Тараз, Айша Бибі, Костобе, Жаргабак курстық жұмыс
Жоспар - www.topreferat.com.kz
Кіріспе................................................................................................................3
Ортағасырлық Тараздың экономикалық және
саяси мәдениетi....................................................................................5
Айша Бибі................................................................................................7
Тараз - қазақ мәдениетiнiң алтын бесiгi...............................................13
Көне Тараз жерi туралы ерте
кездегi географиялық мағлұматтар.................................................17
Ортағасырлық Қостөбе қаласы........................................................19
Ортағасырлық Тараздың және оның
қала аймағының қорғаныс жүйесi.......................................................22
Атамекен: ежелгi қалалар Тараз аймағы...........................................25
Тараз және облыс өңіріндегі Жарғабақ
тасындағы таңбалар.................................................................................34
Қорытынды.........................................................................................................40
Пайдаланылған әдебиеттер................................................................................41
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 40 бет
Пәні: Қазақстан тарихы
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
Кіріспе................................................................................................................3
Ортағасырлық Тараздың экономикалық және
саяси мәдениетi....................................................................................5
Айша Бибі................................................................................................7
Тараз - қазақ мәдениетiнiң алтын бесiгi...............................................13
Көне Тараз жерi туралы ерте
кездегi географиялық мағлұматтар.................................................17
Ортағасырлық Қостөбе қаласы........................................................19
Ортағасырлық Тараздың және оның
қала аймағының қорғаныс жүйесi.......................................................22
Атамекен: ежелгi қалалар Тараз аймағы...........................................25
Тараз және облыс өңіріндегі Жарғабақ
тасындағы таңбалар.................................................................................34
Қорытынды.........................................................................................................40
Пайдаланылған әдебиеттер................................................................................41
Кіріспе
Ежелгi Тараз - Ұлы Жiбек жолын жалғап жататын
Бұл байланыс көпiрiнiң маңызы дүниенiң екi бөлiгi арасындағы
Тараз - Қазақстанның ортағасырлық қалаларының iшiндегi ең белгiлiсi,
VII ғасырда Тараз Ұлы Жiбек жолы бойындағы iрi
IX-X ғасырларда Тараз одан әрi өсе түстi. Оның
Тараз - Қазақстанның ортағасырлық қалаларының iшiндегi ең белгiлiсi,
VII ғасырда Тараз Ұлы Жiбек жолы бойындағы iрi
IX-X ғасырларда Тараз одан әрi өсе түстi. Оның
Жазба деректер бойынша Таразда 568 жылы Византияның емшiсi
Тараз - Түркеш, Қарлық онан кейiн Қараханид мемлекеттерiнiң
Менің курстық жұмысымның мақсаты келесі
Ортағасырлық Тараздың экономикалық және
Айша Бибі
Тараз - қазақ мәдениетiнiң алтын бесiгi
Атамекен: ежелгi қалалар Тараз аймағы
Көне Тараз жерi туралы ерте кездегi географиялық мағлұматтар
Ортағасырлық Тараздың және оның қала аймағының қорғаныс жүйесi
Ортағасырлық Қостөбе қаласы
Тараз және облыс өңіріндегі Жарғабақ
тасындағы таңбалар
ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ТАРАЗДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ МӘДЕНИЕТI
Архелогиялық қазба жұмыстарына сүйене отырып, Орта ғасырда Тараз
Бiрiншiден VI-IX ғасырлардағы феодалдық қарым-қатынастың пайда болуы, екiншi
