Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде халық педагогикасын пайдалану диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе .....................................................................................................................3
І-тарау. Мектепте халық педагогикасын пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Халық педагогикасының мәні, мазмұны мен құрылымы ...........................6
1.2. Қазақ этнопедагогикасы педагогика ғылымының бөлігі ретінде .............13
ІІ-тарау. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде халық педагогикасын пайдаланудың жолдары
2.1. Оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалану ....................................18
2.2. Сыныптан тыс жұмыста халық педагогикасын пайдаланудың
формалары мен әдістері........................................................................................35
Қорытынды ...........................................................................................................47
Қолданылған әдебиет тізімі ................................................................................49
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Педагогика
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе .....................................................................................................................3
І-тарау. Мектепте халық педагогикасын пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Халық педагогикасының мәні, мазмұны мен құрылымы ...........................6
1.2. Қазақ этнопедагогикасы педагогика ғылымының бөлігі ретінде .............13
ІІ-тарау. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде халық педагогикасын пайдаланудың жолдары
2.1. Оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалану ....................................18
2.2. Сыныптан тыс жұмыста халық педагогикасын пайдаланудың
формалары мен әдістері........................................................................................35
Қорытынды ...........................................................................................................47
Қолданылған әдебиет тізімі ................................................................................49
Кіріспе
Адамзат баласының ежелден келе жатқан ортақ мүддесінің бірі –
Қазақ халқының да сан-ғасырлық тарихи-мәдени жетістіктерінің жемісін, рухани байлығын,
Еліміздің президенті Н.Назарбаев «Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде»
Осы орайда республикамызда халықтық дәстүрді жинақтап зерттеу, саралап
Бұл мәселеге мемлекет тарапынан да қамқорлық көрсетілуде. Қазақстан Республикасының
Мұндай игі бастама қазірдің өзінде білім мазмұны мен әдістеріне,
Белгілі педагогика классиктерінің өздері де халқының тәлімгерлік тәжірибесінен үйреніп,
қазақ ағартушылары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А.Құнанбаевтардан басқа
Бүгінде Қ.Бөлеев, Қ.Жарықбаев, С.Ұзақбаева, С.Қалиев, т.б. көптеген қазақ зерттеушілері
Осындай жетістіктеріміз болса да педагогикалық әдебиетте, баспасөзде жазылып, мектеп
Осыған орай, зерттеу проблемасы оқыту үрдісінде халық педагоггикасын пайдаланудың
Бұл қайшылықты шешу дипломдық жұмысымның тақырыбын «Халық педагогикасын оқыту
Зерттеудің мақсаты - халық педагогикасының мазмұны мен құрылымын
Зерттеу объектісі - жалпы білім беретін мектептегі
Зерттеу пәні – жалпы білім беретін мектептегі оқыту
Зерттеу болжамы - оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалану тиімді
Зерттеу міндеттері:
- халық педагогикасының теориялық негіздерін қарастыру;
- халық педагогикасын мектептің оқыту үрдісіндегі тәрбиелік мүмкіншіліктерін ашып
- озық үлгілерін оқыту үрдісіне ендірудің нақты жолдарын көрсету.
Зерттеу көздері – халық педагогикасына байланысты тарихшы-этнографтардың, философтардың, психолгтардың
Зерттеу әдістері: тарихи-этнографиялық, философиялық, психологиялық, педагогикалық және оқу-әдістемелік
Зерттеу базасы. Алмазов атындағы ЖББМ (Шыңғырлау ауд., Алмазов ауылы).
І-тарау. Мектепке халық педагогикасын пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Халық педагогикасының мәні, мазмұны мен құрылымы.
Қазіргі уақытта бүкіл тарихи, мәдени адамгершілік, рухани
Уақыт талабымен өмірге қайта оралған халықтық педагогиканың озық дәстүрлері
Мұның алғашқысы тәрбиелік ой-сананың мифтік ұғымдардан ажырамай, рулық –
Түркі тайпаларының сол ұғымдары саралана келіп былайша жіктеледі:
1. Халықтың тәлімгерлік – тәжірибесінің қоғамдық сананың мифологиялық сатысындағы
2. Тарихи (реалдық ) сатысындағы деңгейі.
Қоғамдық сананың даму кезеңдерін негізгі екі салаға бөліп қарастыру
Көне наным-сенімдердің қазақ халқының тұрмыс - тірішілігі мен
Көне түркі жазбаларының бірі – «Күлтегін». Онда ежелгі түркі
Бұл тұста Ұмай ана кейпіндегі мифтік бейненің тәрбиелік сипаты
Қоғамдық сананың тарихи сатысындағы тәрбиелік ұғымдардың маңызы да елеулі.
Заманның талабына сай соңғы уақытта халық педагогикасын байланысты зерттеулер
Н.Дәулетов халықтық тәрбиені белгілі бір ұлттың жеке адамға, соның
Осыдан келіп шығатын қортынды «Халық тәрбиесі – бұл педагогикалық
Ал, «халық педагогикасымен» қатар «этнопедагогика» дейтін де ұғым бар.
