TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ 2

І. ДАРЫНДЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5

1.1 Дарындылық туралы жалпы түсінік 5

1.2 Дарындылық проблемасы өткен ғасырдағы психологтардың еңбектерінде 11

ІІ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ГЕНЕЗИСІ 17

1.3 Дарындылықтың негізгі түрлері 17

1.4 Дарындылық генезисі 22

ҚОРЫТЫНДЫ 32

Қолданылаған әдебиеттер 33

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні:
-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ


МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 2

І. ДАРЫНДЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Дарындылық туралы жалпы түсінік 5

1.2 Дарындылық проблемасы өткен ғасырдағы психологтардың еңбектерінде 11
ІІ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ГЕНЕЗИСІ 17
1.3 Дарындылықтың негізгі түрлері 17

1.4 Дарындылық генезисі 22

ҚОРЫТЫНДЫ 32

Қолданылаған әдебиеттер 33

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. ХХ ғасырдың соңғы жарты жылдығында
Көптеген дискуссиялы проблемаларға қарамастан, оқытудың ғылымы (генетика, физиология,
Өкінішке орай,қазіргі кезде мектептегі және жоғарғы оқу орындарындағы
Дарынды балаларды анықтау бойынша зерттеу жұмыстарының ғылыми мәні:
Осы проблема бойынша зерттеу жұмыстары мен практикасының көрсетуі
Дарындылықты дамыту мен диагностикалау проблемасы қазіргі кезде жастардың
Балалар мен оқушылардың дарындылығын анықтауда өткізілген зерттеу жұмыстары,
Қоғам әр уақытта да шығармашылықты жеке тұлғаны керек
Дарынды балаларды анықтап, зерттеу және оларды қолдау жұмысы
Қазақстан Республикасы Президентінің «Дарынды балаларға арналған мектептерді мемлекеттік
«Қазақстан Республикасында дарынды балаларды айқындау, қолдау және дамыту
Бүгінгі таңда педагогикалық оқу орындарында мұғалімдерді дарынды балалармен
Қалалық және ауылдық мектептердегі мұғалімдерді зерттеу жұмыстары, олардың
Алайда, көптеген мұғалімдерде дарындылық феномені туралы негізгі ұғымдарға
Зерттеу мақсаты: Дарындылықтың психологиялық ерекшеліктерін анықтау, арнайы дамыту
Алға қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегідей міндеттер
1.Берілген тақырып бойынша әдебиеттерге шолу жасау.

2.Дарындылық мәселесіне қатысты авторлардың көзқарастарын салыстыру.

3.Оқушылардың дарындылық негізіне сипаттама беру.

4.Дарынды оқушыларды анықтау және дамыту жолдарын атап көрсету.

Зерттеу жұмысының негізгі болжамы : Дарындылықтың дамуы мен
Зерттеу пәні: дарындылық

Зерттеу объектісі. 4 сыныптың дарынды оқушылары

Зерттеу методологиясы.

Л.С. Выготский, Н.С. Лейтес, С.Л.Рубинштейн, В.Крутецкий, Б.М. Теплов
Зерттеу жұмысының құрылымы. кіріспе, І және ІІ тарау,
І. ДАРЫНДЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1.1 Дарындылық туралы жалпы түсінік

Әр адам балалық, жасөспірім және жастық шағынан бастап,
Қазіргі кездегі жаңа әлеуметтік – экономикалық жағдай бойынша,
Әр түрлі іс-әрекеттерге байланысты адам қандай да қызметті
Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның сәттілігінен
Іс-әрекетпен айналысқанда адамның табысқа жетуі үшін қабілет, қызығушылық,
Адам қабілеттілігінің даралық ерекшеліктеріне дарындылық, шеберлік, талант, данышпандық,
Әр түрлі іс-әрекеттер аймағына қажет білім, ептілік- дағдылар
Өз қызығулары бағытында дарынды адамдар қайтпас қажырлылық таныта
Дарындылық дәрежесінің артуы қажетті білімдер мен ептілік, дағдыларды
Дарындылықтың өзіндік ерекшелігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты.
Дарынды балалар - жалпы және арнайы дарындылығын (музыкаға,
Мұндай көрсеткішті асыра бағалауға болмайды, өйткені ақылдық шығармашылық
Дарындылықтың бағалануы тестілеуге ғана негізделмеуі керек – оның
Баланың дарындылығы деп – бірдей өмір шартында, өз
«Дарындылық» – бұл «дарын» сөзінен шыққан және ол
- табиғи дарын