Осымен қатар Тараз қаласынан табылған археологиялық қазба материалдар
АЙША БИБІ
Тараздың 2000 жылдық мерейтойы қарсаңында М. Х. Дулати
Тараз қаласының оңтүстік жағында – 20 шақты шақырым
1964 жылғы желтоқсанның 6-14 күндері сол кездегі облыс
Ташкент архивінде бір кездегі Әулиеата қаласын билеген қалабасы
Ең бастысы – Ташкент мұрахатындағы «Туркестанские ведомости» газетінің
Зеңгі бабаның зәулім биік мазары Ташкент қаласынан 25-30
Қазақтардың да, өзбектердің де арасында Әнбар бибінің алғашқы
Сүлеймен өмірден өтер алдында үйіне кіріп-шығып жүрген Зеңгі
Жесір қалған уыздай аппақ сүлу жесір келіншек уақыт
Сонда Айша Қарахан әулетінің ішінде Тараз төңірегін, сол
Міне, сол кейінгі Айша 1185 жылы өмірге келген
Біздіңше, Айша бибі Қарахан Мұхаммедке ол қаза табардан
Айша бибі өмір сүрген дәуір Қарахан әулетінің, оларға
Енді Қарахан атауына тоқталған жөн болар. Көп жұрт
Осы орайда Тараз қаласының қақ ортасындағы мазардағы «Әулиеата
Академик В. В. Бартольд Қарахан әулеті түркілердің яғма
Қарахан әулетінің негізін салушы Сұлтан Сатук Бура хан
Астанадағы Л. Гумилев атындағы Евразиялық университеттегі қызмет ететін
Сонымен, Айша бибі – қазақ халқының, әлбетте, түркі
Қарахан әулеті қожалар арасында да бар. Олар Қожа
Айша бибінің тегі, туған, өлген жылдары, заманы туралы
ТАРАЗ - ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТIНIҢ АЛТЫН БЕСIГI
Ежелгi Тараз - Ұлы Жiбек жолын жалғап жататын
Бұл байланыс көпiрiнiң маңызы дүниенiң екi бөлiгi арасындағы
Тараз - Қазақстанның ортағасырлық қалаларының iшiндегi ең белгiлiсi,
VII ғасырда Тараз Ұлы Жiбек жолы бойындағы iрi
IX-X ғасырларда Тараз одан әрi өсе түстi. Оның
Жазба деректер бойынша Таразда 568 жылы Византияның емшiсi
Тараз - Түркеш, Қарлық онан кейiн Қараханид мемлекеттерiнiң
Тараз қаласында мұсылман сәулет өнерiнiң iнжу-маржандары болып саналатын
Тараз тарихы таусылмайтын тағлымға бай, тамыры тым тереңде
XII ғасырдың аяқ кезiнде бабамыз Қарахан дүниеден өткен
Айша бибi, Қарахан, Бабажа қатын, Тектұрмас сынды тарихи
Ортағасырлық қала тұрмысында түрлi қолөнер өндiрiсi: тоқыма, шыны
Таразда 11-12 ғасырларда өте қызық тәсiлмен салынған пеш
Қазақстанның ең көне қаласы Тараз Ұлы Жiбек жолының
Ұлы Жiбек жолы - адамзат тарихының дамуында бiздiң
20 жүз жылдықпен құрдас сияқты Тараз қаласының бүкiл
Елiмiздегi ең көне қаласы, оның тарихы, мәдени ескерткiштерi
КӨНЕ ТАРАЗ ЖЕРI ТУРАЛЫ ЕРТЕ КЕЗДЕГI
ГЕОГРАФИЯЛЫҚ МАҒЛҰМАТТАР
Қазақстанның территориясы мен табиғаты жағдайындағы географиялық деректердiң тамыры
Қазақ жерiнде бiрте-бiрте сақ тайпаларының iрi одақтары пайда
Бiздiң заманымызға дейiнгi V ғасырдың 40-жылдарының аяғында 30
Ал ендi Птоломейдiң ”география бойынша нұсқауында” жер туралы
Бiздiң заманымыздың III ғасырында Қытай саяхатшысы Сюань-Цзан картасында
Саяхатшының «Таң әулетiнiң тарихында» атты еңбегiнде қалалар атаулары
Ежелгi замандағы Тараз жерi туралы зерттеушiлердiң кейбiр мағлұматтары,
Ал ендi VII ғасырдан бастап көне Тараз туралы
Ол Талас алқабын көшiп-қонуға қолайлы жылы аймақ ретiнде
ХVI ғасырдағы тарихшы Мухамед Хайдар Дулатидiң «Тарихи Рашиди»
Тарихшы сұрастырып бiлген мағлұматтарына сүйенiп жазған географиялық атауларда
Чан-Чунь Шу мен Талас өзендерiнiң аралығын мекендеушiлер егiншiлiкпен
Демек Тараз территориясын географиялық тұрғыдан танып-бiлу, алғашқы мағлұматтарды
Осы деректердi зерттей отырып, бiз Тараз тарихының географиялық
ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ҚОСТӨБЕ ҚАЛАСЫ
Қостөбе қаласы Жамбыл қаласының оңтүстiгiнде 15 шақырым жерде
Өз кезiнде В.В. Бартольд Жамуқатты зерттеушiлер айтқандай Сырдарияда
Iшкi қамал батыс қабырғаның ортасына таман орналасқан. Қазiргi
Солтүстiк жағында қамалдың сыртында қала зираты орналасқан. Бiрiншi
Ауыл шаруашылық аймағы 3-5 шақырым жердi қамтиды. Бөлек-бөлек
Қостөбе жобасы Ақбешiм және Қызылөзен қала қалдықтарына ұқсас.
