TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



ЖОСПАР

Кіріспе 2

Жекелей поэзиялық шығармашылықтағы азаттық туын ұстаған жыраулар 2

Бұқар жырау 3

Үмбетей 6

Тәтіқара 6

Ақтамберді 7

Халық ауыз әдебиетіндегі азаттықтың бейнеленуі 14

Қорытынды 17

Қолданылған әдебиеттер 18

1

Жұмыс түрі: Реферат
Пәні: Қазақстан тарихы
Жұмыс көлемі: - бет

-----------------------------------------------------------------------------------

РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ



ЖОСПАР

Кіріспе 2

Жекелей поэзиялық шығармашылықтағы азаттық туын ұстаған
Бұқар жырау 3

Үмбетей 6

Тәтіқара 6

Ақтамберді 7

Халық ауыз әдебиетіндегі азаттықтың бейнеленуі 14
Қорытынды 17

Қолданылған әдебиеттер 18

Кіріспе

Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынов "Сөздің ең
Тәуелсіздік заманасында ғасырлар бойы бодан болып,
Жекелей поэзиялық шығармашылықтағы азаттық туын ұстаған
XVIII ғасырдың өн бойы қазақ халқының
XVIII ғасырға дейін қазақ ақындарының есімдері,
Тарихи әдебиетте басы ашылмай келе жатқан
Бұқар жырау

Қазақ әдебиеті тарихында көрнекті орын алатын
Жырау қазақтың барлық үш жүзін біріктіріп,
Бұқар табиғи шешендігі арқасында хан, сұлтан
Бұқар XVIII ғасырдың екінші жартысында хандық
Ей Абылай, Абылай!

Сені мен көргенде

Тұрымтайдай ұл едің,

Түркістанда жүр едің

Әбілмәмбет патшаға

Қызметкер болып тұр едің: -

Бұқар аласапыран заманның тіршілік болмысын, ел
Бұқар жыраудың өлеңдері (“Асқар таудың өлгені
Жиырма деген жасыңыз

Ағып жатқан бұлақтай,

Отыз деген жасыңыз

Жарға ойнаған лақтай,

деп адамның қайрат қуатының да
Тоқсан бес деген тор екен,

Дүйім ханның қор екен, -

Қарғиын десем екі жағы ор екен.

Найза бойы жар екен

Түсіп кетсең түбіне,

Түбі жоқ терең көл екен,

Ел Қонбайтын шөл екен,

деп, бір кезде қашан бұзатын, жігер
Ақын өз шығармашылығын ары қарата жалғастыра
Жақын жерден шөп жесе,

Жердің сәнін кетірер,

Ағайынның аразы,

Елдің сәнін кетірер,

Абысынның аразы

Ауыл сәнін кетірер, деген өлең жеті
Үмбетей

Өзге жыраулардың — Тәтіқара, Үмбетей, жыраулардың
Қолтығы ала бұғының

Пәйкесіндей Бөгенбай!

Жалаң-қия жерлерден

Жазбай түсіп түлкі алған

Топшысы жуан бүркіттің

Тегеурініндей Бөгенбай!

Үмбетейдің жоқтауында Бөгенбай — халық қорғаушысының
Тәтіқара

XVIII ғасырдың ірі импровизатор ақыны әрі
Ақтамберді

Ақтамберді (1675—1768) — негізінен эпикалық жанрда
Күлдір де күлдір кісінетіп,

Күреңді мінер ме екеміз,

Күдеріден бау тағып,

Ақ кіреуке киер ме екеміз!

Жағасы алтын, жеңі жез,

Шығыршығы торғай көз

Сауыт киер ме екеміз!...

Қоңыраулы найза қолға алып,

Қоңыр салқын төске алып,

Қол төңкерер ме екеміз,

Жалаулы найза жанға алып,

Жау қaйырap ма екеміз!

Ақын өз заманындағы жас ұрпақты табандылық
Бұқар, Тәтіқара, Ақтамберді және басқа да
Бұл дәуірдің туындылары көркемдік нысаны жөнінен
Қожаберген

Қожаберген батыр, баһадүр, көрнекті мемлекет қайраткері,
Қожаберген бабаның жеті атасы осы үш
"Елім-ай" дастанында:

Бұл заман болды елге қиын заман,

Шіріткен тамам елдің миын заман.

Шұбырғанда ізіңнен шаң борайды,

Қағынды қазақ үшін биыл заман, -
Жүз жиырма төрт мың пайғамбар мен,
отыз үш мың сахаба да дүниеден
Солардан Қожаберген артық емес, - деуі
Не болмаса:

Қолбасшы батыр болмасам,

Көбелі сауыт кимейін.

