Машһар Гумеров шығармашылындағы балалар мәселесі курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе..................................................................................................................3-5
ХХ ғ. Қазақ балалар әдебиетінің дамуы.........................................................3-5
Тарау І. М. Гумеров шығармаларында қолданылған көріктеу тәсілдері.....6-17
ІІ. Негізгі бөлім
2.1.Ата-ана баланың рухани тірегі................................................................18-19
2.2. Бала өмірінің айнасы -ұстаз ..................................................................19-20
2.3.Сынып- баланы тәрбиелейтін орта ..........................................................21-22
2.4. «Ерегіс» әңгімесіндегі балалар бала тәрбиесі жөініндегі
негізгі бағыттар................................................................................................22-25
ІІІ. Практикалық жұмыс
3- сыныптың ана-тілі Гумеров «Орысша да білмейді» әңгімесінен сабақ жоспары.............................................................................................................26-27
Қорытынды.......................................................................................................28-29
Гумеров шығармалары өшпес мұра.............................................................28-29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................................................30-31
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 31 бет
Пәні: Педагогика
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Машһар Гумеров шығармашылындағы балалар мәселесі
Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................................3-5
ХХ ғ. Қазақ балалар әдебиетінің дамуы.........................................................3-5
Тарау І. М. Гумеров шығармаларында қолданылған көріктеу
ІІ. Негізгі бөлім
2.1.Ата-ана баланың рухани тірегі................................................................18-19
2.2. Бала өмірінің айнасы -ұстаз ..................................................................19-20
2.3.Сынып- баланы тәрбиелейтін орта ..........................................................21-22
2.4. «Ерегіс» әңгімесіндегі балалар бала тәрбиесі
негізгі бағыттар................................................................................................22-25
ІІІ. Практикалық жұмыс
3- сыныптың ана-тілі Гумеров «Орысша да
Қорытынды.......................................................................................................28-29
Гумеров шығармалары өшпес мұра.............................................................28-29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................................................30-31
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазақ балалар әдебиеті - өз
Көркем әдебиеттердегі баланың, яғни кейіпкердің тілдік ерекшелігі
Қазіргі қазақ тіл білімі өзінің дамуында жаңа бағытты
М.Гумеров қазақ балалар әдебиетінде ерекше қолтаңба қалдырған тұлғалар.
Бала санасында қалыптасқан және баланың физиологиялық, психологиялық мүмкіншілігін
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері.
Зерттеудің негізгі мақсаты – қазіргі балалар әдебиетіндегі Машқар
-
балалар әдебиетіндегі кейіпкерлердің тілдік құралдарды – фразеологизмдер, мақал-мәтелдер,
- М.Гумеров шығармаларының ұлттық мазмұны негізінде көркем тілінің
- балалар әдебиеті кейіпкерлерінің санасындағы эстетикалық танымға
- М.Гумеров шығармаларындағы кейіпкердің сөйлеу мәдениетіне тілдік тұлға
- шығармада қолданылған онимдерді қазақ тілінің ономастикалық концептосферасындағы
- балалар тақырыбына арналған шығармалар тілінің бала танымының
Зерттеу жұмысының нысаны ретінде тіл біліміндегі лингвокогнитивтік, психолингвистикалық
Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі негізделіп, зерттеу нысаны, мақсат-міндеттері,
Тарау І. М. Гумеров шығармаларында қолданылған көріктеу
Жазушы шығармаларындағы жалқы есімдер қаламгердің өскен ортасы мен
Машқар Гумеров өз шығармаларында ономастикалық атауларды талғаммен қолдана
Бала қай жаста болмасын, қандай жағдайда болмасын ойынға
Кез келген халықтың мәдениеті сол ұлттың дүниетанымы мен
Қазіргі кезде лингвостилистикалық зерттеулерді жазушының таза тілдік ерекшеліктері,
Тұрақты тіркестердің бұл қырының жарқын көрінісін сөз шеберлерінің
Тілдегі дағдылы қолданыстан тыс құбылысты және көркем шығармадағы
Көркем әдебиетте көп қолданылатын тілдің көріктеуіш тәсілдерінің бірі
Мұндай орнымен үйлесімді қолданылған мақал-мәтелдер көріктеуіш құрал ретінде
Көркем әдебиет тілі туралы сөз болғанда, әдетте оны
Көркем шығармада кейіпкер табиғатын, болмысын ашуға маңызды көріктеуіш
-Немене, поездан қалып қойдың ба?