- бір нәрсені жасай алу мүмкіндігі

Біз «қабілеттілік» сын есімінің бірінші сөздік мағынасында (мысалы,
«Қабілеттілікке» философиялық энциклопедиялық сөздікте мынадай түсінік берілген: «Қабілеттілік
Дарындылық – бұл бірдей өмір шартында, қатарларымен салыстырғанда
Әлеуметтік ортаның дарындылыққа байланысты жүргізілген әр түрлі зерттеулерінің
Дарындылықтың дамуындада жанұя өте маңызды жағдай болып келеді,
жанұя құрылымы мен оның эмоционалды климаты;

бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынас стильдері;

ата-аналардың бала дарындылығына қатынасы.

Жанұя құрылымы мәселесіне жүгіне отырып, балалардың көбі (87%),
Жанұя құрылымы, көп жағдайда туыстар арасындағы қатынастар және
Бала мен ата-ананың қарым-қатынас стилі туралы мәселе аса
Р.Хесс және В.Шипман өзара әрекетті ата-аналық стильдері императивті
Инструктивті стильде ақпарат көбірек болады, ал талаптар мынадай
Ата-аналардың бала дарындылығына деген қатынасы маңызды болып табылады.
теріс

ашуландырушы (игнорирующее)

дұрыс-оң

гиперсоциализация (ата-аналар дарындылықты, өз-өзін таныту мүмкіндігін, өз баласының
Дарынды балаларда әділеттілік сезімі болады. Адамгершіліктің ерте дамуы
Олар қоршаған ортадағы әділетсіздікке өте сезімтал болады, өздеріне
Дарынды балалар есептерді шығаруда ойын элементтерін енгізеді, қиялы
Дарынды балаларда әзіл-сықақ сезімі өте дамулы, күлкілі, сәйкес
Дарынды балалар эмоционалды баланс жетіспейді, олар балалық шақта
Дарынды балалар энергиясы көп болуымен және олар аз
Дарынды бала қарым-қатынас жүйесінде де ерекшеленеді.

Мектепке дейінгі шақта, олардың жүргізуші іс-әрекеті – рольдік
Дарынды балалардың мінез-құлықтары мен жеке тұлғасының кейбір ерекшеліктері,
Өз құрбыларымен өзара әрекетінде қиындықтар кездескендіктен немесе олардың
Дарынды баланың интеллектуалдық қажеттілігі эмоционалды күйдің күрделілігіне, неврозға
Бала қаншалықты дарынды болса да, оны оқыту керек
Дарынды бала қысымды, шеттетуді, айқай-шуды көтермейді. Баланы мектепке
Таланттарын дамыту үшін дарынды балалар өз уақытын еркін
Қазіргі жағдайда дарынды балалармен жұмыс жасаудың 1 түрі
1.2 Дарындылық проблемасы өткен ғасырдағы психологтардың еңбектерінде

