Кашмир мәселесі
Үндістан мен Пәкістан арасындағы қарсыластық 64 жылдан бері жалғасып келеді, және оның басты себебі – шекарада орналасқан Кашмир өңірін өз территориясының бір бөлігі деп тану болып отыр. 1846-1947 жж. Британияның ықпалымен Кашмир өлкесіне ислам дінін ұстанушылар көшіріліп, бұл жер жартылай тәуелсіз мемлекет болатын.
1947 ж. 15 тамызда Британдық Үндістан тәуелсіздікке қол жеткізді. Аймақта екі тәуелсіз мемлекет пайда болды, олар–Үндістан мен Пәкістан болатын. Қазір бұл шешім қате деп есептеледі, себебі– жүзжылдықтар бойы бір бүтін болып саналған өңірді бөліп, Британия жаңа кезеңдегі ерекше қатігез шиеленістің тууына жол ашып берді. Бұл шиеленіс аумуқтық талас–тартыс пен діни қайшылықтарға негізделді.
Үндістанға егемендік берілген соң, үнді үкіметі Кашмирді британ отарлаушы әкімшілігі үнді махараджаларына ресми түрде сатқан деп, бұл өлкені өз меншігі деп жарияламақ болды. Алайда, Үндістанмен дерлік бір уақытта тәуелсіздік алған Пәкістан, Кашмир тұрғындарының көп бөлігі мұсылмандар болғанына негізделіп, оны өзіне тиесілі болу керек деп есептеді. Шынында да, осы кезде Кашмирде халықтың 77% мұсылмандар болатын, бірақ басшысы махараджа Хари Сингх болды, және өзге де жоғары лауазымдағылар да үндістандықтар еді. Кашмир махараджасы Үндістанға қосылу туралы ресми шешім қабылдайды. Осының негізінде тәуелсіздік алғандарына бір ай болар болмастай екі ел арасында қарулы қақтығыс өрті орын алды.
Бірінші Кашмир соғысы 1947 жылдың қыркүйек айынан 1948 жылдың соңына дейін жалғасты. 1949 жылы 1қаңтарда соғыс қимылдары тоқтатылды. Соғыс нәтижесінде келісім орнап, оның негізінде Кашмирдің 60% Үндістанға, ал қалған бөлігі Пәкістанға өтті. Ал тамыз айында БҰҰ шешімімен аумақта уақытша демаркациялық сызық жүргізілді.
1954 жылы Жиналыста Кашмирдің үнді бөлігінен сайланған өкілдері, Үндістан құрамына белгілі бір автономияға ие штат ретінде ғана қосылу туралы шешім қабылдады. Осылайша, Үндістан Конституциясының 370 бабына сәйкес, үнді парламентімен қабылданған қорғанысқа және сыртқы саясатқа байлансты жарлықтардан басқа бір де бір заң штат парламентінің келісімінсіз бұл өңірде ешқандай күшке ие бола алмайды.
Штатта 10 миллионға жуық адам 222 мың шаршы шақырым болған территорида өмір сүріп келуде.
Діни себептерге байланысты халықтың көпшілігі Пәкістанға өтуді қалап, штатта сепаратистік қимылдар көптеп орын алады. Үндістан мәліметтеріне сүйенсек, штатта халықтың 67% мұсылман, 30% индуист, 2% сикх, және 1% жуығы буддисттер болып келеді.
Үндістан заңды түрде мәселені шешілген деп есептейді, және қорытынды іс–шаралар территорияның қалған бөлігін Пәкістан әскерлері мен үкіметінен азат етуден тұрады деп отыр, алайда Пәкістан мәселенің мұндай шешімімен тіптен келіспей отыр.
Кашмирдің Пәкістандық бөлігіне келетін болсақ, ол бірнеше әкімшілік аумақтарға бөлінген.
Пәкістан Кашмирінің бір бөлігі 1948 жылы әлемдегі мемлекеттер ішінде Пәкістаннан басқа ешбірі мойындамаған тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланып, Азад Кашмир (Азат Кашмир) деген атқа ие. Территориясы 13мың шаршы шақырым, халық саны — 4,5 миллион адам. Экономикалық және саяси жағынан Пәкістанмен тығыз байланысты, дерлік, оның бір бөлігі, алайда мойындалмаған мемлекет атрибуттарына толық ие.
1970 жылы Пәкістанда Гиллит-Балтистан әкімшілік облысы ұйымдастырылды. Бұл облыс 73 мың шаршы шақырым территорияда бір миллионға жуық халыққа ие. Бұл өлкенің біршама бөлігі 70-жылдары Қытайға өтіп кетті. Бұл территорияның ресми статусы – «Кашмирдің Пәкістандық территориясы».
Пәкістан үнді штаттары Джамму мен Кашмирдің легитимділігін мойындамай, бұл территорияна «Үндістан оккупациясындағы Кашмир» деп атайды.
Қазіргі кезеңде Кашмирдегі жағдай біршама өзгерген. Ол шиеленіске үшінші жақтың араласуымен, яғни 1962 жылы Қытайдың Үнді – Қытай соғысы барысында үнді Кашмирі территориясы болған, аумағы 42 шаршы шақырым Аксай-чинді (Жалпы Кашмирдің 20%) басып алуымен байланысты болып отыр. Бұл облысты Үндістан да Пәкістан да мойындамайды.
Осылайша, қазіргі таңда Кашмир территориясы үш мемлекет, яғни Үндістан, Пәкістан және Қытай арасында бөліп алынған.
Кашмирдің бөлінісі уақытша құбылыс болып, БҰҰ резолюцияларына сәйкес князьдікте бүкіл Кашмирдің қай мемлекет құрамына енуін шешіп беретін плебисцит өткізуге тиіс болатын. Пәкістан әлі күнге дейін мұны мәселені шешудің жалғыз жолы деп біледі. Үндістан бір кездері бұл ұсынысқа келісім берген болатын, алайда кейін Пәкістанның АҚШ-пен әскери одақ құруына байланысты бұл шешімін өзгертті.
Қазіргі кезде Кашмирге байланысты барлық келісім процестері өз шешімін таба алмай келуде. Оған Пәкістан үкіметінің қаржылай көмегі негізінде құрылған «Сенім үшін күресушілер қозғалысы», «Мұхаммед Армиясы» сияқты әскери қауымдастықтарының Кашмирдің үнді бөлігіндегі қимылдары негіз болып отыр.
Заманауи зерттеушілер Кашмир мәселесін әлемнің ең үлкен территориялық мәселелерінің бірі ретінде қарастырады, және оның жақын арада шешіле қоймайтындығын айтады.
Жоғарыда айтып өткендей, Үндістан мен Пәкістан арасында көбінесе Кашмир мәселесіне байланысты бірнеше қарулы қақтығыстар туындаған, олар бірнеше онжылдықтар барысында аймақтағы тұрақсыздықтың негізгі себебі болды.