Еліміздің белгілі педагог – ғалымы Қ.Жарықбаев академик Г.Н. Волковтың
Г.Н. Волковтың пікірінше халық педагогикасы дегеніміз әр этностың отбасылық
Қ.Жарықбаевтың пікірінше «халық педагогикасы» - бұл тәлім-тәрбиелік ғылымының алғашқы
Ол жеке өз алдына ғылым бола алмайды, өйткені оның
Қ.Жарықбаев «халық педагогикасы» ұғымының синонимдеріне «халықтық тәрбие», «халық тәлімі»,
Қ.Жарықбаев «халық педагогикасы» деп оңды-солды айта да, жаза да
Енді педагогикалық әдебиетте «халық педагогикасы» «этнопедагогика» ұғымына қандай
Халық педагогикасына академик А.Э. Измайлов мынадай анықтама береді: «Халық
Халық педагогикасының ескерткіштері халық ертегілерінде, аңыздарында, жырларында, мақал-мәтелдерінде сақталып,
Ал, халық педагогикасын зерттеуде орасан зор үлес қосқан ғалым-педагог
«Халық педагогикасы» ұғымымен бірге «этнопедагогика» ұғымы да бар. Бұл
Қазақ халқының педагогикасының тереңінен тамыр тартқан арналарын зерттеген Қ.Жарықбаев
К.Қожахметова «этникалық» деген ұғымды тәрбиелеу және оқыту саласында дәстүр,
Қазақ «этникалық педагогикасы» дегенде қазақ этносының нақты этноерекшелік
- Педагогикалық әдебиетте халық педагогикасының ерекшеліктері айқындалған;
- Халық педагогикасы ғылыми педагогикадан бұрын ежелгі дәстүрде қалыптасып
- Ертеде қалыптасқан сөз шеберлігі бәрінен бұрын халықтың көркемөнер
- Халық педагогикасы ғылыми педагогиканың ерекшеліктері мен заңдылықтарының қалыптасуына
- Халық педагогикасы бүгінгі күні ғылыми зерттеудің тек қана
- Халық педагогикасының негізін халықтық аңғырт – реалистік, стихиялық-материалистік
- Ортаның тәрбиеге ықпалы туралы халықтың өз көзқарасы болған,
- Халық балалардың психологиялық ерекшеліктерін өте жақсы зерттеп білген.
- Халық педагогикасында нақты заңдар мен жүйеленген білім, ғылыми
- Халық педагогикасының шығармашылық негізі – оның ұжымдылығы: фольклор,
- Өнермен, тәжірибемен тығыз байланысты;
- Қоғам педагогикалық мәдениетінің ең асылын өзіне сіңірген:үлкенді сыйлау,
- Рухани мәдениеттің басқа салаларындағыдай халық педагогикасы өзі де
- Халықтың көптеген шығармаларында ұлттық шекарадан аттап интернационалдық сипат
1.2. Қазақ этнопедагогикасы педагогика ғылымының құрамдас бөлігі ретінде
Педагогика әдебиетте этнопедагогиканы педагогика ғылымының құрамдас бөлігі ретінде қарастырады.
К.Қожахметова қазақ этнопедагогикасын педагогика ғылымының құрамдас бөлігі ретінде көрсету
Педагогикамен салыстыра отырып этнопедагогиканың логикалық структурасын анықтау үшін К.Қожахметова
Салыстырмалы талдау этнопедагогиканың ғылыми статусының бар екенін көрсететтін негізгі
Қазақ этнопедагогикасын анықтау үшін К.Қожахметова әр түрлі ғылыми саладағы
Қазақ этнопедагогикасының объектісін, пәнін, т.б. анықтау үшін К.Қожахметова оның
Кейін ғалым-педагог құрылымдық – талдау тұрғысын пайдаланып, этнопедагогиканы педагогикамен
Салыстырмалы талдау этнопедагогиканы ғылыми педагогиканың құрамдас екенін көрсетті, себебі
Этнопедагогика ғылымының көптеген салаларымен байланысты (1-кесте). Педагогика мен этнопедагогиканың
Көптеген ғылыми талдаудан кейін К.Қожахметова қазақ этнопедагогикасына мынадай анықтама
Этнопедагогика арқылы этникалық ерекшелік есепке алынып педагогикалық білім нақтыланады.
К.Қожахметова қазақ этнопедагогикасының құрылымдық-логикалық моделін пайдаланған. (19;164-166) Кесте –
Кесте - 1. Этнопедагогика. Педагогика мен этнопедагогиканың арақатынасы.
Ғылымның компоненті Этнопедагогика – халықтың жасөспірім тәрбиелеу тәжірибесі туралы,
Мақсаты мен міндеттері Мақсаты: жетілген адамды тәрбиелеу, оның
Міндеттері:
- Халық педагогикасының ерекшелігін, оның пайда болуын, дамуын, қазіргі
- Халық тәрбиесінің негізгі категорияларын және заңдылықтарын анықтау;
- Ұлттық мінездің қалыптасу процесін зерттеу, оны этникалық қауымдастыққа
- Халық педагогикасының педагогикалық ғылыммен байланысын анықтау;
- Халықтық педагогикалық мәдениетінің ерекшелігін талдау.
