Ирандағы Ислам революциясы мен ислам республикасының құрылу мәселесі диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ………………………………………………………………………… 3
1 Иран ислам революциясы және шах режимінің құлауы ……………………………………………………………………….. 9
1.1 Шах режимінің дағдарысы және революциялық жағдайдың қалыптасуы…………………………………...………………………………… 9
1.2 Ирандағы ислам революциясы және Иран Ислам Республикасының жариялануы…………………………………………………………………….. 14
2 революциядан кейінгі Иранның мемлекеттік-саяси құрылысы және жаңа билік органдарының қалыптасуы 24
2.1 Аятолла Хомейнидің ислам мемлекеті туралы теориясы және оның жүзеге асуы…………………………………………………………………………….. 24
2.2 Иран Ислам Республикасының 1979 жылғы конституциясы және оның алғашқы қадамдары……………………………………………………………. 38
Қорытынды…………………………………………………………………. 49
Әдебиеттер тізімі …………………………………………………………. 51
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Саясаттану
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ………………………………………………………………………… 3
1 Иран ислам революциясы және шах режимінің
1.1 Шах режимінің дағдарысы және революциялық жағдайдың қалыптасуы…………………………………...…………………………………
1.2 Ирандағы ислам революциясы және
2 революциядан кейінгі Иранның мемлекеттік-саяси құрылысы және жаңа
2.1 Аятолла Хомейнидің ислам мемлекеті туралы
2.2 Иран Ислам Республикасының 1979 жылғы конституциясы және оның
Қорытынды…………………………………………………………………. 49
Әдебиеттер тізімі …………………………………………………………. 51
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Осыдан ширек ғасырдан астам уақыт бұрын кең
Қазіргі кезеңде қалыптасқан геосаяси жағдайда Иран мемлекетінің орны ерекше.
Осылайша, Ирандағы ислам революциясы және оның нәтижесінде құрылған Иран
Сонымен қатар, Иранның революциядан кейінгі даму барысына сараптама жасай
Міне, осы фактілердің барлығы сөз жоқ, Иран тарихына еріксіз
Иран мемлекетінің мәнісін түсіну Қазақстан үшін де айтарлықтай маңызы
Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Иран Ислам Республикасының құрылу мәселесі
Ал осы тақырыпты қозғайтын ірі ғылыми еңбектердің көпшілігі негізінен
Ирандағы Ислам революциясы мен ислам республикасының құрылу мәселесін зерттеген
Тақырыпқа байланысты тағы бір көлемді еңбек танымал кеңес тарихшысы,
«Иранская революция 1978-1979 гг.» [6] еңбегі біз қарастырып отырған
Жоғарыда айтып кеткеніміздей, қазіргі кезеңде Иран Ислам Республикасының құрылу
Аталған тақырыпты зерттеуде «Азия и Африка сегодня» журналының бетіндегі
Сондай-ақ «Восток» журналында жарық көрген Е.А. Дорощенконың [14], С.М.
Көріп отырғанымыздай, жоғарыда қарастырылған еңбектерде Иран Ислам Республикасының
Диплом жұмысының мақсаты. Қазіргі күнгі тарих ғылымының деңгейінде барынша
Диплом жұмысының мақсаттарынан келесі міндеттер туындайды:
- Мохаммед Реза Пехлеви бастаған шах режимінің дағдарысқа ұшырауының
- революцияның шынайы себептерін, мақсаттарын ашу;
- революция кезеңдерін анықтап, олардың ерекшеліктерін сипаттау;
- революция кезіндегі жаңа мемлекеттік органдардың қалыптасуы мен жұмысына
- аятолла Хомейнидің ислам мемлекеті туралы теориясын талдап, мүмкіндігінше
- Иран Ислам Республикасының конституциясының сипаты мен мазмұнын анықтап,
Диплом жұмысының деректік негізі. Диплом жұмысын жазу барысында Иран
Диплом жұмысының хронологиялық щеңбері. Диплом жұмысы, негізінен ХХ ғасырдың
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Әлі де толық жан-жақты зерттеуді
Диплом жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыстың әдістемелік негізін тарих ғылымына
Диплом жұмысының қолданыстық маңызы. Диплом жұмысын студенттер Шығыс елдерінің
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан
1 Ирани ислам революциясы және шах режимінің құлауы
1.1 Шах режимінің дағдарысы және революциялық жағдайдың қалыптасуы
1979 жылғы революцияға дейін Иранды басқарған Пехлевилер әулеті билік
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Иранда қиын ішкі саяси жағдай
Жағдайдың одан әрі ушығуына 50-жылдардағы экономикалық жағдайдың одан әрі
1951 жылдың басында Моссадық меджлиске мұнай өнеркәсібін ұлттық меншікке
Моссадық ішікі күштер мен батыс елдері, бірінші кезекте Англияның
Осы кезеңде Иран басшылығы әскери, экономикалық және саяси салада
Қалыптасқан жағдайда 50-жылдардың соңы мен 60-жылдардың басында Иран жерінде
Революцияның алдын алып, елдің экономикалық жағдайын түзету мақсатында мемлекет
1963 жылы 23 қаңтарда алты заң жобасы бойынша жалпы
Бұл реформаларды аграрлық саладан бастау көзделді, өйткені ауыл шаруашылығындағы
Жалпы бұл реформаларды жүзеге асыру, жоғарыда айтып кеткендей, он
Алпысыншы жылдардың ортасынан бастап үкімет аграрлық саладағы өзгерістермен қатар
Нәтижесінде Иран даму қарқыны бойынша Азияда Жапониядан кейінгі екінші
Бүкіл байлығы шах пен оның төңірегіндегілердің бақылаусыз басқаруына түсіп,
Бюрократия және мемлекеттік сектормен байланысты жаңа өнеркәсіптік-банктік буржуазияның әлеуметтік
Реформаларды көпшілік қуана қабылдамады, әсіресе, елдің жылдам капиталистік дамуына
Ирандағы әлеуметтік-саяси дағдарыс өзінің шарықтау шегіне 70-жылдардың соңында жетті.
