Тәуелсіз Қазақстандағы әйелдердің саяси қатысуы диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ 3
І ТАРАУ. ӘЙЕЛ САЯСАТ СУБЪЕКТІСІ 8
(Шет ел тәжірибесі). 8
§1. Әйелдердің саяси қатысуының теориялық негіздері. 8
§ 2. Батыс Еуропа және Скандинавия елдерінде әйелдердің саяси қатысуы. 11
§3 ТМД елдерінде әйелдердің саяси қатысуы. 16
§4. Орта Азия мемлекеттеріндегі әйелдердің саяси рөлі. 19
ІІ ТАРАУ. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕРДІҢ САЯСИ ҚАТЫСУЫ. 22
§1. Сайлауға қатысу және сайлауға түсу. 23
§2. Үкіметтің саясатын қалыптастыруға және оны жүзеге асыруға қатысу. 27
§3. Үкіметтік емес ұйымдар мен ассоциациялар қызметіне қатысу. 31
Қорытынды. 37
Деректемелер. 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 40
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Саясаттану
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
І ТАРАУ. ӘЙЕЛ САЯСАТ СУБЪЕКТІСІ 8
(Шет ел тәжірибесі). 8
§1. Әйелдердің саяси қатысуының теориялық негіздері. 8
§ 2. Батыс Еуропа және Скандинавия елдерінде әйелдердің саяси
§3 ТМД елдерінде әйелдердің саяси қатысуы. 16
§4. Орта Азия мемлекеттеріндегі әйелдердің саяси рөлі. 19
ІІ ТАРАУ. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕРДІҢ САЯСИ ҚАТЫСУЫ. 22
§1. Сайлауға қатысу және сайлауға түсу. 23
§2. Үкіметтің саясатын қалыптастыруға және оны жүзеге асыруға қатысу.
§3. Үкіметтік емес ұйымдар мен ассоциациялар қызметіне қатысу. 31
Қорытынды. 37
Деректемелер. 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 40
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның өзінің тәуелсіздігін алып, егеменді мемлекетке
Мінеки, осы демократиялық қайта- құруларда халықтың саяси қатысуының мәні
1995 жылы 30 тамызда қабылданған Конституция бойынша “Мемлекеттік биліктің
Сонымен, адамдардың саяси қатысуы дегеніміз азаматтардың өз мүдделеріне сай
Демократиялық, азаматтық және саяси институттар өзінен - өзі жұмыс
Қазіргі кезде демократиялық жүйелерде әр түрлі топтарда ұйымдасқан мүдделер
Біріншіден, әйелдер қоғамда айрықша орны бар әлеуметтік бірлестік
Екіншіден, әйелдер саяси күштің дәстүрлі объектісі ғана емес, сонымен
Үшіншіден, әйелдер біртіндеп бұрынғыдан әлдеқайда анық әлеуметтік мәртебеге ие
Әйелдердің саяси процестерге қатысуы қазіргі заман әлеміндегі олардың нақты
Демократиялық қайта құрулар процесін жүзеге асырып жатқан Қазақстан мемлекетінің
Әйелдердің саяси қатысуы мәселесімен айналысудың өзектілігі әйелдердің орны тек
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Әйел мәселелерін зерттеп білу деңгейі АҚШ
Бұл проблемалар бірқатар халықаралық құжаттарда: БҰҰ-ның “Әйелдерге байланысты кемсітушіліктің
Шет елдердегі әйел мәселелері бойынша зерттеулер әйелдер қозғалысының көтерілу
Республикада гендерлік мәселелерді зерттеу жүйесін шартты түрде екі кезеңге
Кеңестік кезеңді қарастырғанда, әйел қозғалысында “пролетарлық бағыт” деп аталатын
Қуғын-сүргін кезеңінде және соғыс алдындағы кезеңдерде әйел мәселелері жөніндегі
В.И. Лениннің белгілі “аспазшылар да мемлекетті басқара алады”, -
Әйелдердің фашистерге қарсы күреске белсене қатысуы әйел тақырыбына қызығушылықтың
Халықаралық әйелдер қозғалысының дамуы және соғыс кезеңінен кейін әлемде
Аталған еңбектердің құндылығы - қоғамдағы әйел жағдайы мәселелерінің шешілуінің
Әйел сұрақтарының әр түрлі бағыттары Л.И. Цыганкованың, Н.А. Четверикованың,
КСРО ыдырағаннан соң және Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланғаннан кейінгі жылдары
Қазақстандағы феминизм мәселелерін зерттеуге айтарлықтай зор үлес қосқан С.