-Иә.
- Түу-у, ашықауыз-ай, Мына аязда вагонда отырсаң болмады
- Жоқ.
- Түу-у! Поезға қайдан отырып ең?
-Қызылжардан деген үзіндіде диалогтың құрылымдық қызметі тиімді
Көркем шығармадағы кейіпкер тілінің жасалуы туралы академик Р.Сыздық:
М.Гумеров та монологты беруде кейіпкер тілінің ерекшелігіне аса
Шығармада бала ойының монолог арқылы берілу құбылысы «Қала
Көркем прозадағы бейнелеу тәсілдерінің бірі – мінездеу. Шығармада
Көркем шығармада жиі кездесетін көріктеу тәсілдерінің бірі
Қазіргі кезеңде қазақ тілінің қоғамдық-әлеуметтік қызметінің өрістеп, дамуымен
Көріктеуіш құралдар – шығарманың өңін кіргізетін ең ұтымды
Көркем әдебиеттерде кездесетін кісі есімдерінің ендігі бір
Көркем әдебиеттегі балалар тақырыбына жазылған шығармаларда кейіпкерге лақап
Бала ұғымына қатысты білімдердің концептуалдық жүйесін сонау ауыз
Балалар тақырыбына жазылған шығармаларда жазушының танымдық білімдер жүйесін
Балалар тақырыбына жазылған көркем шығармалардағы кейіпкердің тілдік тұлғасын
Балалар әдебиетіндегі кейіпкердің таным мәселесін концепт тұрғысынан қарастыру
Мектеп жасындағы бала танымында «екі», «үш» - жаман
- «Үш» дейсің, ә? Сабағың мәз емес-ау, балам.
«Баға» - экономика саласының термині ретінде белгілі. «Баға»
Мектеп оқушысындағы танымдық білімдер жүйесі ең бірінші өзін
Осы мысалдардан баланың әлеуметтік ортасына байланысты ауыл мен
Бала санасында қалыптасқан және баланың физиологиялық, психологиялық мүмкіншілігін
Кез келген халықтың мәдениеті сол ұлттың дүниетанымы мен
Бала психологиясын зерттеушілердің тұжырымынша әрбір баланың тілдік қорының
Қазіргі таңда психолингвистикада ғалымдар сөздің коммуникантқа әсерін, ақпараттардың
Жағымды энергиялық қуаты бар тілдік бірліктер көркем шығармада,
Ал тілек ұғымды беруші қуатты сөздер көбіне жасы
Кез келген адамның өзін-өзі ұстауы, сөйлеуі әр ортада
Көркем әдебиеттегі кейіпкер бар болмысымен, ішкі және сыртқы
Көркем әдебиеттерде кездесетін кісі есімдерінің ендігі бір
Көркем әдебиеттегі балалар тақырыбына жазылған шығармаларда кейіпкерге лақап
Бала ұғымына қатысты білімдердің концептуалдық жүйесін сонау ауыз
Тарау ІІ. Негізгі бөлім
2.1.Ата-ана баланың рухани тірегі
Машқар Гумеровтың «Ерегіс» әңгімесіндегі ата-ана мәселесіне тоқталсақ бұл
-Апа, тамақ бер. Соңсоң сабақ оқуға отырамын. Арманға
Бұл сөздерден баланың сабаққа емес, бағаға ерегіскенін, байқауымызға
-Құлыным-ау, сабағыңды жақсы оқысаң, маған одан артық бақыт
Осы жолдар арқылы ананың баласын әкесіне еліктету арқылы
Шешемнің айтқаны рас. Бірақ соның барлығы да-айтыла-айтыла құлағымды
«Ерегіс» әңгімесінің бас кейіпкері анасының шексіз махаббаты
Менің шешешнен жуас ана жоқ шығар. Ұрсып-зеку былай
Күн бата шешем есікті кілттеп, жұмысқа кетті. Екеумізде
Әңгіме бас кейіпкері Ерлепес өз әкесіне денег сағынышты
Қас қарая сыртқа шығып, біраз шаңғы теуіп келді
Қалғып бара жатқанымда, көз алдыма әкем елесітеді. «Күнделігіңді
Содан кейін әкемнің қазасы... Үйдің іші у- шу.
