Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды ұйымдастыру және оны жетілдіру бағыттары курстық жұмыс
Жоспар
Кіріспе . . . . . . . . . . . 3
1 бөлім. Айналым қаражатының мәні және оларды тиімді басқаруды ұйымдастыру қажеттілігі . . . . . 6-15
1.1. Кәсіпорынның айналым капиталының ұғымы және ерекшелігі . . . . . . . . . . 6
1.2. Айналым капиталының құрлымы және айналмалылығы . 9
1.3. Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды жетілдіру сұрақтарының ғалымдар мен тәжірибелер мен еңбегінде қарастырады . . . . . . . . . . 13
2 бөлім. Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды ұйымдастыру және оны жетілдіру бағыттары . . . 16-34
2.1. Кәсіпорын қызметін қаржылай талдау . . . . 16
2.2. Ақша қаражаттарын басқару және оның тиімділігі . 20
2.3. Кәсіпорынның материалдық айналым қорларын басқару тиімділігі . . . . . . . . . . . 24
2.4. Дебиторлық борышты басқару және оның тиімділігі . 28
2.5. Айналым қаражатын басқару жолдары . . . . 30
Қорытынды . . . . . . . . . . 35-36
Қолданылған әдебиеттер . . . . . . 37-38
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 37 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
Кіріспе . . . . . . . .
1 бөлім. Айналым қаражатының мәні және оларды тиімді басқаруды
1.1. Кәсіпорынның айналым капиталының ұғымы және ерекшелігі .
1.2. Айналым капиталының құрлымы және айналмалылығы . 9
1.3. Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды жетілдіру сұрақтарының ғалымдар мен
2 бөлім. Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды ұйымдастыру және оны
2.1. Кәсіпорын қызметін қаржылай талдау . . . .
2.2. Ақша қаражаттарын басқару және оның тиімділігі . 20
2.3. Кәсіпорынның материалдық айналым қорларын басқару тиімділігі
2.4. Дебиторлық борышты басқару және оның тиімділігі .
2.5. Айналым қаражатын басқару жолдары . . . .
Қорытынды . . . . . . . .
Қолданылған әдебиеттер . . . . . .
Кіріспе.
Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси функцияларын
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің оның
Мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары арқылы ),
Ішкі ұлттық өнімнің өсумен салыстырғанда мемлекеттің шығыстары көлемінің озыңқы
Экономика дамуының нәтижесінде экономикалық тірліктің күрделенуімен және еңбек
Техника мен технология даму капиталдың үлкен мөлшеріне қажеттілікті
Көрсетілетін қызметтерден болатын пайда экономикалық пайда бағалауға төзбейтін білім
Әрбір кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін оның айналым
Айналым қордың заттық мазмұны – еңбек заттары. Негізгі қордан
Айналым қорларды оңтайлы және үнемді жұмсау – кәсіпорынның
Айналым қорының құрамы, оның құрлымы өндірісті мамандандыруға байланысты.
Кәсіпорындарда айналым қорларды пайдаланудың маңызды экономикалық көрсеткіштері
Нарықтық экономиканың негізгі шегі – кәсіпорындарда айналым қорлардың
1 бөлім. Айналым қаражатының мәні және оларды тиімді басқаруды
1.1. Кәсіпорынның айналым капиталының ұғымы және ерекшелігі
Кәсіпорынның іс - әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт
Капитал айналымының ерекшелігін оның сұранысты анықтауынан көруге болады.
Айналым капиталының сұранысын есептеу үшін 2 әдісті қолдануға болады:
1) Кумулятивті әдіс. Бұл әдіс жалпы кезеңді күндік капиталды
Сұрақ: осы кәсіпорынның айналым капиталындағы сұранымы қандай?
Есеп: Ең алдымен материалдарды алғаннан бастап тауар алушылардан ақша
кезең
Өндірістік материалдар 25 күн
Аяқталмаған өндіріс 20 күн
Дайын өнім 5 күн
Алу есептері 15 күн
Барлығы 65 күн
Жеткізілген тауарлардың төлемінің уақытын ұзартуын есептеген күннен бастап, «капитал
50 + 150 + 80 = 280 мың
Жоғарыда аталған есептерді өткізген соң міндетті айналым капиталы бағасы
2) Таңдаулы әдіс. Бұл әдіс кумулятивті әдістен анығырақ. Мұнда
2-мысал. Келтірілген мысалдан айналым капиталының қажеттілігін анықтаймыз:
Айналым капиталының қажеттігі мына бағалардан құралады:
Материалдар сатып алу = (25-10+20+5+15) * 50 мың тг
Персонал еңбегінің ақысы = (20+5+15) * 150мың тг =
Үстеме шығындар = (25+20+5+15) * 80 мың тг =
Айналым капиталының тауар айналымына 13950 мың тг. кетеді.
