Информатика шпаргалка

Раздел: Информатика | Автор: Админ | Дата: 28-09-2015, 06:00

Загрузок: 73116

Информатика пәні бойынша қазақша шпоргалка.

Word-та 5 колонкаға бөлсеңіз. 27 бет болып жинақталады

1) Ақп-қ техн. пәні. Пәннің объектілері. Пәннің мақсаты

Ақп-тық тех-я пәні-бұл адамдардың ақпаратты басқаруда ж/е өңдеуде пайдаланатын әдістер мен құрылғыларды,оның ішінде есептеуіш тех-ын пайдалану салаларда қолдану жиынтығы туралы ғылым.

АТ пәні Информатика пәнінің құрамдас бөлігі б.т.Информатика термині фр.тіл.informatique-информация, automatique-автоматика сөздерінен шыққан.Ол ақпараттық авторматика деген ұғымды білдіреді.Бұл сөздің ағылш.computer science,ол комп-лік ғылым болып аударылады.Информатика-комп.қолдануға негізделген,ақпарат құрылымы мен оның жалпы қасиеттерін қарастырып,мәліметтерді дайындау,сақтау,іздеуітүрлендіру,жеткізу ж/е оны қызмет баптарында пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми пән.АТ оқытудың мақсаты- бұл ғылымның тек комп-ді пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп қана қоймай,қоғамдық өмірде ж/е адамдар арасында ақпаратты кеңінен тарату заңдары мен тәсілдері туралы түсінік береді.Пәннің объектілері-1.Ақпарат.2.Ақпаратты басқаруда, өңдеуде пайдаланылатын құралдар.3.Ақпаратты басқару ж/е өңдеу тәсілдері.

Олар өндірісте, саудада, басқаруда,банктік жүйеде, білім беруде, денсалық сақтауда, медицина мен ғылымда, көлік пен байланыста, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады.

2) Ақп-қ техн ұғымы, АТ мақсаты, құралдары

Жаңа информациялық тех-ды жан-жақтылығын дұрыс түсіну үшін «тех-ия»ұғымының мәнін ашып алу керек.Қоғамдық дамудың алғашы кезеңдерінде «тех-ия»деп белгілі бір бұйымдарды жасау кезіндегі тәсілдер жиынын айтатын еді.

Өндірістің күрделіленуі, оны механикаландыру мен автоматтандыру тех-ия ұғымын машиналар,механизмдер құрал-саймандар және т.б өндіруді ұйымдастыру тәсілдері мен оған керек тех-лық жабдықтар жиыны ретінде қабылдауды қалыптастырады.

Ақп-ру –бұл халықтың тұрмыс салтының маңызды өзгерістерімен байланысты,күрделі әлеуметтік үрдіс.Ол көптеген бағыттырда соның ішінде компьютерлік сауатсыздықты жоюда,жаңа ақп–тық тех–ды пайдалану мәдениетін қалыптастыруда және т.б. қаржылы еңбекті қажет етеді.Ақп–ру бұл мағынасында «бұрын белгісіз бір нәрсені хабарлауды» білдіреді.

Қазіргі кезеңде «ақп-тық тех-ия» термині ақп-ды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты олданылады.Ақп-ты тех-лар барлық есептегіш тех-лар мен байланыс тех-ры және ішінара тұрмыстық электрониканы,телекөріністер мен адиотаратуратуды зерттейді.Олар өндірісте,саудада,басқаруда,банктік жүйеде,денсаулық сақтауда,медицина мен ғылымда көлік және байланыста,ауыл шаруашылығында,әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады..

Сондай-ақ ақп-тық тех-лар дегеніміз-ЭЕМ жадындағы сақталған картотекадағы,катологтардағы,әр түрлі архивтер мен кітапханалардағы информацияларды жинақтауға,біріктіріп сақтауға,керектілерін жылдам іздеп табуға болатын әр түрлі мәліметтер базасы мен информациялық жүйелер.

АТ ерекшелігі: 1.АТ ақпараттық ресурстардың белсенділігін арттырып, оны тиімді пайдалануға ықпал етеді.2.АТ ақпараттық ресурстардың ұтымды пайдаланып,көп жағдайда автоматтандыруға мүмкіндік етеді.

3) Есептеу техникасының даму сатылары. Есептеу техникасының дамуы ЭЕМ-нің 5 ұрпағына бөлуге болады, олар бір-бірінен элементтікбазасымен, логикалық ұйымдасуымен, математикалық жабдықталуымен, адамның машинамен қарым-қатынасының ыңғайлылығымен ажыратылады. ЭЕМ ұрпақтарының алмасып отыруы, оның элементтік базасымен дамуымен байланысты.

1. буын электронды шамдарнегізінде болды.

Бірінші буындағы машиналар бірнеше жүздеген шаршы метр орын алатын және мыңдаған шамдар орналасқан алып құрылғылар болды.

2 буын жартылай өткізгіш диод пен транзисторлар негізінде болды.

Оларда электр шамдарының орнына жартылай өткізгіштер-транзисторлар пайдаланылады.ЭЕМ-нің көлемі бірнеше есе кішірейді,пайдаланатын электр қуаты аз болады,онымен қатар амалдарды орындау жылдамдығы секундына он мыңдағаған амалға жетті

3.буын интегралды схемалар негізінде болды.

Бұл машиналардың жады үлкен,амалдарды орындау жылдамдығы секундына бірнеше миллион амалға жетті.Үшінші буындағы машиналарда бір мезгілде бірнеше программалардың қатар орындалуына мүмкіндік туды.

4.буын үлкен интегралды схемалардан тұратын компьютерлер шыға бастады.ЭЕМ-дер 70-жылдардан бастап өндіріске енді.Оның жады мен көлемі бірінші буындағы машиналардың амалдарды орындау жылдамдығының ондағанымен пара-пар болды.

5.буын аса интегралды деңгейлі сызбалар пайдаланатын ЭЕМ.Қазіргі кезде көптеген елдерде бесінші буындағы ЭЕМ-ді жасау ісі қолға алынуда.Ол машиналар адамды кәдімгі адам сөйлейтін тілде түсінуі қажет.Яғни,ЭЕМ «Жасанды интеллект» негізінде құрылуы қажет .

Электроника табыстарының нәтижесінде жасалынған техникалық аспаптар электрондық есептеуіш машиналар деп аталады.

Бұл күнде ЭЕМ ақпаратты өңдеудің ең негізгі құралы болып саналады.70-жылдарды электрониканың дамуы компьютердің жаңа түрін-жеке пайдаланатын дербес компьютерлерді көптеп шығаруға жол ашты.Компьютерлер алып жүруге ыңғайлы вариантта да жасалынды.(Laptop немесе Notebook).Қазіргі кезде ДК адам әрекетінің барлық салаларында қолданылады.Соның ішінде медицинада кеңінен қолданылады.Мәліметтер базасын жүргізу,халықаралық жаңалықтар туралы жедел ақпарат алу.Науқастарға компьютерлік диогностика жүргізу.Түрлі физиологиялық қисықтарға автоматты талдау жұмыстарын жүргізу.

4) Ақпараттың ЭЕМ-де берілуі жəне өлшем бірліктері. «Ақпарат» термині «informatio» деген латын сөзінен шыққан, мағынасында мəлімет, түсініктеме, түсіндіру дегенді білдіреді.

Компьютердің жадында сақталатын ақпараттың барлық түрлері — сөздер, сандар, суреттер, компьютер жұмысын басқару программалары — бəрі де екілік сандар тізбегі түрінде жазылады. Сондықтан есептеу техникасында 0 мен 1-ден тұратын екілік сан таңбалары арнайы терминмен бит деп аталады да, ол ақпараттың өлшем бірлігі болып табылады. Бит — ағылшын тіліндегі bit (Ьіnагу digit — екілік таңба) деген қысқарған сөз. ЭЕМ-де қолданылатын символдық таңбаларды бейнелейтін сегіз разрядты екілік санды «байт» (ағылшынның bуtе деген сөзінен) деп атау келісілген. Сонымен 1 байт бір-бірімен қатарласа орналасқан 8 биттен тұратын тізбек, бір символды белгілейтін код. Мысалы: Е → 10000101, / → 00101111,

8 → 00111000 т.с.с. Іс жүзінде байттан үлкен мегабайт, гигабайт, терабайт өлшемдері де пайдаланылады.

1 байт =8 бит

1024 байт=1 Кбайт (килобайт)

1024 Кбайт=1 Мбайт (мегабайт)

1024 Мбайт=1Гбайт (гигабайт)

1024 Гбайт=1Тбайт (терабайт)

Ақпарат шамасының 3 түрі бар:

— құрылымдық өлшем

— статистикалық өлшем

— семантикалық өлшем

Статистикалық өлшем негізінде ықтималдық тəсіл қолданылады. Мұнда 1948 жылы Шеннон ұсынған өлшем қолданылады. Мұндағы ықтималдық 0 мен 1 аралығынан мəн қабылдайтын шама, ол бір оқиғаның пайда болуының немесе пайда болмауының мөлшері. Оқиға бар

болса-1, жоқ болса- 0 болады.

Сол сияқты ақпараттардың одан да үлкенірек туынды бірліктері кеңінен қолданылады :

• 1 Килобайт (Кбайт) = 1024 байт = 210 байт,

• 1 Мегабайт (Мбайт) = 1024 Кбайт = 220 байт,

• 1 Гигабайт (Гбайт) = 1024 Мбайт = 230 байт.

Соңғы уақытта өңделетін ақпараттар көлемінің ұлғаюына байланысты, қолданысқа мынандай туынды

бірліктер де ене бастады:

• 1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт,

• 1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт.

Ақпараттар бірлігі ретінде он тең ықтималдықтағы хабарламаларды ажыратуға қажетті, ақпараттар

мөлшерін таңдап алуға да болатын еді. Бұл енді екілік емес (бит), ондық (дит) ақпарат бірлігі болады.

5.Ақпараттың ұғымы, ақпараттың құрылымы.

Информация-ақпарат темині латынның informatio- түсіндіру,баяндау деген сөзінен шыққан.Жалпы түрде ақпарат де/міз-ол нақты өмірді белгілермен н/е сигналдардың көмегімен бейнелену.Жеке жағдайда ақпарат деп-адамның қоршаған ортадан алатын мәліметтер жиынын айтамыз. Тұрмыста ақпарат деп қажет болған кез келген мәліметті н/е хабарды айтады.Техникада ақпарат деп таңбалар н/е сигналдар түрінде берілетін кез келген хабарды айтады.Кибернетикада ақпарат деп бағыт алу, екпінді түрде әрекет ет, басқару үшін пайдаланылатын,яғни белгілі бір жүйені сақтау,дамыту,жетілдіру мақсатында қолданылатын білімнңн бөлігі.

Америка ғалымы Клод Шеннон ақпаратты белгілі бір нәрсе туралы біздің біліміміздің айқындылыған арттыру деп санайды.Кибернетика атасы Роберт Винер: ақпарат сыртқы ортадан сезімдеріміз бен оған бейімделуіміз арқасында алынған түсініктерді белгілеу деді.

Ақпарат формасы ж/е қасиеттері.Білім.Білім қоршаған ортаны нақты бейнелеудің нәтижесі ретінде ақпаратты үсынудың ерекше түрі мен формасы.Білім адамның теориялық ж/е тәжірибелік қызметінің қорытындысынан пайда болады.Білім түріндегі ақпарат жоғары құрылымымен ерекшеленеді.Ғылыми ақпарат-табиғаттың,қоғамның ж/е ойлаудың объективті заңдылықтарын мейлінше толық бейнелейтін ақпарат.Түрлері:әлеуметтік,экономикалық;техникалық;биологиялық;биологиялық;физикалық ж/е т.б.Ақпарат шығу облысына қарай: қарапайым- жансыз табиғатта болып жатқан құбылыстар;бтологиялық- өсімдіктер мен жануарлар әлеміндегі процестер;әлеуметтік-қоғамдағы адамадар туралы процесті бейнелейді. Сонымен қатар ақпарат мына түрлерде болуы мүмкін:

• мəтіндер, суреттер, сызбалар, фотосуреттер;

• жарық немесе дыбыс сигналдары;

• радиотолқындар;

• электрлік жəне нервтік импульстер;

• магниттік жазбалар;

• ымдар мен қимылдар;

• иістер мен дəм сезінулер;

• ағзалардың белгілері мен қасиеттері ұрпақтарға беріліп отыратын хромосомдар жəне т.б.