Ту ұстайтын болмасам,

Арабы ақбоз мінбейін.

Талапты жігіт болмасам,

Ұрандап жауға тимейін.

Қару-жарақ соқпасам,

Зергер болып жүрмейін.

Майданда жауды жеңбесем,

Қызық дәурен сүрмейін.

Дулығамның төбесі,

Буылмаса маржанмен,

Басыма оны кимейін.

Парасатты рыцарлық, ұлтқа өмірін арнаған серілік-ерлік
Ендеше бір ғасыр өмір сүрген бабамыз
Алайда, Қожаберген бабамыз көп батырлардың бірі
Халқына қысылғанда айтпағанда,

Пайдалы насихатты кім айтады,- деп, ол
"Шабуылы жау қалмақтың күшті екен" -
Кетпеңдер жаудан қорқып тарап бәрің, -
"Кеудеңде шыбын жаның болса егер,

Жоғалтпа жер бетінен қазақ атын", -
"Қожа, молда, ишандар артын қысып,

Қоржынға салып қойсын шариатын, - деп
"Мекенің болсын тау мен орман, тоғай,

Ол жерден жау алуы емес оңай",

"Сайла орын, жер үй салып, жапан
"Қазыбек, Ер Жәнібек, Алдабек би,

Үшеуі тозған елді біріктірер", - деп
"Шәкіртім қайда екен Бұқар жыршы,

Сөзіне оның, халқым құлақ түрші, -
"Қыздарым, келіндерім жауынгер бол!" –

Қыздарым, келіндерім, топ құрыңдар,

Ерлерше киініңдер, сап тұрыңдар.

Ұрыста өл, мазақ болма, берілмеңдер,

Қалмақты селебемен шапқа ұрыңдар, - деп
Бөгенбай, Ерсары, Асқан, Жабай, Көшек, Ақпанбет,
"Жинаңдар құрастырып қалың қолды", - деп
"Сүйей жүр әлсіздерді әлі барың",

"Тізе қос, етек жиып, ес барында",
"Бастап өт, Сарыарқаға қалған елді", -
Ең соңында

"Бастасын тозған елді көсемдерім,

Ақылшы болсын сөзге шешендерім.

Хан сұлтан, төрелерді ел санамай,

Тізе қос, күшті жинап есендерің", -
Халқының 40% айырылған қайран қазаққа дәл
Ендеше Қожаберген батырлардың батыры, қолбасшы, Әз-Тәукедей
Қожаберген тек баһадүр, қолбасшы, сайыпқыран ғана
Қожаберген Әз-Тәукенің тапсырмасымен "Жеті Жарғыны" ақ
"Ақ былғарыға түсіріп,

Мұқияттан хаттадым.

Әз-Тәукеге қызмет қып,

Жаздым "Жеті Жарғыны".

Салыстырып талдадым,

Бергі менен арғыны", - деген өлең
Көтеш ақын Райұлы "Жиен жырау" дастанында:

Ақылдасып үш бимен

"Жеті Жарғыны" жазған ер

Кім десеңіз ол бекті

Қожаберген кемеңгер, - деп жазуы біздің
Әз-Тәуке өліп, қазақ елін Шыңғыс әулетінен
Өткен жыл Әйтеке би дүниеден өтті,

Келгенде елу алты жасқа ажал жетті.

"Бағыну бір көсемге дұрыс қой!" –
Боларын осы апаттың болжап кетті.

Төреден Әйтеке би безін деді,

Келді ғой көсем сайлар кезің деді.

Қазақты батыр көсем басқармаса,

Быт-шыт қылар жау қалмақ, сезін деді.

Хан, сұлтан, төре күні өткен деді,

Олардан ақыл-айла кеткен деді.

Қазағым өзіңді-өзің тұтас ел қып,

Басқарар енді уақыт жеткен деді.

Ақылды болсын батыр көсем деді,

Басқарса қазақ болар есен деді.

Көрші елмен татуласып, тіл табысар,

Тағы да болсын өзі шешен деді.

Осындай көптен көсем ізде деді,

Хандарды шеттетуді көзде деді.

Қазақты төре бастап көгертер деп,

Малтаңды би мен бектер езбе деді.

Үш жүзден үш ақылшы болсын деді,

Қазаққа бақ пен дәулет қонсын деді.

Сайланған көсемдерің кемеңгер боп,

Халықтың болашағын шолсын деді.

Бұл сөзді би мен бектер ұға
Бас қосып, дұрыс кеңес құра алмады.

Үш жүздің шонжарлары төре жақ боп,

Ортадан батыр көсем шыға алмады ..

