Неке қиюдың кедергілері. Некенің жарамсыздығы. Жалған неке
Жақын туыс адамдардың арасында неке қиюға тыйым салынады. Бұл тыйым салудың негізінде көптеген тұқым-қуалаушылық аурулардың болашақ ұрпаққа медициналық- биологиялық жолмен берілу мүмкіндігі жатыр. Мәселен, қазақтың әдеттік құқығы жеті атаға дейінгі туыс адамдардың некеге тұруына тыйым салады. Қазіргі қолданылып жүрген заң немере қарындастары мен ағаларының, нағашылары мен жиендерінің некеге тұруына тыйым салмайды. Бірак әдептік нормалармен денсаулығы нашар ұрпақтың дүниеге келу мүмкіндігі мұндай некеге көбіне тоқтау салады. Бала асырап алушылар мен асырап алынғандар арасындағы некеге тыйым салу адамгершілік-әдептік нормаларға негізделген. Олардың арасында қандастық туыстық байланыс болмаса да, асырап алу фактісінен туындайтын қатынастар, ата-аналық және баласы ретіндегі қатынас қалыптасуы тиіс. Некенің жарамсыздығы туралы мәселе, егер ол мынадай жағдайларда қиылған болса туындайды:
Бұдан басқа, жалған неке, яғни отбасын құру мақсатын көздемейтін неке жарамсыз деп танылады. Әдетте, жалған некеге тұру қандай да бір мүліктік құқыққа және игілікке қол жеткізу мақсатында жасалады. Тұрғын үй алу, астаналық қалада тіркелу, тұрақты тұру үшін шетелге көшуді қалау, азаматтық алу, мұраға ие болу — мұндай мақсаттың көбінесе көздейтіні осылар. Жалған некені көзге басқаша көріну үшін жасалатын неке деп атауға болады. Жалған некені өз пайдасын көздеп жасалатын есепті некеден айыра білу керек. Соңғысы ерлі-зайыптылардың біреуі не екеуі тарапынан белгілі бір пайданы көздеп жасалатын неке болса да, алайда сөзсіз отбасын құру мақсатын көздейді. Жалған некеде мұндай мақсат мүлдем болмайды. «Есепті неке» коғамда теріс бағаланатындығына қарамастан, жарамсыз деп танылмайды, өйткені ол қандай да бір пайда табуға (материалдық, әлеуметтік және т.б.) ғана бағытталған емес, ерлі-зайыптық құқықтар мен міндеттерді белгілеуге бағытталған неке. Жаңадан құрылған отбасы мүшелеріне, жеке басының қауілсіздігше нақты қатер төндіретін ауруын (мысалы, ВИЧ- инфекциясы, адам ағзасында ауруға қарсы тұратын заттардың жетіспеушілігі, сөз және басқалары) жасырған адаммен қиылған неке жарамсыз деп танылуы мүмкін. Мәжбүрлеп қиылған неке де жарамсыз, діни әдет- ғұрыптарды қатал ұстанатын және келісімді қажет етпейтін әйелдерге қатысты жүзеге асырылады. Мұндай жағдайда тек жәбір көрген әйелдің өзі немесе прокурордың ғана, оның өзін қорғау жөнінде сотқа жүгінуге қақы бар екендігін атап керсету қажет. Некені сот жарамсыз деп таниды. Неке, ол қиылған күннен бастап жарамсыз деп танылады. Некені жарамсыз деп тану ерлі-зайыптылардың барлық жекебастық және мүліктік құқықтарының жойылғандығын білдіреді. Ерлі- зайыптылар ортақ тек алу, ерінің не әйелінің тұрақ жайын пайдалану, алимент алу құқығынан айырылады. Алайда кейбір жағдайлар көмекке мұқтаж және жарамсыз некені қиған кезде сот адал деп таныған кінәсіз ері не әйелі алимент алуға, тегін сақтау құқығын сақтап қала алады. Некені жарамсыз деп танудың салдарынан өзіне келтірілген моральдық зиянның орнын толтыруды талап етуге қақы бар. Адал деп танылған ерлі-зайыптылардың некеге тұруға кедергі болатын жағдайларды білмеуін заң түсінеді. Мысалы, есінің дұрыс еместігі, туысқандық жақындығы, т.б. Бірақ, сонымен бірге некенің жарамсыз деп танылуы мұндай некеден туған балалардың құқығына ықпал ете алмайды, өйткені баланы оның ата-аналары жіберген құқық бұзушылық үшін жазалауға болмайды. Сонымен, ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын, отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіп бойынша тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған ері мен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты неке деп түсінуіміз керек. Қазақстанда тек мемлекеттік азаматтық хал актілерін тіркеу органдарында жасалған адамдардың одағы ғана неке деп танылады. Болашақ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі және олардың неке жасы 18-ге толуы неке қиюдың басты шарты болып табылады. Ерлі-зайыптылар арасындағы қатынастар құқықтары мен міндеттерінің теңдік қағидаларына негізделеді. Азаматтық некеден туған балалар, тіркелген некеден туған балалар сияқты заңмен қорғалады. Алайда мұндай қатынастар әдетте тараптар үшін заңдық салдар туындатпайды.