6) Ақпарат жəне оның қасиеттері.» Ақапарат қасиеттері:

1.Сенімділігі-егер ақапарат істің растығын белгілейтін болса ол сенімді ақпарат.2.Анықтылық-гер ақпарат істі толық ашатын болса,ол анық ақпарат болғаны.3.Толықтық-егер ақапарат түсінікті болса ол толық ақпарат.4.Дәлділік-егер ақпарат істі дәл анықтап берсе онда дәлділік ақпарат.5.Нақтылығы-объективті жағдайының ақиқаттылығын бейнелейді.6.Адекваттылық-жұмыстың нақты объективті күйінің сәйкестік дәрежесін білдіретін қасиет.7.Қол жетімдігі-керек ақпаратты алу мүмкінділігінің шамасын анықтайды.8.Маңыздылығы-ақпараттың ағымды уақытпен сәйкестігін анықтайды.9.Объективтігі-ақпараттың бұрмалану дәрежесін анықтайды.10.Түсініктілік-ақпарат жіберілген адамның пайдаланатын тілінде берілу керек.

7) Ақпарат жəне оның түрі, формасы Ақпарат формасы ж/е қасиеттері.Білім.Білім қоршаған ортаны нақты бейнелеудің нәтижесі ретінде ақпаратты үсынудың ерекше түрі мен формасы.Білім адамның теориялық ж/е тәжірибелік қызметінің қорытындысынан пайда болады.Білім түріндегі ақпарат жоғары құрылымымен ерекшеленеді.Ғылыми ақпарат-табиғаттың,қоғамның ж/е ойлаудың объективті заңдылықтарын мейлінше толық бейнелейтін ақпарат.Түрлері:әлеуметтік,экономикалық;техникалық;биологиялық;биологиялық;физикалық ж/е т.б.Ақпарат шығу облысына қарай: қарапайым- жансыз табиғатта болып жатқан құбылыстар;бтологиялық- өсімдіктер мен жануарлар әлеміндегі процестер;әлеуметтік-қоғамдағы адамадар туралы процесті бейнелейді. Сонымен қатар ақпарат мына түрлерде болуы мүмкін:

• мəтіндер, суреттер, сызбалар, фотосуреттер;

• жарық немесе дыбыс сигналдары;

• радиотолқындар;

• электрлік жəне нервтік импульстер;

• магниттік жазбалар;

• ымдар мен қимылдар;

• иістер мен дəм сезінулер;

• ағзалардың белгілері мен қасиеттері ұрпақтарға беріліп отыратын хромосомдар жəне т.б.

8) Қоғамды ақпараттандыру. Ақпаратты технологияларды қолданудың аумағы.

Қоғамды ақпаратандыру-ақпараттық ресурстарды жасақтауын пайдалану негізінде азаматтардың, мемлекеттік басқару органдарының, мекемелердің, жегілікті басқару органдарының қоғамдық бірлестіктері мен құқықтарын іске асыруды қанағаттандыру үшін тиімді жағдайлар жасауға ұйымдастырылған әлеуметтік-экономикалық,ғылыми-техникалық үрдіс. Білім берудің кез-келген саласында «электрондық курстарды» пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасады. Біз өмір сүріп отырған ғасырда-автомобиль, электр, авиация, атом энергиясы сияқты, косманавтика, электрондық техника сияқты-ғылымның, тех-ның және жаңа тех-ның бұрын болмаған жылдамдықпен дамуына тең. Мысалы, кітап басып шығаруды ойлап тапқаннан (15ғ. ортасы) радио қабылдағышқа (1895) дейін 440 жылға жуық, ал радио мен теледидар арасында отыз жылдай уақыт өткен. Алғашқы транзистор мен интегралдық схеманың арасындағы уақыт небары бес жыл болды. Жетінші ғасырдан бастап ғылыми ақпарат жинау саласында ақпарат көлемі, шамамен әрбір он он бес жыл сайын екі есе көбейіп отырды. Сондықтан адамзаттың тіршілік әрекетінің кез келген саласындағы ақпараттың тасқынды ағымы оның ең маңызды проблемаларының бірі болып табылады. Қазіргі кезеңде «ақп-тық тех-ия» термині ақп-ды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты қолданылады. Ақп-ты тех-лар барлық есептегіш тех-лар мен байланыс тех-ры және ішінара тұрмыстық электрониканы телекөріністерді зерттейді. Олар өндірісте, саудада, басқаруда, банктік жүйеде, денсаулық сақтауда, медицина мен ғылымда көлік және байланыста, ауыл шаруашылығында, әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады. Әртүрлі мамандықтағы адамдар мен үй шаруасындағы әйелдерге қызмет етеді. Дамыған елдердің халқы ақп-ық тех-ды жетілдірудің қымбат ету және қиын,алайда маңызды екендігін сезінеді. Ақпараттандырудың мақсаты – адамдар еңбегінің өнімділігін арттыру мен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту. Ақп-ру – бұл халықтың тұрмыс салтының маңызды өзгерістерімен байланысты, күрделі әлеуметтік үрдіс. Ол көптеген бағыттырда,соның ішінде компьютерлік сауатсыздықты жоюда, жаңа ақп–тық тех–ды пайдалану мәдениетін қалыптастыруда қажырлы еңбекті қажет етеді.

9) Ақпаратты ресурстар, ақпараттық процесстер жəне ақпараттық технология.

Қазіргі кезеңде «ақпараттық технология» термині ақпараттарды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты қолданылады. Ақпаратты технологиялар барлық есептегіш техникалар мен байланыс техникаларын жəне ішінара, — тұрмыстық электрониканы, телекөріністер мен радиотаратуды қамтиды. Олар өндірісте, саудада, басқаруда,банктік жүйеде, білім беруде, денсалық сақтауда, медицина мен ғылымда, көлік пен байланыста, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады, əртүрлі мамандықтағы адамдар мен үй шаруасындағы əйелдерге қызмет етеді. Дамыған елдердің халқы ақпараттық технологияларды жетілдірудің қымбат жəне қиын, алайда маңызды екендігін сезінеді .

Ақ-тық процестер – адамдар арасында, тірі организмдерд, техикалық құрылғыларда ж(е қоғамдық өмірде информацияны жеткізу, жинақтау ж(е түрлендіру процестері.

Ақп–ты прцесстер –әртүрлі обьетілердің жүзеге асу мақсатынан шығатын мәліметтер жиыны. Ал,ақпарат–адамның өзіне қарағанда әлдеқайда көне құбылыс табиғат әлдеқашан өсімдіктер мен тірі организмдерде жұмбақталған(кодталған) ақп–ты өзінің даму барысында беріп отырған.Ал,жануарлар мен құстардың тілі ақп-қа қандай бай!Адамдар өздерінің алғашқы қадамдарынан бастап-ақ ақпарат беру мен сақтаудың,яғни оны қабылдау мен жіберудің жаңа құралдарын іздеуде және табуда.

Ақ-тық ресурстар

Ақ-әртүрлі объектіерден, процестерден шығатын мәліметтер жиыны (ақ-қ ресурстар). Ал ақ-қ ресурстар д(з басқару функцияларынын іске асырып нысан жөнінде ақ-ды алуды, беруді ж(е өңдеуді ұйымдастыратын жүйе. Яғни адамзат жасаған барлық қондырғылар мен жүйелер ж(е ең бірінші кезекте, компьютер – ақ-тарды өңдеуге арналған әмбебабты қасиеті бар жүйе болып табылады. Ақ-тық рес-тар өндірісте, саудада, басқаруда, банктік жүйеде, білім беруде, денсаулық сақтауда, мед-на мен ғылымда көлікпен байланыста, ауыл шаруашылығында, әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады, яғни ақ-тық рес-дың негізгі мақсаты – адам еңбегінің өнімділігін арттырумен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту б(т.

10) Есептеу техникасының даму сатылары. Есептеу техникасының дамуы ЭЕМ-нің 5 ұрпағына бөлуге болады, олар бір-бірінен элементтікбазасымен, логикалық ұйымдасуымен, математикалық жабдықталуымен, адамның машинамен қарым-қатынасының ыңғайлылығымен ажыратылады. ЭЕМ ұрпақтарының алмасып отыруы, оның элементтік базасымен дамуымен байланысты.

1. буын электронды шамдарнегізінде болды.

2 буын жартылай өткізгіш диод пен транзисторлар негізінде болды.

3.буын интегралды схемалар негізінде болды.

11) Ақпаратты енгізу, шығару жəне сақтау құрылғылары

Мәліметгерді енгізудің ең негізгі құрылғысы пернетақта болып табылады. Қазіргі компьютерлердің пернетақтасында 101 немесе 105 перне, ал оң жақ жоғарғы бұрышында жұмыс режимі туралы ақпарат беріп отыратын 3 жарық индикаторы орналасады. Пернетақтадағы пернелер бірнеше блокқа бөлінеді:

• символдық пернелер – пернетақтаның негізгі бөлігі болып табылады Пернетақтаның бұл бөлігі латын, орыс, қазақ әріптері, цифрлар

• функционал пернелер, бұлар символдық пернелердің үстіндегі жолда орналасқан. Олар латынның F (F1,F2,…,F12) әрпімен белгілеген. Функционал пернелер компьютердің күрделі операцияларын тез орындауға мүмкіндік береді (құжатты сақтау, бетті жаңарту, анықтама шақырту, т.б.).

• нұсқаушы немесе курсорды экранда басқару пернелері.. Нұсқаушы пернелер символдық пернелердің төменгі оң жағында орналасқан, олардың үстінде бағдаршалар(стрелкалар) салынған. Олар курсорды экранда жылжытуға арналған;

• цифрлық пернелер немесе қосымша пернетақта – пернетақтаның оң жағында орналасқан. <Num Lock> пернесі пернетақтаның оң жақ қосымша бөлігінің жұмыс режимін ауыстырып қосады.

Пернетақтада жоғарыда аталған пернелерден басқа, маңызы осылардан кем емес арнайы пернелер де бар. Оларға <Enter>(енгізу пернесі), <Delete>(жою пернесі), <Backspace>(артқа қарай өшіру), <Caps lock>(үлкен регистрді қосу) және т.б. пернелер жатады.

Одан басқа да енгізу құрылғыларына тышқан, джойстик, трекбол және т.б. жатады. Джойстик — компьютерлік ойындарда колданылатын қолмен басқарылатын құрылғы. Трекболдың тышқаннан айырмашылығы оның қорапқа орнатылған кішкене шары алақанмен козғалысқа келтіріледі және ол жазық бетті қажет етпейді, сондықтан ол ықшам компьютерлерде қолданылады.

Графиктік мәліметтерді енгізу үшін сканерлер, графиктік планшеттер (дигитайзерлер) және цифрлы фотокамералар колданылады. Сканерлердің көмегімен символдардан тұратын мәліметтерді де енгізуге болады. Бұл жағдайда берілген материал графиктік түрде енгізіледі, сонан соң арнаулы программалық құралдардың көмегімен өңделеді. Сканерлер парақ бетіндегі мәліметтерді оқып, оны компьютерге енгізеді. Сканердің түрлері: планшетті, қолмен істейтін, барабанды, парақтық, форма сканерлері, штирх сканерлер

Мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары

Мәліметтерді баспаға шығару үшін мониторға қосымша принтер деп аталатын баспаға шығару кұралы қолданылады. Принтердің көмегімен экрандағы құжаттың көшірмесін қағазға басып шығара аламыз. Принтерлерді жұмыс істеу принциптеріне қарай матрицалық, лазерлік, сия бүркіш және термографиктік деп бөледі. Плоттер (графиксызғыш) сызбаларды (графиктерді,суреттерді) қағазға шығаруға арналған құрылғы.

Колонка — дыбыстық ақпаратты шығаруға арналған құрылғы.

Мәліметтерді сақтау құрылғылары

Магниттік дискілер мен лазерлік дискілерге косымша мәліметтерді сақтаудың сыртқы құрылғыларына стримерлер, ZІР-тасуыштар және НіҒD-тасуыштары жатады.

Стримерлер — мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған құрылғылар.ZІР — Бұл құрылғы өлшемдері стандарттық иілгіш дискіден сәл ғана үлкен және сыйымдылығы 100-ден 250 Мбайт болатын дискілермен жұмыс жасайды. ZІР -тасуыштардың негізгі кемшілігі олардың 3,5 дюймдік иілгіш дискілермен үйлесімсіздігінде.

Ақпараттарды сақтау құрылғысы.

Жады — деректерді алу, сақтау, шығаруға арналған компьютердің функционалдық бөлігі. Жады — компьютердің құрамына міндетті түрде енетін элементтердің бірі. Компьютер жадысын екі түрге бөлуге болады: ішкі жəне сыртқы.

Компьютердің ішкі жады негіз болып табылады, өйткені процессор тек сонымен ғана тікелей жұмыс істейді. Процессорды ақпаратпен қамтамасыз етеді, үнемі жұмыс істейтін болғандықтан, оны жедел жад деп те атайды. Ішкі жадта есте сақтайтын құрылғының екі түрі бар: тұрақты жадтайтын құрылғы же жедел жадтайтын құрылғы

10-12) Санау жүйелері, түрлері. Санау жүйелеріндегі арифметикалық амалдар.