"Ақтабан шұбырындыға" ұрынған сәтте Қожаберген баба
Сәмеке, Ғайып, Болат сұм,

Соңына елді ерте алмай.

Хонтайшыға сатылып,

Елдің сырын ашқан күн.

Шағырмақ күнім түн болды,

Хан мен сұлтан жын болды.

Сәмеке, Ғайып, Болаттың

Сатқындығы шын болды.

Әбілмәмбет солқылдақ,

Ақ балшыққа борпылдақ.

Келіспейді ерлермен,

Қабандарша қорсылдап, - деп өз үкімін
Қара қазақтан шыққан батырлардың төре әулетіне
Қазақ мемлекеттігінің болашағын ойлау Қожаберген бастаған
Қожаберген Үргеніш медресесін бітірген, өз заманасының
"Атқарып тәуір жұмыс елшілікте,

Ұнадық ер атанып көпшілікке", - десе,
Ендеше Қожаберген дипломат, замана саясаткері. "Елім-ай"
Ендеше Қожаберген жырау батыр, қолбасшы, ел
Қожаберген бабамыз осымен қатар атақты ақын,
"Халқымның хал жағдайын өлең етіп,

Жырладым апат күннің шежіресін", - деп
Қазақ хандығының алғашқы тарихын Мырза Мұхаммед
Дауылпаз Қожаберген – дүлділ тарихшы. Біріншіден,
"Елім-ай" әдеби тұрғыдан алғанда да теңдесі
Ендеше Қожаберген бабамызды қол бастаған батырдан
Әлемдік тарихта қолына қалам алып, оны
Дауылпаз Қожаберген жырау - ұлы ұстаз.
Ұстаз болса дауылпаз Қожабергендей болсын!

Қожаберген бабамыз – сегіз қырлы, бір
Қожаберген бабамыздан қалған рухани мұра шексіз.

Қазақ халқының ХVIII-ХХ ғ. Ел ұраны
Мұнымен Қожаберген баба мұрасы шектелмейді. Бұл
Дауылпаз бабамыздың 350 жылдық юбилейі 2012
Осы жұмбақтардың бірі: Қожаберген жырау маңында
Абай баба айтқан "Өлді деуге сия
Қожаберген есімі Әз-Тәуке хан, Абылай хан,
Халық ауыз әдебиетіндегі азаттықтың бейнеленуі

Қазақтардың XVIII ғасырдағы ауыз әдебиеті мейлінше
XVIII ғасырдағы тарихи жырлардың негізгі тақырыбы
Қазақтардың 1723 жылғы Жоңғариямен күрестегі халық
«Көп қағылған», «Шаңды жорық» әндерінде ақындар
Жоңғар феодалдарына қарсы шайқастар туралы өлеңдерде,
Абылай туралы эпикалық жырлар да кең
Жырлардың бірінде жетім малшы, Абылайдың Сабалақ
XVIII ғасырда дүниеге келген эпикалық туындылар
Халықтың бірқатар өлеңдері мен әңгімелері XVIII
— Жылқының торысы көп пе, әлде
— Сен азшылық пен көпшіліктің арасында,
Хан қарсы дау айтып:

— Батырым, тасып жүрсің-ау! — депті.

Сонда Сырым іркілместен былай деп жауап
— Жоқ тақсыр, мен тасып жүргем
Сырымның Хиуа ханымен кездесуі жайында әңгімеде
XVIII ғасырда жоңғар басқыншылығының заманы туралы
XVIII ғасырдағы халықтың ауыз әдебиетінде қазақ
Қорытынды

XVIII ғасырда дүниеге келген фольклорлық үлгілер
Көшпелiлер болмысындағы кезеңдiк мәнi бар iрi
Қорыта айтатын болсақ, Бұқар жырау, Ақтамберді,
Қолданылған әдебиеттер

Е. Уәлиханов. Абылай және жоңғар шапқыншылығы.
С. Мәшімбаев. Абылай дипломатиясы. (Тарихи тұлға
Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А.,
«Қазақ жерінің тарихы». М. С. Мұқанов
Маданов. Ұлы дала тарихы, Алматы, 1998
Қазақстан тарихы очерктер. Алматы 1999 ж.
Мусин Ч. Қазақстан тарихы, Алматы 2003
Қазақ ССР тарихы, 4-том. Алматы, 1985
Ахмет Байтұрсынов. Шығармалары. А., 1989, 215-б

Златкин И.Я. История Джунгарского ханства (1635-1758).
Әбуталиев Н. Шоқ жұлдыз. А., 1998,
Үш пайғамбар. А., 1992, 164-б.

Әбуталиев Н. Шоқ жұлдыз. А., 1998,
"Халық кеңесі" газеті. А., 1993, 9-маусым.

1