АҚ «Қазақтелеком» мысалында ұйымдағы сыртқы орта факторлары әсерін қарастыру
Ұйым сыртқы ортаға ішкі орта құрылымы мен нарықтағы мінез-құлқы арқылы ғана бейімделіп қана қоймай, сонымен қатар сыртқы ортадағы қатерлерді және потенциалды мүмкіндіктерін әркез анықтау арқылы өз қызметінің сыртқы жағдайлырын қалыптастыруы тиіс. Стратегиялық басқарудың алғашқы кезеңі мен ақпараттық негізі болып фирманың сыртқы ортасын зерттеу, яғни ол туралы ақпаратты жинау мен жүйелі анализдеу табылады. Ұйымның мінез-құлық стратегиясын анықтау және оны жүзеге асыру үшін басшылардың сыртқы орта туралы, даму тенденциясы мен ондағы ұйымның алатын орны туралы түсінігі болуы тиіс. Ең алдымен бұл өз мақсаттары мен оларға жетуде қатерлер мен мүмкіндіктерді анықтау үшін жүргізіледі.
Мен сыртқы орта факторларының АҚ «Қазақтелеком» ұйымына әсерін қарастырдым.
Ұйымды талдау
Анализді жүргізудің басты мақсаты қажетті жоспарлы-болжамдық ақпарат алу, екінші мақсат ұйымның күшті және әлсіз жақстарын, сонымен қатар сыртқы ортамен байланысты мүмкіндіктер мен қатерлерді анықтау.
АҚ «Қазақтелеком» туралы жалпы мағлұмат.
«Қазақтелеком» АҚ Қазақстанның ұлттық байланыс операторы және ақпаратты-коммуникациялық қызмет көрсететін посткеңестік кеңістіктегі ең қарқыныды дамушы телекоммуникациондық компаниялардың бірі.
Компания 1994 жылы 17 маусымда құрылды. Бұл елдің осы салада көптеген көрсеткіштер бойынша жоғарғы сатыларға көтерген экономикамызды стратегиялық маңызды саласының құрылуына мүмкіндік берген алғашқы қадам болды.
«Қазақтелеком» АҚ 51% акциялары «Самұрық-Қазына» ұлттық әлауқат Қорына, яғни мемлекетке тиесілі. «Қазақтелеком» АҚ компаниялар Тобының құрылымына АҚ «Алтел» (100%), ТОО «Мобайл Телеком Сервис» (51%), ТОО «GSM Казахстан»-ААҚ «Қазахтелеком» (49%), АҚ «Нұрсат» (77,08%), ООО «Сигнум» (100%), ТОО «Восток Телеком» (100%), АҚ «Кептер Телеком» (100%), ТОО «RadioTell» (100%) енеді. Қазыргі күні «Қазақтелеком» АҚ компаниялар Тобы ақпатраттық қызметтердің тұтынушыларының негізгі мақсатты нарықтырын қамтиды.
Компания 3,333 млн. Тұрақталған байланыс абоненттеріне қызмет көрсетеді. Қазақстанда телефондық тығыздық орташа 100 адамға 21,3 телефонды құрайды. «Қазақтелеком» АҚ алыс және жақын шетелдің 40 операторларымен тығыз байланыс жасайды және басқарады. Компания Қазақстан территориясындағы барлық жалпы пайдаланатын телекоммуни кациялық желілерге ие және оларды басқарады .
ЖПТЖ (СТОП) 3 009 АТС-қа ие, 21 қалааралық және 2 халықаралық станцияларға ие және республиканың бүкіл территориясын қамтитын, халықаралық байланыстың порттарына қол жеткізуге мүмкіндік беретін алғақы желіде негізделеді.
«Қазақтелеком» АҚ инфрақұрылымдық жобалар, телекоммуникацияның желілерін модернизациялау мен сандық ету, жаңа технологиялар енгізу және ауылды телефонизациялау, сонымен қатар кең сызықты Интернетке қолжетімділікті дамытумен айналысады.
«Қазақтелеком» АҚ компаниялар Тобының ары қарай дамуы үшін қызметтің 4 бағыты анықталған: инфрақұрылым мен байланыс сапасын арттыру, Интернетке кең жолақты қолжетімділікті дамыту, қосылған бағамен жаңа қызметтерді жылдам енгізу, мобильді сегментте өсу және сыртқы нарықтарға шығу.
Компанияның облыстық және қалалық телекоммуникациялық желілері 237 халық қоныстанған пунктерде орналасқан:
— 17 республикалық маңызы бар қалалар;
— 24 шағын қалалар;
— 159 аудан орталықтары;
— 54 халық қоныстанған пунктер.