Iшкi қамалдағы зерттеулерден ҮI-ҮII ғғ. кезiндегi сәулет құрылысы
Ең төменгi қабат ҮI-ҮIII ғғ. салынған. Ол айналма
Одан кейiн IХ-Х ғғ. ғимарат жоспары едәуiр өзгерiстерге
Жоғарғы қабаттан 0,5 м төменнен сарай-қорған құрылысы ашылды.
6-бөлме. Жобасында тiкбұрышты, өлшемi 7х5 м. Шығыс және
Солтүстiк қабырғасына тақалып дөңгелек тапша салынған. Оның диаметрi
Оңтүстiк қабырғасында енi 1 м, биiктiгi 1,3 м
Бөлме отқа табынумен байланысты дiни қызмет атқаратын ғибадатхана
Көркемдеуде аса көп кездесетiн өрнектiң бiрi - жүзiм,
Қостөбеден табылған ою мәнерi жағынан Орта Азиялық қалалары
18-бөлменiң үстiн жапқан шатыр құландысы өте жақсы сақталған.
Едендi бойлай кесу кезiнде жерден күйiп құлаған шатырдың
Қостөбе қаласы Жiбек жолы бойында жатыр. Қостөбе қазiргi
Ою - өрнек сәулет өнерiнiң дамығанын көрсетедi. Өсiмдiк
ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ТАРАЗДЫҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚАЛА АЙМАҒЫНЫҢ ҚОРҒАНЫС ЖҮЙЕСI
Ұлы Жiбек жолының бойында және онымен байланысып жатқан
Тараз қаласы цитаделiн II-IV ғғ. кезiнде қорғап тұрған
Қаланың шахристанын VI-IХ ғғ. кезiнде оңтүстiк және шығыс
Қала рабадының батыс қабырғасының қалыңдығы 4,5 м, ол
Тараздың шаруашылық аймағының бекiнiс жүйесiне рабаттар, қорған-қамалдар, бекiнiстер,
Тараз қаласы аймағында орналасқан рабадтардың қатарында Төменгi Барсхан
Жiкiл (Жалпақтөбе) Тараздан оңтүстiк-шығыста 3 км жерде орналасқан,
Тараз қаласы аймағына кiретiн мұнаралар: Тараздан солтүстiктегi –
Кiшiбұрыл мұнарасы. Мұнара Жамбыл облысы, Жамбыл ауданындағы Құмжота
Ботамойнақ мұнаралары. Тараз қаласының шығыста жатқан Ботамойнақ тауының
Ботамойнақ 1 мұнарасы. Мұнара Тараз қаласынан шығыста 20
Ботамойнақ 2 мұнарасы. Бұл мұнара Ботамойнақ 1 мұнарасынан
Жас өркен төрткүлi. Төрткүл Жасөркен ауылынан 1 км
Сонымен, Кiшiбұрыл, Ботамойнақ 1, Ботамойнақ 2 қарауыл мұнараларында
Кiшiбұрыл және Ботамойнақ тауларының ең биiк жерiнде орналасқан
Қорыта келгенде, ортағасырлық Тараз қаласы мен оның қала
АТАМЕКЕН: ЕЖЕЛГI ҚАЛАЛАР
ТАРАЗ АЙМАҒЫ
Тарихқа жүгiнсек, ертедегi Қазақстан территориясы үлкен мәдениет орталығы
Өте ертедегi Қазақстан қалалары сақ, үйсiн, қаңлы, хун