Сан ұғымы – математикадағы сияқты информатиканың да іргелі негізі. Егер математикада сандарды өңдеу әдістеріне көп көңіл бөлінетін болса, информатикада сандардың берілу әдістерінің маңызы ерекше, өйткені солар ғана жадының қажет ресурсын, есептеу жылдамдығы мен қателіктерін айқындайды. Сандарды арнайы символдар көмегімен бейнелейміз.Информатикада сандарды атау және жазу тәсілі санау жүйелері деп аталады.Санау жүйелері позициялық және позициялық емес деген екі топтан тұрады. Позициялық емес санау жүйесінде сан цифрының тұрған орнының ешқандай мағынасы жоқ. Мысалы, Римдік санау жүйесіне қатысты ХХХ санында Х цифры кез-келген позицияда 10 (он) деген мағынаны береді. Позициялық емес санау жүйесінде арифметикалық амалдарды орындау күрделі болғандықтан барлық есептеулер позициялық санау жүйесінде іске асады. Позициялық санау жүйесінде цифрдың мағынасына оның тұрған жерінің ролі зор. Позициялық санау жүйесінің негізі болып жүйедегі пайдаланылатын цифр сандары табылады.

Позициялық санау жүйесі төмендегі санау жүйелерінен тұрады:

1)ондық санау жүйесі (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9);

2)екілік санау жүйесі (0,1);

3)сегіздік санау жүйесі (0,1,2,3,4,5,6,7);

4)оналтылық санау жүйесі (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9, A, B, C, D,E, F).

Ондық санау жүйесі.

Санау жүйесінің 10-дық деп аталатын себебі, бұл жүйенің негізі 10 саны болып есептеледі. Бұл жүйеде сан енгізу үшін төмендегі цифрлар пайдаланылады:0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.Санның цифрына бөлінген позиция — дәреже деп аталады.Мысалы, 425 жазуы – сандардың 4 жүздік, 2 ондық, 5 бірлік дәрежеден тұратынын білдіреді.

2) Екілік санау жүйесі. Компьютерде позициялық негізі 2 болатын екілік санау жүйесі қолданылады. Екілік санау жүйесінде кез-келгенсан 0 және 1 цифрларының көмегімен жазылады және екіліксанау жүйесі деп аталады. Берілген санның индексінде 2 саны көрсетілсе ол – екілік санау жүйесі. Екілік санның барлық цифрын (дәрежесін) бит деп атаймыз.Ондық санау жүйесіндегі сияқты екілік санау жүйесінде де кез-келген санды қосынды түрінде жазуға болады.

Мысалы, 1010101,101(2) = 1*2ның 6дәрежесі + 0*2ның 5д.

Сегіздік санау жүйесі сегіз цифрдың көмегімен санды көрсетеді: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.

16 негіздеушісі бар санау жүйесін он алтылық санау жүйесі деп атайды. Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 және жетпейтін алты цифрды белгілеу үшін ондық сандардың мәні 10, 11, 12, 13, 14 және 15 болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F қолданылады. Сонда он алтылық жүйенің барлық цифрлары мыналар: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F.

Негізгі арифметикалық амалдар: қосу, азайту, көбейту және бөлуді. жүйе үшін өздерінің қосу және көбейту кестелерін қолдану керек.

14) Буль алгебрасы Логикалық құрылым заңдары. Логика – бұл адам ойлауының түрлері мен заңдары туралы, оның ішінде дәлелдеуге болатын пікірлердің заңдылықтары туралы ғылым. Пікір дегеніміз – жалған немесе ақиқат болуы мүмкін қандай да бір пайымдау. Математикалық логиканың саласы пікірлер алгебрасын алғаш рет XIX ғасырдың ортасында ағылшын математигі Джордж Буль өз еңбектерінде пайдаланған.

1.Қарама қарсылық заңы- тұжырым және оның терістеуі бір уақытта ақиқат болуы мүмкін емес.Мысаллы:алма піскен. Алма піспеген

2.Үшінші аласатату заңы -тұжырым және оның терістеуі ғана ақиқат болады. Үшінші жағдайы жоқ.Мысалы:бүгін жаңбыр жауады немесе жаңбыр жаумайды.

3.Екі мәрте терістеу заңы- егер терістеу жалған болса,онда тұжырым ақиқат болады.Мысалы: кешк жаңбыр жаумады.

4.Кез келген тұжырым дәлелдеуге жеткілікті дәлелдер мен деректердің бар болуын ескруі қажет.Мысалы:қара қарға пайда болса,онда күн жылынады.

5.Егер А дан қорытылса Б және А себебі орындалса,онда Б салдары орындалады.Яғни,тұжырым ақиқат болса,салдары да ақиқат.

6.Егер А дан қорытылса Б, алайда Б салдары жоқ болса,онда орындалмайды А себептері.Яғни, Б салдары жоқ болса,алғашқы тұжырымы да жоқ болады.

7.Қарастырылып отырған мәселе анықталуы тиіс және қарастылу соңына дейін өзгертілмеуі тиіс.

логикалық схеманың бөлігі.

Компьютердің логикалық элементтері дегеніміз – ЖƏНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС электрондық схемаларын айтамыз.

ЖӘНЕ құрамындағы бұл жалғауды әрқашан құраушы пікірлердің бәрін ақиқат деп ұйғарады. ЖƏНЕ элементінің көмегімен қарапайым екі Х1 мен Х2 айтылымдарының бір құрамдасқа бірігуі логикалық көбейту немесе конъюнкция (латынша conjunction-біріктіру), ал операцияның нəтижесі – логикалық көбейтінді деп аталады.

Белгіленуі: Х1∧Х2, Х1&Х2, Х1⋅Х2, Х1 AND Х2, Х1 жəне Х2

Математикада НЕМЕСЕ жалғаулары бар құрамды пікірді құрайтындардың кемінде біреуі ақиқат болса, ол ақиқат деп есептеледі. Ал құрмында жалған болса ол жалған деп есептеледі. Біріктіруші мағынада қолданылатын НЕМЕСЕ элементінің көмегімен қарапайым Х1 жəне Х2 айтылымдарының бір құрамдасқа бірігуі логикалық қосу немесе дизъюнкция (латынша disjunction-бөлу), ал операцияның нəтижесі – логикалық қосынды деп аталады. Белгіленуі: Х1∨Х2, Х1Х2, Х1+Х2, Х1 OR Х2, Х1 немесе Х2.

ЕМЕС бастапқы пайымдау жалған болса, онда терістеу ақиқат же керісінше егер бастапқы пайымдау ақиөат болса онда терістеу жалған.

Логикалық программалар дискреттік математика бөлімі б.т.Берілген дәйектердің қорыту ережелеріне негізделген ақпараттың логикалық қорытындының тәсілдерін зерттейді.

Логикалық программа обьекті мен мақсаттың арасындағы ережелердә және олардың қатынастарын анықтайтын құрылым.Мұндай программалардың орындалуы қажетті мақсатты тұжырым ретінде дәлелдеу үшін қажет,программаларды анықталған ережелер бойынша іске асырады.

15. Есептеу жүйесінің аппараттық жасақтамаcы. Жүйелік блоктың элементтерінің функционалды қызметі.

Есептеу жүйесінің аппараттық жасақтамаға есептеу техникасының аппараттық конфигурациясын құрайтын құрылғылары жатады. Қазіргі заманғы компьютерлер мен есептеу кешендері блокгы-модульді құрылымнан тұрады, яғни олар нақты бір жұмыс түрін атқаруға ыңғайландырылып дайын түйіндер мен блоктардан жиыстырылатындай аппараттық конфигурациядан тұрады.

Компьютердің ең негізгі кұрылғысы — жүйелік блок. Ол тік қораптың ішіне салынған. Оның ішінде дербес компьютердің негізгі түйіндері орналасқан. Жүйелік блоктың құрамына процессор, жедел жад (RАМ), тұрақты есте сақтау құрылғысы, қоректендіру блогы, енгізу-шығару порттары және ақпарат тасуыштар енеді.

Жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар ішкі құрылғылар, ал сыртына қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады.

Жүйелі блоктың құрамына кіретіндер

Микропроцессор бір кристалда орналасқан біріктірілген (үлкен) интегралдық схемалар — БИС, олар әртүрлі типтегі ЭЕМ-дер жасауға керекті элемент болып табылады. Оны әртүрлі логикалық функцияны орындайтын етіп программалау мүмкіндігі бар, сондықтан программаны өзгерту арқылы микропроцессорды арифметикалық құрылғы бөлігі ретінде немесе енгізу-шығару жұмыстарын басқарушы рөлінде қолдануға болады. Микропроцессорге жедел және тұрақты жад, енгізу-шығару құрылғылары қосылады.

ІВМ РС тәрізді компьютерлерде INTEL фирмасының және де соларға сәйкес келетін басқа фирмалардың да микропроцессорлары қолданылады.

Микропроцессорлар бір-бірінен өзгешелігі олардың типтерінде (моделдерінде) және оның қарапайым амалдарды орындайтын жұмыс жылдамдығының көрсеткіші – мегагерц – МГц бірлігімен берілген тактылық (қадамдық ) жиілігінде жатыр. Кең тараған модельдерге Intel-8088 ( _ 5МГц), 80286 ( _ 20МГц), 80386SX ( _ 25МГц), 80386DX ( _ 40МГц), 80486 ( 100Мгц-ке дейін ), Pentuim ( 75МГц-тен жоғары ) және Pentuim-Pro ( _ 200МГц) жатады.

ЭЕМ-нің жедел жады

Оперативті есте сақтау құрылғысы немесе ЭЕМ-нің жедел жады (RАМ) және де тұрақты есте сақтау құрылғысы (RОМ) компьютердің ішкі жадын құрайды, осы екеуімен процессор жұмыс кезінде мәлімет алмасып отырады. Өңделуге тиісті кез-келген мәлімет алдымен компьютердің сыртқы жадынан (магниттік дискілерден) жедел жадына көшіріледі.

Компьтердің жедел жадында осы мезетте дереу өңделуге тиіс мәліметтер мен программалар ғана сақталады. Информация керек кезінде магниттік дискіден жедел жадқа көшіріліп, өңделген соң олар қайта сыртқы жадқа жазылып қойылады. Жедел жадта информация тек жұмыс сеансы кезінде сақталып, ондағы мәлімет ЭЕМ өшірілгенде немесе электр торабында ақау болып, тоқ сөнген шақтарда ізсіз жоғалады. Осыған байланысты әрбір адам өзіне ұзақ уақыт керек болатын информацияны жоғалтып алмауы үшін оқтын-оқтын магниттік дискіге жазып отыруы керек.

Компьюетрдің жедел жадының көлемі өскен сайын оның есептеу жылдамдығы да артады. Информация көлемін өлшеуде 8 биттен (бір мен ноль) тізбегі тұратын байт бірлігі қолданылатыны белгілі.

Осы өлшем бірлігі арқылы жедел жадтағы не магниттік дискеттегі сақталатын информация 360 кб , 720кб немесе 1,2 Мб болып жазылуы мүмкін. Мұнда 1кб (1килобайт) = 1024байт, 1Мб = 1024кб, ал винчестер аталып жүрген атты дискіде 500Мб, 1000Мб (1Гб) және одан да көлемді информация жазылып сақталады.

Әдетте ІВМ РС ХТ (бұрынғы модель) компьютерлердің жедел жадының көлемі 640 кб, ІВМ РС АТ үшін – 1Мб-тан жоғары, ал олардың жроғарғы модельдері 1 –ден 8 Мб-қа дейін, бірақ оның көлемі 16,32Мб не одан да жоғары бола береді – жедел жадтың көлемін оның негізгі платасына микросхема қоса отырып үлкейтуге болады.

Компьютердің жедел жадынан өзгеше оның тұрақты жады бар, ол өзгертілмейтін мәліметті сақтайды, ешкім оны өшіріп қайта жаза алмайды, ол мәліметті тек оқуға болады. Әдетте тұрақты жадтың көлемі шағын 32-64 кб шамасында. Тұрақты жадқа керекті программалар оны шығаратын заводта жазылады, олар көбінесе компьютерді тоққа қосқан кезде оны тексеріп іске қосу үшін қажет.

Компьютерлердің көлемі 1Мб болып келетін жедел жады екі бөлімнен тұрады – алғашқы 640кб қолданылатын программалар мен операциялық жүйе үшін, ал қалған мөлшері төмендегідей мақсаттарға қолданылады:

— операциялық жүйенің компьютердің жұмысқа жарайтынын тексеретін және төменгі деңгейде қарапайым енгізу-шығару жұмыстарын атқаратын бөлігі;

-экранға бейнелер шығару үшін;

-компьтердің қосымша құрылғылары мен бірге келетін операциялық жүйелердің кеңейтілген бөліктері.

