Жайылым жер ресурстары курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Жайылым жер ресурстарын физикалық – географиялық бағалау
1.1 Жайылым және жер бедері
1.2 Агроклиматы, өсімдік, топырақ жамылғысына және су ресурстарының
жайылымда қамтылу ерекшелігіне сипаттама
2 Жайылым жерлерге экономикалық – географиялық баға беру
2.1 Жайылымды жерлердің әлеуметтік – экономикалық орталықтарға қарасты
орналасуын бағалау
2.2 Қазақстан Республикасы экономикалық облыстарын табиғи аймақтық
жайылымдарға бөліп қарастыру
3 Қазақстан жайылым жер ресурстарының геоэкологиялық мәселелері
3.1 Негізгі геоэкологиялық мәселелер
3.2 Геоэкологиялық мәселелердің шешу жолдарын ұсыну
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 25 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Жайылым жер ресурстарын физикалық – географиялық бағалау
1.1 Жайылым және жер бедері
1.2 Агроклиматы, өсімдік, топырақ жамылғысына және су ресурстарының
жайылымда қамтылу ерекшелігіне сипаттама
2 Жайылым жерлерге экономикалық – географиялық баға беру
2.1 Жайылымды жерлердің әлеуметтік – экономикалық орталықтарға қарасты
орналасуын бағалау
2.2 Қазақстан Республикасы экономикалық облыстарын табиғи аймақтық
жайылымдарға бөліп қарастыру
3 Қазақстан жайылым жер ресурстарының геоэкологиялық мәселелері
3.1 Негізгі геоэкологиялық мәселелер
3.2 Геоэкологиялық мәселелердің шешу жолдарын ұсыну
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптық маңыздылығына негіздеме. Жайылым – мал еркін жайылып, бағылатын
Жумыстың өзектілігі. Табиғи жайылым – Қазақстанның ұлттық байлығы. Осы
Бүгінгі таңда республика аумағындағы 187 миллион гектар көлемді алып
қалпына келетін азықтық ресурстары 1,2 млрд. АҚШ долларымен бағаланады
Республика бойынша шөлді және шөлейтті жайылымдар 122,6 млн гектарды
Ғылыми жаңалығы - жайылымдық жерлерге экономикалық – географиялық баға
Барлық республика жерлерінің 70 пайызын жайылымдар құрайды, сондықтан мұндағы
Жұмыстың басты мақсаты болып, Қазақстан Республикасының жайылымдық жер ресурсына
Жұмыстың негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
1. Қазақстан Республикасының жайылымдық жер үлесі;
2. Қазақстан Республикасының дүние жүзіндегі жайылымдық алатын үлесі, орнына,
3. жайылым үлесіндегі Қазақстанға физикалық – географиялық тұрғыда сипаттама
4. жалпы жайылымдық жер бедері, агроклиматы, өсімдік және топырақ
жамылғысы, су ресурстары жайылымда қамтылу ерекшелігіне тоқталу;
5. жайылым жеріне экономикалық – географиялық сипаттама беру;
6. Қазақстанның бес экономикалық аудандарын бір – бірімен салыстыру;
7. қосымша материалдар ретінде диаграммалар мен схемалар, карта қолдану;
8. Қазақстан Республикасы экономикалық облыстарын табиғи аймақтық
жайылымға бөліп қарастыру;
9. геоэкологиялық мәселелері;
10. геоэкологиялық мәселелерін шешу жолдарына сипаттама беру;
1 Жайылым жер ресурстарын физикалық – географиялық бағалау
1.1 Жайылым және жер бедері
2008 жылдың берілген деректер бойынша Қазақстанда 183702,8 мың т
1-кесте
2008 жылдың жайылымдардың облыстар бойынша бөлінуі, мың га.
