Қазақстанның ХХғ-дағы бейнелеу өнеріндегі портреттер көрмесі диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
:
Кіріспе....................................................................................................4
Қазақстанның ХХғ-дағы бейнелеу өнеріндегі портреттер көрмесі.....................................................................................................9
1.1. Ұлттық суретшілердің рухани үйлесімділігі................................9
1.2. Бейнелік шығармалар мен мүсіндік композициялар..................23
2. Бейнелеу өнерінің әмбебап тақырыбы, идеясы, мазмұны мен қыр-сыры................................................................................................38
Қорытынды..........................................................................................49
Қолданылған әдебиеттер тізімі.........................................................53
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Өнертану
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе....................................................................................................4
Қазақстанның ХХғ-дағы бейнелеу өнеріндегі портреттер көрмесі.....................................................................................................9
1.1. Ұлттық суретшілердің рухани үйлесімділігі................................9
1.2. Бейнелік шығармалар мен мүсіндік композициялар..................23
2. Бейнелеу өнерінің
Қорытынды..........................................................................................49
Қолданылған әдебиеттер тізімі.........................................................53
КІРІСПЕ
«Шынайы сұлулық адамның рухани баюына,
болмыс құпияларының сырын білуге және
әдеміліктің мәнін түсінуге мүмкіндік береді»
Гүлмира Шалабаева
Философия ғаламдарының докторы
Рухани мәдениетіміздің зерттелу тарихын дәл мына уақыттан басталды деп
Мәдениет – қоғамның өмір сүруінің қозғаушы күші. Қазақстанның мемлекеттік
Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық
Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына
Мәдениет - әлеуметтік фактор, қоғамның қозғаушы күші. Мәдениеттің дамуы
Мәдениеттің тұрақты жағы – мәдени дәстүр, соның арқасында тарихтағы
Адамдар арасында келісім, ауызбіршілік, бірлік болмайынша, тұрақты дамуды бағдар
принциптеріне сүйену, рухани бағдарды ұстануы терең мағынаға ие болды.
Өмірдің заңына сәйкес мәдениет үнемі жаңғыруды қажет етіп отырды.
Мәдениеттің басқа салаларында жіктелген заттық және руханилық, объектілік және
Өнер – қоғамдық сананың ең көне формаларының бірі. Оның
Өнер өте ертеде шықты. Алғашқы адамдар кейінгі ұрпақтарға тас
Өнер қалай пайда болды?
Буржуазиялық социологтары мен өнер теоретиктері әдетте өнерді «адам жанының
Кейбір буржуазия теоретиктері өнердің негізін жануарлар дүниесінен, атап айтқанда,
Ал өнерді тудырған қоғамдық қажеттіліктер қандай?
Адам еңбек процесінде айналадағы дүниені танып біледі. Бұл білім
Өнердің мынадай үш негізгі ерекшелігін атап көрсету керек: біріншіден,
Өнердің шындықты бейнелендіру формасы ретіндегі ерекшелігі ең алдымен оның
Өнер дүниені адамның нақты сезімдік формада бейнелендіру қабілетіне негізделеді.
