Әлеуметтік дарындылық ұғымы, белгілері, ерекшеліктері
Дарындылық көрінуіне,белгісіне т.б. қырларына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Соның ішінде, әсіресе мұғалімдерге айқын көрінетін алайда, дарындылық ретінде мойындау қиынға соғатын әлеуметтік немесе лидерлік дарындылық. Оның синонимы – ұйымдастырушылық қабілеттілік деп те аталады. Демек, ұйымдастырушылық қабілеттің жоғарғы деңгейі – лидерлік дарындылық болып табылады. Дарындылықтың бұл түрі өзге адамдарды терең түсіну, олармен негізгі тұрақты қарым – қатынас құруға, оларды басқара білу қабілетімен сипатталады. Көптеген зерттеушілердің пікірінше, лидерлік дарындылық үшін жоғарғы дәрежедегі интелект, жеткілікті дейді, алайда онымен біргек, жақсы дамыған интуиция, адамдардың сезімдері мен қажеттіліктерін түсіне білу, шын көңілмен алаңдай алу қабілеті, көптеген осы дарын илерәнде ,басқа адамдарға ұнауға көмек беретін юмор сезімі болу керек.
Лидерлік дарындылықтың көптеген түрлері белгілі. Соның ішінде эмоциналды лидерлер, өзінің қорғаныш бола алу қабілетімен ерекшеленеді. Оларды бәрі жақсы көреді, ақылдасады, ал пікірі көп мәселеде шешім болып табылады. Сондай–ақ іс–әрекет лидерлері бар. Олар көп адамға қатысты, маңызды мәселеде өте тиімді шешім қабылдай алады, мақсат айқындап, соған жету жолын таңдайды, өзімен адамдарды ерте алады. Жалпы әлеуметтік немесе лидерлік дарындылық, тікелей, қарым – қатынастың ең тиімді жағын дұрыс пайдалану қабілеттерінің ең жоғарғы дәрежесі болып табылады.
Әлеуметтік дарындылықтың негізгі белгілеріне:
— орташадан жоғары интеллект;
— шешім қабылдай алу;
— уақыттың шектеумен, болашақты жоспарлай отырып, абстрактілі түсінікпен іс жасау қабілеті;
— мақсатты сезіну мен оған талпыну;
— икемділік, беәімділік;
— жауапкершілік сезім;
— өзіне және біліміне сену;
— табандылық;
— энтузиазм;
— ойын ашық та анық айта білу; [1]
Әлеуметтік дарындылық бірнеше сала бойынша жоғарғы жетістікпен айқындалады. Әлеуметтік дарындылық ұғымы жоғары сападағы тұлғааралық қарым – қатынасты жеңіл орната білу қабілеттімен тығыз байланысты. Әлеуметтік дарындылық интеллектуалдық дарындылықтан ерекшеленгенімен, зерттеушілер оның ақыл-ой дамуының орташадан жоғары деңгейін талап ететінін анықтады. Демек ұқсастық бар. Кейбір психологтар әлеуметтік дарын иесіне тән ерекшеліктер оның әлеуметтік қарым-қатынасындағы көрінетінін айтады (мысалы, қоғамдық жұмыстардан босамауы, оларды қоршаған адамдардың оны «саясатты айқындаушы», арбитр ретінде қабылдауы, олардың өз қатарластарымен де, үлкендермен де тең дәрежедегі байланыс жасауы, жалған, алдамшы, т.б. қарым – қатынасқа қарсыласуы т.б.) оларды, әлеуметтік мінез –құлқының өте әсерлілігінен тануға болады.
Кейбір ғалымдар лидерлік дарындылықты –әлеуметтік дарындылықтың көріністерінің бірі ретінде қарастырады. Мәселен, К.Эброис «әлеуметтік дарындылық» ұғымын сараптай келе, оның негізгі аспектілерін: әлеуметтік таным әлеуметшілік мінез-құлық, моральдық пайымдау мен лидерлік-деп бөледі.(Аbroms 1983)
Әлеуметтік дарындылардың ерекшеліктері:
-олар әдетте тартымды, ұқыпты дене бітімі мен келбетке ие;
-оны өзінің ортасы басқарушы ретінде қабылдайды, үлкен және қатарлас адамдар мен бірдей байланыс жасайды.
Э.Фромм и Т.Адорно зерттеулерінен, лидерлік қабілеттің авторитарлық ортада, қиын мәселелік жерде, тек басқару, үстем болу арқылы ғана аман қалатын қоғамда жиі көрініс беретінін анықтаған. Алайда, әлеуметтік дарындылық туа біткен қасиет болғандықтан, мұндай орталар тек оның ары дамуына, не кері кетуіне алып барады. Дегенмен, әлеуметтік дарындылықта, лидерлік қабілеттің өте жоғары деңгейін көреміз.