Объект Халық педагогикасы
Пәні 1. Халықтың педагогикалық мәдениетінің ауқымы
2. Халық педагогикасы
Негізгі педагогикалық ұғымдары; бала тәрбиесінің объектісі және субъектісі ретінде;
Функциялар Этникалық педагогика ұлттық тәрбиелеу жүйесі арқылы сақталған,
Асыл педагогикалық мұраны насихаттау, оны педагогикалық ғылымда меңгеруге және
Әдістері Белгілі дәрежеде этнографиялық, бірақ педагогикалық объектіні зерттеуге
Принциптері Табиғатқа сәйкестілік: бүкіл өзінің іс-әрекеттерін табиғатқа үйлесімділік
Халықтық принцип.
Категориялар Халық педагогикасы.
Халықтық педагогикалық шығармашылық.
Халық педагогикасының негіздері.
Балалар ортасы халықтық тәрбиенің факторы ретінде.
Тәрбиенің халықтық құбылыстары: демократизм, табиғилығы, эмпиризм, практикалығы, синнкретизм, этнопедагогика.
Этнопедагогика объектісі. Этнопедагогика пәні.
Заңдылықтар Халық мәдениетінің дәрежесі халықтың педагогикалық мәдениетінің дәрежесін
Халық педагогикасында нашар тәрбие болашақ ұрпақтың мінез-құлықының нашарлауымен байланыстырылады.
Жалпы заңдылық: ең жақсы ұлттық әрдайым интернационалды.
ІІ-тарау. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде халық педагогикасын пайдаланудың жолдары.
2.1. Оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалану.
Дүниеге ғылыми көзқарастың қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс, оның
Болмысқа танымдық қатынасты ояту және тәрбиелеудің бір жолы -
Бүгінгі күні оқытуда қойылып отырған талаптардың бірі - өмір
Егер халық ертегілеріне педагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарайтын болсақ, мұның жеке
Айта кету керек, халық педагогикасының асыл мұралары бастауыш мектептің
2002 жылы “Атамұра” баспасынан бастауыш мектептің 2 – сыныбына
-балаларға арналған тақпақ, санамақ, мазақтау, өтірік өлең, т.б.
төрт түлік жырлары: төрт түлік туралы өлеңдер, мал, жан
ертегілер: хайуанаттар жайындағы ертегілер
аңыз әңгімелер : тазша бала, Алдар көсе, Қожанасыр
шешендік сөздер: әйгілі билер мен шешендік сөздері
жұмбақтар мен жаңылтпаштар: әр түрлі тақырыптағы
орыс халқының ертегілері: хайуанаттар жайындағы
өзге халықтардың ертегілері: хайуанаттар жайындағы
төмендегі жетілдірілген “Ана тілі” оқулығы бойынша “Асыл сөз” бөлімінің
№ Күнтізбелік жоспардың тақырыптары
ІІ . Асыл сөз
1.
2. Бөбектің тілегі
Шопан атаға
1
3.
4. Түйе
Сиыр
1
5.
6.
7. Қожанасыр мен Алдаркөсе
Үш сом
Кімнің баласы?
1
8. Бала Жиренше 1
9. Күй құдіреті. 1
10. Мазмұндама 1
11. Мақал –мәтелдер , жаңылтпаштар 1
12. Жұмбақтар 1
13. Тазша бала. өтірік өлең. 1
14.
15.
16. Кедейлік неден?
Жақсы жігіт белгісі.
Ананың арқасы.
1
17.
18.
19. Қазыбектің Төле бимен кездесуі
Не қымбат?
Әйтеке бидің айтқаны.
1
20. Жігіттің жақсысы 1
21. Шығарма 1
22. Байлық пен ақыл (ертегі) 1
23. Ұр тоқпақ (ертегі) 1
24. Жақсылық пен жамандық (ертегі) 2
25 Бөлімді қайталау 1
Халық ертегілерінің таңдаулы үлгілері ғасырлар бойы жасалған халық шығармашылығы
Балалардың әсемділікті сезініп, түсініп, оған қызыға білу олардың өмірді
Демек, жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелі, қабілетті азамат етіп өсіруде
Ертегі – бұл халық ауызекі шығармашылығының бір тармағына жататын,
Ертегілердің танымдық-тағылымдық рөлі К.Ушинский, А.Макаренко, В.Сухомлинский еңбектерінде ерекше көрініс
Ертегі – бұл бейнелеп айтқанда, балалық ой мен сөздің
Ертегі - өмір оқулығы. Себебі қуанышта, күлкіде, шаттықта, уайым-қайғыда
Жалпы қазақ ертегілерінің ел арасынан жиналып, баспаға шығуы ХІХ
Кейінгі кезеңде қазақ ертегілерін М.Әуезов, М.Ғабдуллин, С.Садырбаев, С.Қасқабаев және
Ш.Уәлиханов қазақтың аңыз-әңгімелері, ертегілері мен жырларына халықтың өткендегі тарихын
Белгілі қазақ жазушысы, академик Әуезов Мұхтар қазақ фольклористерінің арасында
Қазақ ертегілері туралы алғашқы жинақ 20-жылдарда шықты. Бұл профессор
өте ертедегі адамдардың түсінігін сақтап қалған аңыз-ертегілер;
өте ертедегі адамдардың өмірін және олардың ерлік істерін суреттейтін,
мысқыл-мазақ ертегілер;
эпостық батырлар туралы әңгімелейтін ертегілер;
көңіл көтеру үшін айтылатын өтірік әңгімелер.