- Декабрь айы. Күн суық. Далада боран ішін
«Осы адам неге өледі? Шіркін-ай, ажалдың өзін ұстап
-деп бас кейіпкер әкеге деген сағынышын білдіреді.
2.2. Бала өмірінің айнасы -ұстаз
Әңгімеде бас кейіпкер ұстаздары туралы біршама сипаттамалар жасаған.
Бір күні мынадай оқиға болды. Тұрсынбала апай үйге
Сөйте-сөйте ана тілінен қатарынан бес екілік алдым. Тұрсынбала
Ал енді кім кінәлі менің екілігіме? Меніңше, Арман
-деп мектепдегі әділетсіздік пен ұстазға деген ренішті білдіруге
Мұғалімдердің түсіндіргенін көңіл қоя тыңдап, үйде сабаққа әзірлену
Жиырма шақты күннің ішінде тарихтан басқа сабақтың бәрінен
Бір күні Тұрсынбала апай көп баладан сабақ сұрап,
—Апай, Ерлепестен неге сұрамайсыз? Қазір ол жақсы оқып
—Білемін. Ерлепестің жақсы оқығаны дұрыс. Оған да кезек
Мұғалімің жақсы оқығаныңа қуанышты екенін ашық айтса, барлығын
Қол көтеріп, атып тұрдым да:
—Апай, қай жерден сұрасаңыз да, жауап беруге әзірмін.
Бойым жеңіліп, еңсем көтеріліп қалғандай болды. Жо-жоқ! Жұрт
2.3. Сынып- баланы тәрбиелейтін орта
Сынып және сыныптастары туралы әңгімеде көптеп кездеседі. Сабақ
Кейбіреулер сабақты нашар оқисың деп,қыр соңыма түсіп те
Кейбір балалар кілең үшке, не үш пен төртке,
Ал сонсоң... Иә-иә! Соңғы кезде балалар маған Кесір
Әңгімедегі бас кейіпкер Ерпелес өз сыныптастарының біріне толық
Класта бір партада отырып, үйге бірге қайтатынымыз болмаса,
Кейбір балалар сабақты тек қана үшке оқиды деп
Бір қызығы, Күләй сөзін біреу естіп қоятындай, көшеде
2.4. «Ерегіс» әңгімесіндегі балалар бала тәрбиесі
Әңгіменің бас кейіпкері өз айналасындағы балалар туралы көптеп
Ал Арман деген бала кім, менің ана тілінен
Арман да менімен бірге бесіншіде оқиды. Жұқа өңді,
Сол Арман сабақты кілең беске оқиды, бірде-бір төрттігі
Бүгін ең соңғы сабақтан кейін бір топ бала
—Ережені қайтесіңдер? Борды маған бер, қазір-ақ шығарамын,— дедім
—Сен қоя тұршы, Кесір,— деді Арман бір түрлі
—Жо-жоқ, байқамай айттым...Ерлепес... Ерлепес, біз өзіміз шығарамыз, —
Жақтырмай, қабағын шыта сөйлегені, борды бермегені өз алдына,
—Біреуді неге Кесір дейсің? Сен өзің кесірсің? Жазығым
Балалар басу айтып, «қой, қой» деп жатыр. Қалай
-Әкел қолыңды! Ерегіскенде ертеңнен бастап ана тілінен басқа
—Беске оқитын болсаң, қызғанбаймын, тек қуанамын. Қолым мінеки!—
—Жоқ,сенің қолың алуға тұрмайды. Қолыңды алмаймын. Бірақ
Екеуміз үйге қарай ақырын ғана аяңдап келе жатырмыз.