№ Облыстар Жері Жайылымдар
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15 Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Батыс Қазақстан
Жамбыл
Қарағанды
Қызылорда
Қостанай
Маңғыстау
Оңтүстік Қазақстан
Павлодар
Солтүстік Қазақстан
Шығыс Қазақстан
Барлығы 14620,7
29137,4
22394,7
11113,5
136524
11937,1
35649,9
19600,1
24035,9
16564,2
11725,8
12470,5
9804,3
28346,8
261053,3 6880,7
24652,9
14698,0
9007,6
10108,8
8285,9
31104,1
12072,2
11832,1
12690,7
9107,2
8157,8
3531,9
19948,7
182078,6
Қазақстанның кең аумағы (2,7 млн ш. ш.) сан алуан:
Республика жерінің батысын Каспий теңізі мен Каспий маңы ойпаттары
Шығысы мен оңтүстік – шығысында Алтайдың, Жоңғар Алатауының және
Жайылым – мал еркін жайылып, бағылатын жер алқабы. Табиғи
Бөлінген жайылымды түгел пайдаланғаннан кейін, малдың шөбі өскен бірінші
Бүгінгі таңда республика аумағындағы 187 миллион гектар көлемді алып
сарапшыларының деректеріне сүйенсек, жайылымдардың жыл сайынғы қайта қалпына келетін
Табиғи жайылым – Қазақстанның ұлттық байлығы. Осы жайылымдық жерлерден
1.2 Агроклиматы, өсімдік, топырақ жамылғысына және су ресурстарының
жайылымда қамтылу ерекшелігіне сипаттама
Агроклиматтық баға беру. Жер бедерінің ауа райының түзілуі мен
Республиканың солтүстігінде жыл бойы күн сәулесінің ұзақтығы 2000 сағат,
Қазақстан климатының қалыптасуына Атлант мұхитынан, Арктикадан, Сібірден, Иран және
Атланттық теңіздік ылғалды ауа әдетте жауын – шашын әкеледі
Сібірден келетін континенталды ауа қозғалысының әсері көбінесе қыста желтоқсаннан
Иран мен Орта Азияның оңтүстік бөліктерінен қуаңшылығы және ыстығымен
Қазақстанның оңтүстік облыстарына басым әсер етіп, қыста қардың қалың
жаууы мен жылылық әкелсе, ал жазда қызудың күрт жоғарылауын
Ауа желісінің келуіне биік таулы сілемдер әсер етеді. Қазақтанның
Қазақстанның барлық барлық жерінде қатты жел тұратыны белгілі. Қыста,
Қазақстан үшін ауа қызуының ауытқу күші айтарлықтай суық және
Қазақстанда атмосфералық жауын – шашынның түсуі жеткіліксіз. Солтүстігінде жауын
Қазақстанда, оның таулы бөліктерін ескермегенде, жыл бойына түсетін жауын
Қазақстанның солтүстігінде қыс қазан – қараша айларында түсіп, бес
Қазақстанның өсімдіктері аймақтар бойынша таралады. Ылғалдылығы молырақ солтүстікте орманды
Топырақ жамылғысының алалығы мен жер бедері әр түрлілігі әрбір
Қазақстанның бүгінгі өсімдіктер әлемінде жоғарыдағы өсімдіктердің 4750-
ден аса түрлері бар. Солардың ішінде
жартылай бұталардың - 433, біржылдық шөптердің -
шөптердің 2598 түрі бар.
Қазақстанның негізгі жер беті табиғи көріністер пішінін далалармен шөлдер
Қазақстан бойынша Шығыс Қазақстан, ВНИИЗХ көлтабан, СибНИИСХОЗ 189, Далалық
Таралау. (ломкоколосник (волоснец) ситниковый). Psathyrostachys juncea (Elymus junceus) (Fisch.~
Олардың тұқым себілетін алаңы қазір 60 мың гектарға жетті.
Кәдімгі тарғақшөп. (ежа сборная). Dactylis glomerata L. Көпжылдық бұталы
Кәдімгі тарғақшөп пішені – барлық малға жақсы азық болады.
Шалғындық атқонақ. (тимофеевка луговая). Phleum pretense L. Көпжылдық
борпылдақ бұталы, биік бойлы астықтұқымдас. Далалыққа енгізілгеніне 300 жыл
Субетеге. (овсяница луговая). Festuka patensis Huds. Бұл өзінен көбейетін
Субетеге аязға және қуаңшылыққа төзімді өсімдік, тарғақшөп едәуір төзімді,
Қазақстанда бұл өсімдік солтүстік пен оңтүстік аудандарында суармалы жайылымдар
Жатаған бидайық. (пырейник шероховатостебельный, пырей бескорневищный). Elymus trachycaulus (Link)
Жатаған бидайық бұрынғы КСРО – ның табиғи жайылымдықтарында көп
Жайылымдарда масақтану кезінде жақсы желінеді. Республикада аудандастырылған сорттары Қарабалықтық
Республикада өзен аңғарлары мен көлтабандықта, көбіне шалғындықтарда егіп өсіру
Құмдық эспарцет. (песчаный эспарцент). Onobrychis arenaria (Kit.) D. C.
