Ауыр металдардың астық тұқымдас өсімдіктердің өніп-өсуіне әсері курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ
1. АУЫР МЕТАЛДАР, ОЛАРДЫҢ ӨСІМДІКТЕРГЕ
ӘСЕРІ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ.................................................................................
1.1 Ауыр металдарға жалпы сипаттама...........................................................
1.2 Ауыр металдардың өсімдіктерге ену жолдары........................................
1.3 Ауыр металдардың өсімдіктерге сіңірілу және жинақталу
процестеріне тамыр клетка қабығының атқаратын рөлі.........................
1.4 Ауыр металдардың (Cu, Cd, Zn, Pb) өсімдіктерге
тигізетін улы әсері......................................................................................
2. Ауыр металдардың кейбір табиғи астық
тұқымдас өсімдіктердің дәнінің өнуіне әсері......................
3. Ауыр металдардың кейбір табиғи астық
тұқымдас өсімдіктердің құрғақ биомасса
жинауына әсері........................................................................................
4. Кейбір табиғи астық тұқымдас ө
сімдіктердің жекеленген мүшелерінде
ауыр металдардың таралу ерекшеліктері................................
5. ҚОРТЫНДЫ..................................................................................................
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 35 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Ауыр металдардың
астық тұқымдас өсімдіктердің
өніп-өсуіне әсері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. АУЫР МЕТАЛДАР, ОЛАРДЫҢ ӨСІМДІКТЕРГЕ
ӘСЕРІ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ.................................................................................
1.1 Ауыр металдарға жалпы сипаттама...........................................................
1.2 Ауыр металдардың өсімдіктерге ену жолдары........................................
1.3 Ауыр металдардың өсімдіктерге сіңірілу және жинақталу
процестеріне тамыр клетка қабығының атқаратын рөлі.........................
1.4 Ауыр металдардың (Cu, Cd, Zn, Pb)
тигізетін улы әсері......................................................................................
2. Ауыр металдардың кейбір табиғи астық
тұқымдас өсімдіктердің дәнінің өнуіне әсері......................
3. Ауыр металдардың кейбір табиғи астық
тұқымдас өсімдіктердің құрғақ биомасса
жинауына әсері........................................................................................
4. Кейбір табиғи астық тұқымдас ө
сімдіктердің жекеленген мүшелерінде
ауыр металдардың таралу ерекшеліктері................................
5. ҚОРТЫНДЫ..................................................................................................
КІРІСПЕ
ХХ ғасырдың басында, ғылым мен техниканың дамуы өндіріс
Қазіргі кездегі дүние жүзі ғалымдарының басты мәселелердің бірі-пестицидтерден
Овчаренко М. М. (1995) мәліметтері бойынша жоғарыда келтірілген
Ауыр металдармен ауаның, судың және топырақтың ластануы Қазақстанның
Осыған байланысты қоршаған ортаны қорғау мамандардың алдына қойылып
Әртүрлі жолдармен ауаға тараған ауыр металдардың шаң түріндегі
Ғылыми деректерге сай, трофикалық байланыстар арқылы
Осындай жолмен түскен ауыр металл иондары адам ағзасында
Сондықтан қоршаған ортаны ауыр металл иондарынан тазарту және
Ластанған қоршаған ортаны қайта қалпына келтірудің физикалық, химиялық
Қоршаған ортаны қайта қалпына келтіру, әсіресе топырақты ауыр
Осындай бағыттағы ізденістер индустриялы өркендеген мемлекеттерде кеңінен
1. АУЫР МЕТАЛДАР, ОЛАРДЫҢ ӨСІМДІКТЕРГЕ ӘСЕРІ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ
Ауыр металдарға жалпы сипаттама
Жалпы ауыр металл дегеніміз, салыстырмалы атомдық салмағы 40-тан,
Класс
1
2
3
Г. И. Оксенгендлер (1991) мәліметтері бойынша кадмий және
Ауыр металдар арасында “улы” сөзінің түсінігі тек ауыр
1. Өте улы 1 мг/л-ден төмен концентрациясында Ag,
