TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ 3

І ТАРАУ. ЖАСТАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ 6

1.1. Жастар – әлеуметтік-демографияльқ топ 6

1.2. Әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық негіздері 11

1.3. Әлеуметтік жұмыс саласында тәжірибе мен әлеуметтік жобалауды ұйымдастыру әдістемесі 14

ІІ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН ЖАСТАРЫНЫҢ БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ 19

2.1. Қазақстандағы жастардың бүгінгі жай-күйі 19

2.2. Өтпелі кезеңдегі жастардың саяси-әлеуметтік және мәдени құндылықтарының өзгеру барысы 29

2.4. Жастарды жұмыспен қамту проблемаларын шешу жолдары мен механизмдері 41

ҚОРЫТЫНДЫ 45

СІЛТЕМЕЛЕР 49

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 50

ҚОСЫМШАЛАР 52

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Социология

-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ



МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

І ТАРАУ. ЖАСТАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Жастар – әлеуметтік-демографияльқ топ 6

1.2. Әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық негіздері 11
1.3. Әлеуметтік жұмыс саласында тәжірибе мен әлеуметтік жобалауды
ІІ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН ЖАСТАРЫНЫҢ БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ 19
2.1. Қазақстандағы жастардың бүгінгі жай-күйі 19

2.2. Өтпелі кезеңдегі жастардың саяси-әлеуметтік және мәдени құндылықтарының
2.4. Жастарды жұмыспен қамту проблемаларын шешу жолдары мен
ҚОРЫТЫНДЫ 45

СІЛТЕМЕЛЕР 49

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 50

ҚОСЫМШАЛАР 52

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының жеке ел
Дегенмен, ел дамуы тек оның экономикалық жетістіктерімен айқындалады
Осы орайда, тығырықтан шығынсыз шығудың көзін табуда болашақ
Тарихи тәжірибе көрсеткендей, шынайы патриотизм мемлекеттің әлеуметтік құрылымының
Соңғы кезде жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізуде мемлекет тарапынан
Олай дейтініміз, бүгінгі күні қоғамның, әсіресе жастармен әлеуметтік
Еліміздің болашағын ойлағанда ең алдымен есімізге жастар мәселесі,
Қазақстанда жастар үшін әлеуметтік қызмет 1980 жылдары құрыла
Дегенмен, ақпараттандыру және құжаттамалық орталықтар, бас бостандығынан айырылған
Бұл ретте жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориясы мен
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу тақырыбы
Әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық және методологиялық мәселелері Гуслякова
Тақырыптың мақсаты отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі жетекші
– қойылған мақсатты барынша ашып көрсету, жұмыс тәжірибесін
– әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық және методологиялық негіздеріне
– Қазақстан жастарының бүгіні мен болашағына ой жүгіртіп,
– жастардың еңбек нарығындағы жағдайына талдау жасап, оларды
– жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологияларын қарастыру.

Зерттеу жұмысының хронологиялық межесі. ХХ ғасырдың 90 жылдарынан
Курстық жұмыстың методологиялық және әдістемелік негізі. Зерттеу методологиясы
Нақты деректерді зерделеу ғылыми зерттеуде талдау және жинақтау,
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
І ТАРАУ. ЖАСТАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1.1. Жастар – әлеуметтік-демографияльқ топ

Жастардың соцологиялық теориясында «ұрпақ», «жас ерекшелік табы», «жастық
Сөйтіп, зерттеуші И.Конн «ұрпақ» терминінің көпмағыналығына назар аударады
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардың

жиынтығын ұрпақ деп санайды.

Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ
Тарихшылар мен социологтар ұрпақты ата-анасы мен олардың балаларының
Ұрпақ ұғымы кіретін символдық мағына бар. Онда өмірлік
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар,
13 пен 18 жыл аралығыңдағы жас «жасөспірім шақ»
18 және 24 жыл арасындағы жаста жастардың отбасылық,
Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі болады.
Социолог В.Н. Боряз «толығу» шегі жастық шақ деп
Көптеген социологтар адам жасы тек «есептегіш», өмір сүрген

жылдың көрсеткіші ретінде ғана қаралуы мүмкін еместігі туралы

көзқарасты жақтайды. Оның жеке адамның даму процесінің

динамикасын зерттеуде елеулі мәні бар. Әлеуметтік құрам,

қажеттілік пен мүдде, мақсаттар мен өмір сүру жоспарлары,
әрекеттің нәтижелері мен перспективалар әрбір алдыңғы кезеңде

дайындалады. Сондықтан зерттеушілер жеке тұлғаны бүкіл өмір

бойындағы тұтастықта зерттеуді ұсынады.

Мәселе, әдетте, адам ең жоғарғы жетістіктерге ересек шағында
Адам жасының қоғамдық функциялармен байланыс идеясы ғылымда бірнеше
Аналогия үшін ІПопенгауэр мифологиядағы құдайлардың аттарына сүйенді. Алғашқы
Шопенгауэр өмірдің бірінші жартысының сипаты бақытқа ұмтылудың қанағаттаңдырылмауымен
Шопенгауэр аса маңызды кезең ретінде жастық шаққа ерекше
Қазіргі қоғам жүз, екі жүз жыл бұрынғыдай жастарға,
Жоғарыда айтып өткеніміздей, жастардың жартысынан азы ғана жұмыспен
Жастардың әлеуметтік және экономикалық жағдайының

нашарлауы олардың әлеуметтік өмірдегі қылмыстық ұяларға одан

әрі тартылуынъң басты себебі болуы мүмкін.