Осы мысалдаың нәтижесі бойынша таңдаулы әдістің айналым капиталындағы қажетілігі
Ұзақ және қысқа мерзімді капитал қажеттігі анықталған соң қаржыландырудың
1.2. Айналым капиталының құрлымы және айналмалылығы.
Айналым қаражаттарының құрлымы деп барлық жиынтығындағы олардың
Айналым қаражатының құрамы мен құрлымы
Кәсіпорындарда айналым қаражаттарының құрлымы тұрақсыз және көптеген себептердің
Түрлі салаларда айналым қорларының үлес салмағы кәсіпорындардың өндіріс
Өндіріс тиімділігін арттырудың елеулі резервтері құрамына шикізат пен
Өндірістің нәтижелілігін арттыру жөніндегі шараларды белгілеген кезде
Айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең
Екінші сатыда алынған айналым қорлары өндіріс процесіне тікелей өтіп,
Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары
Ауыспалы айналым қаражаты мына тәсілмен шығады:
А – Қ ... Ө ... Д – А1
Мұнда А – шаруашылық субъектілерін авансылаудағы ақша қаражаттары;
Қ - өндіріс құралы;
Ө - өндіріс;
Д – дайын өнім;
А1 - өнімді сатудан түскен және өзіне
Шаруашылықты жүргізудегі нарықтық жүйе жағдайында кәсіпорын
Айналым қаражаттарының айналымдылығын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштер болады. Олардың ішіндегі
Қ ақ = Өқ / Оқ
Мұндағы, Өқ – белгілі бір кезеңде өткізілген өнімнің
Оқ- сол кзеңдегі айналым қаражатының орташа қалдығы.
Егер де өткізуден алынған түсім бір жылға есептелгенде,
1.3. Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды жетілдіру сұрақтарының ғалымдар мен
Кәсіпорынның айналым қаражаты жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын «қаржылық
Профессор Н.А. Русак «Анализ хозяйственной деятельности в промышленности» еңбегінде
В.М. Радинова мен М.А. Федотова кәсіпорынның айналым қаражаты «қаржы
М.Н. Крейнина, а.И. Ковалев және В.П. Привалов айналым қаражаты
Профессор И.Т. Балабанов өзінің «Анализ и планирование финансов
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және
2 бөлім. Кәсіпорынның айналым қаражатын басқаруды ұйымдастыру және оны
2.1. Кәсіпорын қызметін қаржылай талдау
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
Қаржылық тұрақтылық – бұл әрдайым төлем қабілеттілігін кепілдендіретін
Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығыннан артуының өзіне тән
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы – бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін
Кәсіпорынның осы мерзімге дейінгі уақытты қаржы ресурстарын
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
қаржы – есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрлымын зерттеу;
ағымдағы активтердің айналымдық есебі, оның ішіндегі дебиторлық борыш
баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу
кәсіпорын табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай – ақолардың деңгейінің
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы
жабдықтау, өндіріс және өткізу;
коммерциялық;
өндірістік және қаржылық қызмет.
Кәсіпорынның қаржылық қызметі – бұл оның осы қызмет
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның
2.2. Ақша қаражатын басқару және оның тиімділігі.
Кәсіпорынның ырғақ қызмет етуі үшін ақша қаражаты қозғалысының жылдамдылығының
Мұндай талдаудың әр түрлі тәсілдері бар. Атап айтқанда,
Ақша қаражатының айналым коэффиценті мына формуламен есептеледі:
Кº Д.С. = ДСº/ ДСс
Мұнда: Кº Д.С. – ақша қаражатының айналымдылық коэффиценті;
ДСº - талдау кезеңіндегі ақша қаражатының айналымы;
ДСс – ақша қаражатының орташа қалдығы.