Жедел жадтың көлемін көрсеткенде, оның бірінші бөлігі туралы айтылады, ал ол кейбір программаларды орындауға жеткіліксіз болып қалады. Міне, осындай сәттерде компьютердің жедел жадының кеңейтілген бөлігі (extended) мен қосымша (expanded) пайдаланылады.

INTEL фирмасының 80286, 80386SХ и 80486 SХ процессорлары 16Мб жедел жад көлемімен, 80386 и 80486 прцессорлар- 4Гб көлемімен жұмыс істей алады. Бірақ операциялық жүйе үлкен көлемді жадты толық пайдалана алмайды. Қосымша жад көлемін толық пайдалану үшін aрнаулы программалар — драйверлер жасалып, олар процессордың жедел жадындағы информацияны сақтайтын, әрі толық пайдаланатын режимге көшуді қамтамасыз ете алады.

Процессордың өте жылдам істейтін тағы бір шағын көлемді жады бар, оны кэш-жад (Cash) деп атайды. Ол жедел жадпен процессор арасында дәнекерлік роль атқарып, жалпы жұмыс өнімділігін арттыру қызметін атқарады.

16) Ес. Жүйесінің аппараттық жасақтамасы. Фон Нейман принциптері

Есептеу жүйесінің аппараттық және программалық кұралдары әрқайсысы өз алдына жеке қарастырылатындықтан, сәйкесінше есептеу жүйесінің аппараттық конфигурациясы мен программалық конфигурациясы да жеке жеке қарастырылады.

Аппараттық жасақтамаға есептеу техникасының аппараттық конфигурациясын құрайтын құрылғылары жатады. Қазіргі заманғы компьютерлер мен есептеу кешендері блокгы-модульді құрылымнан тұрады, яғни олар нақты бір жұмыс түрін атқаруға ыңғайландырылып дайын түйіндер мен блоктардан жиыстырылатындай аппараттық конфигурациядан тұрады.

ЭЕМ-нің ұйымдастырылуының жалпы принциптері.

Алғашқы компьютерлер тек қана есептеулер үшін қолданылған болатын («компьютер» және «ЭЕМ» терминдерінің шығу тегі де осыған байланысты). Ең алғашқы шыққан бағдарламалау тілі — Фортран тілі де осы себепті тек қана есептеулер шығаруға арналған болатын. Екінші жолы — мәліметтер базасы үшін. Бірінші кезекте бұлар үкіметтерге және банктерге қажет болатын. Мәліметтер базасын басқару үшін күрделі компьютерлер және ақпаратты енгізу-шығару, сақтауға қажетті күрделі жүйелер қажет болды. Осы мақсаттарда Кобол тілі пайда болды. Кейінірек пайда болған мәліметтер базасын басқару жүйелерінің өз бағдарламалау тілдері бар болатын. Үшінші жолы — әр түрлі құрылғылармен бірге қолдану. Даму жолы арнайы мамандандырылған (көп жағдайда аналогтық) құрылғылардан стандартты компьютерлік жүйеге дейін болды.Компьютерлер қолданылатын салалардың ішіндегі ең күрделі, ең аз дамыған саласы жасанды интеллект — компьютерлерді белгілі бір алгоритм жоқ жерде пайдалану болып табылады.

Программадағы командалар қолмен енгізілді; программаны енгізгеннен кейін орындалу тәртібі тек бүкіл программа орындалып болғаннан кейін ғана өзгертуге болатын еді. Әрбір жаңа программа ажыратқыштарды және алынып-салынатын коммуникацияларды орнату арқылы жүзеге асатын жаңа сигналдар комбинациясын қажет етті. Нәтижесінде ең қарапайым программаны құрып, орындау үшін өте көп уақыт қажет болды.

ENIAK машинасында программалаудағы қиындықтар осы жобаның бұрынғы консультанты Джон фон Нейманның (1903-1957) ЭЕМ архитектурасын жасаудың жаңа принциптерін жасауына түрткі болды. Ол программаны, басқару командаларының тізбегін ЭЕМ-нің жадысында сақтауды ұсынды. Өз баяндамасында фон Нейман компьютердің бес базалық элементін атап көрсетті: арифметикалы-логикалық құрылғы (АЛҚ), басқару құрылғысы (БҚ), есте сақтау құрылғысы (ЕСҚ), ақпаратты енгізу және шығару құрылғылары. ЭЕМ-нің осы құрлысын фон Нейман архитектурасы деп атау келісілген.1945ж. Джон фон Нейман цифрлық есептеуіш машинаның жалпы принциптерін ойлап тапты, ол қазіргі кезге дейін ДК-де қолданылады. Осы принциптер бойынша компьютерде мыналар болуы керек:

— арифметикалы-логикалық құрылғы, арифметикалық және логикалық операцияларды орындайды;

— жадтайтын құрылғы немесе бағдарламалар мен деректерді сақтайтын жад;

— басқару құрылғысы, ол бағдарламаларды орындау процесін ұйымдастырады;

— ақпарат енгізу-шығару сыртқы құрыл

17) Буль алгебрасы жѕне компьютердің логикалық схемалары. Ақиқаткестелері. Логика – бұл адам ойлауының түрлері мен заңдары туралы, оның ішінде дәлелдеуге болатын пікірлердің заңдылықтары туралы ғылым. Пікір дегеніміз – жалған немесе ақиқат болуы мүмкін қандай да бір пайымдау. Математикалық логиканың саласы пікірлер алгебрасын алғаш рет XIX ғасырдың ортасында ағылшын математигі Джордж Буль өз еңбектерінде пайдаланған.

Логика алгебрасының математикалық аппараты компьютердің аппараттық құралдарының жұмысын сипаттауға өте қолайлы, өйткені компьютердің негізі екілік санау жүйесі болып табылады, онда екі цифр: 0 мен 1 қолданылады. Бұл компьютердің бір ғана құрылғылары екілік санау жүйесінде ұсынылған сандық ақпаратты да, логикалық айнымалыларды да өңдеу жəне сақтау үшін қолданыла аладүйы дегенді білдіреді. Демек, компьютерді конструкциялағанда, оның логикалық функциялары мен схемаларының жұмысы йтарлықтай жеңілденеді жəне қарапайым логикалық элементтердің саны азаяды. Компьютердің негізгі тораптары ондаған мың осындай логикалық элементтерден тұрады.

Компьютердің логикалық элементтері. Компьютердің логикалық элементі – элементар (қарапайым) логикалық функцияны жүзеге асыратын электрондық логикалық схеманың бөлігі.

Компьютердің логикалық элементтері дегеніміз – ЖƏНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС электрондық схемаларын айтамыз.

Белгіленуі: Х1∧Х2, Х1&Х2, Х1⋅Х2, Х1 AND Х2, Х1 жəне Х2

18.Жадтың құрылымы. Компьютердің ішкі жəне сыртқы жады.

Жады — деректерді алу, сақтау, шығаруға арналған компьютердің функционалдық бөлігі. Компьютер жадысы мен адрестеу жүйесін ұйымдастыру. Жады — компьютердің құрамына міндетті түрде енетін элементтердің бірі. Ол бірнеше түрге бөлінеді жəне бір — бірінен өлшеміне, ақпаратты сақтау мерзіміне жіне т.б. параметрлеріне қарай ажыратылады. Компьютер жадысын екі түрге бөлуге болады: ішкі жəне сыртқы.

Сыртқы жад ДК-нің сыртқы құрылғыларына жатады же қашан болса да, қандай болса да міндеттерді шешуге қажет болуы мүмкін кез келген ақпаратты ұзақ уақыт сақтау үшін қолданылады. Атап айтқанда, сыртқы жадта компьтердің барлық программалық жасалуы сақталады.С ж-тың түрлері көп, негізінде кез келген комп-же болатын түрлері – қатқыл жее иілгіш магниттік дискілерде,магниттік таспаларда, оптикалық дискілерде же магниттік дискілердегі жинақтауыштар бт.

Жедел жады (RAM) – компьютердің жедел жадына осы мезетте дереу өңделуге тиіс мәліметтер мен программалар ғана сақталады.Сыйымдылығы 1 Мб немесе одан көп болып келетін компьютерлердің жедел жады екі бөлімнен тұрады: алғашқы 640 Кб қолданбалы программалар мен операциялық жүйе үшін, ал қалғаны төмендегідей мақсаттарға пайдаланылады:

Тұрақты жады – (ROM – (ПЗУ)) – энергияға тәуелсіз жады, өзгертуді қажет етпейтін мәліметтерді сактайды. Тұрақты есте сақтау құрылғысы (ROM) процессордың жұмыс кезінде жедел жад пен тұрақты есте сақтау құрылғысымен мәлімет алмасып тұрады.

Тұрақты есте сақтау құрылғысында орналасқан программа BIOS (Basic Input Output System – енгізу шығару базалық жүйесі) деп аталады. BIOS – MS DOS жүйесінің «Енгізу/шығару базалық жүйесі», ол ЭЕМ іске қосылған сәтте процессордың, жедел жадының және басқа да құрылғылардың жұмыс істеуге қабілеттілігін тест арқылы тексереді, сондай-ақ сыртқы құрылғылар адаптерін басқаруды қамтамасыз етеді. Операциялық жүйенің келесі бөлігі болып саналатын жүктеуішті дискіден шақырып іске қосады.

Процессордың өте жылдам істейтін тағы бір шағын көлемді жады бар, оны кэш-жад (Cash) деп атайды. КЭШ-жад — жедел жад пен процессордың жұмысын жеделдету үшін аралық дәнектер жад ретінде паййдаланылады.

Энергияға тәуелсіз жад – CMOS технологиясы бойынша жасалған, аналық тақшада орналасқан микросхема. Бұл микросхема аналық тақшада орналасқан шағын батареямен қоректенеді.

19) Жедел жəне тұрақты жады. Кэш жады. Жадтың өлшем бірліктері.

Жедел жад — ауқымды информациямен жұмыс істеу үшін қолданылады, онда орындалып жатқан программалар мен командалар жазылады, компьютер электр желісінен ажыратылса, жедел жадыда информация өшіп қалады. Жедел жады (RАМ) — компьютердің жедел жадында осы мезетте дереу өңделуге тиіс мəліметтер мен программалар ғана сақталады. Жедел жадта информация тек жұмыс сеансы кезінде сақталып, ондағы мəлімет ЭЕМ сөндірілгенде немесе электр торабында ақау болып, ток өшкен шақтарда ізсіз жоғалады. Осыған байланысты əрбір адам өзіне ұзақ уақыт керек болатын информацияны жоғалтып алмауы үшін оны оқтын-оқтын магниттік дискіге жазып отыруы керек.

Тұрақты жады (ROM — (ПЗУ)) – энергияға тəуелсіз жады, өзгертуді қажет етпейтін мəліметтерді

сақтайды, оны тек оқуға ғана болады, өшіріп қайта жазуға болмайды. Тұрақты есте сақтау құрылғысы

(ROM) — процессордың жұмыс кезінде жедел жад пен тұрақты есте сақтау құрылғысымен мəлімет алмасып отырады. Тұрақты есте сақтау құрылғысында орналасқан программа BIOS (Basic Input Output System –енгізу/шығару базалық жүйесі) деп аталады. BIOS – MS DOS жүйесінің «Енгізу/шығару базалық жүйесі», ол ЭЕМ іске қосылған сəтте процессордың, жедел жадының жəне де басқа құрылғылардың жұмыс істеуге қабілеттілігін тест арқылы тексереді, сондай-ақ сыртқы құрылғылар адаптерін басқаруды қамтамасыз етеді.

Операциялық жүйенің келесі бөлігі болып саналатын жүктеуішті дискіден шақырып іске қосады.

Процессордың өте жылдам істейтін тағы бір шағын көлемді жады бар, оны кэш-жады (Саsh) деп

атайды. КЭШ-жад — жедел жад пен процессордың жұмысын жеделдету үшін аралық дəнекер жад ретінде пайдаланылады.

Энергияға тəуелсіз жад – СMOS технологиясы бойынша жасалған, аналық тақшада орналасқан микросхема. Бұл микросхема аналық тақшада орналасқан шағын батареямен қоректенеді. Компьютер бірнеше жыл іске қосылмаса да батарея зарядын жоғалтпайды. Күнтізбе мен уақытқа арналған жүйелі сағат осы жадта орналасқан.

Тұрақты жад – ЭЕМ-нің жұмысы барысында мазмұны өзгертілмейтін жад, бұл жадқа мəліметтер оны дайындап жатқан кезде жазылады

Кэш-жад — процессордың өте жылдам жұмыс істейтін шағын көлемді жады, немесе бүркеме жад деп те атайды, ол жедел жад пен процессордың жұмысын жылдамдату үшін аралық дəнекер жад ретінде

пайдалынады.