Егер құбылыс пен мән бір-біріне сәйкес келсе, демек, адам
Өнер де жалпыны бейнелендіреді, бірақ оны абстракция формасында емес,
Өнердің шындықты бейнелеу формасының ерекшелігі сол, ол көркем образ
Көркем образ дегеніміз ең маңызды, типтік образды жеке образ
Демек, көркемобразды (бейнені) ұғыммен де, түйсікпен де теңгеріп қарауға
Өнер – қоғамдық сананың идеологиялық формасы. Өнер идеологиямен екі
Өнердің келесі ерекшелігі сол, ол – қоғамдық сананың эстетикалық
Әдемілік, көркемділік адамның күнделікті өмірінде зор роль атқарады. Адамды
Өнер арқылы мәдениет өзінің тұңғиық тереңінде болып жатқан құбылыстерын
«Өнер» - мәдениеттің айнасы деп бекерде бекер айтылмаған. Ол
Өнер деп адамның рухани болмысына, сезіміне, эмоциясына әсер етіп,
Өнерде үйлесімділік ретінде танылған кемелділік бейнесі жасалады. Өнер арқылы
Әсемдік, әдемілік, сұлулық сынды бірдеңгейлік ұғымдар мазмұнына негізделген өнер
Өнердің жекелеген түрлерін және олардың бір-бірінен ерекшеліктерін білу, ажырату
Бейнелеу өнері – дүниені көзбен көріп түйсіну негізінде бейнелейтін
Бейнелеу өнері негізінен кескіндеме, мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің
1. Қазақстанның ХХғ-дағы бейнелеу өнеріндегі портреттер көрмесі:
1.1. Ұлттық суретшілердің рухани үйлесімділігі
Қазақстан Республикасы мемлекеттік саясатының әлеуметтік-мәдени дамуы жөніндегі тұғырнамасында Республикада
Әдебиет пен мәдениеттің, өнер мен ғылымның белгілі қайраткерлеріне музей
Музейлерден тоқтап тұрған сағаттарды талай көрдік. Қабырға сағаты ма,
Музейдің мәдени, ғылыми-ағарту мекемесі ретіндегі қызметі де әлгі «қас
Осыған орай, біздің мәдениетімізді, өркениетімізді бір сәтте биік шыңға
Георг Вильгельм Фридрих Гегель «...кескіндеме прогресі жетілмеген тәжірибелерден бастай
Көрмеде 150-дей портрет болды. Оның біраз бөлігі өткен жүзжылдықта
Портрет деген не? Адамның адамға қызығушылығы. Тең дәрежедегі әңгіме.
Портреттің ерекше басты сипаты оның түпнұсқамен ұқсастығы.
Адамның сырт бейнесімен қатар, оның ішкі жан дүниесін де
Портреттер өзінің сипаты жағынан әр түрлі болады. Сәндік портреттер
Ұқсастықты суретші неден іздеуі қажет? Тек табиғат берген дене
Суретшінің негізгі және басты міндеті – бояуды, қалам ізін,
Экспозицияны Николай Хлудов 1901 жылы салған «Жас қазақ әйелінің
Кескіндеме – бейнелеу өнерінің ең толысқан түрі. Онда көптеген
Натюрморт ХVІІ ғасырда Голландияда пайда болды. Натюрморт, суретшінің көзқарасын
Кейде бір затты салу арқылы, белгілі бір ойды, мағынаны
Пейзаж – табиғатқа қарап отырып, айнытпай сурет салу емес,
Көрмеде жасалу жолдары жақын және Хлудов портреттерінен барлық параметрлерімен
Гайдукевич Мәскеуде Вхутеиннің студенті болды. Өнердің ашық та, қарқынды
Қазақтың алғашқы суретшісі Әбілхан Қастеев Алматыдағы 1929 жылдың ақпанында
1930 жылы Қастеев салған шағын көлемді «Құсықбаев портреті» акварелі
«Автопортрет» те (1931) тартымды: иығын ала бейнеленген мұңды да
1920-1944 жылдар аралығында Алматыда Валерий Каптерев жұмыс істейді. Ол
Бейсенбай Сәрсенбаевтің «Абай» (1934) еңбегі өзінің шынайлығымен қызықты. Ұлы
«Мәскеу сезаннизмі» /15/ стилінде жазылған Сергей Богдановтың «Ұлттық киімдегі
Богдановтың, сол сияқты Гайдукевич, Каптерев және Лидия Литвиненконың да
Соғысқа дейінгі жұмыстардан екі бастауды көруге болады: біріншіден, портреттерде
Қырқыншы жылдардың басында соғыс жүріп жатқан жерлерден Қазақстанға біршама
Павел Зальцманның «Сақшы» (1932-1971) аквареліндегі формальді шешімі де жергілікті
Бұл туындының шығармашылық тағдыры қызық. Зальцман оған үлкен уақыт
Картиналық жазықтықтағы адамға деген өзгеше қатынасты соғыстан кейінгі портреттерден
Психологиялық сипаттағы Абрам Черкасскийдің «Сәбит Мұқановтың портреті» (1952) де
Мүсінші Исаак Иткидің бейнелеген портреттік этюд қайратты қимылмен жазылған.