Әйел сұрақтарына, нақтырақ айтсақ, демократия жағдайындағы әйел қозғалысы мәселесіне
Тағы бір атап айтатын жайт, біздің республикадағы әйелдер қозғалысының
Қоғамның құрылымдық өзгерісі тұсындағы әйел жағдайының әлеуметтік – саяси
Зерттеудің мақсаты. Жұмыстың негізгі мақсаты әлемде қол жеткен тәжірибелерді
Зерттеудің міндеттері:
Әйелдердің саяси процестерге қатысуында әлеуметтік-экономикалық бөгеттерді зерттеу және сипаттау;
Шет елдердегі әйелдердің саяси қатысуын салыстырмалы түрде зерттеу;
Саяси шешімдерді дайындау мен қабылдауға әйелдердің қатысуындағы заңға сәйкес
Парламенттегі әйелдердің қатысу деңгейін көрсету;
Үкімет саясатын қалыптастыруда және оны жүзеге асырудағы әйелдердің алатын
Үкіметтік емес ұйымдар мен ассоциациялардағы және саяси партияларда әйелдер
Зерттеудің барысында қолданылған әдістер. Жұмысты орындау барысында диалектикалық, тарихи
Зерттеудің деректік негізі. Зерттеу барысында халықаралық құқық құжаттары пайдаланылды,
Зерттеудің ақпараттық тірегі мемлекеттік статистика Агенттігінің, Отбасы, әйел және
І ТАРАУ. ӘЙЕЛ САЯСАТ СУБЪЕКТІСІ
(Шет ел тәжірибесі).
§1. Әйелдердің саяси қатысуының теориялық негіздері.
Адамдардың саясатқа қатысуы – олардың өз мүдделеріне жетуі мен
Саяси қатысу ХХ ғасырдың 50-ші жылдарына дейін әлеуметтану мен
Саяси әрекеттің объективті сипаттамасы және адамның саясатты өз тұрғысынан
Адамның жоғары белсенділігін қажет етпейтін саяси жүйеден, оның институттары
Өкілдіктің делегатқа берілуіне байланысты іс-әрекет: сайлауға, референдумдарға және тағы
Саяси және оған жақын қоғамдық ұйымдар: партиялар, кәсіподақ, жастардың
Бұқаралық ақпарат құралдарын қоса есептегендегі мемлекет институттары шеңберінде саяси
Кәсіби басшылық етуші саяси – идеологиялық қызмет;
Нақты саяси жүйені түбегейлі қайта құруға бағытталған институциялықтан тыс
Саяси қатысу орныққан саяси тәртіпке байланысты болады. Айталық, демократиялық
Азаматтардың саясатқа қатысу жағдайын дұрыс түсіну үшін, ең алдымен
Көптеген елдерде жүргізілген кең көлемді социологиялық зерттеулер әйелдердің еркектермен
Кез - келген қоғамда әйелдердің “табиғи” орны туралы белгілі
Әйелдердің саяси белсенділігін төмендететін тағы бір фактор - әлеуметтік
1970-ші жылдары батыс зерттеушілерінің тақырыбы КСРО-дағы әйелдер жағдайы, соның
КСРО-да әйелдер қоғамдық өндірісте жұмыс істеді және жеке сала
Дегенмен, мынаны да жоққа шығаруға болмайды, 20-шы жылдары әйелдерді
1930 жылы “Әйел мәселесі” шешілген болып есептелді, сол себепті
Бұл квоталар әйелдердің елдегі саяси өміріндегі шынайы жағдайын көрсете
1989 ж. және 1990 ж. квотасыз өткен сайлаулар нәтижесінде
Қазақстандағы әйелдердің саяси қатысу мәселесіне келетін болсақ, Қазақстанда әйелдердің
Әйтсе де саясат ауданында ерлермен тең құқыққа ие болса
1917 ж. әйелдер дауыс беру құқына ие болды. Осы
Әйелдердің жоғарғы мемлекеттік лауазымдардағы өкілеттілігінің болмауы ХХ ғ. соңындағы
§ 2. Батыс Еуропа және Скандинавия елдерінде әйелдердің саяси
Қоғамның демократиялануы мемлекетіміздің қоғамдық өміріндегі саяси және экономикалық өзгерістер
Әйел статусын түсінудің маңызды көзі – оның саяси және
Шет елдердегі әйелдердің саяси қатысу тәжірибесін айтпастан бұрын, феминизм
М. Кавендиш (1623 – 1673 жж.) ерлердің арасында өзін
1744 жылы Англияда Э.Хэйвудтың бастамасымен мерзімді периодикалық журнал “Female
Француз феминизмінің дамуы Ұлы Француз революциясы уақытына сәйкес. Оның
ХІX ғ. ІІ-ші жартысы – ХХ ғ. басында феминистік
Жаңа феминистік қозғалыстар біртекті емес. Мысалы, жұмысшы қозғалысына жақын
Феминизм әйелдер қозғалысының белсенді болуына жағдай жасады. Бүгінде әйелдер
Соңғы мәліметтерге сүйенетін болсақ, Батыстың көптеген елдерінде әйелдің қоғамның
Германияда “үкіметтік емес” ұйымдар термині бірнеше он жылдықтар бұрын
Экономика саласындағы ұйымдасқан мүдделер.