30-жылдардың басында С.Сейфуллиннің «Қазақ әдебиеті» (1932) кітабы жарық көрді.
М.Ғабдуллин ертегілерге үлкен мән берді. Ол өзінің «Қазақ халқының
Халық ертегілері туралы қызықты ойлар С.Қасқабасов, Н.Төреқұлов, Е.Тұрсынов еңбектерінде
Қазақ фольклорын зерттеушілердің бірі – академик В.Радлов ертегілердің екі
Танымал ертекші Я.Гордиенко айтып жүрген қазақ ертегілерін қиял-ғажайып, сатиралық,
Ә.Қоңыратбаев қазақ ертегілерін тақырына қарай былай деп бөледі: мифологиялық
Иә, кез келген ертегі өзінің тыңдаушысында қуаныш, шаттық, жайдарлылық,
Байқап қарасақ, ертегілерде адамның айтайын деген ойы ашық айтылады,
Демек халық ертегілерінің эмоциялық, жеңіл түсініліп қабылдануы оның өзіндік
Біздің зерттеу жұмысымыздың мақсаты – бастауыш сынып оқушыларының танымдық
Балаларды бастапқыда заттар мен құбылыстардың қозғалғыштығы, жылжымалылығы, тек содан
Сонымен, жоғарыда айтылғандарды есепке ала отырып, ертегілердің педагогикалық маңыздылығы
эмоционалдылығында;
эстетикалылығында;
танымдылығында.
Қазақ халқының сан ғасырдан бері атадан балаға жалғасып келе
Халық тәрбиелік мәні зор дүниелерді туғызып, оны жүзеге асырып
Халықтық тәрбиедегі ғылыми түсініктер дегенде халықтың тәрбиеге қатынасты тәжірибелерді
Педагогика ғылымы қалыптаспаған кездің өзінде-ақ, халықтың даналығы сол, күнделікті
Ал, педагогикалық-психологиялық еңбектерде баланың ақыл-ойын дамытуға қатынасты түсініктерге келетін
«Қиындықтар тек ойды шоғырландыруға ықпал ету үшін ғана емес,
Бұл түсініктердің барлығы да баланың ақыл-ойын дамыту үшін қиындығы
Жұмбақтардың барлығы да екі бөлімнен тұратынын байқаймыз. Оның біріншісі
Жұмбақты жаттап, есінде сақтайды.
Жаттаған жұмбағын екінші балаға айтады.
Екінші бала сол жұмбақтың шешімін табады.
Жалпы, бұл бала есінің дамуына жүру, айналасындағылармен қарым-қатынас жасауға
Бала жұмбақты жаттап алу үшін:
Сол жұмбақты зейін қойып тыңдайды.
Айтылған нәрсенің мағынасына түсінеді, ол ойлау процесімен байланысты (салыстырады,
Есінде қалдыруда бірнеше рет қайталайды.
Зейін дегеніміздің өзі адам санасының белгілі бір затқа бағыттала
Мамықтай ұлпа,
қанттай ақ.
Қыста жер бетін басады,
Жазда сайға қашады
(қар)
немесе
Үй үстінде ұсақ тас.
(Жұлдыз)
Бала осы жұмбақты айтылған көрініске ұқсас не бар? деп
Екінші бұл, бала бір затты, екінші бір заттың түр-түсіне
Көк көйлекті жеңешем,
Көлбең-көлбең етеді.
Артындағы баласы,
Елбең-елбең етеді.
(Түтін)
немесе
Жағалай-жағалай тас қойдым,
Жирен атты бос қойдым.
(Тіс пен тіл)
Бала ойланады, жұмбақтағы айтылған көріністі күнделікті көрген заттарымен салыстырып,
Яғни бала ойлауын дамытуда:
Жұмбақ шешімін табуда өзін-өзі іс-әрекетке, терең ойға жұмылдырады.
Жұмбақтар қарапайымнан күрделіге қарай беріліп отырады.
Бала ойлауы айналадағы нәрселерді қабылдап, көз алдына елестету, еске
Айтылған нәрсенің мағынасына түсінеді, салыстырады, ұқсас нәрсені іздейді.
Өзінің көргенін жұмбақ етіп айту арқылы жолдасының да ойлау
Жаңылтпаштарға келетін болсақ: жаңылтпаштарды айтқан кезде, шапшаң айтуда өзінің
Орта қойдым.
Орта қойдым,
Жорта қойдым. немесе
Шымдай-шытырмыш,
Ол шытырмышты.
Мен шым-шытырмыштамай
Кім шытырмыштайды.