Осылайша елде революциялық жағдай қалыптасты. Көріп отырғанымыздай, жағдайдың осылайша
Екіншіден, елдегі саяси жағдай иран халқының көңілінен шықпады. Мохаммад
1.2 Ирандағы ислам революциясы және
Ирандағы революциялық оқиғалар 1978 жылдың қаңтарында Кум қаласында үкіметке
Оппозициялық қозғалысқа басшылықты өз қолына, басқа лайықты топ шықпағандықтан,
Шах әрекеттер жасауға тырысты, бірақ режимді құтқарып қалу мүмкін
Сол кезеңде Иранда студенттер толқулары басталды. Наразылық қозғалысы өрлеп,
1978 жылдың соңында өнеркәсіп пролетариатының, әсіресе мұнайшылар көтерілісінен кейін
Қалыптасқан жағдайда, төменгілердің бастамасымен, солардың арасында жергілікті молдалардың белсенді
Бұл әртекті топтар әлі-де болса толық мағнадағы билік болмады,
Басқаша айтсақ, дін өкілдері бұқара халыққа ой беріп, бұқара
Осылайша революция жеңіске жеткенге дейін орталық билік органдарының қалыптасуы
Хомейни 1979 жылдың 1-ақпанында Иранға қайтып келгеннен кейін, Ұлттық
Базарган үкіметі тағайындалғаннан кейін елде қос билік орнады, немесе,
Бір қызығы, жоғарғы дін өкілдері ревкомдар мен «пасдарлар» («сақшылар»)
Хомейни мен жоғарғы дін өкілдерінің бұл ұстанымының екі маңызды
Бірақ діндарлар халықты күш қолданусыз қимылдау шеңберінде ұстай алмады,
Діндарлар 12 ақпанға дейін Бақтияр үкіметі және әскерилермен келіссөздер
Көтеріліс жеңіске жеткеннен кейін ревкомдар мен «пасдарлар» жасақтарының дәрежесі
Жағдайдың осылайша өрбуімен діндарлар одан әрі қарай келісе алмады.
Монархия құлай салысымен діндарлар тағы да бір революциялық билік
Қожайындары шет елдерге қашып кеткен фабрикалар мен зауыттарда және
Сөйтіп, айтарлықтай анық құрылымы бар революциялық билік органдары қалыптасты.
Бұл құрылымда Уақытша революциялық үкімет «артық» болып қалды. Негізінен
Базарган үкіметі ескі мемлекеттік аппаратқа да сүйене алмады, өйткені
Осы жағдайда діндарларға уақытша үкімет құрудың не қажеті бар
Істің мәнісі мынада, революциялық қозғалыс басталғанға дейін жоғарғы дін
Осылайша, Бақтияр неғұрлым табанды түрде буржуазияның ұлттық мүдделерін қорғады.