Бүгінгі таңда дарындылық мәселесінің өзектілігі соншалықты, психология ғылымының
Қандай балаларды дарындылықты анықтау мен қолдау жүйесі қамтиды?
Зерттеушілерді дарындылықты қандай фактор туғызатыны толғандыруда. Бұл сұраққа
Қазіргі уақытта дарынды балаларды зерттеуде философиялық, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік
Адамның психикалық ерекшеліктері туралы және қабілеттер туралы ойларды
Талант, данышпандылық туралы бағалы ойлар қатары ежелгі грек
Бірақ адам психикасы барлық ақиқат құбылыстарының ішінде зерттеуге
Данышпандық және талант туралы ілімдер алғашқы кезде психологиялық,
Қоғамдық өндіріс, ол уақытта кәсіпқойлықты онша талап етпеді.
Ерте уақыттан бастап, ХІV ғасырға дейін данышпандық тек
Ертедегі грек философтары данышпандылықты құдай күшімен пайда болды
Жаңа дәуірде дарындылықтың табиғатын испаниялық дәрігер Хуан Уарте
Х.Уарте іс-әрекеттің кез-келген түрінде анықталатын негізгі қабілеттіліктер сапасы
Арабтың сөз бостандығының негізін қалаушылар (Әл-Хорезми, Ферғани, Әл-Фараби,
Осылай, Әл-Фараби «Бақытқа жету туралы» трактатында этикалық сұрақтармен
Ғылымды дифференциациялаумен байланысты (ХІХ ғ.) психология мен педагогикада
- Егер адам аса жоғары қабілеттерге ие болмаса,
- Тек жоғары қабілетке ие болатын адамдардың өмірбаянын
Э.Мейман (ХІХ-ХХ ғ.ғ.) дарындылықтың теориялық негізін зерттеуді жалғастырды.
Дифференциалды психологияның зерттелу көзі - адамның жекелігі болып
В.Штерн бойынша ақыл-ой қабілетінің белгілері ойлаудың қандай да
Адам тек түрлі шарттардағы және түрлі облыстардағы жаңа
В.Штерн психологиялық теорияда алғаш рет жеке тұлға біртұтастылығы
ХІХ ғасырда халықтық ағартуға байланысты, қазақтың орыс мәдениеті
Жеке тұлғаны қалыптастырудағы тәрбие мен оқытудың шешуші ролі
Абай Құнанбаев «адамдарды қоршаған ортадағы обьективті шынайылылықтың табиғи
Педагогикалық теория негіздерінің дамуына Қазақстанда ХХ ғасыр басында
Ж.Аймауытов өзінің «Психология және мамандықты таңдау» оқулығында эксперименталды
Ж.Аймауытов адамда нәрестелік шағынан бастап белгілі бір мамандыққа
М.Жұмабаев «Педагогика» кітабында, жалпы адамның рухани дамуы туралы
Дарындылық теориясының негіздері Совет психологтарымен өңделген. Л.С.Выготский, Б.Т.Ананьев,
Қабілеттілік және дарындылық мәселесін совет психологиясында 40-50 жылдары
Сол жылдардағы оқулықтар мен оларға қосымшасының авторлары да
В.А.Крутецкий өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеу жұмыстарында былай
Дарындылыққа А.Т.Асмолов жұмыстарында мәнді, аса терең түсінік берілген.
А.Т.Асмолов «тарихи-эволюциялық қатынастың герменевтикалық парадигмасы» ретінде белгіленген позициясы
Жақындағы перспективада осы түсінік бойынша аса маңызды теориялық
Дарындылық және қабілеттілік түсініктерінің мінездемесімен байланысты шығармашылық, талант,
Талант - қабілеттіліктің жоғары деңгейі. Ол шығармашылық есеп
Данышпандық – қоғамдық өмірде тарихи мағынасы бар шығармашылықта
ІІ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ГЕНЕЗИСІ

