сондықтан оны
Нексум – құлдық борыш. Бұл құлдықты да жезбен баянды
Некелік қарым-қатынастар ерекше. Оның екі түрі болды. Некенің бірінші
Қылмыс құқығы оның жасалуына қарай ерекшеленген. Ұрлық жасағандар, үйді
Рим құқығымен терең айналысқан ғалымдар оның сан ғасырлық тәжірибесін
Республика түрінде өзінің проблемаларын шешіп, демократиялық әдістерді, институттарды қолданып
XII кесте заңдары ата-баба құқығы ретінде жұрттың бәрі көретін
Заң жүйелері Орта және Жаңа уақыт уәкілдеріне үлкен әсерін
Рим құқығының тарихы XII кестелі
XII кесте заңдары – рим құқығының бірінші жазбаша ескерткіші
Ертеде санитарлық жұмыстардың жүргізілгенін он екі кестелік заң (Закон
Заң баптардың біразы қоршаған қаланың тазалығына және тұрғындардың денсаулығына
1) өліктерді қалада жерлемесін және өртемесін.;
2) өліктің сүйегін жинамасын, тек соғыста болған өлім.
2. 2 Corpus iuris civiles
Рим құқығының негізгі қайнар көздері:
Алғашқы рим құқығының кодификациясы ХІІ таблица заңы болды. Ол
Б.з. ІІІ ғ. Аяғында Грегориан және Гериогериян кодекстері құрастырылды.
Б.з. 483 ж. Феодосия кодексі өзіне б.з. ІV ғ.
Б.з. ХІІ ғ. Император Юстиниан кезінде рим құқығын жүйеге
Император Юстинианның кезінде рим құкығын бір жүйеге келтіру —
Кодификациялаудың барлық жұмысын және дигестыларды құрастыруды VI ғасырдағы танымал
Ежелгі римдік құқықтық ойдың ерте сатысында діни ұғымдардың үстемдігіне
Corpus iuris civilis төрт бөліктен тұрады:
1)Институциялар яғни, рим құқығының оқулығы; Институциялар 4 кітаптан тұрды;
2) Дигестылар (лат.сөзі – жинақталған, реттелінген) 50 кітаптан тұрды
3) Кодекс: мұнда Адрианнан Юстинианға дейінгі императорлардың конституциялары жинақталды.
4) Новеллалар яғни, Юстиниан кодексі күшіне енгеннен кейін қабылданған
Алғаш рет Юстиниан кодификациясының толықтай баспадан шығуын 1583 жылы
Ежелгі цивильдік құқықта меншік иесінің құқық өкілеттігіне қатысты usus
Азаматтық құқық жинақталған Юстиниан кодификациясы "Корпус юрис цивилис" деп
Рим құқықтық ойының маңызды табыстарының бір құқықты бұқаралық (көпшілік)
2.3 Рим заңгерлері еңбектерінің рөлі
Римде құқықтық жүйеге, заңгерлерге көп көңіл бөлінді. Бұл қызмет
Екінші ғасырда заңгерлер құқықтың тарихын жаза бастады. Сонымен, ең
Жоғарыда айтқандай, Гай мен тағы бір төрт ең белгілі
1. Гай — институцияның авторы.
2. Модестиннің қолынан 345 заң туралы шығармалар шықты. Мысалы,
3. Папиниан 595 заң туралы фрагменттер берген.
4. Павелдің тағы да көптеген шығармалары бар.
5. Ульпиан. Алдында айтқандай, оның жеке мен көпшілік туралы
Жоғарыда айтқандай, Гай, Папиниан, Ульпиан мен тағы басқалар Рим
Бесінші ғасырда Византияның императоры Феодисий II императорлардың ішінде ең
Ал, ең толық, кең тараған, осы заманға дейін сақталған
Екінші бөлімі Дигестілер немесе Пандектер деп аталған (Digesta, Pаndecta)
Үшіншісі, сол жинақ сияқты Кодекс деп аталған. (Codex; С
Ал, ең соңғысы, төртіншісі Новеллалар (Novellаe, N — белгісі)
Сонымен, Юстинианның Кодексі ең толық және ең кең тараған
Қазіргі заманымызда І,D,N,С белгілері Рим заңдарын немесе заңгерлердің шығармаларын
Ежелгі Римде юриспруденциямен айналысу лауазымды қызметтердің бірі болды. Рим
Римде република кезеңіндегілердің арасынан Секста Элия Пэта Катаны айтсақ
Құқық туралы мәліметтер ежелгі дәуірде жалпы білім жүйесіне енгізілген.
Гайдың институциясы. Адамдар үшін ең түсінікті, ең жақсы, қарапайым
Рим заңгерлерінің түрлі дауларға қатысты айтқан, Рим құқығы институттарына
Отбасы құқығына қатысты Гай әкелік билік тек рим азаматтарына
Ульпиянның Дигестада мұраға қатысты мынайда пікірі бар: «Мұра қалдырушы
Модестин некеге қатысты мынадай анықтама берген: «Неке дегеніміз адами
Меншік құқығы бойынша жау қолынан алынған әскери олжа туралы
Шарт институты бойынша шарттың жасалуына келісімнің қажеттілігі туралы Павел
Мұрагерлік институна қатысты Дигестада Павелдің мынадай сөздері келтірілген: «Мұраны
ҚОРЫТЫНДЫ
Рим құқығының мықтылығын дәлелдейтін факторлар көп. Біріншіден, Рим империясы
Сонымен бірге Римнің мың жылдық тарихы оның құқықтық дамуын
Римде құқықтық жүйеге, заңгерлерге көп көңіл бөлінді. Бұл қызмет
Рим құқығы дамуының өзіндік ерекшеліктері бар. Олар құқық көп
Біздің ата бабаларымыз осы Рим мемлекетімен талай қатынасқаны тарихтан
Римдіктер әлемді үш рет жаулап алды: бірінші рет легиондарымен,
Құқықтық мемлекет болып орнығуымызға бәріміз өте көп жұмыс істеуіміз
Қазіргі қазақ тіліндегі құқықтану білімі жаңадан шыққан оқулықтарға өте
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Рим құқығы, Тасболатов М., Павлодар, 2005, 5-19 беттер
2. Рим құқығы, Естимиров М. А., Алматы, 2011, 14,
3. Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы, Мұхтарова А. Қ.
4. Рим жеке құқығы, Ермухамбетова С. Р., Коваленко Е.
5. Римское частное право, Черниловский З. М., Москва, 1997,
6. Основы римского гражданского права, Иоффе О.С., Мусин В.А.,
7. Римское право. Практикум. Афонасин Е. В., 5-10 беттер
8. Дигесты Юстиниана. Отв. Ред. Е.А. Скриплев. М., Наука,
9. Косарев А.И. Римское частное право. Учебник. М., Юнити,
10. Памятники римского права: Юлий Павел, Пять книг сентенций
11. Иоффе О.С. Из истории цивилистической мысли (Юриспруденция Древнего
12. Новицкий И.Б. Римское право. Гуманитарное знание. М.,1994.
13. Чезаре Санфилиппо Курс римского частного права. М., 2002
14. Черниловский З.М. Римское частное право. Элементарный курс.
15. Хутыз М.Х. Римское частное право. М., Былина. 1995.
16. У.Ш. Шапақ. Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы.
17. История государства и права зарубежных стран. Под ред.
18. З.М. Черниловский. Всеобщая история государства и права. Учебник.
19. Аннерс Э. История европейского права 397с. М. 1994
20. Соломон П. Хрестоматия по истории государства и
29
