Бірнеше үкімдер бойынша жаза тағайындау
ҚК-тің 60-бабына сәйкес, егер сотталған адам үкім шығарылғаннан кейін, бірақ, жазаны толық өтегенге дейін жаңадан қылмыс жасаса, бұл жағдайда үкімдердің жиынтығы орын алады. Сонымен:
1) адамға жаза тағайындаған үкімнің болуы;
2) ол жазаны сотталған адам әлі толық өтемесе;
3) жаңа қылмыс үкім шыққаннан кейін, бірақ
жазаны толық өтегенге дейін жасалса, бұлар үкімдер жиынтығының белгісі болып табылады.
Үкімдер жиынтығы бойынша жаза тағайындағанда жаңа қылмыс адамды бұрын жасаған қылмысы үшін сотталғаннан кейін жасалынады. Бұл мән-жай айыпкердің қоғамға қауіпті адам екендігін, заңда оған қатаң жаза қарастырылуға тиіс екендігін көрсетеді.
ҚК-тің 60-бабына сәйкес, егер сотталған адам үкім шығарылғаннан кейін, бірақ жазаны толық өтегенге дейін жаңа қылмыс жасаса, сот жаңа қылмыс бойынша тағайындалған жазаға бұрынғы үкім бойынша жазаның өтелмеген бөлігін толықтай немесе ішінара қосады. Бас бостандығынан айыру түріндегі түпкілікті жаза жиырма бес жылдан аспауға тиіс. Егер үкімдер жиынтығына 20 жыл мерзімге бас бостандығынан айыру немесе өлім жазасы не өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасы заңда көзделген тым болмаса бір қылмысты жасағаны үшін айыпты деп танылған үкім кірсе, онда бас бостандығынан айыру түріндегі үкімдер жиынтығы бойынша түпкілікті жаза 30 жыл шегінде тағайындалуы мүмкін. Үкімдер жиынтығы бойынша белгіленген түпкілікті жаза жаңа жасалған қылмыс үшін тағайындалған жазадан да, соттың бұрынғы үкімі бойынша тағайындалған жазаның өтелмей қалған бөлігінен де катаң болуға тиіс.
Жазалардың бірдей, сондай-ақ әртекті түрлерін қосу (оның ішінде қосымшаларын да) ҚК-тің 58 және 61-баптарында белгіленген тәртіп бойынша жүргізіледі (бұл тәртіпке өткендегі мөселені қарастырғанда түсініктеме берілген).
Сонымен сот үкімдер жиынтығы бойынша жаза тағайындағанда мына тәртіпті сақтайды:
1) алдымен жаңа жасалған қылмыс үшін жазаны анықтайды;
2) сол жазаға сот алдыңғы үкім бойынша тағайындалған жазаның өтелмеген бөлігін толықтай немесе ішінара қосады.
Үкімдер жиынтығы бойынша жаза тағайындау тәртібінің ҚК-тің 58-бабында белгіленген тәртіптен айырмашылығы сол, бұл жерде тек жазаларды қосу принципін ғана қолдану көзделген (ал ҚК-тің 58-бабында жазаларды сіңіру принципі де көзделген). Екінші айырмашылығы — бас бостандығынан айыру сияқты жазаның үкімдердін жиынтығында жиі колданылатын түрін қосқандағы ең көп мерзімге қатысты.
Сотталған адамға жаңа қылмыс жасағаны үшін , қылмыстың осы түріне белгіленген ең жоғарғы жазаны тағайындау сот практикасында кездесіп калады. Мысалы, бостандығын шектеу түріндегі жазаны өтеп жатқан адамға жаңа үкім бойынша 5 жыл мерзімге бас бостандығын шектеу немесе 30 жыл мерзімге бас бостандығынан айыру тағайындалады. Бұл жағдайда сот бұрынғы үкім бойынша жазаның өтелмеген бөлігін жаңа үкім бойынша тағайындалған жазаға сіңіру принципін қолдануға мәжбүр болады (бұл принципті қолдану заңда көзделмесе де).
Қосуға болмайтын жазалар, оның ішінде қосымша жазалар дербес орындалады (ҚК-тің 61-бабы). Қылмыстың қайталануы болған жағдайда сот жазаны үкімдер жиынтығы бойынша тағайындай отырып, жаза тағайындаудың ҚК-тің 59-бабында белгіленген ережесін сақтауға тиіс. Бұл ережелер жаңа үкім бойынша тағайындалған жазаның түрін, мерзімін және мөлшерін анықтауға қатысты. Мысалы, егер бұзақылық үшін жаза өтеп жатқан адам ҚК-тің 181-бабының 1 бөлігі бойынша қорқытып алушылық жасаса, онда жасаған екінші қылмысы үшін сот тек 1 жыл 6 айдан 3 жылға дейінгі аралықта бас бостандығынан айыруды ғана тағайындай алады.
