TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Жоспар - www.topreferat.com.kz

Кіріспе 5

І. ҚАЗАҚ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ. 8

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТОҚЫМА БҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ. 10

Ал, қазір қолмен тоқумен қатар фабрикаларда да жіптер иіріліп, бұйымдар да арнайы станоктарда тоқылуда. 11

1.3. ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ШИ ТОҚУДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ 15

ІІ. ШИДІ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 18

2.1 ШИДІ ТОҚУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА ШИКІЗАТТЫ ДАЙЫНДАУ, ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ӘДІС ТӘСІЛДЕРІ. 19

2.2.ЖҮН ӨҢДЕУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 21

ІІІ. ШИ ТОҚУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 22

ОҚУШЫЛАРҒА ДӘСТҮРЛІ ҚОЛӨНЕРДІ МЕҢГЕРТУДЕ ҮЙІРМЕ ЖҰМЫСЫНА БАҒЫТТАУ 25

ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ 32

ҚОРЫТЫНДЫ. 34

ҚОСЫМША СӨЗДІК 35

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 36

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Өнертану

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Жоспар

Кіріспе 5

І. ҚАЗАҚ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ. 8
ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТОҚЫМА БҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ. 10

Ал, қазір қолмен тоқумен қатар фабрикаларда
1.3. ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ШИ ТОҚУДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ 15
ІІ. ШИДІ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 18

2.1 ШИДІ ТОҚУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА ШИКІЗАТТЫ ДАЙЫНДАУ,
2.2.ЖҮН ӨҢДЕУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 21

ІІІ. ШИ ТОҚУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 22

ОҚУШЫЛАРҒА ДӘСТҮРЛІ ҚОЛӨНЕРДІ МЕҢГЕРТУДЕ ҮЙІРМЕ ЖҰМЫСЫНА БАҒЫТТАУ
ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ 32
ҚОРЫТЫНДЫ. 34

ҚОСЫМША СӨЗДІК 35

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 36

Кіріспе

Қазіргі заманда қазақ халқының, үкіметіміздің алдына қойған неізгі проблемаларының
Қай заманда болсын ұлттық өрлеудің,
Жас ұрпақтың бойына халқымыздың төл мәдениетін,
Оқушының бойына халқымыздың асыл
Еңбекке баулу - жасөспірім оқушылардың
Қазіргі заман талабына қарай
Жоғарыда аталып отырған Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың “ҚАЗАҚСТАН
Сонымен қатар ШИ ТОҚУ ӨНЕРІНДЕ кездесетін
ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ:

кәсіби еңбек сабағында, жоғарғы сынып оқушыларын ши тоқу
қызығушылығын арттыру барысында мектепте қолөнер үйірмесіне
көркемдік шығармашылық ойын қалыптастыру, қажетті білім, білік
ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ КӨКЕЙКЕСТІЛІГІ:

кәсіби еңбек сабағында ұлттық қолөнерімізді дамыту және оны
ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ МІНДЕТІ:

оқушыларды қолөнердің әр-түрлі салаларымен таныстыру, қолөнердің ұлттық
көркемдік білім алуына жағдай жасау;

оқушының жалпы қолөнерге деген қызығушылығын қалыптастыра
ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЖАҢАЛЫҒЫ:

Оқушыларды кәсіби еңбек үрдісіне баулуда ұлттық
теориялық негізге сүйене отырып, ши тоқу
тәжірибелік жұмыста ши тоқудың жобалық нобайы
І. ҚАЗАҚ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТ.

Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі
Осы қолөнеріміздің әрқайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақ
Қолөнер - адамзат игілігі үшін жасалынып,
Халықтың қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтары
Қолөнерінде көңілге қонымды мәнерлер мен
Оны біз осы уақытқа дейінгі сақталған
Қолөнер ерлерге және әйелдерге тән болып екіге бөлінген.