Әлеуметтік салада ұйымдасқан мүдделер.
Еркін уақыт өткізу және демалыс саласында ұйымдасқан мүдделер.
Қоғамдық-саяси салада ұйымдасқан мүдделер.
Жалпы Германиядағы әйелдердің саяси белсенділігін төмендегі кестеден көруге болады
Кесте 1
қызмет түрі Батыс Германия Шығыс Германия
1. Сайлауға қатысу 87% 74%
2. Жұмыс орнында, таныстарының арасында өз ойын айту. 81
3. Жиналыстар мен қоғамдық пікір - таластарға қатысу. 45
4. Саяси партиялардағы белсенді мүше 18 11
5. Сайлау кезінде үміткерге көмекші ретінде қатысу. 15 15
6. Үкіметтік емес ұйымдардағы қызмет. 41 30
7. Шерулерге қатысу. 8 10
8. Қарсылық ретінде ғимараттар мен әкімшілік орындарды басып алу.
Еуропада Еуропалық одақтастағы үкіметтік емес әйелдер қозғалысы қызмет атқарады.
ЕӘЛ – белсенді 2700 әйелдер ұйымдарының қызметін үйлестіреді және
ЕӘЛ Еуропалық және Халықаралық дәрежеде әйелдердің мүддесін қолдайды. Оның
а) шешуші позицияларда әйелдер санының көбеюі;
ә) әйелдерге қатысты ерлердің зорлық-зомбылығына қарсы күрес;
б) барлық саяси сфераларда әйелдердің құқы мен перспективаларын интеграциялау.
ЕӘЛ әйелдердің еуропалық ұйымдарда, әсіресе Еуропалық Парламентте санын көбейтуге
АҚШ-та іскерлік шеңберіндегі тең мүмкіндіктер мәселесі 1972 жылы қабылданған
Еңбек етуші әйелдер, отбасы, ана және бала, әйелдердің іскерлік
Скандинавия елдерінде де әйелдің қоғамның саяси өмірінде беделі біршама
70-ші жылдардың басында әйелдер қозғалысын белсендіру Швеция парламенті мен
Қоғамды басқаруда әйелдер рөлінің көтерілуінің кезекті және күрделі кезеңі
Парламент алдында әйелдердің мемлекеттік басқару органдарындағы жағдайы туралы жүйелі
Әйелдердің пропорционалды өкілеттіліктерінің жоғарылауындағы кезеңдік бағыттар (30% - 1992ж.,
Осы мақсаттарға жету үшін арнайы шараларды: тең құқықтылық жөніндегі
Үкіметтік бағдарлама қабылданған кезеңнен бастап “жоғарғы” билік эшалондарында әйелдер
Финляндияда әйелдер мен ерлер теңдігі 1986 жылы қабылданған Заң
Заң бойынша мемлекеттік комитеттерде, жиындық және т.б. осыған сәйкес
Мақсатты саясаттың нәтижесінде соңғы жылдары Финляндияның қоғамдық - саяси
Австрияда әйелдердің мемлекеттік істерді басқаруға қатысуы мемлекеттік құрылымның демократиялық
Нидерланды үкіметі әйелдердің шешім қабылдау процесіне қатысуын көтеруге бағытталған
Үкімет жүргізген саясат нәтижесінде әйелдер 14 министрлік шенінің 4-не,
Канада да федералдық үкімет жұмысқа қабылдағанда және қызметте көтерілуіне
Жоғарыда көрсетілген елдер толық тең құқықтылық жолында оң нәтижелерге
§3 ТМД елдерінде әйелдердің саяси қатысуы.
ТМД елдеріндегі әйелдердің саясатқа қатысу процесіне тоқталып өтетін болсақ,
Саяси жоспарда жаңа экономикалық жүйеге өту және “жаңа саяси
Әйелдер өтпелі кезеңнің алғашқы сатыларында саяси өмірге белсенді қатысқандарымен,
Кеңестік саяси құрылым мен сол кездегі жүйе кезеңінде әйелдер
Бұрынғы кезеңге қарағанда парламент депутаты болған әйелдер саны 1985
Сонымен, ұлттық экономикаға кең қатысқанымен, әйелдер шешім қабылдаумен байланысты
Екі әйел: білім министрі – кабинеттегі жалғыз министр әйел
Осы мәселеге байланысты Ресей жағадайына үңілетін болсақ, соңғы жылдардағы
Ресейде әйелдер дауыс беру құқына 1917 жылы қол жеткізді.