2.1 Дарындылықтың негізгі түрлері

Дарындылық түрлерінің дифференцияциясы сыныпификацияға негізінделген критерий бойынша анықталады.
Дарындылықтың сапалық мінездемесін талдау бойынша түрлерді адампың психикалық
Ғалымдар дарындылық мәселесін зерттей келе, оның жалпы және
Арнайы дарындылық, өзі ерекше ашылып көрінетін белгілі іс-әрекет
Кәсіптік қабілеттерді зерттеумен танымал ғалым Ч.Спирмен ақыл-ой энергиясының
Жалпы ақыл-ой дарындылығы ақыл-ой жетістігі талап етілетін жағдайдың
Мектепте «орташа оқитын» оқушыны бағалау негізінде бағдарлау өткен
Жалпы ақыл-ой қабілеттілігіне біршама психологтардың зерттеу жұмыстары арналған.
Интеллект - өсіп жатқан адамның түрткі болулары мен
Ақыл-ой дарындылығының арнайы түрлері, яғни философиялық-теоретиялық жаттығуларға, қоғамдық
Ақыл-ой дарындылығы – бұл жалпы және жеке ақыл-ой
Балалардың жалпы интеллектуалды және арнайы дарындылығы түрлерінен бөтен,
психика сферасын қамтамасыз етушілер мен іс-әрекет түрлері

дарындылықтың қалыптастырушы деңгейі

дарындылықтың көрініс беру формасы

дарындылықтың әр түрлі іс-әрекет түрінде көрініс беруінің
Дарындылықтың түрлерін келтірілген негіздеу бойынша қарастырайық. Бірінші критерий
Іс-әрекетке сәйкес дарындылықтың мынадай түрлерін бөлуге болады: практикалық
Дарындылықтың әр түрі барлық психикалық мүмкіндіктерді нақты іс-әрекет
Іс-әрекеттің басым ететін түрі бойынша дарындылықтың қай түрін
Екінші критерий - «дарындылықтың қалыптасу деңгейі» бойынша потенциалды
Потенциалды дарындылық – бұл қандай да бір
Потенциалды дарындылықты анықтау, кезеңмен жүргізілген диагностика бойынша орындалуы
Дарындылықтың бұл түрлері, бұған дейін айтылып кетілген іс-әрекет
Бір ғалымдар берілген феномен туралы арнайы айтпай-ақ қоюға
Үшінші критерий – дарындылықтың көрініс беру формасы бойынша,
Жасырынды дарындылық іс-әрекетте аздап білдірілген формада көрінеді. Сондықтан
Төртінші критерий – дарындылықтың әр түрі іс-әрекет көрініс
Арнайы дарындылықтың арнайы психикалық қасиеттері ашылатын, белгілі іс-әрекет
Бесінші критерий – «дамудың жас ерекшелігі» бойынша ерте
интеллектуалды, оның түрі – академиялық

көркемдік, шығармашылық (креативтілік)

модерлік немесе әлеуметтік

психомоторлы немесе спорттық. /30/

Басқа ғалымдар шығармашылықты еңбектің өз бетінше түрі етіп
Шығармашылықта психикалық процестер (ойлау, ес, қиял, эмоциялар т.б.),
психологиялық процесс түрінде, ол кейде эпизодтық түрде пайда
психикалық күй түрінде, бұл уайым мен жеке тұлғалық
жеке тұлғалық мінездеме түрінде. Бұл «өмірдің жалғыз мағынасы»
Келтірілген психологиялық ерекшеліктермен сәйкес, балаларда дарындылықтың көрініс беруі
Бала дарындылығының көрсетілген типтері, оқу процесінің индивидуализациясы мен
2.2 Дарындылық генезисі