деген жаңылтпаштарды жылдам айту үшін бірнеше рет қайталайды, бірнеше
Жаңылтпаштарды жаттап, жатқа айту арқылы баланың ана тілін ардақтау,
Екінші, бұл балаға жастай тәрбие берудің қажеттілігін де ерте
Бұл туралы Л.Толстой «Туғаннан бастап, бес жасқа толғанға дейін
Ал қазақ халқы осы педагогикалық қағидаларды «Ұяда не көрсең,
Мысалы, «Жақсылық пен Жамандық» ертегісінде ағайынды екі адамның өмірде
Сол сияқты батырлар жырына тоқталатын болсақ, мұнда да баланың
«Астыңғы ерні жер тіреп, үстіңгі ерні көк тіреп»,
«Тасқа тиген тұяғы,
Көмірдей ойып жаншыпты.
Көлденең жатқан көк тасты,
Тіктеп тиген тұяғы,
Саз балшықтай иледі.
Ат тұяғы тиген жер,
Тесіле жаздап солқ етті», - деп суреттеуі, оны баланың
қиялына қаншалықты күш түсіреді десеңізші. Сондай-ақ батырлар жырындағы еңбек
Құс етін беріп бағамын,
үйдегі екі кәрімді.
Оған да назар саламын,
қанатыма аламын.
Тоқсан үйлі тобыр мен
Алпыс үйлі арғынды.
Немесе «Қобыланды батыр» жырында
Өзі алты жасында,
кәмшат бөркі басында.
Қобыландыны барған соң,
Естеміс ерің баулыды,
Күнде киік аулайды,
Кездессе жауын жаулайды, деп Қобыланды батырдың
Алты жасынан – ақ ат шабуға, мергеншілікке үйрене бастағаннан
Көбіктінің бөксесі,
Кеудесінен бөлінді, - деп суреттейді.
Халық осындай батырлар жыры арқылы Ер тарғындай ер болуды,
Мысалы: «асық ату», «хан» ойындары баланың ептілігі мен мергенділігін
Қорыта айтқанда, ақыл-ойы жақсы дамыған жас ұрпақ тәрбиелеуде, халықтық
2.2. Сыныптан тыс жұмыста халық педагогикасын пайдаланудың формалары мен
Мектептерде ғылыми педагогикаға сүйенген тәрбиелеу процесі жүргізілуде. Осыған орай,
Педагогикалық әдебиетте халық педагогикасының прогрессивті идеяларын кездейсоқ және де
Халық тәжірибесінде тәрбиенің көптеген түрлері бар: ақыл-ой, өнерге баулу
Халқымыздың рухани өмірінде өзек болған кәсіп пен өнердің түрлері,
Отбасындағы еңбек тәрбиесі екі түрлі мақсатқа-баланы еңбек етуге, қабілет,
Сонда халық тәжірбисіндегі тәрбие мен оқыту, үйрету ісі бірін-бірі
Осыған орай еңбек тәрбиесі баланың жас және жыныс ерекшеліктеріне,
Баланың отбасындағы дағдыларын одан әрі дамытуға елге танымал өнер
Халқымыздың психологиялық пайымдауларымыз да біршама кең. Түрлі ғылым деректеріне
Осы атаулар бүгінгі тәжірибемізде де негіз алып жүр. Бір
Қазақ халқында адамның барлық жас кезеңдеріне лайық атаулар бар.
Осы мазмұндас бағдарлама көптеген халықтардың тәжірибесінен байқалады. Солардың қатарында
Олардың мазмұны мен мақсаты негізінен ер жігітті шарт қою
Оның мазмұны былайша жүйеленеді:
1. Халық ұғымында жігітке аса қажетті қасиеттердің бірі –
2. Тәуелсіздік, бейбіт өмір мен әділетті көксеген қазақ халқының
3. Халық ұғымында үлкенді құрмет тұту, әйелді сыйлау, қариялармен
4. Жігіт бойынан табылуға тиіс ізгі қасиеттердің бірі тапқырлық
5. Халқымыздың дархан пейілін, қайырымдылық, кеңпейілділігін, жомарттық қасиеттерін дамытатын
6. Ата – бабалар жолын ардақтау салтының бір көрінісі
7. Қаржылық пен қайраттылық та жігіт бойына жастайынан дарытылған
8. Сондай – ақ адал, әділ, сыншыл болу да
Халық тәжірибесінде қыз бала тәрбиесінің де өнегелі үлгілері мол.
Феодалдық қоғамдағы қазақтың ару – перизаттарының бітім-болмысы, қадір қасиеті,
Олар қазақ қыздарын әр түрлі қырынан танытады.
Халқымыздың адамгершілік тәрбиесінің мазмұны әлем жұртшылығына ортақ ізгі қасиеттермен
Тарихи – мәдени тамырларымызға қайта оралып, ғасырлар бойы қалыптасқан
Кейінгі кезде құрылған «Келіндер отауы» клубының кезіндегі Зейнеп Ахметова
Осы тәжірибені қарастырып көрелік. Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес ұлттық
Мектептің девизі (идеясы): «Егеменді елімізді көтерсін. Еңбегіміз ел болумен
Мақсаты: Оқушыларды халықтық педагогика негізіне тәрбиелеу, олардың ұлттық санасын
Тәрбиелік жүйенің құрылымы мынадай компоненттерден тұрады:
1. Балалар бақшасы
2. Мектептің өзінен
3. Өнер мектебінің орталығынан
4. Балалар музыка мектебі
5. «Домбыра» халық шеберлер метебінің филиалынан
Орталықтардың жұмыс саласына қарап көрсек, үлкен алты тарауға бөлінеді:
І. Балабақшамен жұмыс:
1. Балабақшадағы тәрбиешілермен байланыс.