Мысалы, балшықтан, тастан, сүйек пен мүйізден, темір
ағаштан бұйымдар жасау ерлерге тән болған. Кесте
Қолөнер тігін машинасыз-ақ тек қол еңбегі мен ғана жасалған.
Қазір техникамен жақсы жабдықталған фабрикалар мен кәсіпшілік
Бұдан қолөнеріміз ежелгі маңызын жояды, ендігі жерде
ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТОҚЫМА БҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ.

Қазақ қолөнерінде тоқыма бұйымдарының алатын орны ерекше.
Тоқу өнерінің басты түрлері мынандай:

1. Түйе, қой жүнінен, ешкінің түбітінен
Қазақтың халықтық өнерінде қармақ біз кәрі
Ал, қазір қолмен тоқумен қатар фабрикаларда
2. Шілтер, перде, төсек жапқыш, стол жапқыш және т.с.с.
3. Дала шөптерін де халқымыз
Тоқудың негізгі әдсі өткермелеу, орай-бұрап өткермелеу, кенереге,
4. Әр түрлі жіптерден, талшықтардан түкті
Тоқу станогын халқымыз ө р м е
Оның біріншісін аспалы немесе термелі өрмек деп атайды.
А Л А Ш А. Алаша бүктеуге,
Сол сияқты бұл өнер Өзбек, Қырғыз, Қарақалпақ,
А Л А Ш А – жіптердің бояуына
К І Л Е М.

Жалпы шығыс жұртының, оның ішінде қазақ халқының
Ұлтымыздың қолданбалы қолөнерінде қазақ елінің дүние танымы,
Кілем тоқылу ерекшелігіне байланысты т ү к т
Олар тоқу әдіс-тәсілдерімен, құрамымен, ою-өрнек әуендерімен,
ТҮКТІ КІЛЕМ бірнеше қабат жіптерден тұрады.
ТЫҚЫР КІЛЕМ бұл қабатты ою-өрнек әуендері
Оны тіке тұрған өрмек ағашта
Тықыр кілем тоқу Қызылорда облысында кеңінен
Кілемдегі суреттер қаншама шартты түрде бейнеленгенімен
Қазақстан жерінде кездесетін кілемнің түрлері де,
Қазақтың қолданбалы қолөнеріндегі
Бұған қарағанда осы елдер арасындағы
БАСҚҰР

Киіз үйдің төрінде түрлі-түсті жібек жіптермен кестеленген
Б А С Қ Ұ Р жасалуына орай
АҚ БАСҚҰРДЫҢ тоқылуы мен өрнектелуінде
Ақ басқұр – киіз үйдің сәндік
Жоғарыда айтқандай, ақ басқұрдың сәндік ерекшелігін арттыра
АЛА БАСҚҰР терме алаша әдісімен өрнектеліп
Ала басқұрдың тоқылу әдісі терме
Басқұрдың қай түрі болс да ұзындығы 8-15
1.3. ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ШИ ТОҚУДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ

Қазақ халқының асыл қазынасының бірі болып
ШИ ТОҚУ (орау) – бұрын және
Күнделікті тұрмыс пен шаруашылық қажеті
Оны киіз үйдің құрамдас бір бөлігі
Қазақ халқының қолөнері саласындағы ши тоқу, оған
Қазақ халқының шеберлік өнері еңбек барысында туды
Қазақ халқының бұрынғы және қазіргі сәндік қолданбалы
Әсіресе, гобелен, кесте, ши, зергерлік бұйымдар жан-жақты даму
ХІХ – ғасырдың аяғында қолөнердің осы түрлері
Қолөнер қарапайым еңбек құралдары жабдығының көмегімен
Әлкей Марғұлан өзінің тарихи зерттеулерінде
Шидің қола дәуірінен бастап тұрмыста пайдаланған
Қазіргі қолөнердің дамуын қолдай отырып :

”ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА” атты өз басылымында еліміздің президенті
Елімізде қазіргі қолөнер саласында
Сонымен бірге қолданбалы қолөнермен айналысатын
ІІ. ШИДІ ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Қазақтың қолданбалы қолөнерінің бірі ши
Ши тоқу өнерімен айналысатын әже-аналарымыз, қыз-келіндеріміз
Шиді тартып жинауға ауылдың қыз-келіншектері мен
Мұндай кезде жер жұмсақ, ши суырылғыш келеді.
Шиді өрнектеп тоқу үшін, шиді жобалық нобайдағы
2.1 ШИДІ ТОҚУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА ШИКІЗАТТЫ ДАЙЫНДАУ,
Ши тоқу өнерінде шикізатты дайындау және
Шеберлер өрнекті ши, шым ши, ораулы ши,
Қой жүнінің сан түрлі сорттары мен тайталаса
Сапалы бұйым шығуы үшін шеберлеріміз жүнге
1. жүн біркелкі,
жүн таза қырқылып, рет-ретімен дұрыс сұрыпталуы керек.
қойдың жабағы жүні көтеріліп қырқуға
Ал осы тұрғыда мамандардың айтуынша,
Малдың күтімі талапқа сай болмаса, одан сапалы
Жүннің сапасы оның табиғи түсі мен
Жүннің тұрмыстық қажеттіліктен гөрі ғылымында
-жүн жылуды жақсы сақтайды

-жүн талшығы иілгіш, созылғыш, серпімді келеді

-жүн бояуды жақсы алады және оңбайды

- жүннің салмағы жеңіл

-жүн күн көзінің ультра күлгін сәулесін жақсы өткізеді.

Шикізат сапасы - төзімді де, әсем бұйым
Өзімнің дипломдық жұмысымда ши орау
Ал осы жүнді қолдану үшін алдымен өңдеуден
2.2.ЖҮН ӨҢДЕУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Қырқылған қойдың жүнін тазартып, жуып, кептіреді.

Тоқымашы әрқашан да өзіне
БОЯУДЫ ДАЙЫНДАУ

Бояуды жарты литр ыдысқа салып, үстіне ыстық су
ЖҮНДІ БОЯУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Суды 30-400С –қа дейін ысытып, оған 2-3 қасық
Қазан қатты қайнағаннан кейін , отын бәсеңдетіп
ЖҮН САБАУ үшін қолданылатын заттар: сабау
ТУЛАҚ – бұл мал терісінен иленіп
Сабайтын жүнді сапасына қарап рет-ретімен сабайды.

Жүннің сапасына қарай сабау процессі белгілі
ІІІ. ШИ ТОҚУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Қазақ халқының өрнекті өнерінің бірі шиді
Әдемі өрнектермен өрнектеліп тоқылған шым шилер киіз
Ертеректе батырлардың оқ салып жүретін қорамсақ
Ши бұйымын жалпы сырт көрінісіне қарай
Ши орау оңай жұмыс емес, ол төзімділікті. өжеттілікті
Даяр шидің өрнегіне сала отырып орау.

Жаңа өрнек үлгісімен орау.

Шиді бірінші түрмен тоқу үшін оларды
Ши тоқитын жіпті екі қабаттап ширатып,
Станок дайын болған соң, тас салмаға оралған
ОҚУШЫЛАРҒА ДӘСТҮРЛІ ҚОЛӨНЕРДІ МЕҢГЕРТУДЕ ҮЙІРМЕ ЖҰМЫСЫНА БАҒЫТТАУ

Оқушының қабілетін арттыру, өз бетінше жұмыс
Мүғалім өзі үйірменің бағдарламасын оқушылардың қабілеттілігіне
Қазақтың дәстүрлі қолөнерін үйрету арқылы
Қолданбалы қолөнер тек қана ою-өрнек қана емес, олар
ҮІІ –сынып оқушыларына технология пәніне арналған күнтізбелік
Реті

№ Сабақ саны Сабақ тақырыбы

1 1 Ши туралы жалпы мағлұмат. 2

2 2 Техникалық қауіпсіздік ережесі. 2

3 3 Ши тоқудың әдіс-тәсілдері және құрал-жабдықтар. 2

4 4 Ши тоқуға қолданатын материалдарды дайындау.
5 5 Шиді дайын үлгіде тоқып үйрету. 2

6 6 Сарамандық жұмыс. 2

7 7 Сарамандық жұмыс.Ши тоқу. 2

8 8 Сарамандық жұмыс. 2

9 9 Қорытындылау. 2

Сабақтың тақырыбы: Ши тоқудың әдіс тәсілдері және құрал

жабдықтар.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік мақсаты: Шиді тоқыту өнерін, үй тұрмысында
қажеттілігін оқушыларға айтып жеткізу.