Теориялық зерттеулердің әдеби қорлары, дарындылық мәселесінің ғылыми жоспарда
Әрине, қазір осындай балалар қайдан шығады? Дарындылық табиғи
Дарынды балалардың жеке тұлғалық дамуы мен қалыптасуының көп
Адам- өзіне тән биологиялық ерекшелігі бар тірі жан,
Ерте кезден бастап, ғылымда жеке тұлғаның қалыптасып дамуында
Жеке тұлғаның дамуын биологизаторлық түрде түсіндіру бұрынғы заманнан
ХVІ ғасырда философиялық ағым – преформизм (латын тілінен
Жеке тұлғаның дамуын биологизаторлық тұрғыдан түсіндіру – прогматизмге
Сыныпикалық түрдегі басқа көзқарасты англиялық философ Джон
Әрі қарай, бұл мәселе бойынша көзқарас социологизаторлық бағыт
Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына сыртқы ортаның әсерін
Адамды сонымен қатар әлеуметтік тірі жан ретінде қарастыра
Ғылыми әдебиеттерде жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына әсер
Осылай, жоғарыда келтіргендердің бәрі жеке тұлға дамуына әсер
Дарындылық пен талант біртұтас жеке тұлғаны құрастырушылар болып
Осымен қатар, ғылыми әдебиеттерде баланың дарындылығы туралы факторлар,
Педагог- новатор М.Идетиннің 80-жылдары комплексті мектептерде өткізген эксперименттері
Бұл мәселе өте күрделі. Нағыз гуманизм (адамгершілік) -
Бұл мәселені ғылыми позициямен түсіндіруге алғаш ұмтылған ХІХ
Гальтон пікірі бойынша, тұқым қуалаушылық факторы интеллектуалды қабілеттіліктердің
Ф.Гальтон осы гипотезаға сүйеніп, «бірнеше ұрпақ процесінде сәйкес
Ф.Гальтон : «негрлердің ақыл-ой қабілеті төмен, олардың генофоны
Өз гипотезасының расталуы үшін, «генеологиялық» деген атау алған
Өзінің ғылыми кафедрасының соңына қарай, таланттың тұқым қуалауының
Басқа зерттеу жұмыстарын талдау нәтижесі көрсеткендей, таланттың тікелей
Таланттың дамуында тұқым қуалау және әлеуметтік фактордың ролі
Г.Айзенк тұжырымдауы бойынша балалар туылғаннан соң бірден
Отандық психологтар – Б.Ананьев, А.Леонтьев, Н.Мясищев, Б.Теплов және
Әдеби қорлардағы қабілеттілік, дарындылық, талант дамуы факторлары туралы
Нышан барлығында бар. Бірақ ол нышандар әрқайсысында әр
Қабілеттілікті дамыту үшін, философия, психология, педагогика тұжырымдайтындай, баланың
В.Е.Чудновский мен В.С.Юркевич бойынша қабілеттілікті дамыту үшін іс-әрекет
Соңғы тұжырыммен сәйкес – ішкі қажеттіліктермен байланысты іс-әрекет
Осылай, соңғы зерттеулер бойынша, талант тұқымқуалау бойынша
Б.М.Тепловтың еңбектеріне сүйеніп,оның екі тұжырымын байқауға болады.Біріншісі- қабілетті
Бұл тұжырымдар өзектілігін жоғалтқан жоқ,өйткені ондағы қабілеттің қалыптасу
Қабілеттің генезисі проблемасы маңызды, өйткені оны шешкенде ғана
Көптеген зерттеушілер қолданбалы міндеттерді шешу кезінде генезис проблемасынан
Осыған байланысты В.А.Крутецкий былай дейді: "Егер оқушы математикаға
Неге зерттеушілер нышандар негізінде қалыптасып болған қабілеттерге көбірек
Жоғарыда айтып кеткендей, С.Л.Рубинштейн өзінің жалпы тұжырымдарымен басқалардан
Дарындылықтың нышан негізінде қалыптасуын және нышанның қабілетке іс-әрекет
С.М. Жақыповтың еңбектерін сараптау барысымен, жеке адам арнайы
Бірлескен іс-әрекет - бұл рухани мәдениет пен материалды
С.М. Жақыпов бойынша бірлескен іс-әрекеттің белгісі оған қатысушылардағы
Сонымен қатар,С.М. Жақыпов онтогенездегі бала мен ересектердің арасындағы
Осыдан іс-әрекетті жүзеге асыру барысында бала өзінің атқарған
С.М.Жақыпов: «Әрі қарай еңбек іс-әрекетін тарихи ракурсте ,
Басқаша айтқанда,зерттеуші психикалық құбылыстарды, соның ішінде индивидуалды іс-әрекет
Осылай,зерттеушілердің генезис проблемасынан ауытқуы кездейсоқ емес, заңдылықты, өйткені
Қабілетті біріккен іс-әрекет контекстінде субъект-субъект қатынасы ретінде қарастыру
Бірлескен іс-әрекетке қатысушылар вербалды және вербалсыз, эмоциялық ақпараттармен
Қарым –қатынас барысында туындайтын бірлескен іс-әрекеттің жүйе құрушы
Балаға туыла берілетін анатомиялық-физиологиялық қасиет-нышан мүмкіндіктерін дамытып, дарындылыққа
Қарым-қатынастың көмегімен, оған қатысушылар тәжірибелерін бір жерге шоғырландыратын,
Сонымен, оқытушы мен дарынды оқушылардың арасындағы қарым-қатынас барысында
ҚОРЫТЫНДЫ