Проблеманы зерттеушілер 1990 жылдан бастап қылмысекрлер қатарьның жасарғанын
Жасөспірімдердің делинквенттік мінез-құлқы «ересек» қылмыстық мінез-құлықтың заңдылықтарына сәйкес
Өзінің мінез-құлқына осылайша қарау біршама дәрежеде заңдық практиканың
«Жастар таңдауы» ұйымының тең төрайымы А.Хаматдинованың айтуынша, қазіргі
«Жастар таңдауы» ұйымы жас отбасыларға жеңілдетілген несие беру
«Қазақстан ипотекалық компаниясы» ЖАҚ төрағасының орынбасары Нұрлан Тоқабаевтың
Бұл ретте жастардың әлеуметтік мәселелерін шешуде әртүрлі бағдарламалар
Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу үшін жағдайлар жасау.

Жастардың экономикалық дамуы, еңбек және жұмыспен қамту саласында
Өңірлерде жастар саясатын іске асыру.

Білім және ғылым саласында жастардың құқықтары мен мүдделерін
Жастар мен жастар саясатын ақпараттық қамтамасыз ету.

Жас таланттарды дамыту мен қолдау.

Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

Жастар қоғамдық бірлестіктерінің қызметі үшін жағдайлар жасау.

Халықаралық жастар ынтымақтастығын дамыту.

Қазақстандық жастардың азаматтылығы мен патриотизмін дамыту.

Мемлекеттік жастар саясатының нормативтік-құқықтық базасын дамыту.

Бағдалама республика жастарында мемлекеттің қоғамдық-саяси, әлеуметтік және экономикалық
Бағдарламаның іске асыру тетігі Бағдарламаның іс-шаралар жоспарында көрсетілген
1.2. Әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық негіздері

Әлеуметтік жұмыс қоғамдық құбылыс, белгілі бір қоғамдық институт
Шетелдік ғылыми дәстүрде әлеуметтік жұмысты теориялық тұрғыдан зерттеудің
Бұл ретте бір бірімен әлеуметтік жұмыс туралы ғылымдағы
Ғылыми әдебиеттерге жүргізілген зерттеулер әлеуметтік жұмысты ғылыми пайымдау
90-жылдардың басында ғылыми әдебиетте әлеуметтік жұмысты теориялық негіздеудің
Әлеуметтік жұмысқа қатысты ғылыми білімді құрудағы әйгілі теориялық
1) әлеуметтік жұмыстың психологиялық-бағдарлы теориясы;

2) әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік-бағдарлы теориясы;

3) психологиялық-әлеуметтік (социопсихологиялық) немесе жан-жақты, пәнаралық бағдарлы әлеуметтік
Осы тараушада біз жоғарыда аталған әлеуметтік жұмыстың қазіргі
Психологиялық-бағдарлы теория

Әлеуметтік жұмысты қазіргі заманғы қалпында теориялық пайымдау ретінде
Алайда әлеуметтік жұмыстың психодинамикалық үлгісі негізінде ықпал ету
а) әлеуметтік қызметкер клиентпен қарым-қатынаста тек психологиялық құрылым
б) әлеуметтік қызметкердің клиентке ықпал етуі оның әлеуметтік-экономикалық
в) психодинамикалық теория мұқтаждарға, жекелеген адамдарға нақты көмек
г) әлеуметтік жұмыстың психодинамикалық моделі әдетте, клиентке қатысты
Бұл ретте әлеуметтік қызметкер өзінің де психологиялық ерекшеліктерін
Әлеуметтік жұмысты психодинамикалық жүргізу контексінде психоәлеуметтік ықпал ету
1) клиенттің проблемасын зерттеу; 2) клиенттің әлеуметтік жағдайы
Осындай тәсілдің құндылығы қазіргі заманғы адам мен қоғамның
Әлеуметтік-бағдарлы теория

Әлеуметтік жұмыс теориясының бірқатар әлеуметтік-бағдарлы үлгілеріне көшелік. Олардың
70-жылдары бұл тәсіл әлеуметтік жұмысты талдауды шетелдік ғалымдар
Осы түсініктің аясында адамдарға мынадай үш түрлі жүйе
Осы контексте әлеуметтік қызметкердің міндеті екі топқа дифференцияцияланады:
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыста жүйелер теориясын қолданудың дәстүрлі
Әлеуметтік проблемалар (кедейшілік, табиғаттың ластануы, қанау және т.б.)
Әлеуметтік-бағдарлы моделдің әлеуметтік жұмысты теориялық негіздеуші басым факторларына
Әлеуметтік-бағдарлы модель 70-80-жылдарда жан-жақты өрістеді. 90-жылдардың басында барынша
Әлеуметтік-бағдарлы модель ішінде басқасынан гөрі шешуші және экологиялық
1.3. Әлеуметтік жұмыс саласында тәжірибе мен әлеуметтік жобалауды
Қазақстан қоғамында реформалардың жүруі, әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың жаңа
Елімізде ХХ ғасырдың 80-жылдарына дейін әлеуметтік жұмыс саласында
– Қазақстанда әлеуметтік қызмет мекемелері 80-жылдарға дейін болған
– әлеуметтік қызмет көрсететін мекемелер 80-жылдары бой көрсете
– Қазақстанда әлеуметтік жұмыстың жекелеген формалары мен бағыттары
Осы айтылған пікірлер шындыққа сәйкес келеді деп санаймыз.
Оның үстіне совет заманында жолға қойылған әртүрлі әлеуметтік
Қазақстанда әлеуметтік жұмыс кәсіпқой қызмет ретінде қажеттілікке айналды.
Ғылыми әдебиетте «қызмет» термині кең мағынаға ие. Мысалы,
Сол секілді ғылыми әдебиетте «мінез-құлық», «жай-күйі» деген терминдер
Егер біз осы негіздемені әлеуметтік кеңістікке қосатын болсақ,
Әлеуметтік жұмыстың басты мақсатына мыналарды жатқызуға болады:

а) жастардың дербестік дәрежесін, яғни өз проблемаларын өзі
ә) жастардың өз мүмкіндіктерін барынша ашуына және олардың
б) жастардың қоғамда адаптациясы немесе реадаптациясы;