Есептеу үшін ақша қаражатының шоттары бойынша («Касса»,
Мұнда: ДСn – n айының басындағы қалдықтар;
n кезеңіндегі айлар саны.
Ақша қаражатының айналымын есептеу үшін талданып отырған
Ақша қаражатындағы қажеттілік көлемі келесі жағдайларға байланысты:
дебиторлық есеп қалай құрылып, жүргізіледі;
несие пайыздары қалай жүзеге асырылады;
несие берушілермен өзара қарым-қатынас қалай құрылған.
Қарыз қаражаты. Қарыз қаражатының негізгі көзіне мыналар жатады:
Банк көмектері
әртүрлі қор несиелері
облигациялар мен басқа да құнды қағаздарды сатудағы қаражат
кәсіпкерлікті қолдайтын мемлекеттік бағдарламалар.
Тәжірибе бойынша қарыз қаражаты көздері көпшілікте банк көмектері мен
Инвестициялық несие. Несиенің мұндай түрі кәсіпорынның негізгі капиталын қаржыландыру
Лизинг – бұл заңмен бекітілген басты құралдарды пайдалану үшін
Аванс төлемі сияқты алынған заттың жарты төлемін төлеу қажеттігі.
Лизинг келісім-шарты мезгілі жеткенде алынған жабдық жоғары өтемпаздыққа ие
Несие беруден басқа екінші дәрежелі банктер басқа да қаржылық
Факторинг – бұл қарыз өтетуге, тауарды қайта сату мен
Басқаша айтқанда, факторинг дегеніміз, факторингтік компания кәсіпорыннан өз есебіне
Несиені жабудың жолдары:
1. Тең үлеспен жабу. Егер сіз осындай несие алатын
2. Мерзім соңында жабу Мұның басты ерекшелігі несиенің
Аннуитетті несие. Бұл несиенің ерекшелігі несие өтемдері жабу мерзімінде
Меншікті қаражат есебінен банкте арнайы шот ашып, оны
Кәсіпорынның ақша қаражатының іс жүзіндегі қозғалысын ашып
Ақша қаражаты қозғалысының көрсетілген бағыттарын операциялық (ағымдағы), инвестициялық және
2.3. Кәсіпорынның материалдық айналым қорын басқару тиімділігі.
Әуелі кәсіпорын құралғанда айналым қаражаттары жарғылық қордың
Өндірістік бағдарламаның өсу мүмкіндігіне байланысты айналым қаражатына мұқтаждық артады,
Айналым қаражаты ретінде кәсіпорын орнықты пассивтерді пайдаланады. Олар жеке
Орнықты пассивке жататындар:
Жалақы жөнінде ең аз ауыспалы берешек және әлеуметтік сақтандыруға,
Ақы төлеудің мерзім ішіндегі келіп түспегендегі фактурасы
Аванс және өнімге ішінара ақы бойынша тапсырыс берушілерге берешегі;
Салықтардың бірсыпыра түрлері бойынша бюджетке берешегі.
Шағын бизнесті дамыту үшін Қазақстан Республикасының салық режиміне
«Каприз» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінің салық төлеу құрлымын қарастырып
Көрсеткіштер 2002 жыл 2003 жыл
ауытқулар
теңге Жыл соңында % түрінде теңге Жыл соңында %
1.Корпаративті кіріс салығы 10 549 27,8 2 930 20,8
2. Қосымша құнға салық 15 250 40,1 6 487
3.Жер салығы 102 0,3 102 0,7 0
4.Мүлікке салық 1 512 4 1 635 11,6 123
5.Индивидуалды кіріс салығы 5 274 13,9 1 466 10,4
Әлеуметтік салық 5 275 13,9 1 466 10,4 -3
Барлығы 37 962 100 100 100
Сондай ақ, «Каприз» Жауапкершілігі Шекетулі Серіктестігі қоршаған ортаны
Кезең Бюджетке түскен қор
2002 жыл 2003 жыл
1 квартал
2 квартал
3 квартал
4 квартал 300
300
300
360 300
300
300
360
Барлығы 1260 1260
Айналым қаражаттарын қалыптастырудың басқа да көздеріне пайда есебінен
Кәсіпорынның айналым қорларына мұқтажы жыл бойына түпкілікті сақталады.
өндірістің маусымдылығы;
тауар – материалдық құндылықтарды жеткізудің әркелкілігі;
қоймалардағы сатылмаған дайын өнімдердің қорлануы және т.б.