Владимир Эйфеттің «Автопортреті» (1954) образының құрылымы да қызықты. Басын
50-ші жылдарда ұлттық суретшілерімізде де бейнелеудің жаңа жүйесі байқалады.
«Терезе алдындағы қыз» (1958) композициясында екі терезе аралығындағы дуал
«М.Лизогуб» (1959) портретінде мүлдем басқа образ. Жастық шаттығының орнына
Қастеев пен Зальцмандағы сияқты Мәмбеевте де декоративті тұтастыққа, сыртқы
Сонда бетті жайлаған әжімдердің орнына ашық және күңгірт түстің
Алексей Степановтың «Великанованыңпортреті» (1959) Қазақстандағы портреттік жанрдың классикасы болды.
Анна Мартованың («Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген әртісі Х.Бөкееваның портреті»,1957),
Бейнелік шығармалар мен мүсіндік композициялар
Соғыстан кейінгі жылдары бізде мүсін өнері де пайда болғанын
Ян Кучистің «Звено бастығының портреті»-ндегі (1957) жас әйелдің кейпі
Егер Иткинд пен Кучис сырттан келген кірме болса, соғыстан
Осы жылдары мүсінші Бек Төлеков те сапалы жұмыс істеді.
60-шы жылдары портреттік кескіндеме Кәмилә Шаяхметованың «Балықшы Сауле» (1962)
1969 жылы Үкі Әжиев салған «Әбілхан Қастеевтің акварельдік портреті»
Сонымен 60-шы жылдары нақты адамдардың физиогномикалық және әр адамның
60-шы жылдардың ортасында біздің өнерімізде ұлттық бейнелеу тілін іздестірудің
70-ші жылдар адам көңілінің талығып ізденуіне елес береді. Өнердің
Адам мен ортадағы баға бергендегі әртүрліліктің қайнар көзін 1940
Адамның әлеммен байланысының ұшталған өткірлігі Мақұм Қисамединовтің «Бір өмірдің
Келісті дене бітімі киімде қою көк және күрең қызыл
Өзге суретшілер өз мінезінең күшіне және 60-шы жылдардағы идеалдарынан,
70-ші жылдары әсіресе, шығармашылық проблемаларына байланысты туындалар жиі жасалынды.
Михаил Рапопорт «Есте Сақталған портреті» (1976) графикалық туындысында тура
Өнер кеңістігіндегі адам – Александр Ророкиннің акварельдік «Портреттің» (1980)
Бұл жылдары көп суретшілер Павел Филоновтың шығармашылығына беріліп қызықтады.
Филоновқа қызығу Сергей Кимде өзінше өрнек тапты. Асқан шебер
Үкі Әжиевтің «Автопортреті» (1981) акварелі көркемсурет өмірінде айтарлықтай оқиға
Белгілі қылқалам шеберлерімен қатар өздерін өнердің әртүрлі жанырлары мен
Марат Әйнеков өзінің «Аманың портретінде» (1989) ерекше ғажап жұмбақ
Көрмеде қағазға орындалған тағы бір портретті атап айтуға болады.
Шаймардан Сариев 60-шы жылдардағы «Тұран полотносын» еске салатын сары
Бақтияр Табиев салған «Айтбаевтың портретін» (1988) Айтбаевтың қылқаламынан туған
80-ші жылдарда шығармашылық пен өмірдің мәні туралы, суретші көңіл-күйінің
90-шы жылдары КСРО-ның құлауына және экономикалық қиындықтар туындауына байланысты
Кенжебай Дүйсенбаев қылқаламсыз, бояусыз әлем жайында айтуға болатын пікірлерге
Қадыржан Хайруллиннің «Автопортреті» (2000) өте назар аударарлық дүние. Портрет-картинаның
Егер Хайруллинді адам тіршілігі, әлемнің үсті алаңдатса, ал Тимур
«Ұлымның портреті» (2001) көрме үшін арнайы жасалған жалғыз шығарма.