Компанияда 33 мыңнан аса адам қызмет жасайды. «Қазақтелеком» АҚ –ң елдің әр облысында аймақтық бөлімшелері бар.
Компания клиенттері 2,5 млн жеке және заңды тұлғалар.
Негізгі ұсынатын қызметтер:
— дыбыстық телефония ( жергілікті, қалаларалық, халықаралық, ISDN);
— tarlan card- алдын ала төленген телефон карталарының қызметі;
— телеграф және телекс;
— ақпараттарды беру желілері қызметтері және Интернетке қолжетімділік (Dial Up6, IDSL, Frame Relay, VPDN, IPLS, IP, VPN, корпоративті желілерге мобильді қолжетімділік, видеоконференсбайланыс);
— байланыс арналарын жалға беру;
— проводтық радиотарту;
— интеллектуалдыжелі қызметтері және т.б
— веб хостинг, доменді аттар хостингі;
— аймақтық бөлімшелер деңгейінде қосымша қызмет көрсету [5] .
Макроорта анализі.
Ұйымның макрортасының экономикалық жағдайын қарастыру үшін Қазақстанның жалпы экономикалық жағдайына тоқталып өтуіміз керек.
Соңғы бес жылды саралай келсек республикадағы экономикалық жағдай дүниежүзілік дағдарыс салдарынан біршама толқуларды басынан өткерді. 2007 жылы бастау алған дағдарыс елдегі инфляция деңгейін шарықтата түсті. Осы кезде ақпараттық салада қызмет атқаратын «Қазақтелеком», сонымен қатар елдегі бірден бір монополист болып табылатындықтан елеулі шығынға батты деп айту қиын. Жедел деректер бойынша 2008 жылдың 12 айына «Қазақтелеком» АҚ-ның шоғырланған табысы 164 млрд. 390 млн. теңгені құрады. Шоғырланған табысының өсімі 2007 жылмен салыстырғанда 3% астам құрады. EBITDA көрсеткіші (салық салу мен тозуға дейінгі пайда) 46 млрд. теңгеге жуық құрады. «Қазақтелеком» АҚ-ның 2008 ж. таза пайдасы шындығында, 2007 ж. деңгейінде болжанады және 31 млрд. 381 млн. теңгені құрайды [6] .Осы жалдары бағаның көтерілуіне байланысты компания өзі көрсететін қызметтер бағасын арттыру арқылы табысқа қол жеткізді. Қазіргі кезде экономикалық жағдай тұрақтанғанда компанияның табысы артпаса азаймады. Себебі кезең сайын компания тұтынушыларға жаңа бағдарламалар пакетін ұсынуды. Жыл сайын елімізде Интернет пен телефонияны пайдаланушылар саны артуда, бұл алдымен «Қазақтелекомның» қызмет көрсету аясын республиканың барлық территориясына дерлік таратуы есебінен болып отыр. Алыс шалғай ауылдарға жоғары жылдамдықпен болмаса да интернет желісі тартылуда. Сонымен қатар телефон пайдаланушылар да артуда. Компания нарықтағы бірден бір монополист болғандықтан және 51% акциялары мемлекеттік қордың қол астында болғандықтан өз қызметін жоғары баға қою арқылы ұсынып отыр. Дегенмен, компания әлеуметтік жобаларды да жүзеге асырады.
АҚ «Қазақтелеком»-ң құқықтық құраушысы ҚР Конституциясы, ондағы аймақтардың жеке және заңды тұлғалардың қызметтін реттейтін заңдар мен нормативтік актілер болып табылады.
Компания қызметі Қазақстан Республикасының «Байланыс туралы», «Ақпараттандыру туралы», «Электрондық құжат пен электрондық қол қою туралы» Заңдарымен реттеледі.
Бұл макроортаның құқықтық компанентасы жеткілікті түрде жасалған және ұйымның қазіргі кезде қалыпты қызмет атқаруына мүмкіндік береді ал бұл өз кезегінде экономикалық дамуғы жетелейтінін көрсетеді.
Ұйымның әлеуметтік жағдайын тұрақты деп қарастырамыз. Себептері жоғарыда аталып өтті.
Ұйымның құрылымдық ұйымдастырылуы- бұл бөлімшелер мен жұмысшылар арсындағы бекітілген өзара қарым-қатынас. Мұны технологиялық элеметтер мен қызметкерлердің координациясы деп түсіну керек. Компанияда 30 мыңнан аса адам қызмет жасайды.