Біз өз зерттеу жұмысымызда осы салада пайдаланатын ұғым,
Ғалымдар дарындылық ұғымын қаншалықты зерттесе де, осы күнге
Бүгінгі күнде дарындылық мәселесі түбегейлі шешілмеген,және дағдарысы мен
Арнайы ұйымдастырылған оқыту процесінің өзі оқытушы мен дарынды
Қабілетті біріккен іс-әрекет контекстінде субъект-субъект қатынасы ретінде қарастыру
ХХІ ғасырдағы білім беру дарынды балаларды айқындау мен
Дарынды баланың дамуындығы кедергілер анықталды.

Дарындылық мәселесі әрі қарай зерттеуді қажет етеді. Бұл
Әдебиеттерге шолу жүргізу, бізге дарындылық мәселесін әр түрлі
Қолданылаған әдебиеттер

Концепция выявления, поддержки и развития одаренных детей в
Закон Республики Казахстан «Об образовании» – Учитель Казахстана.
Матюшкин А.М. Загадки одаренности. – Москва, 1993. 220с.

Чудновский В.Э. Одаренность: дар или … - Москва,
Учителю об одаренных детях (пособие для учителя) под
Психология одаренности детей и подростков (под ред. Н.С.Лейтеса.
Лейтес Н.С. Об умственной одаренности. – Москва, 1960.
Яковлев Е. Развитие творческой одоренности детей школьного возраста
Лейтес Н.С. Способности и одаренность в детском возрасте.
Педагогика и психология одаренности школьников (под ред.У.Б.Жексенбаевой, А.К.Сатовой.
Выгодский Л.С. История развития высших психических функции. В
Штерн В. Умственная одаренность: психологические испытания, умственой одаренности
Т.А.Ротанова. «Общая психология». Диагностика умсвенных способностей детей.- Москва,
Л.Жұмабаев. Педагогика. Алматы, 1992. с.24-26

Савенков И.А. Одаренные дети в детском саду и
М.Карне «Одаренные дети». – Москва, Знание, 1991. 360с.

Туник Е.Е.Тест Е.Торренса. Диагностика креативности. С.-Петербург, 2000. с.50-60

Матюшкин А.М. Таланты нужно беречь. /Мир психологии, №
Гильбух Ю.З. Умственно одаренный ребенок. Киев, 1993. с.11-23

Семенов И.Н. Возрастные особенности одаренных детей //Инновационная деятельность
Кулемзина А. Кризисы детской одаренности. Школьный психолог, №
Моляко В.А. Проблемы психологии творчества и разработка подхода
Дарын, №2, 2001. Феномен детской одаренности и образовательный
Пед. мастерская А.В.Хуторской. Развитие школьников (методика продуктивного обучения).
Бекбаева К. «Дарын» ақпараттық - әдістемелік жинағы. №
Клименко В.В. Психологические тесты таланта. Харьков, 1996. с.69-75

Этнопедагогика и проблемы одаренных детей в системе образования
1