Катина салу – ұзақ қажырлықпен жететін жұмыс.
Суретші, өзінің түпкі мақсатының композициялық түйінін тауып, сол арқылы
Болашақ шығарма жазу жайлы нақтылы бір ой, елестету пайда
Жоғарыда айтып кеткеніміздей картинаға кірісер алдында, суретші көптеген кірісер
Эскизді толығымен аяқтағанда, ойлаған композиция көңілден шықса, онда эскизді
Суретші басқа да қосымша материалдармен бірге натураны егжей-тегжейлі зерттеу
Шебер, бұл айтылған әдіс-тәсілдер мен шарттарды, портрет, пейзаж, натюрморт
Суретші портрет салуға кіріспес бұрын, портреті салынатын адамды зерттейді,
Пейзаж, натюрморт, сәндік эскиз, интерьер жасағанда да әр бөлікті
Композиция жасағанда, заттың өзіне қарап көп жұмыс істеуді дағдыға
Батыс Еуропа елінде жүріп танымал Пикассо, Матисс еңбектерімен танысты.
Атамекеніне аман-есен оралған суретші Өмірзақ Рыстанұлы туған халқына қалтқысыз
«Көңіл биі» атты көркем шығарма қазақ киіз үйінің ішкі
Ө.Рыстанұлы өзінің табиғи қарапайым қазақи мінезі арқылы көптеген көркем
Тыңнан жол тартқан талантты суретш-ұстаз Ө.Рыстанұлы Т.Жүргенов атындағы қазақтың
«Мен өзімді қалайша ақынмын деп айталамын,
Халқымның өз айтқанын қайталадым.
Күпі киген қазақтың қара өлеңін,
Шепкен жауып өзіне қайтарамын» - деп ұлы ақын М.Мақатаев
Бейнелеу өнерінің әмбебап тақырыбы, идеясы, мазмұны мен қыр-сыры
Өткен жолыңды қорытындылау, жете түсіну және бағалауға деген ұмтылыс
Әр тарихи дәуір ғажайып көріністерін сақтаған қазақ халқының көркемөнерлік
Мәдениетіміздің, бір қырынан алғанды таныс, ал сонымен қатар үнемі
Адам мен оны қоршаған орта арасындағы нәзік және рухани
Түрлі жағынан көріне отырып, осы дүниетанымдық принциптер дамудың бүгінгі
Мәдениет әлеуметтік және саяси оқиғаларға тікелей және дәлме-дәл тәуелді
Келесі жайды айта кетуіміз керек, бейнелеу және мүсін өнері
Өнердің шартты «ұлттық арнаға түсуі» 80-ші жылдардың екінші жартысында-ақ
Осы жылдары үшін таңғаларлық оқиға қазақтың, түркілердің, жалпы шығыс
Уқыт ағымына сәйкес өзгеріске ұшырай отыра, жаңадан өз орындарын
Жас суретшілердің сол кезеңінің өнер саласына аса күшті сакралдық
түсініктер ретіндегі архаикаға да бат бұрған шығар. Әр кезеңнің
ұмтылыс, пластикалық нысандардың бетінде сезімдердің нәзік ойын көру А.
Ежелгі құндылықтарға бет бұру осы мерзімдерге қазақ өнеріне оң
Ғасырымыздың соңғы он жылдығында, әсіресе оның бірінші жартысында, көркемсуреттік
Онжылдықты дүние байлығының барлық рәміздерін шоғырландыратын таңбалық бейнелеу шебері
Дүниенің жан – жақтылығын шифрленген көп таңбалар арқылы түсіндіруге
Атабековтың адам демі сияқты нәзік бейнелерін атап өтуге болады.