Бұрынғы КСРО-ның номенклатуралық есептерінде биліктің сайланбалы органдарында әйел өкілеттіліктері
Соңғы жылдардағы өзгерістер номенклатуралық жүйені жойып, сайлау процесіне азаматтардың
Ресей Федерациясының Жоғары Кеңесінің депутат - әйелдердің бәрінің Жоғары
Әйел – депутаттар Жоғарғы Кеңестің барлық комитеттері мен комиссияларына
Осылайша, егер Ресейде парламентаризм күшейіп келе жатқан саяси институт
Әйелдер туралы ұрандарға қарамастан, мемлекетті басқару КСРО-да әрқашан ерлердің
Ресейде демократияландыру процестері мен нарықтық қатынастарды орнату әлеуметтік трансформацияның
Қоғамның саяси сферасының өзегруін 1990-1991 жылдар аралығында заң шығару
Егер батыс қоғамында демократияның дамуы әйелдердің саясатқа қатысуының кеңеюімен
Бүгінде Ресей саяси сахнасындағы жаңа партиялар бағдарламасында әйелдер мәселесі
Украинада бұрнағы жүйеде парламенттегі және жергілікті органдарда әйелдер саны
Сонымен, ТМД елдерінде гендерлік теңдікті шешу, әйелдердің саясатқа қатысу
§4. Орта Азия мемлекеттеріндегі әйелдердің саяси рөлі.
Орталық Азия Республикаларында әйелдердің жағдайы ерлермен салыстырғанда жоғары. Бірақ
Жалпы мұсылман елдеріндегі әйелдер мәселесін көтергенде қоғам санасында терең
Азия елдерінде басқа елдегідей жыныстар теңдігі қоғамның саяси, экономикалық,
Пекин Іс-әрекет платформасына сәйкес, мемлекетті саяси басқару адамның құқы
Қырғызстанда бұрынғы Кеңестік Одақ Республикаларындағыдай 90-шы жылдарға дейін шешім
“Пекинннен Нью-Йоркқа дейін 1995-2000” (1999ж.) есебінде Қырғызстан Республикасындағы әйелдердің
2000 жылы 27 мамырда өткен сайлауда 5 әйел-депутат сайланып,
Сонымен, Қырғызстанда соңғы кезде екі жақты процесс жүрді деп
Өзбекстанда шешім қабылдау үрдісінде әйелдердің мәртебесін көтеру үшін бірнеше
Әйелдер сонымен бірге Парламент төрағасы орынбасары, еңбекті қорғау және
Өзбекстанда 1994 жылы көппартиялы негізде өткен Парламент сайлауы нәтижесінде
Сонымен, шет елдердегі әйелдердің саяси қатысуын қорытындылайтын болсақ, бұл
Негізінен Швеция тәжірибесі басқа елдермен салыстырғанда үлгі тұтарлық. Мұнда
Финляндияда заң бойынша жергілікті билік органдарында әйелдер үлесі 40%-ке
ТМД елдерінің ішінде көршілес Ресей Федерациясында зерттеуші Е. Кочкина
Мұсылман елдеріндегі әйелдердің саясатқа қатысуы мәселесінде осы елдерге тән
ІІ ТАРАУ. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕРДІҢ САЯСИ ҚАТЫСУЫ.
1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алып, өзін демократиялық, зайырлы, әлеуметтік,
Жалпы Қазақстан заңдарына сәйкес әйелдердің мемлекеттік қызметке тұруына және
Әйелдердің басым бөлігінің саяси аренадан көрінбеуі, мемлекеттік биліктен шет
Келесі бір пікір бойынша, әйел сайлауларда еркектермен бір деңгейде
Заң жүзінде де әйелдердің әлеуметтік жағдайы саяси жағынан ешқашан
Егер әлемдегі ақпарат көзіне сүйенсек, 1994 жылы БҰҰ -на
Үкімет 1996 жылы қабылдаған “Қазақстан Республикасындағы әйелдердің жағдайын жақсарту
Комиссияны министр, ҚР Үкіметінің мүшесі – А.Б.Самақова басқарады. Мұндай
Президент Н.Ә.Назарбаев Комиссияның іс-әрекетінің 4 негізгі бағытын анықтады. Бұл
§1. Сайлауға қатысу және сайлауға түсу.