Дамытушылық мақсаты: Оқушыларды ептілікке, ойлампаздыққа

және ойлампаздыққа дамыту.

Тәрбиелік мақсаты: Өмірдегі әдемілікті эстетикалық талғаммен

қабылдауға, оқушыларды іскерлікке,

тазалыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдісі: Баяндау және сарамандық жұмыс.

Сабақтың көрнектілігі: Сабақтың тақырыбына байланысты нақыл

сөздер – Ши және ою-өрнектер туралы

кітаптар мен буклеттер.

Құрал жабдықтар: Станок, жүн, жіп, қайшы, желім,эскиз,дайын ши.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру.

Оқушыларды түгендеу.

Керекті құралдарды дайындау.

Қауіпсіздік ережесі.

ІІ. Жаңа сабақ:

Бүгінгі оқылатын сабақтың тақырыбы мен таныстыру.

Дәптерге жаздыру.

Мысалы, бір сабақты қарастырайық. Сабақ барысындағы қажетті кезеңдерде мұғалім
Сондай-ақ ши тоқу үшін қажетті құралдар көрсетіледі. Ши тоқитын
Шым ши мен ақ шидің айырмашылығы түсіндіріледі. Ши тоқу
Мұғалім оқушыларға ши тоқу жұмысының реттерін үйретуді оған дайындық
Ол жұмысшардың реттері:

Біріншіден, оқушылар шидің керекті мөлшерде қабығын аршып-тазалап, бір өлшемдік
Екіншіден, шидің ұзын бойына қанша жіп түсетіндігін анықтап, оның
Үшіншіден, әрбір партаға, екі оқушыға бір қондырғыдан береді.

Дайындық жұмысы біткенен кейін, мұғалім оқшыларға ши тоқу тәсілін
Оқушыларға ши тоқу кәсібіне баулу «ақ ши» тоқудағы қарапайым
Оқушыларға «ақ шиді» тоқуды үйреткенен кейін, келесі сабақта «орама
Ши тоқуға арналған екінші бір сабақ түгелімен сарамандық жұмыс
Шым шидің тоқылуы.

Шым ши туралы түсінік. Ақ ши мен шым ши
Қазақ халқының көшпелі тұрмыста болса да үй тұрмысы сәнділігін
Енді оқушылардын шым ши мен ақ шидің айырмашылығы сұралады.

Мұғалім шым шидің жасалуын түсіндіреді, яғни алдын ала дайындалған
Осы әдіспе мектеп жағдайында шым жиі жасау мүмкіндігіміз қалай?

Осындай шым шиді қазір не үшін пайдалануымызға болады?

жүн орнына жібек жіпті де пайдалануға болатыны айтылады.

Келесі бір сабақта ши сабақтарын іріктеу, тоқуға дайындау мәселелері
Енді әр оқушы алдындағы ши шыбықтарын қабықшаларынан аршып тазартады
IV. Үй тапсырмасын сұрау.

Сабақты бекіту.

Оқушылардың білімділігін тексеру.

Білімділігін бағалау. /Алған бағаларын айту/

Үйге тапсырма. Ши тоқу.

Қауіпсіздік ереже.

Шиді дайындағанда алжапқыш пен орамал тағу керек.

Қайшыны ашық қалтырмау керек.

Шиді тартқанда қолғап кию керек

Шиді аршып немесе тоқып отырғанды бетке тиізбеу керек

Шиді аршығанда 20-25 см. аралықта аршу керек.

Шиді тоқығанда шашты жинау қажет.

Орақты кез-келген жерге тастамау керек.