в) жастардың дене кемістіктеріне, көңіл-күйінің күйзелісіне қарамастан, өзін
г) мұның түпкі мақсаты жастардың әлеуметтік қызметкердің көмегіне
Әлеуметтік жұмыс қоғамда кәсіпқой және кәсіпқой емес деңгейде
ХХ ғасырдың 80-жылдары көптеген елде кәсіпқой емес көмектің
Кез келген елдің даму тарихында осы немесе басқа
Қазақстанда әлеуметтік жұмыстың кәсіпқой қызмет ретінде (батыстық түсінік
Сол секілді әлеуметтік жұмысты ұйымдастыруда белгілі бір әлеуметтік
Бұл ретте бір жағынан, жеке тұлғалық деңгейде әлеуметтік
Еуропаның көпшілік елінде Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әлеуметтік
Қазіргі кезде әлемде әлеуметтік жұмыстың қоғамдағы ролі мен
Шет елдерде әлеуметтік жұмыстың негізіне мынадай қарым-қатынас жатады:
Қазіргі кезде Қазақстан қоғамы үшін, оның экономикалық, саяси
Осы тұрғыдан алғанда, қызмет ретінде әлеуметтік жұмысқа жүйелік
Кез келген әлеуметтік қызмет (оның ішінде әлеуметтік жұмыс)
Әлеуметтік жұмыстың әрбір түрі үшін қойылатын талаптар да
Бұл жағдайда құралдар ретінде әлеуметтік институттар, әлеуметтік жұмысты
Осыған байланысты әлеуметтік қызметтерге типология жасауға, практикалық әлеуметтік
● клиенттің проблемасымен жұмыс жүргізу;

● басқа қызметтермен, мекемелермен, ұйымдармен жұмыс жүргізу. Осы
Екінші жағдайда, бір жағынан, басқа қызметтермен, ассоциациялармен өзара
а) халыққа әлеуметтік көмек көрсету қызметі, оның мақсатының
б) әлеуметтік реабилитация қызметі, оның мақсаты қиын ахуалға
в) отбасына әртүрлі көмек көрсету қызметтері:

отбасылық кеңес беру;

танысу қызметі;

ағарту және өзін өзі білім алу қызметі;

сексология кабинеттері;

педиатрия кабинеттері;

педагогикалық кеңес беру және басқалары.

Мына негіздемелерге төмендегідей қызметтер саласы жатады:

а) әлеуметтік-тұрмыстық көмек қызметі, оның мақсаты жалғыз басты
б) отбасылық көңіл көтеру қызметі, оның мақсаты отбасылық
Біздіңше, әлеуметтік жұмысты аймақтық, муниципалды деңгейде ұйымдастыру моделі
ІІ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН ЖАСТАРЫНЫҢ БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ

2.1. Қазақстандағы жастардың бүгінгі жай-күйі

Тарихтың «тар жол, тайғақ кешу» жолдарында ұлттың өзін-өзі
Саяси тұрғыдан алғанда, Қазақстан жастарының бүгінгі демографиялық жағдайы
Жалпы, әлеуметтік-саяси ахуалды талдау көбінесе билік субъектілерінің бағалы
Мұндай жағдайда жастар мен билік арасындағы қарым-қатынастың дұрыс
Мәселен, зерттеулер көрсеткендей қазіргі кезде Қазақстан жастары үшін
Жастар мен билік арасындағы қарым-қатынас деңгейін анықтайтын факторлардың
Жастардың саяси мәртебесі олардың саяси күш ретінде қалыптасу,
Қазіргі еліміздегі тәжірибе көрсетіп отырғандай, бүгінгі таңда
Бұған қарамастан еліміздегі жастар демократиялық қоғам принциптерін қолдана
Айталық, 1999 жылы Қазақстан Республикасының Президентін сайлау кезіндегі
Алайда, осы 2004 жылғы күзде өткен парламенттік сайлауда
Өкілеттік билік органдарының сайлауына деген қызығушылықтың жоғалуы көбінесе
Оның үстіне депутаттықа үміткер кандидаттардың бағдарламалары да айтарлықтай
Жалпы, саяси жүйені трансформациялау, азаматтық, демократиялық қоғам белгілерінің
Осындай жағдайда жас ұрпақтың негізгі бөлігі еліміздегі саясатқа
Алайда, елімізде болып жатқан процестер мен оқиғаларға жастардың
Мысалы, социологиялық сауалнамалардың нәтижелері көрсеткендей, Қазақстандағы жас азаматтардың
Бұл қалыптасқан жағдайда жастардың басым бөлігі барынша ынтымақты
Жастардың жаппай саяси шеруге шығу акциясы экономикалық, еңбек
Сонымен, социологиялық зерттеулердің нәтижелері көрсеткендей, Қазақстан жастарының саяси
Сонымен жоғарыда келтірілген зерттеулерді қорытындылай келе, Қазақстан жастарының
Алайда, бұл мәселенің толық шешімі табылды деген сөз
Сонымен бірге, жастарымыздың құқықтық сана-сезімінің төмендігі өздерінің құқықтарын
Жастарды құқықтық тұрғыда қорғау мәселесі де бірқатар шешілген
2001 жылдың қыркүйек айында Ақтау қаласында Қазақстан жастарының
Осы бағытта Қазақстан Республикасының үкіметінің N 155 жарлығымен
Бүгінде қоғам әлеуметтік поляризацияны, саралау процесін басынан кешіруде.
Жастар әртүрлі қауымдастықтың әлеуметтік белгілеріне ие бола отырып,
Қоғамдағы бастапқы процестер жастар қозғалысы мен жастар ұйымының
Жастардың құқығының сақталуы мен әлеуметтік тұрғыдан қамтамасыз етуіне
Әрқилы тарихи кезеңдерде, кез келген мемлекетте қоғамды «нарықтық»
Еліміздегі жастар өз мәселелерін басқалардан көбірек білетіндіктен, оны
Сонымен қатар, жастардан «патриот бол», «өз еліңді сүй»
Соңғы соцологиялық зерттеулерге қарағанда қалалық жастардың саны біршама
Ауыл жастарының қалалық жерлерге қоныс аудару тенденциясы әлі
Бірақ, бұл еліміздің ішкі миграцияның біржола тұрақтануы деген
Қалай десек те, дәл қазір жастарды жұмыспен қамтудың
Халықты жұмыспен қамту бағытында жергілікті әкімшіліктің қасында жастарға
Нарықтық қатынастарға көшкен еліміздің экономикасында айтарлықтай болған өзгерістер
Дегенмен де демократиялық құндылықтарды алдыға қойып азаматтық қоғам
Жастар арасында көбінесе демократиялық бағдар бой көтерген. Жастардың
Мысалы, түрлі зертеулердің нәтижелеріне қарасақ, жастар еліміздегі реформаларды
Осындай жастар арасындағы жұмыссыздықты азайтуда, жаңа жұмыс орындарын
Қазақстан Республикасының өмір сүру деңгейі халықтың кірісімен, орташа
Тағы бір қуантарлық жай - жастарымыздың еліміздің басқару
Дегенмен, бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдық жерлерде мәдени
Оның үстіне, кейінгі уақытта қазақи менталитетке сай емес,
Келесі мәселе – бүгінгі жастарымыздың рухани көңіл-күйіне тікелей
Әңгімені алыстан бастар болсақ, кейінгі уақытта жастар арасында
Қазіргі таңда қоғамымызға дендеп енген ғасыр дерті адамзаттың
Сонымен бірге, жастардың толыққанды дамуына әлі де салауатты
Естеріңізде болса, Қазақстанда есірткі заттарын пайдалану салдарынан СПИД-ті
Жалпы жастардың денсаулығының нашарлауына ең бірінші экологиялық жағдай,
Бүгінгі жастарымыздың денсаулығына кері әсерін тигізіп отырған ғаламдық
Жалпы бүгінгі таңда қоғамымызды алаңдатып отырған мәселелер жеткілікті,
Жалпы наркоманияның етек жаюы барша адамзатқа, оның денсаулығына,
Демек, мемлекетіміздің жас буын өкілдерінің физикалық және интеллектуалды
Еліміздің ірі қалаларында әртүрлі демалыс орындары, түнгі клубтар,
Мәселен, осындай проблемаларды шешу үшін заңдық нормалармен анықталған,
2.2. Өтпелі кезеңдегі жастардың саяси-әлеуметтік және мәдени құндылықтарының
Қандай мемлекет болмасын өзінің даму барысында басынан бірқатар
Міне, дәл осылай Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан
Өз кезегінде соңғы он төрт жылда Қазақстан Республикасының
Бүгінгі жас буынның бағыт-бағдары ертеңгі мемлекеттігіміздің кепілі
Осы орайда Қазақстан жастары жайында қазіргі қоғамда бірқатар
Осындай еліміздің баянды болашағы үшін өмірлік маңызы бар
Әрине, бұл бағытта осы уақытқа дейін мемлекет тарапынан
Алайда, жастардың бүгінгі таңда қоғамымыздағы ең ірі әлеуметтік-демографиялық
Жастар әлеуметтік-демографиялық топ ретінде өзіндік ерекшеліктерге ие. Бұл
Демек, демократияның Қазақстандағы ертеңгі күні бүгінгі жастардың, ал
Оның үстіне мәселенің қиындығы белгілі бір бағдарламалар немесе
Демократиялық ашық қоғам құруға дайын болмаған қоғамда саяси
Әрине, осындай жағымсыз ішкі факторлардың өршіп тұрған шағында
Қазақстан жастарының саяси мәдениетін трансформациялау – қиын
Бұл туралы отандық зерттеушілер де айтып жүр. Мысалы,
Ал өз кезегінде отандық саясаттанушы Е.С.Шәуеновтің еңбегінде
Жалпы ересектерге қарағанда жастар демократиялық дағдыларды тез қабылдауға
Қазақстан үшін өтпелі кезеңнің келеңсіз жақтарымен қатар, оңды
Мысал ретінде жастардың саяси санасы мен мәдениетінің өзгеру
Соңғы он төрт жылғы отан тарихында ауыз толтырып
Өткен жылдарда жүргізілген социологиялық зерттеулер нәтижелеріне қарағанда жас
Мәселен, елімізде өткен сайлау науқандарына көз жүгіртер болсақ
Алайда, бұл жастар арасында толыққанды демократиялық саяси мәдениет
Қалай десек те, өтпелі кезең заңдылықтары қоғамдық-саяси ортада
Соңғы он бес жылдың ішінде кеңес дәуірінен кейінгі
Жалпы алғанда, жастар проблемасын зерттеуші А.Шайкенов атап көрсеткендей,
Жастардың қоғамдық ұйымдар жұмысына қатысуы міндетті емес, сондықтан
Мұндай жағдайда, мемлекет жастарға еркін әрекет ету мүмкіндігін
Жалпы, қалыптасқан пікірлер бойынша қазіргі уақыттағы жастар ұйымын
Қоғамның әр саласының өз бетінше даму жолына түскен
Сонымен, республика жастарының саясатқа деген қатынасына талдау жасай
Яғни, бұл көрсеткіштер жастардың кейбір жағдайда жеке проблемаларына,
Дегенмен, жастардың негізгі бөлігінің саясатқа деген қызығушылық белгілерінің
Бұл жерде еліміздегі саяси партиялардың ішіндегі жастар қанатының
Қазақстанның еңбек нарығындағы жастардың жағдайын талдау қажеттілігі екі
Осы жұмыста біз 16-29 жас аралығындағы жастардың еңбек
Жасөспірім топты (18 жасқа дейінгі жастар) негізінен орта
Қазіргі кездегі жасөспірімдерді жұмысқа тарту жағдайлары алаңдаушылық туғызады.
18-24 жас аралығындағы жастарға студенттер мен негізгі кәсіптік
25-29 жастағылар негізінен кәсіби таңдау жасай алады, белгілі
Еңбек нарығындағы маңызды көрсеткіштерге жұмыссыздық деңгейі, еңбек нарығының
Біздің статистика көп жағдайда еңбек нарығындағы жсатардың жай-күйін
Зерттеулер көрсеткендей, жастардың 50% мемлекеттік кәсіпорындарда жұмыс істейді,
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша 2002
1-кесте