BIOS — Енгізу- шығарудың базалық жүйесі. MS DOS операциялық жүйесінің қызмет ету функцияларын атқаратын модульдердің бірі, тұрақты есте сақтау құрылғысында орналасқан программа, ЭЕМ іске қосылған сəтте процессордың, жедел жадының жəне басқа құрылғылардың жұмыс істеу қабілеттілігін тест арқылы тексереді, сондай-ақ сыртқы құрылғылар адаптерін басқаруды қамтамасыз етеді.

Компьютердің жедел жадының көлемі өскен сайын оның есептеу жылдамдығы да артады. Информкөлемін өлшеуде сегіз биттен (1 мен 0 тізбегі) тұратын байт бірлігі қолданылатыны белгілі. Осы өлшем б арқылы жедел жадтағы не магниттік дискеттегі сақталатын информация 360кб, 720кб немесе 1,2Мб болжазылуы мүмкін. Мұнда 1кб (1 килобайт) = 1024 байт, 1Мб (1 мегабайт) = 1024кб, ал винчестер деп аталыжүрген қатты дискіде, 1000-4000Мб (1-

20) Комп-дің функ-қ схемасы. Комп-ң негізгі құрылғы-ы, олардың қызметі және өзара байланысы

Дербес компьютердің негізгі құрылғылары 1946 жылы американ математигі Джон Фон Нейман ЭЕМ-нің жұмыс атқару принципі мен құрылғыларын толық көрсеткен ғалым. ДК –дің құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай өзгертіп отырады. Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің конфигурациясы деп атайды. Негізгі конфигурация ретінде төрт құрылғы кіреді.

1.Жүйелік блок – компьютердің негізгі құрылғысы

2.Монитор– компьютердің экранына ақпаратты шығаратын құрылғы.

3.Перне тақтасы – компьютердің жұмысын басқара отырып, қажетті ақпаратты енгізу үшін қолданылатын құрылғы.

4.Тышқан –«графикалық» басқару құрылғысы.

Жүйелік блок

Компьютердің негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Ол тік қораптың ішіне салынған. Оның ішінде дербес компьютердің негізгі түйіндері орналасқан. Жүйелік блоктың құрамына кіретіндер:

• процессор– компьютердің ең негізгі құрылғысы, программаларды орындайды жəне басқа құрылғыларды басқарады.

• жедел жад (RAM) –ауқымды информациямен жұмыс істеу үшін қолданылады, онда орындалып жатқан программалар мен командалар жазылады, компьютер электр желісінен ажыратылса, жедел жадыда информация өшіп қалады.

• тұрақты есте сақтау жады (ROM) – ЭЕМ-нің жұмысы барысында мазмұны өзгертілмейтін жад, бұл жадқа мəліметтер оны

дайындап жатқан кезде жазылады.

• қоректендіру блогы

• енгізу-шығару порттары

• ақпарат тасушылар

Бұлар жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар болғандықтан ішкі құрылғылар деп аталады. Ал сыртына қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады.

Дербес компьютердің қосымша құрылғылары

• Шығару құрылғысы

• Мəліметтерді алмасу құрылғысы

• Енгізу құрылғылары

Шығару құрылғылары: Принтерлер мен плоттерлер. Принтер (баспа құрылғысы) мəтіндік жəне графикалық мəліметтерді компьютердің жедел жадынан қағазға басып шығаруға арналған.

Қазіргі кезде принтерлердің матрицалық, лазерлік, сия бүріккіш жəне термографиялық түрлері бар

Колонка — дыбыстық ақпаратты шығаруға арналған құрылғы.

Енгізу құрылғылары:Сканер (ізкескіш) – қағазға бетіндегі мəліметтерді (мəтін, сурет, график) оптикалық негізге сүйене отырып компьютерге жылдам енгізе алатын құрылғы.

Сканердің түрлері: планшетті, қолмен істейтін, барабанды, парақтық, форма сканерлері, штирх сканерлер.

Мəліметтерді алмасу құрылғысы

Желілік адаптер – компьютерді жергілікті желіге қосуға мүмкіндік тудырады. Мұнда пайдаланушы басқа компьютердегі мəліметтерге қол жеткізе алады.

Модемдер (модулятор — демодулятор) компьютерлер арасында мəлімет алмасу үшін керек, олар негізінен мəліметті жеткізу жылдамдығына қарай бөлінеді. Қазіргі кезде олардың жылдамдығы 2400 бит/сек — 2500 бит/сек аралығында

21) Есептеу жүйесінің бағдарламалық жасақтамасы. Жүйелік бағдарламалар. Бағдарламалық жасақтама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналған, оның аппараттақ құралдарының жан-жақты қызметін, сонымен қатар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұқтаж кез келген есептерін шығаруын жүзеге асыратын бағдарламалар жиынтығы.

Бағдарламалық жасақтама – ақпараттық технологиялардың бір бөлігі.

ЭЕМ-ға арналған бағдарламалық жасақтамаларды функционалдық қызметтеріне байланысты төмендегідей түрлерге бөледі:

— жүйелік БЖ;

— инструменталдық БЖ;

— қолданбалы БЖ;

Енді есептеу жүйесінің бағдарламалық жасақтамасының классификацияларын бөліп қарастырайық:

1. Жүйелік бағдарламалық жасақтама – деректерді өңдейтін компьютерлік технологиялардың барлық түрін пайдалану барысында орындауға тура келетін көмекші (вспомагательный) жұмыстардың көбісін аппараттық құралдармен автоматтандырады. Жүйелік программа тобына операциялық жүйе, операциялық қорапша (оболочка), архиватор, антивирустық программа және т.б кіреді. Жүйелі программалық жасақтамалар ЭЕМ –нің аппараттық жабдықтардың жұмысын басқарып, жұмыс істеп отырған адамдарды қолданбалы программалармен байланыстырады. Жүйелі программалық жасақтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:

 Операциялық жүйелер

 Утилиттер

 Сервистік программалар

Операциялық жүйелер – компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютер үшін кең тараған операциялық жүйелер: MS (PS), DOS, WINDOWS 98, WINDOWS 2000, WINDOWS NT, OS 2, UNIX жатады. Дербес компьютерлерге арналған операциялық жүйелер тек бір адамдақ болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетте бір компьютерде жұмыс істеуін елестету қиын ғой. WINDOWS 98, WINDOWS NT, OS 2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып табылады. Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: информацияны дискіге жазу – оқуды, мәліметтерді сақтауды ұйымдастырады, коипьютер құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді.

Утилиттер – белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті топ. Оларға мысал ретінде: антивирустық программаларды (вирустарға қарсы), мәліметтерді архивтеу программаларын компьютердің жұмыс істеу қабілетін (диагностика) тексеретін программаларды айтуға болады.

Сервистік программалар- әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін жеңілдететін прграммалар тобы.

Жүйелік бағдарламалық жасақтама (ЖБЖ) – ЭЕМ барлық ресурстарын басқаруды, пайдаланушымен интерфейсін ұйымдастыруды қамтамасыз ететін бағдарламалық құралдардың жиынтығы. Жүйелік бағдарламалық жасақтаманың негізгі бөліктері:

— операциялық жүйе (ОЖ) MS-Dos, Windows, Unix, Linux;

— сервистік бағдарламалық құралдар (антивирус, сервистік бағдарламалар);

— желілік бағдарламалық құралдар.

ЖБЖ компьютердің ең негізгі базалық бағдарламалық жасақтамасы болып табылады.

22) Есептеу жүйесінің бағдарламалық жасақтамасы. Инструменталдық бағдарламалық жабдықтама. Бағдарламалық жасақтама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналған, оның аппараттақ құралдарының жан-жақты қызметін, сонымен қатар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұқтаж кез келген есептерін шығаруын жүзеге асыратын бағдарламалар жиынтығы.

Бағдарламалық жасақтама – ақпараттық технологиялардың бір бөлігі.

— жүйелік БЖ;

— инструменталдық БЖ;

— қолданбалы БЖ;

Инструменталдық бағдарламалық жасақтама – кез келген пәндік аумақта (сонымен қатар ЖБЖ және ҚБЖ) ерекше бағдарламалық құралдарды құруды автоматтандыруға арналған бағдарламалық жасақтама бөлігі. Оның негізін құрастырушылар:

— бағдарламалау тілдері (Delphi, Visual Basic және т.б.);

— компиляторлар;

— интерпретаторлар;

— стандарттық бағдарламалар библиотекалары (СПБ);

— бағдарламаларды редактрлеу, жөндеу, тестілеу құралдары.

2. Инстументалды (аспаптық) бағдарламалық жасақтама – адам қызметінің әр түрлі салаларында қолданылатын программалардың барлық ықтимал дестелерін әзірлеуге қолданылады. Инструменталды тобына мыналар кіреді: программа тілінің машина аударуды жүзеге асыратын әр түрлі алгоритмдік тілдердің трансляторы; программалардың жекелеген бөліктерін біріктіріп, бір бүтін тұтас ететін байланыстырушы редакторлар, сондай – ақ жөндеуші – оның көмегімен программаны жазу барыснда кеткен қателіктер табылып, жойылады; ыңғайлы жасалуы үшін жоғарыда аталған компоненттерді біріктіретін әзірлеушілердің интеграциялық ортасы.

23) Есептеу жүйесінің бағдарламалық жасақтамасы. Қолданбалы бағдарламалар.Бағдарламалық жасақтама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналған, оның аппараттақ құралдарының жан – жақты қызметін, сонымен қатар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұқтаж кез келген есептерін шығаруын жүзеге асыратын бағдарламалар жиынтығы.

Бағдарламалық жасақтама – ақпараттық технологиялардың бір бөлігі.

— жүйелік БЖ;

— инструменталдық БЖ;

— қолданбалы БЖ;

Қолданбалы бағдарламалық жабдықтар — әртүрлі мәселелік аумақтардағы қоданбалы есептерді шешуді жасақтайтын жеке қолданбалы бағдарламалар мен қолданбалы дестелерден тұратын бағдарламалық жасақтама түрі (Word, Excel және т.б.). ҚБЖ ЭЕМ–ң адам өмірінің әртүрлі қызмет салаларында қолданылуын жүзеге асырады. Оның негізін қолданбалы бағдарламалар дестелері (ҚБД) құрады. ҚБЖ құрамына келесі бағдарламалық құралдар енеді:

— жалпы мақсаттағы ҚБД;

— мәселелік бағыттталған ҚБД;

— интегралданған ҚБД.

Қолданбалы бағдарламалық жасақтама — бұл деректерді өңдеудің информациялық технологиясы қолданылатын белгілі бір саладағы міндеттерді немесе міндеттер тобын шешуге арналған программа. Қолданбалы программамен қамтамасыз ету қолданбалы програмистер қызметінің түпкі мақсаты әрі бір мезгілде түпкілікті көрсеткіштердің еңбек құралы болып табылады. Түпкілікті пайдаланушы деп — белгілі бір нақты саладағы немесе қандай да бір мақсатта нақты міндеттерді шешу үшін қажетті информацияны алуға септігін тигізетін есептеуіш техникасын пайдаланатын адамды айтады. Қолданбалы бағдарламалық жасақтама: белгілі бір мақсатына пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді. Белгілі бір мақсатына пайдаланылатын жасақтама әр адамның нақты есептерін шығаруға арналған, сондықтан оны пайдалану аймағы да шектеулі. Мұндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды немесе талабы бойынша маман программалаушылар жасап береді. Дербес компьютердің кең тарауына басты себеп олардың алдын ала дайындалған әмбебеп программалық жабдықтамаларының кең таралуы еді, бұл программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай белгілі бір мамандық саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның белгілі бір түрлерін өңеуді түгел қамти алатын болды. Әр түрлі информацияларды өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебеп программалық жасақтың негізгі түрлері мыналар:

 Мәтін редакторы

 Графикалық редактор

 Электрондық кестелер

 Оқыту және ойнау программалары

 Информациялық жүйелер

Көптеген қолданбалы программалардың дестесі ҚПД біршама дәрежеде пайдаланушының информацияны түрлендірудің белгілі бір процедураны орындайтын қолайлы әрі қарапайым құралдарына қол жеткізуіне мүмкіндік беретін интерактивті ортаны білдіреді.

24) Есептеу жүйесінің бағдарламалық жасақтамасы. Қызметтік бағдарламалық жүйелер.Бағдарламалық жасақтама – белгілі бір типтегі есептеуіш машиналар кластарына арналған, оның аппараттақ құралдарының жан – жақты қызметін, сонымен қатар пайдаланушының оның есептеу ресурстарына мұқтаж кез келген есептерін шығаруын жүзеге асыратын бағдарламалар жиынтығы.

Бағдарламалық жасақтама – ақпараттық технологиялардың бір бөлігі.

-жүйелік БЖ;

-инструменталдық БЖ;

— қолданбалы БЖ;

Қызметтік бағдарламалық жүйелер (служебный)-ол негізгі сатыдағы бағдарламалармен де,жүйелік сатыдағы бағдарламалар мен де байланысты.Қызметтік бағдарламалар жүйену тексеру,баптау және жөндеу жұмыстарын автоматтандырады.Сонымен қатар олар жүйелік бағдарламалар қызметін жақсарту/кеңейту мен айналысады.