2. Балабақшадағы ойын элементтерінің ұлттық сипатына көңіл бөлу.
3. Бастауыш кластар бойынша қойылымдар көрсету.
4. «Тал бесік» үйірмесі
ІІ. Жұртшылықпен жұмыс
1. «Аталар мұрасы» мектебі
2. «Әжелер» мектебі
3. «Ел ағалар» алқасы
4. «Ибалы келіндер»
5. «Отбасы» ансамбльдерінің шығармашылық жүздесулері
6. «Дидар ғайып» кездесу отауы
ІІІ. Ата-аналармен жұмыс:
1.Жас ата – аналар университеті
2. Класс ата-аналар жиыны
3. Мектептік жиналыстар
4. Кездесулер
5. «Ана мектебі» үйірмесі
6. «Әке мектебі» үйірмесі
ІV. Басқа ұйымдармен байланыс:
1. Педагогикалық оқу орындарымен байланыс
2. Халықтық педагогика зертханасымен байланыс
3. Ақпарат орындарымен байланыс
V. Мұғалімдермен жұмыс
1. Методикалық бірлестіктер
2. Класс жетекшілердің семинары
3. Жаңашылдар тобының жұмысы
VІ. Оқушылармен жұмыс
Үйірмелер:
Домбыра – дастан
Айтыс терме үйірмелері
Тоғызқұмалақ
Шежіре
Көркемөнерпаздар
Ертегілер елінде
Қызғалдақ қыздар
«Асыл мұра» орталығының үлкен бір тарауы – оқушылармен жұмыс.
Мақсаты: Олардың табиғи икемділігі мен қызығушылығына қарай домбыра,
«Асыл мұра» мектебінің құрылымы мынадай:
1. «Кереге үйірмесі», 1-4 сыныптар
2. «Уық» үйірмесі, 5-8 сыныптар
3. «Шаңырақ» үйірмесі, 9-11 сыныптар
Әр үйірмедегі кластар келесі топтардан тұрады:
1-2 сыныптар – ойындар тобы
3-4 сыныптар – төрт түлік
5-сыныптар – шежіре
6-сыныптар – ұлттық тағамдар. Ою-өрнек
7-сыныптар – Бабалар өсиеті
8- сыныптар – Домбыра дастан
9- сыныптар – Қолөнер
10-сыныптар – Салт-дәстүр
11 – сыныптар – Ата-ана келбеті
6-сынып оқушыларының тақырыбы – Ұлттық тағамдар, Ою өрнек.
«Он үште отау иесі», «Ата көрген оқ жонар, ана
7-сыныпта «Бабалар өсиеті» бағыты бойынша жұмыс істеп ата-бабадан қалған
3 қуат – Ақыл – Жүрек – Тіл
3 ғайып – Ажал – Қонақ – Несібе
3 арсыз – Ұйқы – Тамақ – Күлкі
3 даусыз – Мінез – Кәрілік – Ажал
3 жамандық – Нақақ қан төгу – Кісі малын
3 жақын – Жан – Мал –Жар
5 қару – садақ – мылтық – найза –
5 асыл – талап – еңбек - терең
5 дұшпан - өсек - өтірік -
7 қазына – ер жігіт - сұлу әйел
7 ата – ата- әке - бала -
7 жұт – құрғақшылық – жұт - өрт
7 қат көк – Ай - Меркурий – Шолпан
Туыстық атаулар - өз елі бойынша баба, ата, нағашы
Жиен жұрты бойынша – жиен, жиеншар, кегеншар, дегеншар, жүрежат,
Неке құруға байланысты – күйеу, әйел, зайып, жезде, балдыз,
Құдалыққа байланысты – құда, жанама құда, құдағи, құдаша, құда
Мектебіміздегі «Бабалар өнегесінде қыз және ұл баланы тәрбиелеу» атты
Сынып сағатының мақсаты: Қазақ халқының тәлім – тәрбие асыл
1. Сынып сағтына дейңн 1 апта бұрын оқушылардан «Үй
2. Жас ұрпақ ережесін плакатқа жазу.
3. Оқушыларға тәрбиеге байланысты мақал-мәтел жинауға тапсырма беру.
4. Концерттік номерді дайындау.
Сынып сағатының мазмұны
Қай халық болса да ұрпағын биік белестерден көргісі келетіні
Қазақта «Әкесі ұрып, ұлын түзетер, шешесі ұрып қызын жүдетер»
Ұлы Абай мен Шоқанның тәрбиесіне әжесі мен анасының қанша
Енді ата-бабаларымыз ер балаларды тәрбиелеуге байланысты қандай ойлар айтқанына
Баланың жақсы, жаман болуы жас кезінен қалыптасатыны бабалардың қырағылығы
Жігіт сұлтанының бір қасиеті батыр тұлғалы, қу тобылғы мен
Жастайынан қазақ сахарасының қатал өмірі ащы-тұщысының дәмін татып өскен
Енді ұлттық салт-дәстүр мен санны қалыптастырудағы жас ұрпақ ережесін
1. Ай, күн аттарын қазақша атау және оны
2. Қазақша аандасу. Ер балалар көшеде, мектепте «Ассалаумағалейкум» десе,
3. Қыз бала шашын өсіруі керек, кеспеу керек. Бет
4. Үлкеннің жолын кеспеу, алдын орап қиыстап өту керек.