Шиді тазалағаннан кейін сабақтарын отқа жағу керек.

Ою-өрнектің орнын пышақпен белгілемеу керек.

Ши тоқуда қолданылатын құрал - жабдықтар.

Станок – ашасы бар ағашты белгілі бір қашықтықта тіке,
жүн

пышақ

эскиз

жіп

тас

аспа ағаш

ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ

Қазақ халқының қолөнері бұйымдарының ерте
Қазақ өркениетті мемлекетіміз дамып отырған кезде,
Интерьерді безендіруге қойылатын бұйымдар бейтарап фон
Интерьер (француз тілінде “ішкі” деген мағынаны білдіреді.) дегеніміз
Қолөнер бұйымдарының жиынтығын қолдана отырып, оларды
Дизаин мен декаративті өнер бір-бірімен тығыз
Сонымен қатар кілемдік бұйымдарды қолдану да
ҚОРЫТЫНДЫ.

Қорыта келгенде қазақ даласында ұзақ та, күрделі
Халықтың сана сезімі өскен сайын, халықтың
Халық шеберлері байлыққа байлық қосып,
Қолөнердің әсем туындылары еңбек адамдарына
өскелең ұрпаққа халық қолөнері
Сол себептен менің дипломдық жұмысымда
ҚОСЫМША СӨЗДІК

А л м а л а у – үнемі
А д ы р ғ ы - өрмектің астыңғы
А ш у д а с - минералдың
А л а ш а - әр түрлі
А л ж а п қ ы ш
Ә ш е к е й - өрнек, бірнәрсені
Б а с қ ұ р - керегенің
Б а с т ы р м а -
К ө м к е р у – матаның
С а б а у - жүнді тазарту,
қолданылатын жіңішке таяқ.

Т у л а қ - үстіне жүн
Ш а й ы р – түйенің, қойдың
Ө р м е к – тоқу жабдығының
К о м п о з и ц и
бетіне реттеп орналастыру.

И н т е р ь е р –
үйдің ішін безендіру деген сөз.

П а н н о - маноменттік бейнелеу
Д е к а р а т и в
жүйесінің жалпы атауы.

Ш а р ш ы - өзара тең
Ж а б а ғ ы – қойдың, түйенің
құлынның күзден бастап тай болғанша
Ж а п с а қ – шеберлер тілінде
К е л е п – иірілген жіпті
К е л е п т е у –
Ш е к у – тасбетіне бедерлеп
О р н а м е н т -
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. С.Қасиманов.”Қазақ халқының қолөнері” А1995

2. Т.Байқұлов “ Халық педагогикасын оқу-тәрбие
пайдалану.” Төле би 2000

3. С.Мұқанов ”Жүннен жасалатын бұйымдар” А 1990

4. Х.Арғынбаев ”Қазақ халқының қолөнері” А.1987

5. М.Ш.Өмірбекова ”Ою-өрнектің қолданылуы” А.1995

6. У.М. Әбдіғаппарова ”қазақтың ұлттық ою-өрнектері” А.
Қазақстан энциклопедиясы 5 том

А.К Чекалов ”искусство в быту” изд. АН
Қазақстан сәндік өнері. А. 2002

Ш.А.Абдуалиева ”қолөнер”

Қазақстан балалар энциклопедиясы ”Ару ана”2002

қазіргі заман талабының тұрмыс мәдениеті А.
Ә.Кәнкиев Бағдарлама 1996

Ә. Марғұлан “Казхахское прикладное искуство” А.
1989

Н. Жарықбаев “халық қолөнері” А. 1985

А.Тәжімұқанов “ Шебердің қолы ортақ ” А. 1977

К. Әмірғазин “Қазақ қолөнері ” А. 1987

К Сариева “Қазақ тілі және елтану ”
Н.Ә. Назарбаев “Қазақстан -2030”бағдарламасы

Қазақтан мектебі 1993-2003

Үй тұрмыс энциклопедиясы. “Шаңырақ” А 1990

Қазақстан географиясы 5-10

5