Сондай-ақ бұл өлке ертедегi түркi жазуларын көптеп сақтаған
В Венгрии 1799 г. в селении Святого Николая
Әрине мұндай тарихи ескерткiштерге қарап қай ғасырда болғанын
Мұндай тарихи ескерткiштер Х ғасырда емес, V ғасырдағы
Ертедегi сақ, үйсiн, қаңлы, хундардың тарихта өшпестей орны
Одан кейiн, яғни бiздiң эрамыздың VI ғасырына дейiн,
Қысқасын айтқанда, ата-бабамыз басып өткен ескi тарих бетiн
Ақын Олжас Сүлейменовтың “Адамға табын жер ендi” поэмасында:
Рим,Тараз,Не қалды мәндi кезден. Арулар құтылмайды тауды кезген.
Қылыш қол кездестi ме, Сат-сұрт болып.
Қарадың дүниеге қанды көзбен.
Гунн,Моңғол,Қыпшақтар мен Қызылбастар, Жүз жылдық соғысының жүзiн бастар.
Ежелгi мәдениет туы құлап, Надандық келiп оның iзiн басқан, - деген шумақтарды
Тарихқа көз салсақ, Жетiсу өлкесiнiң өте ертедегi мәдениет
Александр Македонский (б.э.дейiнгi 356-323 жылдар) жер қайысқан қолымен
Ата-бабамыз батырлықты, ерлiктi сүйген. Ел қорғаған ердi сүйген.
Бiздiң эрамызға дейiнгi VI ғасырда сақ тайпалары Парсы
Кир өлген соң, оның iсiн Дарий 1 (б.э.дейiнгi
Сол сияқты А.Македонский өзiнiң жер қайысқан әскерiмен бiздiң
Ата мекенiмiз тарихында күрес дүбiрi ешқашан толастаған жоқ.
Шу мен Талас қалалары – ежелгi Жетiсу өлкесiндегi
Шу мен Талас қалалары сол замандағы сақ, үйсiн,
Жетiсу өңiрiнде сол заманда хундар үстемдiк жүргiздi. Талас
Жетiсу өлкесiн бағындыруды Қытай империясы ертеден-ақ ойластырған болатын.
Хун көсемi Чжичженiң негiзгi резиденциясы Шу қаласында болды.
Әрине астананың тез өсуi, Хун мемлекетiнiң күшеюiмен саяси
Талас қаласының үстiмен Жiбек жолы өтетiн болғандықтан, Хун
Хун мемлекетiнiң күшейгенiн көрген Қытай басшылары саса бастайды,
Айлакер Қытай басшылары Жетiсудағы Хун мемлекетiн қайткен күнде
Орасан зор орда iшiнде алауыздық туғызған соң Хун
Жолда кезiккеннiң бәрiн қырып-жойған Қытайдың көп әскерi Хун
Талас – сол замандағы ең сұлу қала. Қалада
Қала халқы мен хун әскерi өз астанасын жан
Ұзақ уақыт қоршауда тұрған қалаға Қытай басқыншылары баса-көктеп
Жетiсу жерiндегi ең сұлу қала Талас тағдыры осылай
Бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi 36 жылы Қытай әскерiнiң шабуылынан
Алайда, Талас қаласы түгелдей өмiр сүруден қалған жоқ.