Құмдық эспарцет жабайы түрінде Тянь – Шанның тау баурайлары
таралған. Ауыспалы егісте егіп өсіру үшін, сол сияқты далалық
аудандарда екпе шабындықтар құруға пайдалануға болады. Ең жақсысы оны
шөлейтте еркекшөппен, таулы шалғындықтарында шалғындық артқонақпен араласып сепкен дұрыс.
Жайылымдыққа пайдалануда көпжылдық емес, дегенмен малдың ішін
кептірмейді. Бедегеге қарағанда, далалық пен шөлейтті аудандарда оның өнімділігі
Қазақстанның шөлді, шөлейтті және далалық құрғақ аймақтарда жаздық –
Изен барлық мал үшін өте бағалы, ал қойлар үшін
Күйреуік сораң. (солянка восточная, корявая, кейреук). Salsola orientals S.
Республиканың солтүстік пен оңтүстік шөлдерінде себілетін жаздық – күздік
Бұл бағалы азықтық өсімдік, күздік – қыстық жайылым құру
жайылымдардың құрғақ салмағының өнімі гектарына 25 центнерге жетеді.
Суармалы жайылымда оттылық негізінен тез өсетін биік астық тұқымдастардан
2 Жайылым жерлерге экономикалық – географиялық баға беру
2.1 Жайылымды жерлердің әлеуметтік – экономикалық
орталықтарға қарасты орналасуын бағалау
Бүгінгі таңда республика аумағындағы 187 миллион гектар көлемді алып
Жайылым көлемі жағынан Қазақстан дүние жүзінде бесінші орын алады.
Республиканың әралуан аймақтарында жүргізілген ғылыми - зерттеулер соңғы жылдары
Барлық 5 миллион гектар шалғындықтың 2,3 млн. гектары суармалы
Жемшөптік дақылдар өсірілетін егістік көлемі 2378,5 мың гектарды құрайды.
ғана айналып отыр.
Жем - шөп базасының аталған жағдайында қарқынды өсіп келе
Қазақ мал шаруашылығы және жем-шөп өндірісі ғылыми - зерттеу
Республикамыздың жайылымдық мал шаруашылығында шешімін таппай отырған мәселелердің бірі
Шалғындық жем-шөп ресурстары бірінші кезекте көлтабандар, жайылма, таулық және
айқындады. Суармалы шалғындықта ең тиімді агротәсіл 1 гектарға 60
әсерлі зат есебінен минералды азот тыңайтқыштарын енгізу болып табылады.
Мал азығы дақылдары өсірілетін егіс көлемі айтарлықтай қысқарды. Көп
Қазіргі кезде жердің үкімет белгілеген екі бағасы бар. Біріншісі
Қазақстанда 180 миллион гектар шамасында шабындықты жайылымдық жерлер бар.
2.2 Қазақстан Республикасы экономикалық облыстарын табиғи аймақтық
жайылымдарға бөліп қарастыру
Қазақстанның табиғи аудандастырылудың ғылыми еңбектері әр түрлі ыңғайымен бөлуді
Академик Б. А. Быков (1974) Қазақстанның жерлерін ботаникалық –
Аймақтың аудандастыруында жайылымдық бапты есеке ала отырып үйренуге, біздің
Ормады далалы аймақ. Солтүстік Қазақстан облысы, Қостанай және Солтүстік
Орманды далалы аймақтың далалық кеңістігі қазіргі кезде барлығы дерлік
Айымақтың солтүстік бөлігіндегі сақталып қалған далалардың шалғындық учаскелерінде астықтұқымдасты
(лабазнык), қозықұлақ, шатырақты.