2. Орташа улы 1 мг/л-ден 100 мг/л аралықтағы
3. Улы әсері төмен 100 мг/л Ca, Mg,
1 Кесте-Өсімдіктер тіршілігіне ауыр металдардың әсер ету концентрациясы
Элементтер Тапшы Қалыпты Жоғары
Co -- 0,002-1 15-20
Cu 2-5 5-10 20-100
Mn 15-25 20-300 300-500
Ni -- 0,1-5 10-100
Pb -- 5-10 30-300
Ti -- -- 50-200
V -- 0,2-1,5 5-10
Zn 10-20 27-150 100-400
Cd -- 0,05-0,2 5-30
Ауыр металдардың басқа ластаушылардан мынандай ерекшеліктері бар:
-ауыр металдар арнайы ластаушы заттар тобына жатпайды, себебі
-ауыр металдарға “өзін-өзі” тазарту ұғымы қолданылмайды, яғни олар
Ауыр металдардың өсімдіктерге ену жолдары
Атмосфераға таралған ауыр металдарды өсімдіктер жапырағы арқылы қабылдаса,
Ауыр металдардың өсімдіктерге сіңірілуін тамыр мен жапырақ арасындағы
Ауыр металдардың тамыр арқылы өсімдіктерге сіңірілуі олардың топырақтағы
Химиялық элементтердің тамырмен сіңірілуінде ортадағы концентрациясына байланысты өзара
Иондар антагонизмі макроэлементтер (Ca, Mg, K, P) мен
Барлық ауыр металдар органикалық қышқылдарда, пигменттерде, липидтерде Ca
1.3 Ауыр металдардың өсімдіктерге сіңірілу және жинақталу процестеріне
Қоршаған ортадағы ауыр металдардың жоғары концентрациясы өсімдік тамырының
Ауыр металдардың клетка қабығымен байланысы біртекті емес. Бұршақ,
D. T. Clarcson және І. B. Hanson (1980)
Клетка қабығының функционалдық топтарымен ауыр металдар арасындағы өзара
Сонымен қатар, кейбір зерттеушілердің алған нәтижелері бойынша металдардың
Қазіргі кезде өсімдік тамырының клетка қабығына сіңірілген ауыр
Көптеген ізденістер нәтижелері және олардың авторларының тұжырымдары бойынша
1) Бос карбоксил топтар мен макромолекулалардың металл тұздары
2) Катиондармен ОН--топтары арасындағы байланыс (бұл процесс өздігінен
3) Координациялық байланыстардың түзілуі (алюминий мен клетка қабығының
Полисахаридтердің алюминиймен жоғары қабілетті байланысы туралы мәліметті W.
Металдар клетка қабығының катион алмастырушы бөлігімен өте берік
Әртүрлі әдістердің көмегімен анықталғандай (жарық және электронды микроскоп,
Көптеген зерттеушілердің тұжырымдары бойынша ауыр металдар өсімдік клетка
Клетка қабығы ауыр металдардың шоғырланатын негізгі көзі, ол
Көптеген авторлар төзімді өсімдіктердің тамырының клетка қабығы ауыр
Сонымен қатар Turner R. G. және Marshall C.
Ауыр металдардың өсімдік тамырының клетка қабығында шоғырлануы және
Өсімдіктердің бір ауыр металға төзімділігі басқа металдарға
Ауыр металдардың (Cu, Cd, Zn, Pb) өсімдіктерге
Ауыр металдардың топырақта көп мөлшерде болуы оларға сезімтал
Ауыр металдардың өсімдіктерге әсерінің алғашқы және жалпы белгілері-өсімдіктің
Ауыр металл әсерінен алдымен тамырдың меристема аймағы, содан
Кадмий. Ауыр металдардың ішінде ең улы және қоршаған
Кадмийдің айтарлықтай бөлігі топыраққа және суға жауын-шашын арқылы
Бұл элемент тірі ағзаларға қауіптілігі жағынан бірінші класқа
Кадмийдің басқа ауыр металдармен салыстырғанда өсімдік тіршілігіне қажеттілігі
Кадмийдің өсімдіктердегі улы әсерінің алғашқы белгілері болып: өсімдіктің
Cd-дің өсімдіктерге сіңірілуі. Өсімдікке кадмийдің сіңірілуіне топырақ ертіндісінің
Өсімдіктердің табиғи жағдайда кадмийді сіңіруі әртүрлі. Оларды үш
Cd-дің өсімдіктерде таралуы. Кадмий өсімдіктерде жалпы мынандай ретпен
Техногенді ластанған аудандардағы өсімдіктер мен өсімдік өнімдерінде кадмийдің
Зерттеушілердің мәліметтері бойынша кадмийдің топырақ-өсімдік арасындағы таралуы көптеген
Кадмийді қорғасынмен салыстырғанда топырақ-өсімдік жүйесінде қасиетінің өзгеше екендігі
Cd-дің өсімдіктерге әсері. Бұршақ өсімдігімен жүргізілген тәжірибеде қоректік
С. Атабаева мен әріптестерінің ізденіс жұмысында бидай өсімдігінде
Арпа өсімдігінің жас өскіні кадмийді жақсы жинақтайды. Ал
Cd-дің физиологиялық және биохимиялық процестерге әсері. Кадмий өсімдіктердің
Мыс. Мыс-өсімдік тіршілігінде ауыстырылмайтын микроэлементтер қатарына жатса, оның
Өсімдіктердің белсенді өсіп-даму кезеңі мысқа өте сезімтал келеді.