5. Үлкендердің атын атамау керек. Ер адамдарды ата, аға,
6. Ысқырамау, айқайлап сөйлемеу, бәсең тіл қатысу, былапыттап дөрекі
7. Ұл бала басына тымақ, қалпақ кисе, қыз бала
8. Қыздар өз қатарындағы балаларды балағаттап, дөрекілік білдірмеу, қыз
9. Ұрлық жасамау, өсек-өтірік айтпау, ұлттық намысты қорламай, оған
10. Өзін көрсетілген қызметке, жасалған ілтипатқа, сыйға қашанда рахмет
11. Қоштасар сәтте «Сау болыңыз», «Кездескенше күн жақсы», «Кездесер
12. Жасы үлкенге үнемі «сіз» деп сөйлеуді қалыптастыру.
12. Қыздардың нәзіктілігін, инабаттылығын, ақыл-парасаттылығын, тазалығы мен арын сақтау.
Қорытынды
Қазіргі уақытта бүкіл тарихи, мәдени, адамгершілік, рухани құндылықтарымыз жаңа
Қазақ этнопедагогикасы – педагогика ғылымының құрамдас бөлігі, онда мынандай
Этнопедагогика – ерекше, ол педагогикада барлық этникалық топтарға, этнос
Қазақ этнопедагогикасы – дара, жеке тұлға. Қазақ этнопедагогикасының өзінің
Алдыңғы қатарлы тәжірибе, педагогикалық зерттеулер мектептің оқу-тәрбие процесіне қазақ
1. Мектептің тәрбиелік жүйесі арқылы. Қазақ этнопедагогикасын қолданатын мектептердің
Сол мектептің тәрбиелік жүйесін ерекшелендіріп отырған мектептің кіші «концепциясының»
Мектеп жарғысы, оқушылардың мінез-құлқы мәдениетін реттейтін ережелердің, нормалар жүйесінің
Ана тілінде оқытуға ерекше назар аударылады, орыс тілін ана
Арнайы курстарды енгізу. Мысалы «Қазақтың ұлттық биі, қолөнері», т.б.
«Әдеп», «Әдеп әліппесі», «Халық тағылымы», «Ауыз әдебиеті», «Дін тарихы»
Ғылым негізіне оқытқанда халықтың менталитетін оның шаруашылық іс әрекетінің
2. «Ана мектебі», «Әкелер мектебі», «Әжелер мектебі» т.б. жүзеге
Қолданылған әдебиеттер:
Ахметова З. «Кәусар бұлақ» тәрбие бастауы. «Қазақстан мектебі» №6
Ахметова З. «Кәусар бұлақ» бағдарламасы. «Қазақстан мектебі» №6 1993.
Әшімбаев М. Халық – ғажап тәлімгер. Алматы, 1994.
Әбілова З. , Қалиеав Қ. Этнопедагогика оқулығы. Алматы, 1999.
Волков Н.Г. Этнопедагогика М., 2000.
Волков Н.Г. Неотьемлемная часть народный культуры «Советская педагогика»
Ғаббасов С. «Ізгілік әліппесі» 1-2 кітап Алматы, 1991.
Диваев Ә. «Тарту» (Құрастырған және алғы сөзімен түсініктемелерін жазған
Дәулетов Н. Халықтық тәрбиенің кейбір мәселелері. «Халық педагогикасы мен
Дәулетов Н. «Халықтық педагогика ма, әлде халықтық тәрбие ме?»
Давулетова О. Асыл мұра. «Қазақстан мектебі» №1 1994.
Жарықбаев Қ. Тағы да халық педагогикасымен этнопедагогика немесе қазақ
Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі: оқу құралы. Алматы,
Жарықбаев Қ. Состояние и развитие этнопедагогических и этнопсихологических исследований
Жұмалиев Қ., Ақшолақов Т. Қазақ әдебиеті 9 класс алматы.
Жүнісқызы Н., Адамбаева Т., «Атамекен» бағдарламасы бойынша жұмыс істеу
Измаилов А.Ә. Народная педагогика: Педагогическая воззрения народов Средней Азий
Қожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. Алматы, 1998.
Қожахметова К.Ж.Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері
Қалиев С. ХV-ХІХ ғасырдағы ақын – жазушылардың поэзиясындағы педагогикалық
Қалиев С. Халықтық педагогиканы оқу-тәрбие жұмысына енгізудің ғылыми әдістемелік
Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері, тарихы. Алматы, 1993.
Қаржаубаева А. «Атамекен» бағдарламасы туралы бірер сөз. «Қазақстан мектебі»№1
Мұратханова Р. Экологиялық білім мен тәрбие негіздері. «Биология, география
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан - 2030» Президенттің Қазақстан халқына жолдауы.