Әйелдердің әлеуметтік мәртебесінің және сана-сезімінің өзгеруін олардың қоғамның саяси
Сайлауға қатысу;
Заң шығарушы органдағы өкілеттілік;
Әйелдердің мемлекеттік қызметтегі жұмысы;
Қоғамдық - саяси қозғалыстарға және саяси партиялар қызметіне қатысу.
Енді біз осы тарауда Қазақстан әйелдерінің саясатқа қатысуын бірнеше
1948 жылы Жалпыға бірдей адам құқығының мәлімдемесінде әйелдердің қоғамның
Сонымен, өткен ғасырда басталған әйелдерге сайлау құқығын беру қозғалысы
Әйелдердің дауыс беру және сайлануға құқығы берілген елдер қатарындағылардың
Парламент биліктің заң шығарушы тармағы және демократиялық мемлекеттің маңызды
Қазақстан парламентінің ұзақ болмаса да, өзіндік қалыптасу тарихы бар.
Екінші қазақстандық парламент (XІІІ шақырылудағы Жоғарғы Кеңес) 1994 ж.
1995 жылы жаңа Конституция негізінде қоспалаталы парламент қалыптасып, 1996
Бүгінгі күні Сенат пен Мәжілісте (133 халық қалаулылары) –
Кесте 2
Сайлау жылдары Сайланғандардың барлығы Соның ішінде әйелдер
адамдар % Адамдар Сайланғандардың барлығына %-пен
1990 358 100 26 8.0
1994 177 100 22 11.9
1995 114 100 13 11
1996 113 100 15 12
Кестеде белгіленгеніндей, сайланғандардың жалпы санының азаюына байланысты – абсолюттік
Қазіргі Қазақстандық әйелдердің саясат ауданындағы орнын қарапайым зерттеу, яғни
Кесте 3
1999 ж. ҚР Парламентінің сайлауындағы депутаттыққа үміткерлердің сайлануы.
үміткерлер, халық қалаулылары Жалпы сайлау Партиялық тізім бойынша Бірмандатты
Ерлер
үміткерлер 519 32 463
Сайланғандар 66 9 57
Р (А) 0.13 0.28 0.12
әйелдер
үміткерлер 76 9 62
Сайланғандар 8 1 7
Р (А) 0.11 0.11 0.11
Жалпы сайлау бойынша, ерлер мен әйелдердің сайлануына қатысты көрсеткіштер
Қазақстанның Коммунистік партиясының тізімі 6 үміткерден тұрады, әйел тізім
Кесте 4
Партиялық тізімнің әйелге қатысты құрылу қолайлығы
Әйел -үміткерлердің саны Депутаттар саны Әйелдердің тізіміндегі реті В
Барлығы 10
ҚКП 6 2 Бесінші 0
Республикалық “Отан” саяси партиясы 18 4 Екінші, алтыншы, жетінші,
ҚАП (АПК) 7 2 Бесінші, алтыншы 0
ҚАП (ГПК) 9 2 алтыншы 0
4-ші кестеден сайлауда жеңіп шыққан төрт саяси партияның тізімінде
Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының мәлімдемесіне сүйенетін болсақ, 1999
Әйелдердің әлемдік бірлестік елдеріндегі парламентке қатысуы бойынша мәселелер шешімін
Сонымен, жоғарыда келтірілген әйелдердің парламент жұмысына қатысуының салыстырмалы көрсеткіштері
Зерттеушілердің пікірінше, жағдайды түзеуге көмектесетін шаралардың бірі квоталау тәжірибесі
Кейбіреулер бұндай пікірлерге басқа әлеуметтік бірлестіктер құқына нұқсан келтіруі
Қазақстандағы саясат - әзірге еркектер үлесінде. Десек те бұндай
§2. Үкіметтің саясатын қалыптастыруға және оны жүзеге асыруға қатысу.
Адамзаттың XXІ ғасырдағы өзекті мәселелерінің негізгісі әйелдер мен ерлер
1998 жылы мемлекеттік қызметкерлер арасындағы әйелдердің саны 71.0 мың
Кесте 5.
1998 ж. мемлекеттік басқару қызметіндегі әйелдер саны
Мемлекеттік басқару органдары Мемлекеттік қызметкер әйелдер саны, мың адам
Республикалық басқару органдарының қызметі 3.5 50.7
Регионалдық басқару органдарының қызметі 8.2 55.8
Жергілікті басқару органдарының қызметі 5.4 51.3
Кестеден көргеніміздей, мемлекеттік қызметкерлер арасында сандық көрсеткіш бойынша, гендерлік
А.М.Нысанбаеваның мемлекеттік қызметтегі әйелдер туралы талдауына сүйенетін болсақ, жергілікті
Орталық мемлекеттік органдардағы мемлекеттік қызметтегі әйелдердің үлесіне келетін болсақ,
Кесте 6
Мемлекеттік басқару органдары әйелдер саны 1-ші жет. және орынб.
