Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі
Жалпы кез келген ұйымның бухгалтерлік есебіндегі мына шоттарда:
«Шаруашылық серіктестіктері» дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген және жарғылық қор құрылтайшылардың салған салымдарының үлесімен анықталатын коммерциялық ұйымдар немесе заңды тұлғалар болып табылады.Қазақстан Респубикасындағы шаруашылық серіктестіктер:толық серіктестік ,сенім серіктестігі ,жауапкершілігі шектеулі серіктестік,қосымша жауапкершілікті серіктестік және акционерлік қоғамдар нысандарында болуы мүмкін.Осы жоғарыда айтылған еншілес серіктестік дегеніміз, басқа (негізгі) шаруашылық серіктестік оның жарғылық қорына үлесін қоса алатын серіктестік болып табылады.Еншілес шараушылық серіктестігі өзінің негізгі шаруашылық серіктестігінің еншілес серіктестіктерден айырмашылығы, ол филиал боп табылады және ондай серіктестіктердің өз алдына жарғылық қорлары болмайды,ал олардың балансы ішкі қолдануға ғана арналады.Сонымен қатар,тәуелді сетіктестіктер өздерінің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебін өздері жүргізіп,есеп тіркелімдерін,бас кітапты толтырады және баланстарын жасайды.
«Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаның» қарысушысы өзінің жеке қаржылық есеп беруінде және біріктірілген (консолидация) қаржылық есеп беруінде өзінің үлестік қарысуын көрсетуі қажет.Ол үйлесімді (пропорционалды) біріктіру үшін есеп беретін пішімдердің (форматтардың) біреуін қолдану негізінде жүзеге асады.
Меншіктің осы бір түрлерін айқындайтын анықтамалар азаматтық кодексте толық түрінде көрініс тапқан (228-234 баптары). «Еншілес, тәуелді серіктестіктер және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоттары мына шоттармен корреспонденцияланады:
Д-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты,
К-т: «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылса,
Д-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты,
К-т: «Негізгі қызметтен алынатын кіріс» немесе «негізгі емес қызметтен алынатын кіріс» деп аталатын шоттардың тиістілері түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес активтер және материалдардың құнына есептелінген қосылған құн салығы сомасына:
Д-т: «Еншілес,тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты;
К-т: «Қосылған құн салығы шоты» түрінде корреспонденция жазылса.
Д-т: «Еншілес,тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты;
К-т: «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты түрінде корреспонденция жазылуы тиіс.
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық борыштарының жабылуына:
Д-т: «Алынған вексельдер» немесе «Ақшалар» шоттарының тиістілері;
К-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» деп аталатын шот түрінде екі жақты жазу жазылады.
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық борыштарыныңсалыстыру актілері арқылы кредиторлық борыштардың есебінен жабылуына:
Д-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктерге және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға қарыз» шоты,
К-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты түрінде жазу жазылады.
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бақыланатын заңды тұлғалардың борыштары олардан тауарлық-материалдық құндылықтарды жеткізу үшін алынған аванстар есебінен жабылғанда мына төменде көрсетілгендей түрінде бухгалтерлік жазу жазылады:
Д-т: «Тауарлық – материалдық қорларды жеткізіп беру үшін алынған аванстар» немесе
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін алынған аванстар» деп аталатын шоттардың тиістілері;
К-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты.
Осы жоғарыда айтылғандармен қатар шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімсіз бағамдық айырмашылық пайда болған уақытта:
Д-т: «Бағамдық айырмашылық бойынша шығындар» деп аталатын шот;
К-т: «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық борышы шоты бойынша жүргізілетін операциялар
мазмұны
летін шот
летін шот
-өз бағасына
-қосылған құнға салынған салық сомасына
321-323
321-323
701-727
Шоттардың
441
321-323
641-643
321-323
722
332
724
332
724
332
724
441
332