Назарбаев Н.Ә.Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде. «Орал өңірі»
Наурыз: жаңғырған салт-дәстүрлер. Құрастырған – М. Қазыбеков. Алматы, 1991.
Омархан Қ. Генетика және халықтық педагогика «Биология, география және
Спанов О. «Елім-ай» елек елінде «Қазақстан мектебі» 1993.
Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы. «Қазақстан мектебі»1993.
Тілеужанов М. Қазақ тағылымы. Орал, 1994.
Тілеужанов М. Ел әдебиеті. Алматы, 1992.
Төлеубекова Р. Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика. Алматы, 1994.
1 – схема. Қазақ этнопедагогикасының білімнің басқа саласымен
Этнопсихология – адамдардың психикасының этникалық ерекшеліктерін, ұлттық мінезді, ұлттық
Этномәдениет – этникалық ерекшеліктері бар мәдени элементтерінің және
Педагогика – жалпы, оның заңдары этнопедагогикаға да әсер етеді.
Этнология – тар мағынада – теориялық халық тану. Объектісі
Этнология міндеті – халықтарды классификациялаудың және олардың орнын реттеудің
Этнопедагогика – ерекше, яғни этностың барлық топтарын, формаларына тән,
Қазақ этнопедагогикасы – жекелік, яғни этникалық мәдениеттің ерекшелігі арқасында
Кесте – ІІ
Бөлімдері Қазақ этнопедагогикасы – қазақ философиясының, этнопсихологиясының,
Этнопедагогика методологиясы. Этнопедагогика теориясы. Практика.
Мақсаттары мен міндеттері Қазақ этнопедагогикасының «тану туралы білімін»
Этнопедагогикасының ұғымдық терминологиялық жүйесін зерттеу тәрбиесіндегі этноәлеуметтік – рольдік
Объект Дамудағы этнопедагогикалық шындық
Этнопедагогика.
Этнопедагогикалық зерттеулер Ұлттық және дәстүрлі тұрмыстық мәдениет. Этнопедагогикалық мәдениет
Пәні Этнопедагогикалық зерттеулерде реалдық этнопедагогикалық шындықтың көрсетілу жағдайы.
Функциялары Танымдық (зерттеушілік)
Сын (бағалаушылық) өзінің орнын зерттеу, этнологияның, этнопсихологияның, педагогиканың әдістерін
Суреттеу, тақырып бойынша классификациялау, дәрежесі бойынша жүйелеу. Праксологиялық (қандай
Аксиологиялық (не және қалай болуы керек) Қазақ халқының озық
Әдістері Жалпығылымдық әдістер: талдау, синтез, дедукция, индукция, аналогия,
Принциптері Объективтілік, танып білушілік, детерминизм, даму, тарихи, теория
Заңдары Материалистік диалектиканың заңдары: санның сапаға көшуі, қарама-қайшылықтың
Заңдылықтар Педагогикалық заңдылық Ұяда не көрсең, ұшқанда
Детерминизм, кездейсоқтық, қажеттілік, мүмкіншілік және шындық философия принциптері
Теориялар Қазақ этнопедагогикасының теориялық-методологиялық негіздері 1. Қазақ
2. Қазақ халық педагогикасының құралдары мен адамгершілік, еңбек, дене
3. Халық педагогикасының ғылыми-педагогикалық негіздері және халық педагогикасының идеяларын
4. Республиканың мектепке дейінгі мекемелердің тәрбие-білім беру процесінің проблемалары:
5. Болашақ мұғалімдерді даярлау: Т.Ш. Қуанышева, К.Болатбаев, т.б.
6. Қазақтың дәстүрлі-өнер мәдениеті құралдары арқылы оқушыларды музыка-эстетикалық тәрбиелеу
7. Оқушыларға этномәдениеттік білім беру: Ж.Наурызбай.
8. Жоғары мектеп студенттеріне этнопедагогикалық білім беру мәселелері: С.Ұзақбаева,
Қазақ этнопедагогика-сының көздері Қазақ ойшылдарының, жыршы – жыраулардың, ақындардың
Ұғымдар терминдер Этнос теориясынан алынғандары Этноним, этникалық
Қазақ философиясынан алынғандары Этникалық көзқарас, этникалық уақыт туралы
Категориялар
Категориялар Этнопедагогикадан алынғандары Ұлттық психология, этникалық психология,
Мәдениет теориясынан алынғандары Этнопедагогикалық мәдениет, дәстүрлі-тұрмыстық мәдениет, этникалық
Жалпы педагогикадан алынғандары Тәрбие, қалыптасу, даму, тұқымқуалаушылық, орта,
Қазақ этнопедагогикасының категориялары Этнопедагогика, ұлттық педагогика, қазақ этнопедагогикасы,
Тәрбиелік әдет – ғұрыптар, тәрбиелік дәстүрлер, тәрбиелік рәсімдер, нанымдар,
13
Әлеуметтік педагогика
Қазақ
филологиясы
Педагогика
Қазақ этнопедагогикасы
Халық
педагогикасы
Этнопедагогика
Этнология
Этнопсихология