25) Амалдық жүйе, оның классификациясы жəне функциялары.

Амалдық жүйе — компьютердің жабдықтық және бағдарламалық қорларын басқаруға арналған бағдарлама. Амалдық жүйенің негізгі тапсырмалары жадыны бақылау және үйлестіру, әмірлердің орындалуын реттеу, енгізу және шығару құрылғыларын бақылау, желі қызметін жеңілдету және файлдарды басқару боп табылады. Осы заманғы жалпы тапсырмаларды атқаруға арналған компьютерлер, соның ішінде жеке компьютерлерде, бағдарламаларын жегу үшін амалдық жүйені қажетсінеді. Жеке компьютерлерге арналған амалдық жүйе мысалдары ретінде келесілерін келтіруге болады: Microsoft Windows, Linux, Mac OS (Darwin) және Unix. Амалдық жүйенің айырмашылықтарының бірі:1.Бірнеше бағдарламаны бір уақытта жегуге мүмкін етеді. 2.Бағдарлама жазуды оңайлатады, себебі бағдарламаның жабдықтарды басқару қажеті пайда болмайды. Бұкіл жабдық пен бағдарламалардың өзара әрекеттесуін амалдық жүйе басқарады. Бұған қоса бағдарламаға жабдық пен басқа бағдарламалармен әрекеттесуге жоғары деңгейлі тілдесуді қамтамасыз етеді. Әрбір компьютерлік бағдарлама АЖ-ның қызметтерін пайдаланады. Windows (тікелей аударғанда – терезелер) бейне беттің терезелерге бөлінуі арқасында осындай атауға ие болды. Әрбір терезе іске қосуға болатын қандай да бір ақпараттан, кескін немесе бағдарламадан тұрады. Бейне бетте бір мезгілде бірнеше терезе орналастырып қойып, бірінен біріне ауысып жүруге болады. Windows жүйесінің негізгі функциялары:

— компьютердің барлық қүрал-жабдықтарын (аппараттарын) басқару;

— файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;

— қолданбалы программаларды іске қосу.

Бүған қоса Windows жүйесі:

— бір уақьпта бірнеше программалардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

— әр түрлі программалар арасында мәліметтер алмасу;

— масштаб бойынша өзгеріле алатын шрифтер қолдану;

— мультимедиа мүмкіндіктерін қолдану;

— жалпы ортақтастырылған анықтамалық жүйені пайдалану істерін қамтамасыз ете алады.

Windows операциялық жүйелеріне тән негізгі ерекшеліктер:

— олардың негізгі кілттік идеясы программалардың компьютердің аппараттық бөліктерінен толық тәуелсіздігін қамтамасыз ету, яғни программалық үйлесімділік;

— біртұтас қолайлы графикалық пайдаланушы интерфейсі;

— көпесептілік;

— желілік ортада жұмыс істеу мүмкіндігі;

— әр түрлі қолданбалар арасында мәліметтер алмасу құралдарының әмбебап жүйесінің болуы.

Windows-та графика да әмбебап болып табылады, сондықтан нақтылы дисплей немесе принтер типімен үйлесілімділікті қамтамасыз ету мәселесі жойылады.

26) Бумалар мен Файлдар (файл типі, файл атауы).

Файл (fillee- бумага, десте) белгілі бір атпен магниттік диск де жазылған біртектес информациялар жиыны. Файл- аты бар бір құжатар байттар тізбегі , Файл программа, не құжат болуы мүмкін..Әр файлдың аты болады. Оның оң және сол жақ бөліктерден тұратын ек аты болады.Оң жақ бөлгіш символдан тұрады және олар файлдың типін анықтайды. Сол жақ бөліктің ұзындығы 1-ден 225 символға дейін жетеді, оның пайдаланушы үшін құжаттың қызметін анықтайтын мазмұндық жүктемесі бар. Файл атында / ? : * < > / символдарын пайдалануға болмайды. Бума (Folder) экранда каталогтарды жəне программалық топтарды белгілеу үшін қолданылады. Бума- бұл түрлі программаларды және құжаттарды дискіге, файлға сақтайтын ақпаратты сақтаушы Мұның мағынасы мынада: каталог пен программалар тобы белгілі бір объектілерді орналастыруда қолданылатын контейнер болып табылады. Каталог — файлдарға арналған контейнер, програмалық топ — жеке программаларға арналған контейнерлер, т.с.с.Бума құру үшін жұмыс столына тышқанның сол жақ батырмасын шертіп контекстік менюден Құру » Бума

командаларын орындау; Бума атын өзгерту үшін файлға тышқанның оң жақ батырмасын шерту, жанамаменюден қайта ат беру (переименовать) командасы таңдалады. .

Файл қасиетін көрсететін параметрлер:• Тип, сақталынған мəліметтердің мазмұнын көрсетеді;• Файл өлшемі, дискілік кеңістіктен алатын көлемі;

• Файлдың құрылған мезгілі мен уақыты;• Файлға соңғы өзгертулер енгізілген мезгіл мен уақыт;• Файл атрибуттары: архивтік, тек оқу үшін, жасырынды, жүйелік;

Файлдық жүйелерді өңдеушілерге, файлдарға дискіден қалай орын бөлінетінін, әртүрлі файлдарда блоктардың орналасуын жүйе қалай бақылайтынын білуге тура келеді. Файлдық жүйелер бір-бірімен ерекшеленеді. Мысалы котолог құрылысымен, бос дискті кеңестегі басқаруымен, файлдармен блоктарды есепке алу әдістерімен ерекшеленеді. Төменде көп тараған файлдық жүйелердің мысалдары келтірілген.CD-ROM Файлдық жүйесі,CP|M Файлдық жүйесі,MS DOS Файлдық жүйесі,Windows Файлдық жүйесі,UNIX Файлдық жүйесі

Файлдық жүйе – бұл операциялық жүйенің компоненті, ол файлды құрады, сақтайды және атаулы деректер жиынына қатынас құрады. Бұл атаулы деректер жиынын файл деп атайды.Файлдың негізгі қасиеттері. 1. Файл – бұл аты бар және осы атқа сілтеп файл мазмұнымен әрекеттесуге мүмкіндік беретін бір объект. Әдетте файл аты – ол тізбекті бір символдар, оның үзындығы операциялық жүйеге байланысты.2. Орналасудан файлдың тәуелсіздігі. Нақты файл жұмыс орындау үшін файлдың сыртқы құрылғыда орналасуы жайында ақпараттың қажеті жоқ.3. Енгізу-шығару функцияларының жиынтығы. Әрбір операциялық жүйе файлмен алмасуды қамтитын функциялар жиынтығын анықтайды. Көбінесе функциялар жиынтығы келесі сұраныстардан тұрады:файлды жұмыс жасау үшін ашу . Бар немесе жаңа файлды ашуға болады.

27. Сілтеуіш бағдарламасын қосу жəне оның қызметі.

Сілтеуіш – файлдарды басқаруға, қоасалқы программаларды жүктеуге,құжаттарды ашу тәрізді мүмкіндіктерге жағдай жасап,дербес компьютердің барлық мазмұнын көру мүмкіндігін туғызады. Ашу үшін Бастау батырмасын басып, Бағдарламалар – Қалыпталған – Сілтеуіш әмірлерін таңдаңыз.

Сілтеуіш терезесі Тақырып жолынан, Мәзір жолағынан, Құралдар үстелінен, Мекен жай жолағынан, жұмыс аймағынан тұрады.

Сілтеуіш терезесінің жұмыс аймағы екі бөлікке бөлінген:

1) сол жақта – каталогтар бұтағы;

2) оң жақта – қалталар мазмұнын қарап шығу терезесі.

Бұндай орналасу файлдар мен қалталарды іздеу, көшіру немесе жылжыту барысын оңайлатады. Каталогтар бұтағында дәл осы сәтте Сіздің компьютеріңізге қосылып тұрған дискілердің барлығы, соның ішінде С: жергілікті дискі, 3,5 А дискі, желілік қалталар көрініс табады.

Құралдар үстелінде мына батырмалар орналасқан:

• «Артқа» – алдыңғы бетке жылжу;

• «Алға» – келесі бетке жылжу;

• «Жоғары» – 1 деңгейге жоғары;

• «Іздеу» – файлдар мен қалталарды іздеу терезесін шақыру;

• «Қалта» – жетектегіштің сол жақ бөлігін реттеу, Windows қалыпталған терезесі;

• «Көрініс» – ашылма тізім көмегімен файлдар мен қалталарды көрсету түрін өзгерту.

Мекен жай жолағы ағымдағы қалтаға, мысалы, С: дискіне баратын жолды көрсетеді

27) Windows амалдық жүйесіндегі стандартты бағдарламалар жəне олардың функциялары. Windows жүйесінің стандртты программалары құрамына бір топ программалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамсыз етеді мысалы:

— мәтіндік құжаттар дайындау;

— графикалық бейне — көріністерді даярлау және оларды өңдеу, түзету;

-жұмыс уақытын жоспарлау және ұйымдастыру;

— математикалық есептеулерді орындау және т.б.

Әдетте, бұл қосымша программалар «Стандартты» тобында орналасады.Windows қалыпталған (стандартты) бағдарламаларына мыналар жатады: Блокнот, Word Pad мәтіндік өңдегіштері, Paint сызбалық өңдегіші, Есептегіш бағдарламасы және басқа да қосымшалар.

Бұл бағдарламаларды іске қосу бірдей алгоритммен жүзеге асырылады: Бастау мәзірі – Бағдарламалар – Қалыпталған – тізімнен өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдаңыз.

Блокнот бағдарламасы – қарапайым құжаттарды жасауға арналған күрделі емес мәтіндік өңдегіш. Көбінесе Блокнот бағдарламасы шағын мәтіндерді теру, .txt кеңейтім бар мәтіндерді қарап шығу және өңдеу үшін қолданылады, бірақ көптеген пайдаланушылар оны веб-беттерін жасау үшін қарапайым аспап ретінде қолданып жүр. Блокнот – кішігірім мәтіндік файлдармен жұмыс істеуге арналған редактор. Күнтізбе — бұл жұмыс уақытын жоспарлауға мерзімдік жоспар жасауға, кездесулер мен телефон жоспар жасауға, кездесулер мен телефон соғу кестелерін құрстыруға арналған шағын программа. Нақты айтқанда, календарь күнделіктің компьютерлік варианты болып табылады. Программаны іске қосу үшін «Реквизиттер» тобынан «Күнтізбе белгісін» таңдау қажет.

WordPad мәтіндік өңдегіші көмегімен қарапайым мәтіндік құжаттармен қатар, күрделі пішімді және суреттері бар құжаттарды да әзірлеп, өңдеуге болады. Word Pad және Write редакторлары мәтіндік құжатты пернелерде теріп, дискілерде сақтауға, оларды өңдеуге ішкі көрінісі мен қаріпін өзгертуге, құжат ішінде символдарды іздеу және ауыстыру әдістерін іске сыруға, графиктік суреттерді қосуға, оның беттерінің параметрлерін өзгертуге және қағазға басып шығаруға мүмкіндік береді.

Paint (Paintbrush) – Windows жүйесінің стандартты программалар тобына кіретін қарапайым нүктелік графикалық редактор. Paint өзінің мүмкіндіктері жағынан професионалды графикалық редактордан біршаматөмендеу болғанымен ол едәуір күрделі әрі тартымды, түрлі-түсті және ақ-қара суреттерді, схемаларды, сызбаларды даярлауға мүмкіндік береді.Paint мәтіналғы көмегімен түсірілген фотографияларды қарап шығып, өңдеу үшін де пайдаланылады. Paint сызбалық өңдегіші .jpg, .gif немесе .bmp пішімді нүктелік суреттермен жұмыс істеу үшін қолданылады.

Есептегіш бағдарламасы кәдімгі есептегіш атқаратын әрекеттерді орындауға арналған. Ол қосу мен алу сияқты негізгі арифметикалық амалдарды, сондай-ақ логарифмдер мен факториалдарды табу сияқты инженерлік есептегіш функцияларын да орындайды. Калькулятор – программасы бүгінгі күндері тіпті төменгі сынып оқушылары да кеңінен пайдаланатын компьютерлік клькулятор болып табылады. Программаны іске қосу үшін «Реквизиттер» тобында «Калькулятор» шарт-белгісін таңдау керек. Программа екі режимде жұмыс істейді:

— стандартты (жады бар қарапайым калькулятор)

— ғылыми (қиын да күрделі есептеулер жүргізуге арналған калькулятор) режимі болып табылады.