Мыстың әсерінен өсімдік жапырағының паренхима клеткалары үлкейіп саны
Мыстың улы концентрациясы жоғары және төменгі сатыдағы өсімдіктердің
Мыс фотосинтезге әсер ететін концентрациядан төмен мөлшерінің өзінде
Мыстың өзіндік физиологиялық рөлі кіші диометрлігі, жоғары атомдық
Мыс металдар арасында ионды формасымен (Cu+2 – Cu+)
Мысқа төзімділігі немесе сезімталдылығы бойынша өсімдіктерде бір тұқымдасқа
Қорғасын.
Қоршаған ортадағы қорғасынның жоғары концентрациясы ауыр металдар арасында
Өсімдік түрлеріне байланысты қорғасынның топырақтағы 100-500 мг/кг концентрациясы
Негізінде қорғасынның басқа элементтермен салыстырғында топырақтағы жылжымалы формасы
Мырыш және кадмиймен салыстырғанда қорғасын өсімдіктердің жер
Ауыр металдардың өсімдік мүшелерінде шоғырлануы олардың өсімдік бойымен
Қорғасынның жоғары концентрациясы өсімдіктерге басқа катиондар (Ca, Mg,
Қорғасын өсімдіктің тамырының клетка қабығындағы көлденең, ұзын тізбекті
Қорғасын негізінде өсімдіктердің тамыр клеткасында көп жинақталады. Қорғасынның
Мырыш. Ауыр металдар арасында қоршаған ортаны ластаушы бірден-бір
Мырыштың қоршаған ортадағы немесе топырақтағы қалыпты мөлшері -
Мырыштың қоршаған ортадағы жоғары концентрациясы барлық тірі ағзаларға
Мырыштың жоғары концентрацияларына өсімдіктер әрқилы сезінеді. Мысалы, Н.
2. Ауыр металдардың кейбір табиғи астық
Қоршаған ортаға ауыр металдардың таралуы барлық тірі ағзалардың
Дегенмен, ауыр металдардың өсімдік дәнінің өнуіне әсері өсімдік
Мысалы, мыс төменгі (3,2 мг/кг) концентрацияда астық тұқымдас
Алынған нәтижелерге зер салсақ қоректік ортадағы мыстың улы
Өсімдіктердің ауыр металдарға төзімділігі, өсімдіктерге әсер ететін жоғары
Дәл осындай концентрацияда берілген бірақ, өсімдік тіршілігінде маңызды
Мысалы, астық тұқымдас өсімдіктердің дәнінің өнуі төменгі концентрациясында
Өсімдіктер тіршілігіне қажетті бірақ, қоректік ортадағы концентрациясы жоғарылағанда
Яғни, мырыштың тәжірибеге алынған концентрациясының бәрі (100-200 мг/кг)
Ауыр металдар арасында қорғасын дәннің өнуіне ең улы
Қорыта келгенде, ауыр металдар тәжірибеге ілінген өсімдіктер дәнінің
Жоғарыда келтірілген сипаттамаға сай өсімдіктер арасында астық тұқымдас
Өскіннің қалыптасуы дәннің өну қарқынына тәуелді екенін ескерсек,
3. Ауыр металдардың кейбір табиғи астық тұқымдас өсімдіктердің
Көптеген зерттеушілердің мәліметтеріне қарағанда ауыр металдардың әсерінен тамырдың
Ауыр металдар өсімдіктердің жер үсті мүшелерінің де өсуін
Келтірілген мәліметтерді ескере отырып ауыр металдардың әртүрлі концентрацияларының
Жалпы алып қарағанда мыстың әсеріне тәжірибедегі өсімдіктердің биомасса
Қорыта келгенде, тәжірибедегі өсімдіктердің биомасса жинау қарқыны мыстың