Тарихқа көз салсақ, Тараз аймағын ерте заманда түрiк
VII -VIII ғасырларда бұл қала Батыс Түрiк қағанатының
Бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi I ғасырда Шу, Талас өңiрiн
Әрине, мұндай қауiптi жағдайдың тууына жалғыз себеп Түрiк
Түрiк қағанатының әлсiрегенiн пайдаланып араб қолбасшыларының бiрi Насыр
Сол сияқты Шығыстан Қытайдың жер қайысқан көп әскерi
Қытайларды қуған соң бұл өлкенiң халқы ендi түгелдей
766 жылдан бастап Тараз түрiк-қарлұқтар мемлекетiнiң құрамына кiрдi.
VIII ғасырдың ақырына дейiн бұл өлкедегi түрiк тайпалары
Алайда IХ ғасырда Оңтүстiк Қазақстан аймағына саманилер шабуыл
893 жылы саманилер басшысы Исмаил ибн Ахмед Таразға
Араб тарихшысы Ниршахидың мәлiмдеуiне қарағанда, Исмаил ибн Ахмед
Тараз патшасы Оғұлшақ саманилерден жеңiлген соң Қашғарға қашуға
Қысқаша айтқанда, 893 жылдан бастап Тараз самани мемлекетiнiң
Бұдан кейiн Тараз Қарахан мемлекетiнiң құрамына кiрдi.
ХIII ғасырда Таразда керейлер үстемдiк жүргiзген. Бiрақ көп
ХIV-ХV ғасырларда Тараз тағы да керейлер иелiгiнде болды.
ХIХ ғасырда Әулие – Ата аймағы Қоқан хандығының
1864 жылы осы өлкенi Қоқан хандығы езгiсiнен босату
1897 жылғы есеп бойынша Әулие – Ата қаласында
Ал, Совет заманында қала осы аймақта туып-өскен қазақ
Тараз қаласының саяси тарихы осындай. Ендi мәдени тарихына
Тарихқа көз салсақ, ертедегi Оңтүстiк Қазақстан жерiнде жер
Сол сияқты Тараз ерте заманнан бергi түрiк тайпаларының
Тараздың үлкен сауда және мәдени орталық болғанын әр
Теңге сарайы ХIII- ХIV ғасырларда да жұмыс iстедi.
Тараз ертедегi өте сұлу қалалардың бiрi болды. Оның
Су қалаға Талас өзенiнен жерасты құбырлары арқылы келiп
Тараз көп қырғын мен күйреудi бастан кешiрген қала.
Ертедегi Қазақстанның iрi мәдениет орталығы – Тараз қаласының
Қазақстан жерiн сонау ерте заманнан берi түрiк тайпалары
Араб және парсы тiлiнде жазылған тарихи мәлiметтерге қарағанда
VIII ғасырдан бастап бұл аймақтағы мемлекет билiгi Түргеш-түрiктердiң
Парсы тiлiнде жазылған “Худуд әл-алам” кiтабының деректерiне қарағанда,
756 жылы түргештер билiгiн тайдырып, барлық мемлекет билiгiн
Сол замандағы әскери маңызы ерекше болған қалалар Құлан
Қарлұқ мемлекетi көп уақыттар бойы араб басқыншыларына қарсы
Қарлұқ мемлекетiнiң құлауына байланысты Құлан және Мерке қалалары
Сол кезден бастап Құлан мен Мерке қалалары тарих
Ендi бұл қалалардың мәдени тарихы мен шаруашылығына көз
“Худуд әл-аламның” тарихи деректемелерiне қарағанда қарлұқтар тұрған аймақтар
Ауыл шаруашылығы, яғни төрт түлiк мал өсiрумен бiрге
Тарихи деректерге қарасақ; Талас аңғарында VI- VIII -
Жүзiм сабағын, анардың гүлi мен жемiсiн бейнелеу арқылы
VIII - ғасырдың шарап жасайтын үйлер Құлан қаласының
Жоғарыда айтқанымыздай, Қазақстанның ертедегi және орта ғасырлардағы қалаларының
Гүлденiп тұрған өз замандарында Құлан мен Меркеде қол
Әрине, қолөнер туралы жазба документтер көптеп мәлiметтер бере
Құмырашылық кәсiбi – керамика ыдысын жасау Қазақстан жерiнде