28.Ақпаратты вирустан қорғаудың түрлері. Компьютерлік вирустар – бұл компьютердің қалыпты жұмыс істеуіне кедергі жасайтын, мәліметтерді қайталап жазатын немесе жоятын бағдарламалар. Бұл бағдарламалар өз бетімен көбейеді де, амалдық жүйе мен желідегі нысандарға зиян келтіруі мүмкін. Компьютерлік вирустардың айрықша сипаттарына олардың өз бетімен іске қосылып, компьютердің дұрыс жұмыс істеуіне кедергі жасауға қабілеттілігі жатады. Өкінішке орай, компьютерлік вирустарды адамдар компьютерге зиян келтіру үшін әдейілеп қастықпен әзірлейді. Сондай-ақ, олар желідегі компьютерлер арасында және Internet арқылы тарап, компьютерлердің жұмысын тежеп, басқа да ақауларды тудырады. Компьютер вирус зақымдаған бағдарламамен жұмыс істеген кезде оны «жұқтырып» алуы мүмкін.

Компьютердің вируспен зақымданғанының бірнеше негізгі белгісі мыналар:

— компьютер әдеттегісінен баяу жұмыс істейді;

— компьютер сұраныстарға жауап беруін доғарып, бұғатталып қала береді;

— жүйе әр бірнеше минут сайын жұмыс істеуден бас тартып, қайта қотарыла береді;

— компьютер өз бетімен қайта қотарылып, ақаулармен жұмыс істей бастайды;

— қосымшалар қателермен жұмыс істейді;

— дискілер мен диск жетектеріне қатынау мүмкін болмай қалады;

— басып шығару қателермен жүреді;

— қателер туралы әдепкіден тыс хабарламалар пайда бола бастайды;

— мәзірлер мен сұхбат терезелерінің көрінісі өзгеріп кетеді.

Ақпаратты вирустан қорғаудың 2 турі бар. 1. Информацияның көшірмесін алып отыру файлдарды және дискінің жуйелік мәліметтерін көшіріп сақтау. 2. Керекті ақпаратты басқалардың жиі пайдалануына тосқауыл қою, ол ақпаратты рұқсатсыз яғни санкциясыз көшіріп алуды, яғни программамен дұрыс жұмыс істемейтіндерден және қателігі бар программаларды қашық журуді және мәліметтерді өзгертуді, вирустар енгізуді болдырмауды қамтамасыз етеді. Сондай ақ вирустан сақтану ушін арнайы программалар қажет және оларды тұрақты турде қолдану керек.Мұндай программаларды бірнеше турге бөлуге болады, детекторлар,докторлар немесе фаг программалар, ревизорлар яғни файлдардағы және дискінің жуйелік аумақтарындағы өзгерістерді бақылайтын программалар, доктор-ревизорлар, сузгі-программалар (вирустан сақтайтын резиденттік программалар) және вакциналар (иммунизаторлар). Доктор программалар тек бұрыннан белгілі вирус турлерінен ғана қорғай алады, жаңа вирусқа олар дәрменсіз боп келеді. Сузгі программалар компьютердің жедел жадында тұрақты (резиденттік) орналасады да, вирустардың зиянды әрекетін операцияны устап алып, бул туралы жұмыс істеп отырған адамға дер кезінде хабарлап отырады. Енді компьютерге вирус жұқтыру мумкіндігін азайтатын және жұққан жағдайда оның зиянкесті әрекеттерін барынша азайтатын шараларды қарастырсақ, оларды бірнеше топтарға жіктеуге болады

1.Ақпаратты әркімнің жиі пайдалануын шектеу және оның көшірмесін сақтау

2.Сырттан келген ақпараттарды мұқият тексеруден өткізу

3.Вирустан «емдеу аспаптарын» дайындап қою.

4.Белгілі бір уақыт сайын компьютерді вирусқа тексеріп отыру

Вирустармен күресу үшін антивирустар деп аталатын арнайы бағдарламалар бар.

Вирусқа қарсы бағдарлама (антивирус) — компьютерлік вирустарды жұқтырған бағдарламаларды табуға және емдеуге, сондай-ақ файлдың вирус жұқтыруының алдын алуға арналған бағдарлама.

Бүгінгі таңда вирусқа қарсы бағдарламалардың алуан түрлері бар: Dr.Web, Касперский Антивирусы, Eset NOD32, McAfee, AVG, Panda Software, Norton Antivirus және т.б.

Касперский Антивирусы (AVP) – ең танымал вирусқа қарсы бағдарламалардың бірі. Компьютерге орнату кезінде Касперский Антивирусы тұрғылықты дискіде орналасқан нысандардың мәтінмәндік мәзіріне құрамдасып, өз тобын Бастау Бас мәзіріне үстейді. Жұмыс істеу барысында амалдық жүйенің жүйелік үстелінде вирусқа қарсы бағдарламаның белгішесі пайда болады.Касперский Антивирусының көмегімен жергілікті, иілгіш, ықшам дискілерде вирустардың бар-жоғын тексеруге болады.

29) Ақпаратты қорғау. Ақпаратты қорғаудың криптографиялық əдістері.

Дербес компьютердің программалық өнімі мен жіберілетін ақпаратқа рұқсатсыз шығудан ең сенімді қорғау — әр түрлі шифрлау әдісін (ақпарат қорғаудың криптографиялы әдістері) қолдану болып табылады. Қорғаудың криптографиялық әдістері деп ақпаратты түрлендірудің арнайы құралдарының жиынтығын айтамыз, нәтижесінде оның мазмұны жасырылады.

Криптографиялық шифрлау әдістері шифрлау кілтіне және оларды қайта ашу белгісі бойынша симметриялық және ассиметриялық деп 2-ге жіктеледі. Симметриялық әдісте жіберуші мен қабылдаушыда тек бір ғана кілт қолданылады (құпия кілт). Ал ассиметриялық әдісте 2 кілт қолданылады: құпия және ашық кілт.

Симметриялық әдістер: DES, IDEA, ГОСТ

Ассиметриялық әдістер: RSA, Diffi-Hellman

Ақпараттық жуйелерді қорғау құрылғылары

1)Формальді

•Техникалық (физикалық, аппартатық)

•Программалық

•Криптографиялық

2)Формальды емес

•Ұйымдастырушылық

•Заң шығарушылар

•Моральды-этикалық

Криптология ұғымының негізгі түсініктері

Криптография – мәліметтердің өзгеру әдістерінің жиынтығы, яғни осы мәліметтерді айқынсыз бейнеге әкелуге бағытталған мәліметтерді қорғаудың екі басты мәселесін шешу:

1) Жасырындық мәселесін

2) Бүтіндік мәселесін

Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың крипт.әдістері. ЭЕМ-де өңделген немесе есте сақтау құрылғысының әр түрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдары бойынша әр түрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.

Мәліметтердің крипт. өзгері әдістері:

1) Шифрлеу

2) Кодтау

3) Басқа түрлері

Шифрлеу – қорғалатын хабардың әрбір символы өзгеруі жатады. Шифрлеу тәсілдері:

•Ауыстыру

•Алмастыру

•Аналитикалық өзгеру

•Гаммирлеу

•Аралас шифрлеу

Кодтау – қорғалған элементтердің кейбір элементтері (жеке символдар міндетті емес) алдын ала таңдалған кодтармен ауыстырылады. Кодтау тәсілдері:

•Мағыналық кодтау

•Символдық қодтау

Басқаларға (жеке түрлеріне) – кесу, тарату және мәліметтерді қысу әдістері кіреді.

Кесу – мәліметтерді тарату, қорғалатын мәліметтер массиві әрқайсысы қорғалатын ақпараттар мазмұнын ашуға мүмкіндік бермейтін элементтерге бөлінеді және осындай тәсілмен ерекшеленген элементтер есте сақтау құрылғысының әр түрлі аумағында орналасады.

Криптожүйелер екі класқа бөлінеді:

•Симметриялық (біркілтті) криптосистемалар

•Асимметриялық (ашық кілті бар екікілттті) криптосистемалар

30) Ақп-ты қорғау. Электрондық цифрлық қолтаңба.

Жаңа терминдер мен ұғымдар біздің өмірімізге ақпараттық технологиялардың арқасында енеді, жаңа инфрақұрылымдарда негізгі терминдердің бірі – электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) термині болды. Құжаттардың заңды маңыздылығын сәйкестендіру және растау үшін құрал есебінде оны қолдану біздің өмірімізде стандарт болып қалыптасуда. Электрондық цифрлық қолтаңба – бұл электрондық құжаттың деректемесі, жасанды көшірмеден осы электрондық құжатты қорғау үшін арналған. ЭЦҚ ақпаратты криптографиялық қорғау құралдарын (АКҚҚ) пайдалануымен ақпаратты қайта жасау нәтижесінде қалыптасады және кілттің қол қою сертификатының иесін сәйкестендіруге, сондай-ақ электрондық құжатта ақпараттың бұрмалануының жоқ болуын белгілеуге рұқсат етеді.

электрондық цифрлық қолтаңбаның жабық кілті – тіркеу куәлігінің иесіне белгілі электрондық цифрлық рәміздерінің дәйектілігі және электрондық цифрлық қолтаңбаның құралдарын пайдалануымен электрондық цифрлық қолтаңбаны құру үшін арналған;

электрондық цифрлық қолтаңбаның ашық кілті – электрондық цифрлық рәміздерінің дәйектілігі, кез келген тұлғаға қол жеткізілімді және электрондық құжатта электрондық цифрлық қолтаңбаны растау үшін арналған;

Қолтаңбаны пайдалану өте қарапайым. Ешқандай аранайы білім, дағдылар және икемділік бұл үшін талап етілмейді. Электрондық құжаттарды алмасуға қатысушысы, ЭЦҚ әрбір пайдаланушысына бірегей ашық және жабық (құпия) криптографикалық кілттер туындатады.

Негізгі элемент құпия кілт болып табылады, оның көмегімен электрондық құжаттардың шифрлеуі жасалады және электрондық цифрлық қолтаңба қалыптасады. Сонымен қатар құпия кілт пайдаланушыда қалады, оған бөлек тасығышта беріледі, бұл дискета, смарт-карта или touch memory болуы мүмкін. Оны басқадай пайдаланушылардың желісінен құпияда сақтау қажет.

ЭЦҚ жасанды көшіру мүмкін емес – ол үшін есептеп шығарудың орасан санын талап етеді, ол қолайлы уақытта заманауи деңгейдегі есептеу техникасы мен математиканы іске асыру мүмкін емес, яғни қол қойылған құжатта ұсталатын әзірге ақпарат, өзектілікті сақтайды

31)Ақп-ты мұрағаттау техн-ы. Мұрағаттаушы бағд-лар.

Резервтік (Қорда сақталатын) көшірмен құру үшін немесе компьютерлік желілер арқылы жылдам беру үшін файлдар архиватор деп аталатын арнайы программалардың көмегімен архивтеледі . Программалар — архиваторлар бір немесе бірнеше файлдың орнына үнемдеуге ғана емес, сонымен қатар ақпараттық ақпараттарды сенімд сақтау үшін де қажет.

Файлды архивтік файлға жазу процес архивтеу (буып-түю, сығу), ал файлды архивтен алу — архивтен шығару деп аталады.Буып-түйілген (сығылған) файл архив деп аталады.

Ақпараттар көлемі кішірейтілген, ал ақпарат саны сол қалпында қалатын әр түрл архивтеу алгоритмдер бар. Мәтіндік және графикалық файлдар жақсы сығылады, ал іс жүзінде архивтер файлы сығылмайды.

Кейбір архивторлар архивтегі файлдарды бұрынғы қалпына келтіру үшін архиватор-программаны қажет етпейтін мен өзгешеленетін, архивтерден арнайы программасыз өзі шығаратын архивтерді құра алады.

Программашыл көптеген әр түрлі архиваторларды құрды, олардың ішінде кеңінен тарағаны WinRar және WinZip, сол сияқты Windows операциялық жүйесіне деректерді Архивтеу қызметші программасы кіреді. Архиваторды таңдағанда олардың әмбебаптығы және сенімділігі басшылыққа алынады, бірақ, әрина, оның негізгі параметрлерін — сығу сапасы және жылдамдығын ұмытпаған жөн.

Архивтерді құру және оларды басқарудың бірден-бір кеңінен тараған әйгілі құралына, орыс тілі не толығымен көшірілген архиватор WinRar жатады.

WinRar RAR және ZIP архивтермен жұмыс жасауға мүмкіндік береді , жоғары нәтижелі деректерді сығу алгоритм н пайдаланады, көптомдық және архивтен өз шығаратын архивтерді (SFX, ағылшын тілінде Self-extracying) құрады және т.с.с.

Көптомды архивтер — бірнеше бөліктен тұратын архивтер. Жалпы томдар үлкен архивт бірнеше дискетада немесе басқа сменалық тасушысы сақтау үшін пайдаланылады.

Windows үшін WinZip программасы архивтік файлдармен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін кең тараған архиватор болып табылады.

