Ғұндар империясы курстық жұмыс
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. Белгісіз, түсініксіз халық Ғұндар империясы 4
2. Үйсіндер мемлекеті 7
3. Қаңлы мемлекеті 12
4. Түрік қағанаты 16
5. Ертедегі түрік жазуы 19
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 25
25
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Қазақстан тарихы
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. Белгісіз, түсініксіз халық Ғұндар империясы
2. Үйсіндер мемлекеті 7
3. Қаңлы мемлекеті 12
4. Түрік қағанаты 16
5. Ертедегі түрік жазуы 19
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 25
КІРІСПЕ
Бір кездері Азия мен Шығыс Еуропаны мекендеген ежелгі
1. Белгісіз, түсініксіз халық Ғұндар империясы
Ең алдымен ғұндар (гунну) неліктен осылайша аталды, оларды
Енді тарихи кітаптарға жүгінейік. Белгілі тарихшы Отто Франко
Қытайлардың өз "тарих атасы" Сы Машиян (Сыма Цянь)
Бұл "шағын империя" өзін барынша таныта бастады, сондықтан
Бұл жерде "Құдыретті" деген сөз Тәңірі-Көктен туды, құдай
Ұзындығы 10 мың лиден астам (бір ли жарты
Ғұндар мемлекетінде билікті мұрагерлік бойынша беріп отыру қатаң
Академик Әлкей Марғұлан ғұндар туралы өзінің зерттеулерінде әрдайым
Көптеген ғалымдар түріктер ғұндардан тараған, ғұндар - біздердің
Ғұндар Тәңірі-Көкке табынған халық болды, олар арғы аталарынан
Академик Әлкей Марғұлан "Ертедегі әндер мен аңыздар" кітабында
Күнделікті өмірде ғұндардың салттары мен дәстүрлері, киім түрлері,
2. Үйсіндер мемлекеті
Үйсіндер ең ежелгі қазақ руларының бірі болып табылады,
Тарихи куәліктер мен құжаттарға жүгінейік. Тұңғыш рет үйсіндер
Жапонияның басқа бір ғалымы Х.Мацуда: "Юечжилер-гансу жерлерінде, лауландар
Сол "Хань әулетінің кітабында" Жан Шаньнің өмірбаянында үйсіндер
Үйсіндер ғұндардың қол астында болғандықтан, Нанди бидің мұрагері
"Жылнамалар кітабында", Ферғана туралы бөлімінде ежелгі қытай ғалымдары
Қазақ халқы құрылғанда үйсін тайпалары Ұлы жүзде басты
Үйсіндердің арқасында алыстағы, әлі біздің дәуірлерге дейінгі ғасырлардан
Түрік халықтарында қасиетті көк бөрі туралы аңыздар, ертегілер,
Ертедегі Қытай саяхатшысы Жан Чиян (б.д.дейінгі 139-126 жылдар)
Ол кездерде юечжилер Ганьсуда өмір сүрді (Тибет пен
Үйсіндер туралы әңгімеден кейін қытай жылнамасы қасқыр туралы
Үйсіндер күшейген сәтінен бай халыққа айналады. Олар ғұндарға
Шапырашты руының туында ерте кездерден бері қасқырды бейнелеу
3. Қаңлы мемлекеті
Қазақтың шежірелік жылнамаларына сәйкес Қаңлы - Ұлы жүздің
Қаңлы тарихы б.д.дейінгі 4 ғасырдан белгілі, онда олар
Қаңлы (Қаңлы) этнонимі туралы индо-еуропалық тілдерде "Қаңлы" сөзі
Қаңлы (Қаңлы) этнонимі қытай кітаптары мен жылнамаларында ғана
Қаңлы (Каңюи-Кан жуй) ертедегі уақыттарда-ақ (б.д.дейіңі 3-1 жүзжылдықтар)
Қаңлы халқы жартылай көшпенді, жартылай отырықшы еді, сондықтан
Қаңлылар күнге, айға және қасиетті малдарға табынды. Б.А.Литвинский
Қаңлы халқының сарайындағы қоймаларда заңдар жинақтары болған, сол
Түрік тарихшысы Ф.Копрұлы белгілі қыпшақ сөздігі "Кодекс куманикус"
Сол уақыттарда күшейген эфталиттердің (Ақ ғұндардың) ықпалына түскенше,
15-16 ғасырда үш жүзден (Ұлы жүз, Орта жүз
Ертедегі қаңлы халқының ұрпақтары қырғыз, қарақалпақ, өзбек, түркімен,
4. Түрік қағанаты
Қазақстан жері 6 ғасырда аса қуатты держава -
Тарихи сахнада Түрік қағанатының пайда болуы Бумын қаған
Бумынның басшылығымен түріктер 552 жылы шайқастарда жуан-жуандарды талқандайды.
Бумынның қазасынан кейін таққа оның кіші інісі Қараескі
Бұл жылдары түріктердің батыстағы әскери науқаны одан да
Жужандарды 554 жылы толық талқандағаннан кейін, көктемде, шөп
Истеми 561 жылы Орта Азияға орнығып алған эфталиттерге
Парсылармен де күресе жүріп, Истеми Византиямен одақ құрады.
Алайда 575 жылы Византия мен Рим өзара келісім
Бірақ осыншама кең жерде мемлекеттігі әлі қалыптаса бастау
5. Ертедегі түрік жазуы
Ертедегі түрік жазуын ұқсастыру ең күрделі және қиын
ХІХ ғасырдағы Қазақстан тарихы мен мәдениетін жетік зерттеушілердің
Өткен жүзжылдықтағы қазақ далаларының құрметті зерттеушісі, А.С.Пушкиннің замандасы
О. Сүлейменовтың "Жазудың тілі" кітабында "Бехистундік жазуды" жаңаша
Солтүстік көшпенділері - ғұндар туралы айта отырып, шамамен
Әдетте, жазу оған деген шаруашылық қажеттілігі білінген жерде
"Аңдық стиль" бұйымдарында бейнеленген тұтас философия мен мифологияны
Сол кезде, гректердің өздері сол уақыттың "жеті ақылгөйіне"
"Скиф жазуының" бар-жоқтығы әлі даулы болғандықтан, грек және
Көшпенділердің өз әліпбиі болмағандықтан, олар соғдилық жазуды пайдаланған,
Дегенмен, Петр І қызметінде тұрған неміс ғалымы Д.Мессершмидт
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытып айтқанда, ежелгі замандағы ғұндар батысқа қоныс аударудан
Жоғарыда баяндалған үйсін, қаңлы, алан ұлыстары өзара тығыз
Кейінгі кезде жүргізілген археологиялық зерттеудің анықтауынша, үйсін, қаңлы,
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1-том Алматы “Атамұра” 1996ж 245-248 б,
Түрік халық тарихы Алматы “Білім” 1996ж 26-44
Көне тарих 103-108 б.
Түркістан халық энциклопедиясы Алматы 2000ж 268-270
Иностранцев К.А., Хунну и гунны, Л., 1926;
Бернштам А.Н., Очерк истории гуннов, Л., 1951;
Кюнер Н.В., Китайские известия о народах Южной Сибири,
Гумилев Л.Н., Хунну. Средняя Азия в древние времена,
Гумилев Л.Н., Хунны в Китае, Л., 1974;
Баһаеддин Өгел, Ұлы хұн империясының тарихы, 1 —
Бичурин Н.Я., Собрание сведений о народах, обитавших в
5