Ақшаның қазіргі және келешектегі құны өзара қайтымды.
Аннуитет дегеніміз тұрақты негізде уақыттың белгілі
Капиталды бюджеттендіру - өтеудің қарастырылған мезгілінде қаражаттарды
2.4. Дебиторлық борышты басқару және оның тиімділігі.
Дебиторлық борыш – сату қызметі есебінде сатып алушыға берілген
Дебиторлық борышпен төлем есептері (кредиторлық борыш) қатар жүреді.
Төлем есептері несие талаптары бойынша, яғни шикізат, метериалдар мен
Маусымдық кәсіпорынның айналым капиталы басқаша негізге есептелу керек –
Дебиторлық борышты айналым коэффиценті арқылы да көрсетуге болады. Ол
Кºд/з =ДN/ Дз
Мұнда: Кºд/з – дебиторлық борыштың айналымдылық коэффиценті;
Дз – дебиторлық борыштың кезеңдегі орташа шамасы.
Дебиторлық борыштың айналымды қкоэффиценті дебиторлық борыштың сапасы
Дебиторлық борыштың айналымдылық коэффицентімен қатар дебиторлық борыштың орташа
Дºд/з = 360/ Кºд/з = Дз*360 / ДN
Мұнда: Дºд/з – дебиторлық борыштың орташа айналым уақыты немесе
Бұл көрсеткіш компанияның қойған шоттарын клиенттердің төлеуге
2.5. Айналым қаражатын басқару жолдары.
Айналым қаражатын басқару көпшілігінде олардың қажеттілігін дұрыс анықтау
«Каприз» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі 1993 жылдың 22 сәуір
Серіктестіктің негізгі мақсаты өнім өндіруде, қызмет көрсетуде қажеттілікті
Серіктестіктің атқаратын қызметі:
Халықтың тұрмыстық қызметі
Құрлыстық, құрылыс – жөндеу және монтаждау жұмысы;
Коммерциялық қызмет;
Транспорттық қызмет;
Халық тұтынатын тауарлар өндіру.
Серіктестік иесінің төмендегілерге құқығы бар:
Серіктестік жұмысына ат салысуға;
Серіктестік қызметі туралы ақпарат алуға;
Бухгалтерлік немесе басқа да документтермен танысуға;
Серіктестік қызметінен пайда алуға;
Серіктестіктен оның ережесіне сай бас тартуға;
Серіктестік ликвидациясы кезінде қалған мүлікті өз иелігіне алуға.
Серіктестіктің жарғылық қоры 300000 (отыз мың) теңгені құрайды.
Серіктестіктің басқару органы болып табылады:
Мекеме, серіктестіктің барлық басқарылуы мен жетекшілігін құрылтайшы
Орындаушы орган – Серіктестік директоры;
Тексеру органы – ревизор.
«Каприз» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап
Көрсеткіштер 2002 жыл 2003 жыл Ауытқулар
Негізгі құрал 243 300 241 178 -2 122
Амортизация 73 000 77 669 4 669
Қалдық құн 170 300 163 509 -6 791
Дебиторлық берешек 125 400 - - - 125 400
Ақша құралы 2 600 25 997 23 397
Жарғылық қор 197 517 197 517 0
Ақшалық төленбеген капитал 30 005 30 005 0
Резервті капитал - - 7 154 7 154
Бөлінбеген табыс 24 100 - - -24 100
Несиелік қарыз 46 678 20 971 -25 707
Таблицаға анықтама берер болсақ, «Каприз» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігінің
2003 жылдың аяғында дебиторлық берешек көрсетілмеген, яғни
Ал ақша құралдары 10 есеге дейін өскен, бұл «Каприз»
Жарғылық қор өзгермеді, 197 517 теңгені құрайды.
Косымша төленбеген капитал да өзеріссіз қалды.
Кәсіпорынның 2002 жылы резервті қор құрмады, ал 2003
Бөлінбеген табыс 2002 жылы 24 100 теңгені құрады.
2003 жылы несиелік қарыз 2002 жылға қарағанда 25
Кәсіпорында айналым қаражатын басқару үшін кәсіпорынның өндіріс жоспары және
Тауар өткізу, қоймадағы дайын өнімдердің қорлануы жөніндегі мәселелерді
Қорытынды.