Ауыр металдардың өсімдіктерге улы әсері олардың концентрациясына байланысты
Жұмыс барысында белгілі болғандай, қорғасын өсімдіктердің дәнінің өнуіне
Қорыта келгенде, ауыр металдар өсімдіктердің биомасса жинақтауына кері
Өсімдіктердің жекеленген мүшелерінің биомасса жинақтауы олардың қоректік ортадағы
4. Кейбір табиғи астық тұқымдас өсімдіктердің жекеленген мүшелерінде
Ауыр металдардың өсімдіктердің жекеленген мүшелеріне жинақталуы өсімдіктің түріне,
Өсімдіктердің мұндай ерекшеленуі олардың қоректік ортадағы ауыр металдарды
Мыстың таралуы. Мыст өсімдік мүшелерінде жинақталуы олардың түр
Сонымен, тәжірибедегі нәтижелерге көз жіберсек, мыстың сабақ және
Мырыштың таралуы. Ауыр металдар арасында мырыш элементінің басқа
Тәжірибедегі өсімдіктер арасында асқабақ тұқымдас өсімдіктері алынған концентрацияларға
Ал астық тұқымдас өсімдігінің тамыр жүйесі сақтала отырып
Қорғасынның таралуы. Жоғары концентрацияда өсімдіктерге улы әсер ететін
Өсімдіктердің ауыр металдарды сіңіруі және оларға төзімділігі әртүрлі
Өткен ғасырдың 80-інші жылдарында көптеген зеттеушілердің көрсетулері бойынша
Қорытынды
Қоршаған ортаны өсімдіктер көмегімен қайта қалпына келтіру (фиторемедиация)
Мысалы, Семей қаласының өндірістік орындарына жақын маңдағы топырақ
Осыған байланысты техногенді ластанған аймақтардағы топырақты гипераккумулятор-өсімдіктер көмегімен
Жоғарыда жасалған жұмыста елімізде кең таралған табиғи астық
Мырыштың тәжірибедегі концентрациялары өсімдіктерге өте улы әсер етті.
Зерттеулер нәтижелерін жинақтай келе мынадай қорытындылар жасауға болады:
Ауыр металдардың әртүрлі концентрацияларының астық тұқымдас өсімдіктерге әсерін
1. Ауыр металдар өсімдіктер дәнінің өнуіне, өскіндерінің қалыптасуына,
2. Астық тұқымдас өсімдіктер түрлерінің төзімділігі, немесе сезімталдылығы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Овчаренко М. М. Тяжелые металы в системе
2. Алексеева Ю. В. Тяжелые металлы в почвах
3. Солдат И. Е., Нетребенко Н. Н., Шептухова
4. Кабата-Пендиас, Пендиас Х. Микроэлементы в почвах и
5. Орлов Д. С., Малинина М. С., Мотузова
6. Рудакова Э. И., Каракас К. Д., Сидоршина
7. Ильин В. Б., Гармаш Г. А., Гармаш
8. Скрипиченко И.И., Золотарев Б.Н. Оценка токсического действия
9. Кіршібаев Е. А., Атабаева С. Д., Сәрсенбаев
10. Кіршібаев Е. А., Сәрсенбаев Б. Ә., Сапахова
11. Кіршібаев Е. А., Сәрсенбаев Б. Ә., Ауыр
12. Серегин И. В., Иванов В. Б. Физиологические
13. Атабаева С. Д., Сарсенбаев Б. А., Киршибаев
14. Сарсенбаев Б. А., Атабаева С. Д., Киршибаев
15.Авдеева Н.В., Матвеев Н.М., Прохорова Н.В. Особенности накопления
16. Постников Д. А., Прохин Л. В. Аккумуляция
6