Жаңа бағыттарды іздестіру барысында түрлі дәуір мен мәдениет архаикасына
Осындай жалпылама мифтік шығаршашылық арнасы арқылы Қазақстанның алдыңғы қатарлы
Е. Түлебаев өзінің кеңістіктік түрлі шешімдерінің күрделілігіне қарамастан, осы
А. Ақанаевтің пластикалық және рухани кеңістікті бейнелейтін шығармалары мифте
ағымына ұқсас өзіндік бейнелеу мифтерін асқан зор жігерлікпен қалыптастыруда.
Әр түрлі объективті жағдайларға байланысты (бұрынғы орталықтың қысымдық әсерінің
Алайда 90-шы жылдардың екінші жартысындағы өнер саласында ұлттық суретшілер
Егер де көптеген суретшілердің шығармашылығында өмірдің нақты реалдылығына деген
Г. Исмаилова сияқты қазақ бейнелеу өнерінің классиктері де өз
Мүмкін, кей жерлерде Қазақ даласындағы өмір салтын қабылдаудағы кузнецовтік
Қазақстанның бүгінгі күнгіөнер туралы сөз қозғасақ, әдетке айналып кеткен
Бүгінгі күнгі өнерде оның алдыңғы қатарлы түрлері бейнелеу мен
Сөйтсе де, Қазақстанда түрлі буын мен өзіндік қолданбас бар
таңбалары және шешімдердің әсемділік көріністері де сәйкес келуде. Ол
Бір-біріне ұқсамайтын стильдер бойынша қызмет атқаратын А. Есенбаев, Э.
Өз уақытында тарихи кезеңнің біртұтас тізбегін түсінуді, ал ой
Мүсіншілер де нысан мен жұмыстарға қатысты проблемаларға аса қатты
Э. Казарян өз шығармаларында қолдан тоқылған, қайталанбас өрнектерден тұратын,
Адам табиғатының күрделілігі жеңіл тәлкекпен немесе гротескпен айқындала отырып,
Көптеген суретшілер өнердің алуан түрлі деңгейінен оқылатын, қайталанбас идеялардың
Мүмкін сол себепті, анық билет тұрған стилистикалық тенденция болмады,
Суретшілер кез келген, тіпті ең ауыр қабылданатын шығармашылық көріністерді
пайда болған қызығушылық, неопримитивизм мен таза абстракция, символизм мен
Ұлттық идеялардың сыртқы стилиризаторлары болмай-ақ, бейнелеушілер мен мүсіншілер өз
Қорытынды
Қазақстанның ХХ ғасырдағы бейнелеушілік өнері 3-ші мыңжалдыққа парасаттылық және
Классикалық академиялық халықтың көпғасырлық тарихының өзіндік жылнамасын жасайды және
Реалдық әлемі дегеніміз? Әрине, мәдениеттігінің бәрі тұтастай алғанда адам
Қорыта айтқанда, суретші өзінің ойы мен сезімін толық таныту
Кең мағыналы «реализм» ұғымының шексіз кеңістігінде еркін қалыптап жүрген
Мемлекеттің негізгі мақсаты – ұлттық қауіпсіздікті сақтау дейміз. Ұлттық
Осы қағиданы анық түсінгеннен кейін мемлекеттің алдынан мәдени дамудың
Қазақстан – территориялық, экономикалық және геосаяси жағынан өзге мемлекеттерге
Қазақстан мәдениеті деген үлкен ұғымға негізгі ұйықты болатын Қазақ
Мәдениет ұлтты қорғайды, сол ұлттың басын құрып отырған мемлекетті
ХХІ ғасырда бейнелеу өнері сияқты адам жайында айтудың осындай
Келесі онжылдық мәдениетіміздің қайта гүлдеп, жаңа қарқынмен қайта түлейтін
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Ә.Х.Тұрғынбаев. «Философия». Алматы. «Білім» 2001; 67-бет.
Р.Қарғабекова, Г.Жубаниязова. «Бейнелеу өнерінің тарихы». Алматы-2004ж; 125-бет.