Сонымен, 1979 жылдың қарсаңындағы антишахтық қозғалыстар өзінің формасы бойынша
1979 жылдың наурыз айында өткізілген референдум нәтижесінде, 1979 жылы
Осылайша, ұлы аятолла Рухолла Хомейнидің басшылығымен жүзеге асқан «ислам
2 революциядан кейінгі Иранның мемлекеттік-саяси құрылысы және жаңа билік
2.1 Аятолла Хомейнидің ислам мемлекеті туралы
Ирандағы революция шах режимінің мемлекеттік аппаратын алмастыратын мемлекеттік органдар
Мемлекеттік құрылыс формасы мен билік органдарының құрылымының теориялық моделін
«Шынайы» имам (яғни, Махди) жоқ кезеңде шеиттер қауымына ерекше
Биліктің сайланбалы органдарының заңдылығын Хомейни құран мен суннаның келесі
Осы баптарға сүйене отырып Хомейни ислам республикасында билік органдарын
Шешім қабылдау тобы, Хомейнидің түсіндіруі бойынша, заң шығарушы билік
Екінші орган – Кеңесші топтың баламасы – парламент. Хомейни
Үшінші, Атқарушы топ министрлер алқасы болып табылады. Бұлардың міндетіне
Хомейни сот органдарын жеке топқа бөлмейді, өйткені оның ойынша
«Ислам құрылысында, - деп жазады Хомейни, - бүкіл ұлт
Сонымен, Хомейни жасап шығарған билік органдарының құрылымы зайырлық және
Сонымен, исламдық басқару түрі басынан бастап діндарлардың үстемдігін қарастырып,
Хомейнидің теократиялық моделінің тағы бір маңызды ерекшелігі – ислам
Алғашында Парижде, кейін Иранда Хомейнидің төңірегіне Базарган, Банисадр,
Уақытша үкімет жеке Хомейнидің ырқымен емес, ИРК ішіндегі шиеленіскен
Жағыдайдың осылайша шешілуіне тағы бір фактор әсерін тигізді: біріншіден,
Буржуазия да, ислам қайраткерлерімен одаққа түскеннен кейін, таңдау саясатын
1979 жылғы 1-сәуірдегі референдумда қомақты жеңіске жеткеннен кейін Хомейни
К. Санджабидің үкімет атына таққан бұл айыбы, үкіметтің толық
Бірақ, барлық діни қайраткерлердің Уақытша үкіметке байланысты көзқарастары біркелкі
Алайда, билікті иемдену мәселесіне байланысты өткір бәсекелестік болғанына қарамастан,
Өзін ұсақ буржуазияның мүдделерін қорғаушы деп жариялаған ИРК, салымдарды
Осылайша, революция жеңіске жеткеннен кейін бірнеше ай өте салысымен,
Күрес пен әріптестікке толы осындай қиын қатынастар жоғарғы дін
Олардың қызметіне бақылаудың жоқтығын Хомейнидің «пасдарлар» өкілдерімен болған кездесуінде
Премьер-министр Базарган «Монд» тілшісіне берген сұқбатында орталық билік органдарының
Жаңадан құрылып жатқан орталық билік органдарының алдында төменгі органдардың
«Пасдарлар» жасақтарын бір корпусқа біріктіріп, оларды орталық басшылыққа бағындыру,
Бехашти бастаған топ жетекші рөл ойнайтын діндарлардың бұл тобының
Елдегі саяси жағдайдың күрт шиеленісуі конституция қабылдау мәселесін алға
Эксперттер Кеңесіне өткізілген сайлау нәтижесінде ондағы көпшілік орынды ислам
1979 жылдың 7 тамызында Жоғарғы трибунал діндарларға жағымсыз материалдары
Тамыз оқиғаларынан кейін елдегі 1979 жылдың ақпанынан бастап іс
Эксперттер Кеңесіне Ислам республикасының партиясы жеңіске жеткеннен кейін және
Сонымен, Иранда монархиялық режим құлағаннан кейін, елде іс жүзінде
Тағы да айтатынымыз, көпшілік Иран Ислам Республикасының тағдыры ұзаққа
2.2 Иран Ислам Республикасының 1979 жылғы конституциясы және оның
1979 жылдың 15-қараша күні төрт айға созылған өткір пікірталастардан
ИИР конституциясында Иранның тарихы және революциялық оқиғалардың барысы
Конституцияның негізгі мәтіні 175 бапты біріктіретін 12 бөлімнен тұрады.
Конституция жобасында қарастырылған билік органдарының құрылымы негізінен алғанда кәдуілгі
Теократиялық билік институттары. Иранда «ислам үлгісіндегі» мемлекеттік биліктің бүтіндей
Иран Ислам Республикасының Басшысы (Рахбардың) құқығы мен міндеттері 5-бап
Парламенттің барлық шешімдері міндетті түрде Конституция сақтаушылар кеңесіне (Бақылаушылар
Ислам тәртібін Сақтау Комитеті Бақылаушы кеңестің атынан алты заңгер
Мәдени революция бойынша жоғарғы Кеңес – мәдениет және білім
Заң шығару билігі. Бір палаталық заң шығару органы –
Атқарушы билік. Атқарушы билікті төрт жылға сайланатын президент басқарады.