1995-2001 жылдары халықтың жалпы санындағы жастардың үлесі

1995 1996 1997
Жастар

% 24,7 24,7
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі, 2002ж.

Жастардың ауылдық жерден ағылуы проблемасы сақталып отыр. Статистика
Жастар урбанизация процестеріне қатысатын халықтың аса белсенді санатында
Жұмыс іздеуден туындаған жастардың ішкі көші-қоны масштабтары
Отбасы құру проблемаларын көрсететін және жас отбасыларын
Сонымен бірге, тіркелген некелер санының қысқаруына қарай келеңсіз
Нәтижесінде халықтың туу деңгейі төмендеуі мүмкін, өйткені ажырасулардың
Осыған байланысты, жас отбасылық жұптардың арасында ажырасудың
- жас отбасыларды мақсатты мемлекеттік қолдаудың болмауы;

- отбасын материалдық қамтамасыз етудің және еңбекке орналастырудың
- тұрғын үйдің болмауы.

Практика көрсеткендей, дәл осы жас адамдар үшін
Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігі жүргізген
Қазіргі уақытта жастардың жалпы санынан шамамен 15%-ының ғана
Жастар халықтың тұрғын үймен ең аз қамтылған
Жоғарыда көрсетілген келеңсіз үрдістердің сақталуы, көптеген жас отбасылардың
Қазіргі әлеуметтік-демографиялық жағдай және қоғамдық қатынастар жүйесіндегі жастардың
Жастардың дамуындағы неғұрлым көкейкесті мәселелердің арасынан жастарды еңбекпен
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша 2002
2 кесте. Экономика саласында еңбекпен қамтылған жастардың саны
№ Экономикада қамтылған, оның ішінде: Қамтылған халықтың ішіндегі
15-24 жас
адам Қамтылған халықтың пайызға шаққанда адам Қамтылған халықтың
1. Барлығы: 908519 14,19 787003 12,29 6402993

2. Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы
3. өнеркәсіп 62503 8,08 88566 11,45 773546

4. Тау-кен 14144 8,01 21339 12,12 176627

5. Өңдеу 37091 8,54 51532 11,86 434571

6. Электроэнергия, газ және су өндіру және бөлу
7. Құрылыс 35499 12,46 28663 10,06 284935

8. Сауда, автомобиль күнделікті бұйымдар мен жеке пайдаланыстағы
9. Қонақ үйлер мен мейрамханалар 15597 22,51 11971
10. Көлік және байланыс 30014 6,77 48087 10,84
11. Қаржылық қызмет 8751 14,39 10758 17,69 60797

12. Жылжымайтын мүлікпен, жалға берумен айналысу және тұтынушыларға
13040 120,67 10806 100,00 10806

13. Мемлекеттік басқару 25450 8,79 47363 16,35 289652

14. Білім беру 52932 8,93 72776 12,28 592414

15. Коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызмет көрсету 22519
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі

Еңбек нарығындағы қатал бәсекелестік жағдай жастардың алдына үнемі
Әлеуметтік қорғаудың белсенді нысаны қандай да бір мамандық
Тұтастай алғанда ресми көрсеткіштер жастар арасындағы жұмыссыздықтың жоғары
Жастар жұмыс тәжірибесінің және арнайы дайындықтарының жоқтығынан, жұмыс
Жұмыс іздеуде өтініш білдірген жұмыссыз жастардың құрамы бойынша
Еңбек нарығындағы қазіргі ахуал жұмыс күшінің экономиканың
Осылайша, еңбек жолына түскен жастар халықтың аса еліктегіш
Жастардың өз әлеуметтік-экономикалық қабілетін іске асыруына ықпал етуші
2.4. Жастарды жұмыспен қамту проблемаларын шешу жолдары мен
Әлеуметтік саланың салалық органдары жастардың қалыптасуы мен дамуына
Жастарды жұмыспен қамту мәселесін шешуде олардың біліктілігін арттыру,
Елімізде білімнің заңдылық және нормативтік құқықтық базасын жетілдіруде
2005-2010 жылдар аралығында Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың
2004 жылы 12 қазанда білім және ғылым қызметкерлерінің
Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 19 наурыздағы Жолдауында бала-бақшалар
Жалпы білім беру саласында білім беру қызметінің жалпы
Білімді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы бойынша жалпы орта білім
Тәжірибелі жұмыс кадрларының қажеттілігі кәсіптік мектеп бітірушілерінің қызметке
Білікті жұмысшы кадрларды дайындаудың жоғары деңгейін қамтамасыз етудегі
Кадрлармен қамтамасыз ету мақсатында 2003-2015 жылдарда Қазақстан дамуының
Жоғары білім беру саласында шектеулі бағыттағы мамандықтар дайындаудан
Жоғары білімді мамандар дайындауға мемлекеттік тапсырыс берудің жаңа
Президенттің тапсырмасына сәйкес, 2005 жылдан бастап, мемлекеттік білім
Білім беруді дамыту Мемлекеттік бағдарламасында әлем халықтарының дәстүрі
Биылдан (2005) бастап, 3000 қазақстандық азамат жыл сайын
Жоғары оқу орындарындағы жастар ісі жөніндегі комитеттерді белсендендіру
Ғылым саласында Министрлік ғылыммен әлеуметтік-экономикалық және индустриалды-инновациялық дамытуды
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне Білім беруді
Жастардың жағдайы мен дамуының тұрақтылығын арттырушы перспективті бағыттар
Жастарды жұмыспен қамту мынаны көздейді:

● жастар үшін жаңа жұмыс орындарын ашатын кәсіпорындар
● тұрақты жұмыс орындарын қалыптастыру;

● жасөспірімдер мен жастардың қайталама еңбек нарығын ұйымдастыру
● жастарды жұмыспен қамтуда (бірінші кезекте – жасөспірімдерді)
Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың ерекшелігін ескерсек, жасөспірімдерді жұмыспен қамтудың үш
Сонымен, жастар еңбек нарығындағы ең әлсіз топ. Жасөспірімдер
- жастар мен әйелдерді жұмыспен қамтуға болатын шағын
- жұмыс берушіні жұмысқа жастарды қабылдауын жүктейтін талаптары
- жасөспірімдердің уақытша жұмыспен қамтылуын ұйымдастырудың тиімді және
- жастар саясатын мен бағдарламасын жүзеге асыруға бөлінетін
ҚОРЫТЫНДЫ

Тоталитарлық жүйенің «қылышынан қан тамып» тұрған заманда жастармен
Сондықтан демократиялық ашық қоғам құруға бет алған бүгінгі
Өткен жылдары жиналған тәжірибе көрсеткендей, отансүйгіштік, ұлтжандылық феномені,
Әрине, қазіргі Қазақстан қоғамы көп ұлтты, көп дінді,
Бұл сезім, өз кезегінде, біздің республикамызда жаңа азаматтық
Сонымен мәселені жан-жақты қарастыру нәтижесінде мынадай қорытындыны алға
Сол сияқты жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізуде отандық ерекшеліктерге
Жастар саясатының басты басымдылықтарын іске асыру үшін келесі
● жастар потратизмінде жастардың қоғами және рухани дамуын
● жастардың еңбек, білім және денсаулығын сақтау саласында
● жастардың әлеуметтік–экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жағдайлар жасау;

● жастардың рухани және материалдық дамуы үшін жағдайлар
● жастар қоғамдағы инициативаларын ынталандыру және қолдау;

● Қазақстан жастарын халықаралық мәдени, экономикалық, ғылыми және
Жалпы ойды қорытындылай келгенде қазіргі жастар саясаты мен
1. Әлеуметтік-экономикалық күйзелісті бастан кешіріп отырған қоғам өміріне
2. Қоғамдағы жасөспірімнің өзін-өзі дамыту мен өсіп-өркендеуін қалай
Алдағы уақытта жоғары оқу орындарындағы жастар ісі жөніндегі
Қазіргі таңда Қазақстан жастарының 15 проценті ғана тұрғын
"Жастар таңдауы" ұйымы жас отбасыларға жеңілдетілген несие беру
"Қазақстан ипотекалық компаниясы" ЖАҚ төрағасының орынбасары Нұрлан Тоқабаевтың
Сонымен, жастарды жұмыспен, тұрғын үймен қамту да шешімін
Жастарды жұмыспен қамту мәселесін шешуде олардың біліктілігін арттыру,
Бұл ретте жастардың әлеуметтік мәселелерін шешуде әртүрлі бағдарламалар
1) Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу үшін жағдайлар жасау.

2) Жастардың экономикалық дамуы, еңбек және жұмыспен қамту
3) Өңірлерде жастар саясатын іске асыру.

4) Білім және ғылым саласында жастардың құқықтары мен
5) Жастар мен жастар саясатын ақпараттық қамтамасыз ету.

6) Жас таланттарды дамыту мен қолдау.

7) Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

8) Жастар қоғамдық бірлестіктерінің қызметі үшін жағдайлар жасау.

9) Халықаралық жастар ынтымақтастығын дамыту.

10) Қазақстандық жастардың азаматтылығы мен патриотизмін дамыту.

11) Мемлекеттік жастар саясатының нормативтік-құқықтық базасын дамыту.

Бағдалама республика жастарында мемлекеттің қоғамдық-саяси, әлеуметтік және экономикалық
СІЛТЕМЕЛЕР

1. Kazakhstan today, 2005, наурыз

2. Theories of social casework / Ed. R.
3. Поддерживающие системы и взаимопомощь: Полидисциплинарные исследования /
4. Боханов А.И. Коллекционеры и меценаты в России.
5. Фрейд З. По ту сторону принципа удовольствия.
6. Рамон Ш., Шанин Т. Милосердие и умение:
7. Калибеков Д. Современные проблемы молодежи. /«Вопросы экономики»,
8. Ешпанова Д. Д., Нысанбаев А. Н. Социальный
9. «Грядет ли светлое будущее?» /«Казахстанская правда», 1999,
10. Кебина Н.А. Молодое поколение Казахстана: сегодня и
11. Концепция государственной социальной службы помощи населению: Семье
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Аитов Н.А. Основы социологии. Алматы, 1997.

2. Алещенков С.В., Луков В.А. Государственная молодежная политика:
3. Аңдрущенко В.П., Горлач Н.И. Социология: наука об
Харьков, 1996.

4. Баркер Р. Словарь социальной работы. М., 1994.

5. Блашенкова О.Н., Ковальчук А.С. Труд молодёжи: права
6. Бондарь Ш. Социальная работа и молодежные организации:
7. Горбачев А., Омаргазин Р. Евразийская культура —
понимает молодежь. Мысль. 1997. № 12.