Өсімдіктердің топырақ бетін жабу жобасы 100 пайызға дейін, оттылықтың
Бұндай далалардың тәуір учаскелері жыл сайын шауып алынады, сапасы
Жайылымды арамшөп басудан және өнімділігі кемімеуінен қорғау үшін жайылым
Шөлейтті аймақ. Бұл далалық және шөлді аймақтар арасындағы өтпелі
Бұған Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Ақмола, Қарағанды және қазіргі
Далалықтың шөлденген түрлері жердің 60 – 70 пайызын және
Орташа есеппен 200 – 250 мм жауын – шашын
Жер қыртысының бедері жалпы далалық аймаққа ұқсас: батыс бөлігі
Шөлді аймақтағы жауын – шашын мөлшері көп жағдайда 150
Шөлдік аймақтың барлық кең аумағы түгелдей азықтыққа пайдаланылатын табиғи
Шөлдер шаруашылықтың мал шаруашылығына бағытталған аймағы болып
саналады, мұнда қой, түйе, жылқы, ал өзен алқабында ірі
Мал шаруашылығын дамытуға әсер ететін шөлді аймақтың ең басты
Шөлді аймақтың сазды жазықтықтардың өсімдіктері мұндай далалық аймақтан күрт
Бетпақ дала шөлінің негізгі жайылым түрлерінің өнім түсімін суреттей
көктем
Жусанды – баялышты
Күйреуікті – жусанды
Қара жусанды – көкпекті
Бұйырғынды
Баялышты
З. В. Кубанская (1956) Бетпақдала жайылымдарының орташа өнімі құрғақ
күзде пайдаланған дұрыс [1, 467 б.].
Табиғи жағдайлардың ерекшеліктері республиканың бұл бөлігіндегі шаруашылық бағыттарын
Алтайдың мал азықтық жерлері өнімділігі мен құнарлылығы бойынша Қазақстандағы
Аласа таулы бөліктердің ұсақ тастанған және қуаттылығы аз дамыған
жаюға өсімдіктің тіршілік кезеңінің кез келген уақытында пайдалануға болады.
Биік таулы субальпілік жайылымдар астықтұқымдастар мен аралас шөптік құрамда
Биік таулы жайылымдардың бәрі көрпекөктігінің жоғарлығы және мал аяғын
және одан да жоғары болуы мүмкін.
Батыс Тянь – Шанның жақын жайылымдарына өте көп салмақ
көптеген учаскелері армшөптенген және оларда желінетін өсімдіктер түсімі төмендеген.
Аласа қыратты – Боролдай мен Қаратаудағы бидайықты – аралас
көктемдік – күздік.
Батыс Тянь – Шанда пішендікке өзен аңғарлары бойындағы аздаған
3 Қазақстан жайылым жер ресурстарының геоэкологиялық мәселелері
3.1 Негізгі геоэкологиялық мәселелер
Бірінші кезекте су қорларының маңы, қой қорлары, ауылдар мен
Экологиялық жүйелердегі шөлдік және шөлейттік жайылымдарды қорғап, мал басының
Топырақтың жаппай деградацияға ұшырауы аймақтың жайылымдық жерлерін тиімсіз пайдалануға
Орталық Қазақстан жер ресурстарының қазіргі жағдайына техногенді бұзылулар, өндірістік
Жайылымдық жерлердің шөлдену қарқыны. Қазіргі әлемдік жақандану мәселесі –
Қазақстан – тұйық континентальды мемлекет, Евразия материгінің орталығында орналасқан.
XIX ғ. Ортасында интенсивті тау – кен өндіру және
1954 – 1966 ж.ж. 20 млн. га дала зонасын
3. 2 Геоэкологиялықмәселелердің шешу жолдарын ұсыну
Жайылымдарды жақсарту мәселесін біржақты қарауға болмайды.