Премьер-министр канцеляриясы 52
1 51
Парламент Сенаты Аппараты 24
2 22
Парламент Мәжілісі Аппараты 24
2 22
Орталық сайлау комиссиясы 9 1
1 7
Жоғарғы Сот 53
5 48
Қаржы министрлігі 419 1 38 11 54 315
Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігі 104 1 6 1
Білім, мәдениет жіне денсаулық министрлігі 156
2 3 19 132
Ғылым министрлігі- Ғылым Академиясы 83 1 2 10 10
Сыртқы істер минситрлігі 68
6
62
Әділет министрлігі 66
2 4 9 51
Ұлттық банк 410 1 30 7 41 331
Кестеден көріп отырғанымыздай, әйел-мемлекет қызметкерлер саны мамандар арасында жоғары
1995 жылы Пекинде өткен дуниежүзілік конференцияның негізгі тезистерінің бірі
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес ерлер мен әйелдердің құқықтары тең.
Конституцияда саяси салада әйелдердің жан-жақты дамуын, прогреске жетуін қамтамасыз
Еліміз 1992 жылы БҰҰ-ның құрамына ене отырып, Адам құқықтарының
ҚР Орталық сайлау комиссиясының төрайымы З.Я. Балиева: “…қоғамдағы демократия
Көптеген психологтар мен әлеуметтік мәселелерді зерттеушілер маневр жасауға, дипломатиялық
Өкінішке орай, біздің қоғамымызда жоғарғы мемлекеттік лауазымдарда әйелдер өкілеттілігінің
1997 жылы мемлекеттік секторда қызмет ететін әйелдер саны 2.66
2000 жылы Нью-Йорк қаласында “Әйел – 2000: әйел мен
§3. Үкіметтік емес ұйымдар мен ассоциациялар қызметіне қатысу.
Зерттеу барысында әйелдердің қоғамдық-саяси белсенділігінің төрт параметрлерін атап өттік.
ҮЕҰ демократиялық қоғамның маңызды бөлшектері болып табылады, олар азаматтардың
БҰҰ жариялаған әйелдер он жылдығында (1976-1985) халықаралық әйелдер қозғалысы
70- ші жылдардағы феминисткалар қозғалысы өзінің әркетін, іс-қимылын тек
Қазақстанда әйелдер ұйымдарының белсенділігі 80-ші жылдардың соңы мен 90-шы
Әйелдердің ҮЕҰ-ның алғашқылары өздерін жекелеген ұйымдар үлгісінде таныстырды. Осы
Әйелдер ұйымдарының ішкі бірлестіктерінің тұңғыш нысандарының пайда болуына Халықаралық
Әйелдердің ҮЕҰ-ның Бүкіләлемдік Форумы және БҰҰ-ның әйелдер құқы бойынша
ҮЕҰ-дың негізгі қызмет аясы – халықтың әлеуметтік жағдайы нашар
Қазақстандағы әйелдер қозғалысын дамытуға әйелдер жағдайы жөніндегі 4-ші Бүкіләлемдік
Бұл жағынан Батыс елдеріндегі электоралдық тәжірибені білу артық емес,
80-ші жылдары жағдай күрт өзгерді. Дауыс беруші әйелдердің көбісі
Осы елдердің әрқайсысында әйелдер мөлшермен сайлаушылар санының жартысын құрайтын
Әйелдерді өз жағына тарту көбіне не ол жақ, не
Еліміздегі осы жағдайға келетін болсақ, Қазақстандағы партия жүйесі енді-енді
Соңғы мәліметтерге сүйенетін болсақ, 2000 жылы Қазақстанда әйелдердің жүзден
А.М.Нысанбаеваның диссертациялық зерттеуі кезінде әйелдердің қозғалыстары, ұйымдары қоғамға таныс
Осыған байланысты респонденттердің 50%-і әйелдердің саяси ұйымдарының қызметіне қатысуға
Жалпы Қазақстандағы әйелдер ҮЕҰ-ның іс - әрекетінің негізгі аясы
Жоғарыда атап өткеніміздей әйелдердің ҮЕҰ-дары әлі де болса мемлекеттік
Кесте 7
Жауап түрі Жауаптың шамалы салмағы, %
Әйелдер ҮЕҰ-ң Қазақстандағы саяси процеcке әсері-маңызды. 27
Саяси партиялар және ҮЕҰ саясатқа тең әсер етеді. 20
Әйелдер ҮЕҰ-ң саясатқа әсері саяси партияларға қарағанда жоғары
Әйелдер ҮЕҰ-дары саясаткерді қызықтырмайды 20
Жауап бергендер 90
Жалпы сұралғандар 100
Кестеден көріп отырғанымыздай, сұралынғандардың көпшілігі (27%) әйелдер ұйымдарының саяси