8. Григорьев, Л.Г. Гуслякова, В.А. Ельчанинов. Социология. -
9. «Грядет ли светлое будущее?» /«Казахстанская правда», 1999,
10. Гуслякова Л.Г. Введение в теорию социальной работы.
11. Гуслякова Л.Г., Холостова Е.И. Основы теории социальной
12. Джаманбалаева Ш.Е. Особенности социализации подрастающего поколения//Казахстанское общество
13. Ешпанова Д. Д., Нысанбаев А. Н. Социальный
14. Зайнышев И.Г. Теоретико-методологические основы социальной работы //
15. Западные молодежные субкультуры 80-х годов: Научно-аналитический обзор.
16. Интелектуальная культура специалиста. Новосибирск, 1993.

17. Калибеков Д. Современные проблемы молодежи. /«Вопросы экономики»,
18. Кебина Н.А. Молодое поколение Казахстана: сегодня и
19. Ковалева А.И., Луков В.А. Социология молодежи: Теоретические
20. Колков В.В., Колков С.В., Шахина Н.А. Государственная
21. Концепция государственной социальной службы помощи населению: Семье
22. Лукашева Е.А. Право, мораль, личность. М., 1986.

23. Молодёжь планеты: глобальная ситуация в 90-х годах,
24. Молодёжь России и Европа. Молодёжная программа Европейского
25. Основы социальной работы: Учебник / Отв. ред.
26. Основы социальной работы. М., 1997.

27. Руслан ЕРБОЛҰЛЫ. Жастарға аты бар, заты
28. Саппс М., Уэллс К. Опыт социальной работы.
29. Социальные ресурсы и социальная политика / Под
30. Социология молодежи: Учебник. /Под ред. Проф. В.Т.
Лещинская Г. Молодежный рынок труда. /Экономист, № 8,
31. Социальная работа с молодёжью (Сборник нормативных правовых
32. Социально-молодёжная работа: зарубежный опыт: Учеб.-метод. пособие /
33. Социальная работа. / Под. ред. В.И. Курбатова.
34. Социальная работа: инновационные и компаративные исследования. М.,
35. Теория и методология социальной работы: Учебное пособие
36. Теория социальной работы / Под. ред. Е.И,
37. Теория и практика социальной работы: отечественный и
38. Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы,
39. Тощенко Ж.Т. Социология, Общий курс. М., 1994.
40. Филипов Р.П. Социология образования. М. 1980.

41. Филипов Р.П. Школа и социальные развитие общества.

М., 1990.

42. Фирсов М.В. Теоретические основы социальной работы. М.,
43. Фирсов М.В., Студенова Е.Г. Теория социальной работы.
44. Фролов Н.В. Наука в стратегии развития. М.
45. Ярская В.Н. Философия социальной работы: вопросы преподавания
46. http://www.perspect.kz/

47. www.youth.kz

48. www.almaty.kz

ҚОСЫМШАЛАР

ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері

Табыстарды бөлудің әркелкілігі

2003 жылғы ІІІ тоқсанда ең аз күнкөріс деңгейі
Күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен табысы бар халық үлесінің
Қазақстан Республикасында табыстарды бөлудің әркелкілігі

пайызбен

Табысы төмен халық үлесі Кедейліктің асқынуы
ең аз күнкөріс деңгейінің шамасынан азық-түлік қоржыны-ның құнынан
1996 жыл1) 34,6 … 11,4 5,2 0,319

1997 жыл 38,32) 12,7 12,1 3,1 0,338

1998 жыл 39,02) 16,2 12,8 3,8 0,347

1999 жыл 34,5 14,5 13,7 5,5 0,340

2000 жыл 31,8 11,7 10,3 4,0 0,343

2001 жыл 28,4 11,7 7,8 3,1 0,348

2002 жыл 24,2 8,9 6,1 2,2 0,312

2002 жыл

III тоқсан 23,7 8,7 6,1 2,3 0,335

2003 жыл I тоқсан 25,3 9,7 6,8 2,7
2003 жыл

II тоқсан 26,9 11,2 7,4 2,9 -

2003 жыл

III тоқсан 20,0 6,3 4,6 1,6 -

* 2003 жылдан бері Джини индексі тоқсан бойынша
1) Өмір деңгейін арнайы зерттеу материалдары бойынша.

2) 1999 жылы енгізілген тұтыну нормативі бойынша қайта
2003 жылғы III тоқсанда өткен кезеңмен салыстырғанда жан
Егер халықты бөлуді 20 пайыздық табыс топтары бойынша
Халықтың 20 пайыздық (квинтильдік) топтары бойынша тұтынуға пайдаланылған
пайызбен

Кезең Квинтильдік топтар бойынша халық табысының үлесі
бірінші (ең аз табысты) топ екінші топ үшінші
1997 жыл 6,5 10,8 16,4 24,5 41,8

1998 жыл 6,1 10,4 16,4 25,0 42,1

1999 жыл 6,2 11,0 16,6 24,2 42,0

2000 жыл 6,1 11,4 16,4 23,0 43,1

2001 жыл 7,2 11,6 16,2 23,0 42,0

2002 жыл 7,0 11,4 15,9 22,5 43,2

2002 жыл III тоқсан 7,1 11,3 15,7 22,3
2003 жыл I тоқсан 7,5 11,9 16,3 22,7
2003 жыл II тоқсан 7,2 11,6 16,3 22,9
2003 жыл III тоқсан 7,2 11,7 16,3 22,8
1) Тоқсандық бағалау деректері.

Бұрынғысынша 2003 жылғы III тоқсанда кедей үй шаруашылықтары
2003 жылғы III тоқсанда үй шаруашылығы басшысының жынысына
пайызбен

Тұтынуға пайдаланылған, табыстары бар, үй шаруашылықтары: Үй шаруашылық-тарының
күнкөріс деңгейінің шамасынан жоғары (кедей емес) күнкөріс
бірінші (ең аз табысты) топ екінші топ үшінші
Барлығы 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Соның ішінде басшысы екеудің бірі болып табылатын үй
еркек 43,5 62,0 48,1 65,7 58,9 48,9 44,3
әйел 56,5 38,0 51,9 34,3 41,1 51,1 55,7
1) Бағалау.