А.Т.Құлсариева. «Эстетика». Алматы-2003; 22-бет.
«Қазақстан энциклопедиясы». Алматы-2000, 6-том, 86-бет.
Ғ.Сейдімбек. «Рухты қайдан табуға болады». Қаз.әдебиеті; 1999-2 шілде, 18-бет.
Г.В.Ф.Гегель. 4 томдық Эстетика. Москва, «Искусство», 1968-1973, 3-том, 1971,
Б.Р.Виппер. «Введение в историческое изучение искусства». Москва, «Изобразительное искусство»,
Ж.Ф.Гийу. «Великие полотна». Москва, Слово, 1995, 82-бет.
О.Жаңбыршиев. «Кескіндеменің техникасы мен технологиясы». Алматы-2004, 31-бет.
Ф.Ф.Гадеева, М.З.Гайдукеевич. Көрме каталогы. Алматы-1986, 135-бет.
Д.В.Сарабьянов. «Русская живопись конца 1900-х – начала 1910-х годов».
Е.Б.Вандравская. «Абылхан Қастеев». Москва, «Советский художник», 1955, 11-бет.
А.Қастеев. «Мастера изобразительных искусств Казахстана». Алматы. «Өнер». 1986, 115-бет.
«Искусства Казахстана». Алматы. 1982, 75-бет.
«Искусства Казахстана». Алматы. 1987, 47-бет.
Б.К.Барманкулова. «Павел Зальцман». Көрме каталогы. Караганда, 1983, 58-бет.
Ергалиева. «Этнокультура традиции в современной искусстве Казахстана». Алматы, 1969,
«Қазақ портретіне 100-жыл». Алматы, 2002, 38-бет.
Jan Kriz. Pavel Nikolayevich Filonov. Praha. 1966, 114-бет.
«Қазақстан мен Орталық Азияның дәстүрлі және қазіргі өнері». Алматы,
А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев. «Қазақстандағы бейнелеу
Валентин Антощенко – Оленев. Алматы. «Өнер», 1983, 101-бет.
«История искусств Казахстана». Очерки – 2 том. Алматы. 2004,
А.С.Шипанов. «Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер». Алматы. «Мектеп». 1989,
Үкі Әжиев. Алматы. «Өнер». 1984, 38-бет.
«Современное искусство Казахстана: проблема и поиски». Алматы. «Мектеп». 1989,
Мүсәлімов, Теміржан, Самылтыров, Мұхаметқали. «Бейнелеу өнерінің негіздері». Алматы. «Рауан».
Бишняков А.Б. Базарбаева Д.Т. Мұхаметжанов Д.А. Ли К.В. Көпбасынова
«Приоритеты развития на современном этапе». Алматы. 2001, 123-бет.
Өмірбекова Маргарита Шаяхыновна. «Традиционная культура казахов». Алматы. «Алматы кітап».
Жарықбаев. «Афоризмы об искусстве». Алматы. 1991, 115-бет.
С.Қасимов. «Қазақ халқының қолөнері». Алматы. «Қазақстан». 1969, 62-бет.
Есмаханов А. Ли К. «Қазақстанның қазіргі бейнелеу өнері: кескіндеме,
Өмірзақ Рыстанұлы. «Сен де бір кірпіш дүниеге». С поддержки
Г.Шалабаева. «Ғасырлар тоғытындағы Қазақстанның көркем өнері». «ОЮ» көркем галереясы.
Искакова Гүлсым Келимбетова. «Литература и искусства Казахтана». Москва. «Наука».
П.Я.Зальцман әңгімелер каталогынан. Алматы. 1998, 19-бет.
Г.К.Шалабаева, А.Н.Рипинский. Грани реализма. Каталог. Алматы. Художественная галерея «ОЮ»;
Андреев С.С. Информационность – критерий содержателности духовных ценностей //
Қадыржанов Р.К. Консолидация политической системы Казахстана: проблема и перспективы.
54