“Green Women” өкілінің ұсынған жауабы көңіл тоқтатарлықтай. Ол:
Әйелдер жағдайы бойынша 4-ші Бүкіләлемдік Конференцияда әйелдердің саяси белсенділігін
Қорыта айтқанда, әйелдердің әлеуметтік дәрежесінің және санасының өзгеру тереңдігін
Соңғы жылдары әлемдік тенденция аясында Қазақстандық әйелдердің саяси өмірге
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің жариялануымен әйелдердің саясатқа деген өзіндік ұмтылысы
Алайда, егер бұрын заң шығарушы органдарда белгіленген нақты бір
Біздің пікірімізше, Қазақстандағы демократиялық қатысу қозғалыстарына әйелдер интеграциялануының әлеуметтік-құқықтық
- Еуропада қауіпсіздік және ынтымақтастық бойынша қатысушы-
- ҚР Конституциясына мемлекеттік басқаруға әйелдерді белсенді тарту қажеттілігі
- Әйелдердің азаматтық, мәдени, саяси және әлеуметтік құқықтарын
- Үкіметтік немесе үкіметтік емес ұйымдардың жыныс нышаны
- Осындай бұзуларды статистиканың барлық түрлерінде есепке алу;
- Адам құқығын қорғау бойынша әрекет ететін барлық
- Әйелдердің саяси қатысу құқығын қорғау және жақсарту
Осы шараларды орындау Қазақстандағы демократиялық қайта құру үрдісіне әйелдердің
Қорытынды.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты –Тәуелсіз Қазақстандағы әйелдердің саяси қатысу
Әйелдердің саяси қатысуы, соның ішінде адамның іс -әрекеті салалары
Қазіргі кездегі әйелдердің эмансипациясы демократиялық өзгерістердің құрамдас бөлігі болып
Бұл кешенді мәселенің методологиялық және тұжырымдамалық негізі - әйелдердің
Сонымен бірге әйелдердің субьектілік қоғамдық саяси санасының дамуы, олардың
Қазақстанда елді басқаруға әйелдерді тарту барысында мемлекеттік билік жағынан
Саясатқа әйелдердің “жарып өтуі” туралы деректер дегенмен Қазақстандағы қайта
Қоғам санасынан әлі де әйел мінез құлқының дәстүрлік стереотиптері
Әйелдердің елдің өміріне белсенді саяси қатысу барысына кедергі келтіретін
азаматтық қоғам институттарының жеткіліксіз дамуы;
әйел электоратының саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстар тарапынан бағаланбауы;
әйелдердің әлеуметтік –экономикалық мәртебесінің нашарлауы;
әйел қозғалысы мен әйел ұйымдары жағынан белсенділіктің жеткіліксіздігі.
Сонымен, әйелдердің саясатқа қатысуы әйелдер үшін де, қоғам үшін
Әйелдердің қоғам өміріне қосылу, үлкен саясатқа араласуы, билік табиғатын
Деректемелер.
ҚР әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі мемлекеттік саясаттың
ҚР әйелдердің жағдайын жақсарту бойынша ұлттық іс -әрекет жоспары.
Адам құқықтарының Жалпыға бірдей Декларациясы (1948 ж.).
БҰҰ -ң “Әйелдердің саяси құқы жөніндегі” Конвенциясы (1952 ж.).
Пекин Декларациясы және іс -әрекет Платформасы.
Әйелдерге қарсы зорлық- зомбылық әрекеттерді түбірімен жою туралы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
ҚР Конституциясы. Алматы, Жеті Жарғы. -1998. –6б.
Назарбаев Н.Ә. Әйелдердің қоғам өмірінің барлық салаларына
Чемберлен М. Национальный совет по исследованиям женской проблематики. Нью-Йорк.
Алтынбекова Г.А. Қазақстан қоғамын демократияландырудағы әйелдердің саяси қатысуы. С.ғ.к.
Алтынбекова Г.А. Гендерное измерение политического участия: новые концепции и
Алтынбекова Г.А. Қазақстан қоғамын демократияландырудағы әйелдердің саяси қатысуы. А.,1999.-128б.(17-18бб).
Женщины СССР. Статистический сборник. ЦСУСССР. М.,Статистика,1985.-35с. (20-25).