-Оған Үндемес деген атты кім қойып еді?-деп сұрадым.
-Қыздар, -деп сыбыр ете қалды Күлай.
-Қыздар болғанда, қай қыз?
—Білмеймін...
—Күләй, шыныңды айтшы, маған Кесір деп ат қойған
Күләй сығырайған қара көзін сәл аша түсіп, аузын
—Рас, сол. Қыздардан естігем,— деп сыбырлады.—, Арманнан басқа
— Қай қыздан естідің?
Күләй не айтарын білмегендей қипақтап барып:
—Есімде жоң. Кім еді, туу?.. Есімде жоқ,— деді.
— Беске оқимын дегенің рас па? Екілігі бар
— Неше рет жай айта салып ем? Мең
— Ійбай, мен не қылып ем?— деді Күләй,
-Сен жиын сайын сабақты төртке оқимын деп уәде
—Ійбай, қызықсың. Оқи алмасам, мен жазықтымын ба?
Күләй өз көшесіне келіп жетті де, оңға бұрылды,
Класта бір партада отырып, үйге бірге қайтатынымыз болмаса,
Әңгіменің соңында айналасындағы балалар туралы оң көзқарастармен пікірлер
Мұғалімдердің түсіндіргенін көңіл қоя тыңдап, үйде сабаққа әзірлену
Жиырма шақты күннің ішінде тарихтан басқа сабақтың бәрінен
Сонда да балалардың көбі мені «отличник» дейтін болды,
Бір қызығы, Күләй маған салқын қарайтын болып кетті.
«Ел құлағы елу» емес пе, бір күні Арманға
Жиырма шақты күннің ішінде тарихтан басқа сабақтың бәрінен
Бір күні Тұрсынбала апай көп баладан сабақ сұрап,
—Апай, Ерлепестен неге сұрамайсыз? Қазір ол жақсы оқып
—Білемін. Ерлепестің жақсы оқығаны дұрыс. Оған да кезек
Мұғалімің жақсы оқығаныңа қуанышты екенін ашық айтса, барлығын
Қол көтеріп, атып тұрдым да:
—Апай, қай жерден сұрасаңыз да, жауап беруге әзірмін.
Бойым жеңіліп, еңсем көтеріліп қалғандай болды. Жо-жоқ! Жұрт
ІІІ. Практикалық жұмыс
3- сыныптың ана-тілі Гумеров «Орысша да
1. 3-сынып
2. Пәні: Ана тілі
Сабақтың тақырыбы: М. Гумеровтың «Орысша да білмейді» әңгімесі
Сабақтың мақсаты: балалардың бойында эстетикалық және патритоттық сезімдерді
Сабақтың барысы:
1-кезең. Ұйымдастыру кезеңі: 3-5 минут.
2-кезең. Өткен сабақты сұрау.
3-кезең. Жаңа сабақты ұйымдастыру.
Сабақтың тақырыбы:М. Гумеровтың әңгімесі «ОРЫСША ДА БІЛМЕЙДІ»
Базарбек сөзге араласпай, жол бойы атасын бақылады да
Ал Мәлік тартынбай, қасындағы атасымен еркін сөйлесіп келеді.
—Балам-ау, қазақшаны жақсы білесің ғой. Қазақша сөйлей бер.
— Ата, немене, орысша әлі үйренген жоқсың ба?—
деді.
— Жоқ, қалаға келдім. Үйренсем, енді үйренермін,—
деді атай тағы да күліп.