Бұны білеміз шешудің ар жағында көптеген қауіптер жатыр. Міне,
Тұрақты табиғи жағдайлардың нақты бір учаскесінде жиналған жартылай бұталар
пайдалануға болады деген пікір бар. Бұл дұрыс емес. Әрбір
Қазақстанда жайылымды пайдалану мен жақсартудың және оларды игерудің негізгі
Қорытынды
Жайылым – мал еркін жайылып, бағылатын жер алқабы. Табиғи
Бөлінген жайылымды түгел пайдаланғаннан кейін, малдың шөбі өскен бірінші
Қазақстанның географиялық жағдайына байланысты жайылымның таралуы, оның ерекшелігі, мән
Бүгінгі таңда республика аумағындағы 187 миллион гектар көлемді алып
Жайылым жер бедерін физикалық – географиялық, әлеуметтік – экономикалық
Өсімдік жамылғысына жайылымдық өсімдік түрлерін, олардың маңыздылығы, оттылығы, қоршаған
Жайылымдық жерлерге экономикалық – географиялық баға беруде мен бес
Қазақстан Республикасының жайылым жер ресурстарының геоэкологиялық
мәселелері, оның қазіргі жағдайы, жақандық мәселесін шешу жолдарына тоқталу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Асанов Қ. Ә. Жайылым және экология. –
2 Тереханов А. Ә. Қазақстанның оңтүстік шығыс табиғи жайылымды
3 Кенже Л. С. Сеяние пастбища в
сухостепной зоне себеро – востока Казахстана. – Алматы: Наука,
4 Талжанов С. А. Әртүрлі қоғамдық жүйе жағдайы
ресурстарын мал шаруашылығының жайылымы ретінде пайдаланылатын
экономикалық географиялық тұрғыдан таңдау. 2000. – 14 б.
5 Зыков Ю. Д. Мал азығын өндіру. –
6 Жамбакин Ж. А. Пастбища Казахстана. – Алматы:
7 Өрісбаев Қ. Ауыл шаруашылығының басты мәселелері. Атамекен, 2003.
8 Тореханов А. А. Лугопастбища. – Алматы: Ғылым,
9 Тореханов А. А. Природные и сеяные пастбища
Ғылым, 2006. – 200 с.
10 Постоялков К. Д. Луга и пастбища Казахстана. –
11 Тереханов А. Ә. Табиғи жайылымды тиімді пайдалану
12 Ибрагимов Т. С. Влияние антропогенных факторов на пастбищную
пастительность юго – востока Қызылкума. – Алматы: Наука, 2006.
13 Есперова Б. Ж. Проблемы и пути рационального
пастбищных ресурсов Северо–Западной провинци. –Алматы: Наука, 2008. – 45
14 Нечаева Н.Т. Динамика пастбищной растительности Каракумов под
влиянием метеорологических условий. - Ашхабад, 1966. - 33 с.
15 Рахимбекова А. К. Панцирные клещи субалпийских пастбищу
части Зайлинского Алатау. – Алматы: Наука, 1997. – 215
16 Талжанов С.А. Кеңес үкіметі тұсындағы ауыл шаруашылық жер
ресурстарында болған табиғи-экологиялық өзгерістер // ҚарМУ хабаршысы. Биология-география-медицина
17 Медеубеков Қ.У., Сарбасов Т.И. Қазақстанның қой шаруашылығы. –
Алматы: Қайнар, 1984. - 320 б.
18 Усен К. Оценка устойчивости экосистем. – Алматы:
19 Біріккен Ұлттар Ұйымының жердің құмдануына қарсы күрес жөніндегі
конвенциясы. – Алматы: Ғалым, 1996. – 60 б.
20 Талжанов С.А. Ауыл шаруашылық жер ресурстарында болатын табиғи-
медицина сериясы. - 2003. -№3 (2). – 52-54
21 Жанбаев, К. Б. Кормовая продуктивность пастбищ Мойынкумов
зависимости от способа исползования. – Алматы: Наука, 2008 –
22 Жамбакин Ж.А., Улучшение сенокосов и пастбищ Казахстана. -
Қайнар, 1972. – 19-29 с.
Қосымша 1
Қазақстан Респубикасының экономикалық аудандарында жайылым жер үлесі
Облыстар Жайылымдар
Солтүстік Қазақстан
Батыс Қазақстан
Орталық Қазақстан
Шығыс Қазақстан
Оңтүстік Қазақстан 3531,9
10108,8
31104,1
19948,7
9107,2
1 – сурет. Қазақстандағы жайылымдық жерлер картасы [29, 50
8
