Әлеуметтік дарынды балаларды анықтау мен дамыту
Әлеуметтік дарындылыққа ие балалар, өз ортасымен де таныс емес ортамен де тез тіл табысып кете алады. Мұндай қабілет көп баланың қолынан келе бермейді, алайда, оны зерттеушілер ұзақ уақыт бойы дарындылық ретінде мойындамаған. Заңдылық ретінде, әлеуметтік дарындылыққа ие балалар, — балалар ұжымының мойындалған лидерлері, ойынды, жарысты ұйымдастыра, басқара алу, мәселелік істерді дер кезінде шеше алу қабілеттілігімен көрінеді. Тәжірибелік дарындылық компания, ұйымдарды басқаруда маңызды рөл атқарады.
Йель университетінің психологы Роберт Стернберг тәжірибелік дарындылықтың негізгі кілті, өзінің әлсіз, күшті тұстарын білу, оны өз білімінде қолдана білу қабілеті деп көрсетеді. Мәселен, болашақ басқарушының, ұйымдастырушы менеджердің міндетті түрде академиялық білімі болу шарт емес, алайда, тәжірибелік қабілеті болуы шарт.
Баланың дарындылығын дамыту үшін, келесі тұлғалық сапа дамуларына мән беру қажет:
ü Танымдық қажеттіліктер – баланың әлемді тануға деген ұмтылысы, қызығушылығы, қызықты ойындар, сабақтар өтуі. Психолог Д.Б.Богоявленская бұл қажеттілікті, баланың мәселені күрделендіре беруге деген ұмтылысы негізінде қарастырады. Дарынды бала үшін, ол мәселені шешу, істі аяқтау емес, жаңа мәселенің пайда болуы болады.
ü Ес – бұл келген ақпараттарды жинақтап қорда сақтайтын, күрделі танымдық үдеріс. Жақсы дамыған ес – баланың өмірінде қажеттіні есте сақтап практика жүзінде қолдана алуы үшін маңызды болып табылады.
ü Логикалық ойлау – бұл тың, жаңа идеяларды табу, ерекше ойлау қабілеті.
ü Ойлаудың икемділігі – қажетті жайға байланысты тиімді ойлау, оқиғаларға байланысты ассоциативті байланыс орната алу.
ü Продуктивті ойлау – көптеген жобаларды ойлау арқылы ең үздігін таңдай алу қабілеті.
ü Сезімдердің дамуы – баланың рухани дамуы үшін аса қажет, әлемді сезіне білу, оған деген танымдық қызығушылықты арттырады. Сезімді дамыту, әсіресе, әлеуметтік дарынды бала үшін өте маңызды.
ü Еріктік сапалар – нәтижеге, жетістікке жетуде маңызды.
ü Зейінді басқара алу – берілген объектіге ғана назарды қоя отырып, нәтижеге жету.
Бұл ережелерді ескере отырып, әлеуметтік дарынды баланың дарынын ары қарай дамытуға болады.
Е.И.Власованың пікірінше, әлеуметтік дамыған тұлға, 2 түрлі қабілетке ие болады. Бір жағынан – психологиялық ерекшеліктер, олар, жалпы дарындылыққа қатысты ерекшеліктерден өзгеше (креативтілік, еңбексүйгіштік, ауқымды танымдық қызығушылықтар, табандылық, мақсатқойғыштық, үнемшілдік, қарапайым тиімді шешім қабылдаушылық,психикалық процестердің жылдам өтуі, дамыған интеллект). Бір жағынан – бұл, әлеуметтік дарынды тұлғада спецификалық тәжірибе негізінде, әр түрлі іс-әрекеттің социономикалық сипатынан, белсенді түрде пайда болатын қабілеттер. Бұл, әлеуметтік перцепция мен экспрессияға, просоциалды мінез-құлыққа, жоғары деңгейдегі дамыған әлеуметтік интеллект пен бақылай алу қабілеті. Тұлғалық құрылымда әлеуметтік дарынды индивидтің, әсіресе, өзге адам үшін, жанашырлық сезімі, өзге жанның эмоционалдық күйіне терең икемделе алу қабілеті өте күшті дамыған.
Ушаков бойынша, әлеуметтік дарындылық – әлеуметтік қатынастар мен лидерлік аумағындағы дарындылық болып табылады. Ол когнитивті компоненттердің ( жалпы академиялық интеллект, тәжірибелік интеллект, әлеуметтік интеллект ) және когнитивті емес факторлардың (темперамент, тұлғалық ерекшеліктер – оптимизм, жоғары белсенділік, экстраверсия, әділет сүйгіштік, тәуелсіздік пен ұжым құндылығы үшін жұмыс жасау, нысанаға жетудегі қайраттылық пен ерік-жігердің күштілігі ).
Көптеген зерттеушілер, әлеуметтік дарындылықты адам бойындағы басқару қабілеттерінің дамуы, «адам-адам » байланысындағы жетістікке жететін потенциалдық мүмкіндіктерінің болуымен сипаттайды.
Мұндай дарын иесін, бала күнінен, анықталғаннан бастап, дұрыс бағытта дамыту қажет. Мәселен, оны түрлі үйірмелерге қатыстырып, басқа да өнер салаларын үйрету, оның жан дүниесін таза ұстау, әділеттің жақтаушысы ету. Себебі, бала жасынан таза қалпында іргетасын қаласа, үлкен болғанда, оң нәтижесін көрсетеді, яғни, әділетті, дарынды басқарушы, тың, жаңа идеяның қолдаушысы, дұрыс шешім мен, бейбітшіліктің себепкері болары анық.