Міне, үнсіз бақылап отырған Базарбекке осы сөз жеп
Машина оңға қарай бұрылып сәл жүрді де, кілт
Үлкендер алда келе жатыр. Кейіндеу қалған Базарбек
Мәлікті қасына шақырып алды да:
—Көрдің бе, атай орысша да білмейді. Өзінің сақал-мұрты
Бірақ Мәлік оның сөзін бұл жолы да тыңдамай,
—Атам бізге базарлық әкеле жатқан шығар. Чемоданында не
Атай туралы әңгіме тағы да аяқсыз қалды.
Базарбек те енді базарлықңа қызығып кетті. «Мәлік базарлықтың
Қорытынды.
Тілдегі дағдылы қолданыстан тыс құбылысты және көркем шығармадағы
Көркем әдебиетте көп қолданылатын тілдің көріктеуіш тәсілдерінің бірі
Мұндай орнымен үйлесімді қолданылған мақал-мәтелдер көріктеуіш құрал ретінде
Зерттеу барысының нәтижесінде көркем әдебиеттердегі жалқы есімдерді, лақап
М.Гумеров шығармаларының тілін когнитивтік тұрғыдан қарастыру нәтижесінде мынадай
Зерттеу барысында қол жеткен нәтиженің бірі – бала
Балалар әдебиетіндегі кейіпкер тілінің психолингвистикалық сипатына талдау жасалып,
Алғаш рет зерттеу нысанын айқындайтын синэргетика термині қолданылып,
Қорыта айтқанда, балалар әдебиетінде концептілік құрылымдардың көрінісі арқылы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Қарсыбекова Ш. Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдерді топтастырудың этнолингвистикалық принциптері:
2. Сыздық Р. Сөз құдіреті. –Алматы: Санат, 2002.
3. Жанұзақов Т. Ономастика және қоғам
4. Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность.
- 261 с.
5. Саткенова Ж.Б. Кейіпкер тілінің когнитивтік аспектісі (Б.Соқпақбаев
6. Тілеубердиев Б. Қазақ ономастикасының лингвокогнитивтік аспектілері.- Алматы:
7. 70-жылдардағы балалар әдебиеті (Т.Нұрмағанбетов шығармалары бойынша) А.Байтұрсынұлы
8. Балалар әдебиеті тілінің зерттелу тарихы Қазақстан Республикасы
9. Балалар әдебиетінің лингвоконцептуалдық сипаты Қазақ тілінің
10. Балалар әдебиеті тіліндегі ортақ концептуалдық құрылым
11. М. Гумеров. Тоғыз тосқауыл. Аламаты., Жалын
12. Бабаев С.Б. Оңалбек Ж.К. «Жалпы педаггогика» Алматы,
13. Безкаравайный С, Жұмабаев А, «Мектепте өткізілетін
әдеби кештер» Алматы « Мектеп » ,1968ж
14.Болдырев Н. И. «Сынып жетекшісі» Алматы – Мектеп,
15.Болдырев Н.И. «Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы»
Алматы: Мектеп, 1987 ж.
16. Жарықбаев Қ. Қалиев С. «Қазақ тәлім тәрбиесі»
17. Крупская Н. «Вопрсы семейного воспитания
18. Калиев С. «Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін
педагогикалық негіздері» Алматы, 2009 жыл
19. Крупская Н. К. «Таңдамалы педагогикалық шығармалары». А,1973
20.Көшекбаев Н. «Оқыту теориясы». Алматы, 1976 ж.
21.Қоянбаев Ж.Б. «Педогогика» Алматы
22. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р. М. «Педагогика».
23.«Қазақ әдебиетінің тарихы ІІІ»
24. Қазақ тәлімдік ойлар антологиясы 1 том,
25. Қалижанұлы У. «Қазақ әдебиетіндегі діни – ағартушылық
Алматы, 1998ж.
26.Қозыбаев М.Қ. және т.б. «Қазақ халқының әдет-ғұрпы мен
27. Қасымбекова С. ., Мырзамед Д.
28. Икіманова Г. «Саулық пен
29. Илина Т. А. «Педагогика». Алматы «Мектеп», 2009
30. Ұзақбаева С. «Тамыры терең тәрбие» Алматы, 2010
2