Женщина на государственной службе и в бизнесе. Алматы,1997.-148с.(46)
Женщины Казахстана – активные строители социализма 1918-1945.: Сб. Документов
Женщины в революции. М., Госполитиздат,-1959.-471с.(361)
Женские проекты и инициативы в Америке и Европе. Алматы,2000.-86с.
Женщины в общественных объединениях: Сб. Статей. М., Луч,-1992.-172с.
Женщина и свобода: пути выбора в мире традиций и
Женские проекты и инициативы в Америке и Европе. Алматы,
Сонда (13).
Хрестоматия к курсу основы гендерных исследований. М., 2000.- 395с.
Коновалов С., Хасанова Г. Роль ООН в улучщений положения
Хрестоматия к курсу основы гендерных исследований. М., 2000.- 395с.
Женщины и гендерные проблемы в странах с переходной
Женщина в обществе: реалии, проблемы, прогнозы. М.: “Наука”, 1991.
Женщина и свобода: пути выбора в мире традиций и
Кочкина Е. Феминистская реконструкция политического знания. //Хрестоматия к курсу
Женщины России – вчера, сегодня, завтра: Матер. докл. и
Женщины и гендерные проблемы в странах с переходной
Женщины в современном мире: К итогам Х-летия женщины ООН.
Пекин – Нью-Йорк. Выполнение Пекинской платформы действии в
Сонда (63-67).
Әміржанова А. Әйелдердің қоғамдағы қызметі белсенді іс-әрекеттерімен бағаланады. //
ҚР Конституциясы. А.: “Жеті Жарғы”, 1998.
//Егеменді Қазақстан.-1998.-25 наурыз.
//Жас Алаш.- 1999.- 6 наурыз.
//Түркістан.- 2001.- 2 ақпан.
Кулманова М.К. О работе Национальной комиссии по делам семьи
Адам құқықтарының Жалпыға бірдей Декларациясы. М.:1998ж.
Нысанбаев М. Политология. А.:
Алтынбекова Г.А. Қазақстан қоғамын демократияландырудағы әйелдердің саяси қатысуы. А.,1999.-128б.(107-108б).
Нысанбаева А.М. Мифы в казахстанской политике: теория и
Сообщени об итогах выборов депутатов Мажилиса Парламента РК. //
Степанова М.М. Женщина в парламенте –роскошь или необходимость. //ОНС.-1995г.
Елдегі жағдай ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы:
Назарбаев Н.А. Демократия – наш выбор. Демократия- наша судьба.
Нысанбаева А.М. Формы и направленность политического участия женщин. //Саясат.-2000г.
Сонда (21).
Найзағараева Е. Әйелдердің қоғамды демократияландыру процестеріне қатысуы. //Ақиқат.-2002. -
Әйелдер құқығы: күнгей мен көлеңке. //Қазақстан заңдары.-1998.- №3 (32).
ҚР әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі мемлекеттік саясаттың Тұжырымдамасы. //
//Ақ босаға.-1996.- қазан №10.
//PANORAMA .- 1999 – 3 декабрь
//PANORAMA .- 1999 – 29 октябрь.
Женщина и свобода: пути выбора в мире традиции и
Канапьянова Р.М. Женщина на государственной службе и в бизнесе.
// Егеменді Қазақстан.- 2000.- 16 маусым
Дэвис А. Женщины, раса, класс. М.: Прогресс.- 1987.-277с. (7).
Алтынбекова Г.А. Қазақстан қоғамын демократияландырудағы әйелдердің саяси қатысуы. А.,1999.-128б.(22б).
Сеитова М. Формирование женского движения в Казахстане. Женские НПО.
Массовые движения в современном обществе. М: Наука.- 1990.-199с. (122).
Булуктаев Ю.О., Дьяченко С.А., Кармазина Л.И. Политические партии Казахстана.
Алтынбекова Г.А. Қазақстан қоғамын демократияландырудағы әйелдердің саяси қатысуы. А.,1999.-128б.(114-116б).
// Егеменді Қазақстан.-2000 ж. - 16 маусым.
Нысанбаева А.М. Взгляды экспертов на женское представительство в политике
Сонда (164).
Введение в теорию гендера. Учебное пособие. / Уч.-метод. комплект.
Нуртазина Н.Д. Женщина в традиционном Казахском обществе. / Уч.-метод.
Женские организации, проекты, инициативы в Казахстане. А.: 2000.- 160с.
Женщины и мужчины Казахстана: Краткий статист. сб. А., 1999-
Женщины Казахстана. А.. Мальвина, 2000.-199 с.
Основные международные документы по правам человека. Матер. и коментарии.
1
42