Ұйымның қаржылық тәуелсіздігі соңғы жылдары 0,03%-ға артты. Бұл компанияның сыртқы инвесторлардан тәуелділігін төмендетеді.
Макрортаның тағы бір құраушысы технологияның дамуы. Байланыс және ақпарат тарату салсында қызмет жасайтын компания үшін технология басты компанент. Технологияны дамыту халық көп қолданатын Интернет , IP телефондар, ID тележелісін ұсынуда басты ролге ие. «Қазақтелеком» бұл бғытта сәтті қызмет атқаруда [5].
Микродеңгей анализі.
Компанияның тікелей қатысты ортасын зерттегенде міндетті түрде компания тұтынушыларын қарастыру керек. Оның тауарының негізгі пайдаланушылары –жеке тұлғалар (75%), сонымен қатар іскерлік секторының 50%-дан астамы ұйымның қызметіне жүгінеді. Компания 3,333 млн. Тұрақталған байланыс абоненттеріне қызмет көрсетеді. Қазақстанда телефондық тығыздық орташа 100 адамға 21,3 телефонды құрайды. «Қазақтелеком» АҚ алыс және жақын шетелдің 40 операторларымен тығыз байланыс жасайды және басқарады. Компания Қазақстан территориясындағы барлық жалпы пайдаланатын телекоммуникациялық желілерге ие және оларды басқарады.
ЖПТЖ (СТОП) 3 009 АТС-қа ие, 21 қалааралық және 2 халықаралық станцияларға ие және республиканың бүкіл территориясын қамтитын, халықаралық байланыстың порттарына қол жеткізуге мүмкіндік беретін алғашқы желіде негізделеді.
Компания жабдықтаушылары туралы ақпарат жасырын. Сондықтан оны табу қиын.
Осы ортаны зерттегенде бәсекелстерге көңіл бөлген дұрыс. Қазіргі кезде «Қазақтелекомаға» бәсекелес болатын компания жоқ. Бұл біздің елдің нарығынң бірден бір монополисі. Бірақ оның еншілес компаниялары:
— ТОО «GSM Қазақстан»- 49,0%;
— АҚЗТ «Алтел»-50,0%;
— ЖАҚ «Арна»-32,2%;
— ЖАҚ НПФ «Үміт»-20,0%;
— ТОО СП «Frna Sprint Data Communications»- 50,0%;
— ДТОО «Kaznet»- 100%.
Еліміздің телекоммуникация саласында бәсекелестік жоқ, осының арқасындп «Қазақтелекомның» тарифтері жоғары және Қазақстан территориясында жалғыз болғандықтан тұтынушылар тек соның қызметін пайдаланғандықтан компаания табысы жоғары. Тіпті біздегі байланыс бағасы әлемдегі ең қымбаты болып есептеледі. Президенттің нұсқауымен www.e.gov.kz. Электрондық Үкіметі жасалынып халыққа ұсынылды. Бұл сайт арқылы халыққа және бизнес өкілдеріне қазақстандық шенеуніктердің қызметімен тікелей қатысып, өзіне қажетті ақпарат алуға, сонымен қатар құжаттардың керекті тізімін алуды үлкен жеңілдік туғызды. Бұл Қазақстанның әкімшілік реформасының маңызды бөлігі болып табылады. Бұл мемлекетті билікті ашығырақ және бәсекеге қабілетті етеді. Сондықтан компанияға бағалық қойылымдарының деңгейін төмендету тапсырылды [7].
Сонымен қатар, «Қазақтелеком»-на «Арна» компаниясы тарапынан 2007 жылы әділетсіз бәсекелік күрес жүргізеді деген айыппен индустрия және сауда министрлігінің бәсекелестікті қорғау комитетінің ақпараттандыру және байланыс агенттігіне шағым түсірген. Жүргізілген тергеу әрекеттерінен кейін 766 тестті қоңыраулырдың 82,3% -ы бағытына жетпей үзіліп кеткен. Яғни, бұл «Қазақтелекомның» әділетсіз бәсеке жүргізгенін дәлелдейді [8].
Мүмкін болатын қатерлер.
Ақпарат әр секунд сайын жаңарып отыратын заманда байланыс және ақпараттандыру саласында қызмет ететін компания әр кез жаңа идеялар ұсынып тұруға дайын болуы тиіс. Бұған жету үшін технологиялық базаны жаңарту маңызды. Ал бұл шетелдік жабдықтаушыларға тәуелділікті арттырады. Сол үшін елге инновацияны дамытуда көп жұмыстар атқару керек.