Ұлттық қауіпсіздік кеңесі 1989 жылдан бастап үкіметтік егеменділік пен
Сот билігі Жоғарғы соттан, Жоғарғы сот кеңесінен және төменгі
Арнайы сот кеңесі 1979 жылдан 1989 жылға дейін өмір
Сот билігінің екінші маңызды органы Жоғарғы Соттың міндеті -
- Әкімшілік әділеттілік соттар (халық пен сот билігі арасындағы
- Бас инспекция (заңдар мен қаулылырдың орындалуын қадағалайтын арнайы
-Әділет полициясы (әділет әкімшілігі менсот жүйесінің қызметкерлерін бақылайды) [20,
5) Конституция бойынша қазіргі кезеңде елдің жоғарғы әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Конституцияға сәйкес ең кемінде төрт жылда бір өткізіліп, Бақылау
Конституцияда ревкомдар мен революциялық трибуналдар жайлы еш сөз айтылмады.
Эксперттер кеңесі жасап шығарға конституция Бехешти тобының жеңісін бекітті,
Жаңа конституцияның әлеуметтік-экономикалық маңызына келетін болсақ, жеке меншікті қорғау
Конституцияда бекітілген ірі меншікті шектеу және қанауға жол бермеу
1979 жылдың 2-3 желтоқсанда конституция жобасы референдумда мақұлданғаннан кейін,
Бұл теорияның қысқаша түрдегі негізгі мәні мынадай: егер әрбір
Діндарлар басшыларының президентпен қақтығысы және оны құрту. ИРП
Парламент сайлауы екі сатыда өтіп, нәтижесінде сайланған 247 депудаттың
Осылайша, заң шығарушы билік органы мен атқарушы билік органының
Банисадр мен Бехештидің алауыздығының негізінде кәдуілгі фракциялық билік үшін
Жоғарғылардың билікке таласуы халық арасында Бехешти мен Бнаисадр арасындағы
Хомейнидің екі жақты табыстыру талпыныстары сәтсіз аяқталды. Ақырында ол
Бадисадрды ығыстырғаннан кейін Бехешти тобы оның жақтастарына қарсы репрессияларды
Осылайша, саяси күрес әдістері арқылы және ашық күш қолдану
қорытынды
Иран Ислам Республикасының құрылуы бірнеше жағдайларға байланысты ерекше құбылыс
Бұл ретте аятолла Хомейнидің Ирандағы оппозициялық қозғалыстағы рөлін тағы
Революцияның жүзеге асып жеңіске жетуі нәтижесінде ерекше саяси-әлеуметтік, экономикалық
Қалай десек те, Иранда ислам революциясының жүзеге асуы және
Әдебиеттер тізімі
Гушер А. Исламское государство в теории и на практике.
Өмірбек О. Рухы асқақ қайсар ел. // Егеменді Қазақстан.
Агаев С.Л. Иран в прошлом инастоящем. Пути и формы
Агаев С.Л. Иранская революция, США и международная безопасность. М.,
Резников А.Б. Иран: падение шахского режима. М., 1983. 160
Иранская революция 1978-1979 гг. М., 1989. 241 с.
Иран: история и современность. М., 1983. 275 с.
Иран: ислам и власть. М., 2002. 280 с.
Мусульманские государства у границ СНГ: (Афганистан, Пакистан, Иран и
Куприянов Л. Иран: проблема власти в исламе. М., 2002.
Мамедова Н. Опыт исламского правления. //Азия и Африка сегодня.
Фаршид Х. Детерминанты постмонархического государственного устроиства. // Азия и
Арунова М. 25 лет Исламской революции и россииско-иранские отношения.
Дорошенко Е.А. О некоторых современных толкованиях проблемы «валайте факих».//
Раванди-Фадан С.М. Иран: ислам и власть. //Восток. 2000. №6.
Новейшая история стран Азии и Африки. ХХ век.// Под
Хуторская В. Иран: демократия по исламскии. // Азия и
Скляров Л.Е. Иран: от политики экспорта «исламской революции» к
Сафапи М. Модель для будущего тысячилетия: О социальной модели
Конституционное право стран Ближнего Востока: Иран, Египет, Израиль, ОАЭ,
Казеев К. Исламская революция 20 лет спустя. //Эхо планеты.
Р.М. Хомейни. Правление исламской республики. М., 2004. 315 с.
Материалы ХХVI съезда КПСС. М., 1981. 13 с.
Иран. Очерки новейшей истории. М., 1976. 297 с.
Васильев Л.С. История Востока. В 2 ч. М., 1998.
История стран Азии и Африки в новейшее время, часть
Зайнабитдинов Е. Духовный лидер ИРИ аятолла Хаменей.// Азия и
Казеев К. Президент ИРИ Сейед Мохаммад Хатами. //Азия и
Өмірбек О. Иманды да инабатты Иран.// Түркістан. 2000. 2-8
Әлімханұлы Д. Иран.// Түркістан. 1998. 3-9 маусым.
3
26