Курстық жұмысымның соңында қаржыландырудың мүмкін болатын қателіктерін айта кетуді
Жеке капиталдың өте аз бағамы;
Банкке өз уақытында бармағандық;
Инвестицияны қаржыландыру кезінде қысқа мерзімді несиені пайдалану;
Жеткізушілердің ерекше тәуелділігі;
Қаржыландырудың мемлекеттік көздерін қолданбау;
Капитал қажеттілігін жеткізіліксіз жоспарлау;
«проблемасыз және «арзан» несиелерді ойланбай алу.
Сондай – ақ жоғарыда капиталға сұраныс негізіне тоқталған едім,
Негізгі капиталдағы инвестицияның типтік капиталы мыналар:
Жер учаскесін алу және оны игеру;
алаңдары мен ғимарттар салу немесе игеру;
өндірістік және көмекші машиналар, жабдықтар алу;
тазаланған ғимараттар салу;
жобалы-конструкторлы жұмыстар.
Өндірісалды шығындар құрамына өндіру алдында жұмсалған шығындар кіреді. Олар
компания жасаумен байланысты шығындар;
өндіріске дейін жалданған қызметкерлер мен басқару жұмысына төленетін ақы;
арендалық төлемдер;
іссапар және байланыс шығындары;
кеңесшілерге төленетін ақы;
жинақтар мен салықтар;
банк қызметіне кеткен төлемдер;
түрлі қала қызметтерімен келісім үшін шығындар;
байқап көру шикізаты;
кәсіпорынға жатпайтын білім үшін төлем;
өндірісалды маркетингтік ұстам төлемдері.
Ал қысқа мерзімді капитал кәсіпорынды құрғаннан кейінгі қаржыландыруға, кеңейтілген
өндіріс материалдары (көмекші материалдар мен шикізат көзіне назар аудару
а) егер материал жергілікті, яғни жеткілікті мөлшерде тез жеткізілетін
б) егер материал импортталатын болса, жеткізу процедурасына көп уақыт
артық бөлшектер (атық қор мөлшері жергілікті қойылымдар, импорт процедурасы,
аяқталмаған кәсіпорын (аяқталмаған өндірісті жабудағы капитал сұранысын бағалауда әр
Қолданылған әдебиеттер:
Акимова А. К. «Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А.
Государственное сектор экономики Л.И. Якобсон Москва 2000 г.
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
«Как вести свое дело в Казахстане» журналы. Қазақстандық меншік
Кәсіпкерлік қызметтің құқықтық негіздері (сұлбалар мен кестелерде). Кәсіпкердің шағын
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық
Кейлер В.А. « Экономика предприятия» - Москва – 2000
Копайлов И. «Кәсіпорынның өндірістік қорлары»,Алматы – «Қазақстан» - 1973
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім). Түсініктеме. Жауапты ред.
ҚР Бюджет Кодексі. Алматы - 2005 ж.
«Малый бизнес Казахстана» журналы. Алматы - 1998 ж. №
«Малый и средний бизнес Казахстана» журналы. Астана - 2004-2005
Назарбаев Н.Ә. «Қазақтанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» - Алматы – Юристъ
Оспанов М. Т. Проблемы совершенствования системы управления налогами в
Порохов Е.В., Янцен Н.Я., Анисимов В.А., Бабкин С.А. Правовые
3
Айналым қаражаты
Өндірістің айналым қорлары
Айналыс қорлары
Өнді-рістік босал-қы қор-лар
Өндіріс процесінде
Ал-дағы кезең-дегі шығ-ын-дар
Қой- мадағы
дайын өнім-дер
Тауар жөнел-ту және жолдау
Ақша-лай қара-жаттар
Деби-торлық бере-шек
Нормаланатын айналым қаражаты
Есеп ажырасу қаражаты
Банкідегі ағым есеп айырысушоты
Нормаланбайтын айналым қаражаты
Қор қайтарымының өсу факторлары
Техникамен қайта жабдықтаудың, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта құру
Жабдықтардың маусымдық жұмыстарындағы коэффицентінің артуы.
Уақыт пен қуатты пайдалануды жақсарту
Жаңадан қатарға қосылатын қуаттарды игеруді жеделдету
Жаңадан қосылатын кәсіпорындар-
дың қуат өлшемінің құнын азайту
Қол еңбегін машинамен алмастыру