Үй шаруашылығында балалардың болуы кедейлікке ұшырау қатерімен тығыз
2003 жылғы III тоқсанда халықтың жынысына және жасына
пайызбен

Тұтынуға пайдаланылған, табыстары бар, үй шаруашылықтары: Үй шаруашылық-тарының
күнкөріс деңгейінің шамасынан жоғары (кедей емес) күнкөріс
бірінші (ең аз табысты) топ екінші топ үшінші
Халық,

барлығы 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Соның ішінде жасына қарай:

0-14 20,5 32,2 24,6 34,7 28,9 25,1 20,0
15-19 9,9 12,6 10,9 12,7 12,0 11,3 10,4
20-24 6,7 7,9 7,1 7,7 7,9 7,2 6,6
25-29 6,2 7,3 6,6 7,5 6,8 6,9 6,1
30-34 6,3 6,6 6,4 6,5 6,6 6,7 6,3
35-39 7,4 7,2 7,3 7,2 7,9 7,7 7,8
40-44 9,1 7,4 8,5 7,1 8,3 8,2 9,3
45-49 7,8 5,4 7,0 4,9 5,6 7,1 7,7
50-54 6,7 4,2 5,8 3,8 4,5 5,3 6,9
55-59 3,9 2,2 3,3 2,0 2,7 3,0 3,2
60-64 5,0 2,4 4,1 2,2 3,0 3,6 4,6
65 және одан жоғары 10,5 4,6 8,4 3,7
Еркектер, барлығы 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
соның ішінде жасына қарай:

0-14 23,7 33,7 27,5 35,7 30,6 28,5 23,1
15-19 11,7 12,9 12,2 12,8 12,5 12,5 12,6
20-24 7,4 8,2 7,7 7,9 8,3 7,5 7,2
25-29 6,6 7,5 6,9 7,8 6,9 7,2 6,6
30-34 6,3 6,4 6,3 6,3 6,6 6,4 6,4
35-39 7,0 7,3 7,1 7,5 7,6 7,4 7,3
40-44 9,0 7,2 8,3 7,0 8,4 8,0 8,8
45-49 7,3 5,2 6,5 4,8 5,4 6,7 7,2
50-54 6,3 3,9 5,4 3,5 4,4 4,8 6,5
55-59 3,3 2,2 2,9 2,0 2,5 2,7 2,8
60-64 4,0 2,1 3,3 2,0 2,5 3,0 3,7
65 және одан жоғары 7,4 3,4 5,9 2,7
Әйелдер, барлығы 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
соның ішінде жасына қарай:

0-14 17,9 31,1 22,2 34,0 27,5 22,1 17,2
15-19 8,5 12,4 9,8 12,5 11,5 10,3 8,6
20-24 6,2 7,5 6,7 7,4 7,6 7,0 6,2
25-29 5,9 7,0 6,3 7,2 6,6 6,7 5,8
30-34 6,3 6,7 6,5 6,7 6,6 7,0 6,2
35-39 7,7 7,1 7,5 7,0 8,1 8,0 8,2
40-44 9,1 7,5 8,6 7,1 8,2 8,3 9,6
45-49 8,2 5,6 7,3 5,1 5,9 7,3 8,2
50-54 7,1 4,4 6,2 4,0 4,6 5,7 7,2
55-59 4,4 2,2 3,7 2,0 2,9 3,3 3,6
60-64 5,8 2,7 4,8 2,4 3,4 4,1 5,4
65 және одан жоғары 12,9 5,8 10,4 4,6
1) Бағалау.

Кедейліктің таралуын көптеген факторлар анықтайды. Үй шаруашылығының көлемі
15 жастағы және одан асқан экономикалық тұрғыдан белсенді
1991 1992 1993 1994 1995 1996

Экономикалық тұрғыдан белсенді халық, мың адам 7716,2 7577,8
Экономикалық белсенділіктің деңгейі, пайызбен 68,6 67,0 61,5 63,5
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 7716,2 7577,8
Жұмыспен қамтылу деңгейі, % 100,0 100,0 100,0 92,5
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам 7389,5 7210,2 6594,4 6029,8
Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі,% 95,8 95,1 94,7
Өз бетінше жұмыспен айналысушылар, мың адам 326,7 367,6
жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі,% 4,2 4,9 5,3
Жұмыссыз халық, мың адам - - - 536,4
Жұмыссыздық деңгейі, % - - - 7,5 11,0
Экономикалық тұрғыдан енжар халық, мың адам 3533,0 3733,7
Экономикалық енжарлықтың (әрекетсіздіктің) деңгейі, % 31,4 33,0 38,5
Жалғасы

1997 1998 1999 2000 2001 2002

Экономикалық белсенді халық, мың адам 7440,1 7052,6 7055,4
Экономикалық белсенділіктің деңгейі, пайызбен 68,8 65,9 66,0 66,0
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 6472,3 6127,6
Жұмыспен қамтылу деңгейі, % 87,0 86,9 86,5 87,2
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам 4271,3 3783,0 3354,2 3504,4
жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі,% 66,0 61,7 54,9
өз бетінше жұмыспен айналысушылар, мың адам 2201,0 2344,6
жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі,% 34,0 38,3 45,1
Жұмыссыз халық, мың адам 967,8 925,0 950,0 906,4
Жұмыссыздық деңгейі, % 13,0 13,1 13,5 12,8 10,4
Экономикалық тұрғыдан енжар халық, мың адам 3368,8 3649,9
Эк