Адамзат тарихындағы қоғамның дамуында сауданың орасан зор маңызы
Оңтүстiк Қазақстан мен Жетiсу қалаларының Византиямен, Иранмен, Орта
Шаштан (Ташкент), Отырардан шыққан керуен Испиджабқа келедi, одан
Құлан қаласының орны Жамбыл қаласының шығысында 120 шақырым
Мерке қаласының орнында қазiр өзi аттас елдi мекен
ТАРАЗ ЖӘНЕ ОБЛЫС ӨҢІРІНДЕГІ ЖАРҒАБАҚ
ТАСЫНДАҒЫ ТАҢБАЛАР
Тараз және облыс өңiрiнде қазақ халқының творчествалық кемеңгерлiгiн,
Облыс көлемiндегi қолда бар жинақталған материалдарды iрiктеп келсек,
Бiрақ, осы уақытқа дейiн бұл ескерткiштер белгiлi жүйеге
Өлке жерiндегi әлiде зерттеле қоймаған Шу ауданындағы өзiнiң
Осы тастарда тағы бiр кездесетiн суреттердiң бiрi бұқалардың
Сонымен қатар бiзге тас бетiнде қалдырған тамаша туындылардың
Бiзге дейiн де бұғы бейнесiнiң мифтiк қасиетiн бiлу
Сондай-ақ ежелгi замандағы осы өңiрдi мекен етiп үрпақ
Мәселен, Тұрар Рысқұлов атындағы ауданның тау етектерiнде бұдан
Осындай тағыда ру таңбаларын Талас ауданы Ильич аулының
Тасқа салынған обалар тарихын көп жылдан берi айналысып,
Осы шатқалға кiре берiсте сол жақтағы күнгей бетiнде
Шатқалмен бiраз жүрген соң алдымызда биiк жар болып
Бiздiң көзiмiзге алдымен түскенi үлкен қосөркештi бураның бейнесi
Осы жарғабақ тастардағы бiз үшiн аса құндысы бiр
Мұндағы бейнеленген суретшiлердiң көпшiлiгi бiрiнiң артынан iлесе, бiрбеткей
Соңында айтарымыз тау шатқалдарындағы Сандық тастарда, жарқабақтардағы жалпы
Қорытынды
Қорыта келгенде, ортағасырлық Тараз қаласы мен оның қала
«Ежелгi Тараз» ғылыми зерттеу орталығы Ш.Валиханов атындағы архнологиялық
Мұндағы бейнеленген суретшiлердiң көпшiлiгi бiрiнiң артынан iлесе, бiрбеткей
Тараз қаласының 2000 жылын тойлаудың темiрқазығы болуы абзал.
Пайдаланылған әдебиеттер
Елеуов М. Шу-Талас өңiрлерiнiң ортағасырлық қалалары мен мекендерi
Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз.– Алма-Ата: Наука, 1972-с.44
Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. С. 65, 133, 135
Елеуов М., Қалиев С. Талас өңiрiнiң қарауыл мұнаралары
Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. – с.82 – табл.
Кожемяко П.Н. Раннесредневековые города и поселения Чуйской долины.
Бубнова М.А. Средневековые поселения Актобе 1 у с.Орловки//ИАН
Елеуов Мадияр. Шу-Талас өңiрлерiнiң ортағасырлық қалалары мен мекендерi
Попов А. Сигнальные башни Таразской округи// Знамя труда
Свод памятников Джамбульской области / Авторы: С.Алепчиев, К.Байбосынов
Нершахи Мухаммед. История Бухары. Пер. Н.Лыкошина. Ташкент,1897
Байпақов К. М., Горячева В.Д. Исследования городища Красная
Шишкина В. А. Варахша. М., 1963, с.175
А.Мусльманский ренессанс М., 1966 367-бет.
Сеингова Т.Н. Средневековый Тараз., 1972 215-бет.
“Вестник древней историй” А., 1939 № 4 176-бет.
Толстов С.П. Топрак-қала “Известия АН Каз ССР” А.,
Бартольд В.В. Отчет о поездке в Средн Азию
“Вестник древней историй” А., 1939 № 4 176-бет.
41