32) Алгоритм, бағдарлама ұғымдары. Алгоритм түрлері, қасиеттері.

Алгоритм ұғымы тек матиматикалық есеп шешу әдісімен ғана шектелмейді. Алгоритмді реттелген амалдар жиыны, кезекпен орындалатын операциялар тізімі. Алгоритм – берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі түріне келтіру. Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны программа түрінде жаэып шығу керек. Алгоритмді орындаушының рөлін,негізінен,адам н/e автоматтандырылған құрылғы,яғни компьютер, робот т.б. атқарады.

.Алгоритм, аль- Хорезми ғалымның атынан — белгілі бір есепті шешуге арналған, дәл берілген инструкциялар тізімі. Алгоритм орындайтын құралдарға компьютер, бірақ алгоритмді ЭВМ- мен ғана біріктіруге болмайды. Мысалы тамақ пісіретін адам белгілі бір әрекеттер тізімін жасайды, яғни алгоритм орындаушы адам болып келеді.

Алгоритм қасиеттері:

Дискреттiк — алгоритм адымдардың кейбiр бос тұруларын бiртiндеп орындау сияқты есептiң шешiмiнiң процессi ұсынуы керек. Демек, алгоритмды әрбiр адымның орындаулары үшiн сонымен бiрге бастапқы деректердiң өрнектеуi түпкi уақыт мерзiмi керек болады дискреттi нәтижеде уақытында iске асады.

Детерминантылық (айқындық ). Жұмыстың әрбiр уақыт келесi адымына жүйенiң күйiмен бiрмәндi анықталады. Сайып келгенде, алгоритм ылғи бiр бастапқы деректер үшiн (жауап ) ылғи бiр нәтиженi бередi. Түсiнiктiлiк — орындаушы үшiн алгоритм тек қана сол (орындаушыға ) оған оның командалар жүйелерiне кiретiн түсiнiктi командалар қосуы керек.Аяқталымдық (шектiлiк )- жұмысты алгоритмның түзу тап қалған бастапқы деректерiнде бiтiруi және адымдардың түпкi санынан кейін нәтиже беруi керек. Басқа жағынан , ықтимал алгоритм және нәтиже ешқашан бермеуi мүмкiн, бiрақ ықтималдық бұл 0 — ге тең. Көпшiлiктік(әмбебаптық ). Алгоритм бастапқы деректердiң әртүрлi жиындарына қолданылуы керек.Нәтижелiлiк — белгiлi бiр нәтижемен алгоритмның аяқтау. Егер терiс нәтижелердiң алуына алып келсе немесе тiптi нәтиже бермесе алгоритм қателiгi бар.Егер ол кез келген мүмкiн бастапқы деректер үшiн дұрыс нәтиже берсе алгоритм қателiгi жоқ.

1. Сызықты немесе тізбекті алгоритм. Сызықтық алгоритм тізбектеле орналасқан командалардан, ал блок-схемалар бір сызық бойына орналасқан тізбекті блоктардан тұрады. 2.Тармақталу алгоритмі.Тармақталу алгоритмінде көбінесе арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі. Егер ол орындалса,онда алгоритм бір тармақпен, ал орындалмаса екінші тармақпен жүзеге асырылады да, соңында екі тармақ қайта бірігеді. Мұнда алгоритмдерде шартты тексеру тармақталу командасы д.а. Оны алгоритмдік тілде өрнектегенде егер, әйтпесе, онда, бітті түйінді сөздері пайдаланады. Орындалу тәсіліне байланысты тармақталу командасы таңдау және аттап өту болып 2-ге бөлінеді.3.Циклдік алгоритм. Математикада есеп шығару кезінде бір теңдеуді пайдаланып, ондағы айнымала мәннің өзгеруіне байланысты оны бірнеше рет қайталап есептеуге тура келеді. Осындай есептеу процесі бөліктерінің қайталап орындалуын цикл деп атайды, ал қайталанатын бөлігі бар алгоритмдер тобы циклдік алгоритмдерге жатады. Циклдік процесті қамтамасыз ететін алгоритм бөлігін қайталану командасы құрайды. Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу үшін әзірше, цикл басы және цикл соңы түйінді сөздер қолданылады. Қайталану саны алдын ала белгілі цикл-арифметикалық цикл деп, ал орындалу саны белгісіз цикл-қадамдық цикл деп аталады

33) Есептеу желілері, классификациясы. Ауқыды желілік орта1. Желі– бұл есептеу ресурстарының тиімді үлестірілуін қамтамасыз ететін программалық, техникалық және

коммуникациялық құралдардың жиынтығы.

Адам зердесі дамуының бір уақытта әрі өнімі, әрі ынталандырушысы бола отырып, желі келесідей мүмкіндіктер

береді:

 тармақталған ақпарат қоймасын құруға;

 ақпаратты өңдеу бойынша шешу қажет міндеттер көлемін кеңейтуге;

 дербес компьютердің жұмысын қатарласа жүргізу есебінен АЖ сенімділігін арттыруға;

 сервистік қызмет көрсетудің жаңа түрлерін, мысалы электрондық пошта құруға;

 ақпаратты өңдеу құнын төмендетуге.

Екі және одан да көп компьютерлердің физикалық бірігуі кезінде компьютерлік желі қалыптасады.

Есептеу желісі– бұл байланыс арналарымен қосылған компьютерлер жиынтығы. Байланыс арналары

кабельдерден, желілік адаптерлерден және басқа да коммуникациялық құрылғылардан құралады.

Жалпы жағдайда компьютерлік желі құру үшін арнайы аппараттық жабдықтау (желілік құрал жабдықтар)

және арнайы программалық жабдықтау (желілік программалық жабдықтар) қажет.

Мәліметтермен алмасу үшін екі компьютердің қарапайым қосылуы тікелей қосылу деп аталады. Windows 98

операциялық жүйесінде жұмыс жасайтын компьютерлердің тікелей қосылуы үшін арнайы программалық та,

аппараттық жабдық та қажет емес. Бұл жағдайда аппараттық құрал болып стандартты енгізу/шығару порттары

табылады, ал программалық құрал ретінде операциялық жүйе құрамындағы стандартты жабдық қолданылады (Пуск –

Программы – Стандартные – Связь – Прямое кабельное соединение).

Компьютерлік желілердің барлығының негізгі мақсаты – ортақ ресурстарға бірлесіп енуді қамтамасыз ету.

Ресурстар үш түрлі болады: аппараттық, программалық және ақпараттық. Мысалы принтер – аппараттық

ресурс, өте күрделі және ұзақ есептеулерді орындау үшін қашықтағы үлкен ЭЕМ-ге қосылып, есептеу тапсырмасын

соған жіберуге болады, есептеу аяқталғасын нәтижелерді дәл осылай кері алуға болады. Бұл жағдайда желілік

программалық ресурс қолданылады. Қашықтағы компьютердегі сақтаулы мәліметтер ақпараттық ресурсты құрайды.

Аппаратура бойынша, программа бойынша тиісті үйлесімділікті қамтамасыз ету үшін компьютерлік желілерде

хаттамалар деп аталатын арнайы стандарттар болады. Олар желі компоненттерінің аппараттық өзара әрекет ету

сипатын (аппараттық хаттамалар) және программалар мен мәліметтердің өзара әрекет ету сипатын (программалық

хаттамалар) анықтайды.

Желі архитектурасы деп қолданушыларға түрлі ақпараттық ресурстардың кең ауқымын ұсынатын дербес

компьютерлердің(ДК) күрделі бірігуін түсінеміз.

Желінің маңызды сипаттамасы болып топология табылды, ол дербес компьютердің желіге қосылу құрылымын

анықтайды.

оларды қандай да бір басты белгілері бойынша жіктеуді қажет етеді.

Желілік технологияның жіктелімі төмендегі кестеде келтірілген.. Атқаратын қызметіне байл топологиялардың 3 түрі бар:

Шиналық топ-я – жұмыс станциялары желі адаптерлері арқылы жалпы шинаға немесе магистральға (кабельге) қосылады.

Жұлдыз тұрізді топ – ортақтандырылған коммутациялық түйін — желілік сервер болуы тиіс, ол барлық мәліметтерді жеткізуді жүзеге асырады. Сақиналық топ – байланысу арналары тұйықталған сақина бойында отн. Мәлімет біртіндеп барлық жұмыс станцияларын аралап шығады да, керекті ком қабылдаған соң жұмыс тоқтайдық Жергілікті желілерде компьютерлер арасында ақпаратты жеткізу жылдамдығы өте жоғарғы болады, олар секундына 10, айта берсек 100 мегабиткеде жетеді. Жергілікті желілерді пайдаланатын программалық жабдықтарына қарай екіге бөлкге болады. Біріншісі-арнаулы файл-серверлер бөлініп берілген желілер, бұлардың құрамындағы бір немесе бірнеше компьютерлерде арнаулы желілік операциялық жүйе. Екінші топқа-бір рангілік желілер. Мұнда файл-сервер немесе баспа баспа сервері ретінде пайдаланылатын жеке компьютер болмайды.

Компьютерлік желілер жергілікті, аймақтық және ауқымды болып түрлі түрге бөлінеді.

1. Жергілікті желі (LAN — Local Area Network) – бір бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және біртұтас желіге біріктірілген абоненттік ж‰йелер. Олар мекеме ішіндегі немесе қатар орналасқан ғимараттардағы компьютерлерді бір бірімен және сервермен байланыстырады.

2Аймақтық таратылған желілер (АТЖ) – WAN (Wide Area Network – широкомасштабная сеть). АТЖ – жергілікті желілер жасай алатын барлық жұмыстарды өте қашықта орналасқан бір компания компьютерлері арасында атқарыла алады.

3 Ауқымды желі-GAN бұған желінің желісі болып келетін Интернет желісі жатады. Ауқымды есептеу желісі.

Ауқымды желінің географиялық мөлшері үллен болады. Олар жеке компьютерлерді , сияқты әр түрлі протоколдармен жұмыс істейтін бірнеше жергілікті желілерді өзара байланыстыру үшін шлюздар деп аталатын арнайы құралдар болады . Шлюздар аппараттық та, программалық та бола алады. Бір немесе бірнеше желілерді бір бірімен өзара байланыстыру желіаралық байланыс немесе ауқымды желі деп аталады.

34) Есептеу жүйесінде бағдарламалау тілдері жəне олардың қолданылуы. Мәтіндік ақпараттарды өңдеу құралдары комп/де пайдаланушының жұмысы көбінесе әртүрлі мәтіндік ақпаратты өңдеумен байланысты. Мәтіндік құжаттарды өңдеудің келесі негізгі қадамдарын атауға болады; Мәтіндік редакцияның көмегімен істелінетін нәрселер:

• Мәтінді енгізу ж/е өңдеу (редакциялау).

• Фрагменттерді іздеу, өшіру, ауыстыру.

• Мәтіндегі фрагменттерді қиып алу,басқа мәтіндер арасына қою, басқа да объектілер қою.

• Ежелерді (абзац) пішімдеу.

• Беттік бөлгіштер қою.(алып тастау)

• Орфографияны тексеру.

• Баспаға жіберу, баспа құрылғысын басқару.

Бірінші кезекте есептерді ЭЕМ-де шешу үшін кодтайтын бағдарламлау тілдері қолданылады.Бірінші буын – 50-ші жылдардың аяғына дейін бағдарламалау командаларының ұзақ тізбегі екілік,

сегіздік жəне он алтылық сандармен мұқият бөліктеп кодталған. Бұл қызмет түрі кодтау деп аталған,бағдарламалауға бұдан гөрі күрделірек мəселе қойылған – ол алгоритмдерді құрылымдау.

Екінші буын – Ассемблер тілдері, онымен машина тілдеріне қарағанда жұмыс істеу жеңілірек болған. Оларда командалар үшін нақты мнемоника қолданылады.Мыңдаған есе жылдам есте сақтауқұрылғылары бар есептеу машиналарының пайда болуыменкодтау күрделілігінің өсуі соншалықты, бұл жұмысты адамның орындауының əсері едəуір төмендеді.Əрбір нақты машинаның аппараттық құрылымын есепке алу, яғни бір машинадан екінші машинаға ауыстыру кезінде бағдарламлауды қайта кодтау қажеттілігі туындады – бағдарламалауды бір машинадан басқаға ауыстырғанда алгоритмдердің жиі өзгеріп кетуі байқалды.Тəжірибе жүзінде басқа бағдарламаның құрылу қағидаларын түсіну мүмкіншілігі көрінбеді.Машина кодында жазылған бағдарламаларда кодтаудың формальды қателіктерін табуға мүмкіндік беретін артық мəлімет аз болған. Нəтижеде бағдарламаны жүктеу кезінде техникалық ақаулар түсініксіз жағдайларға əкеп соғуы мүмкін болған, ал ол қателіктерді табу өте қиын еді.Бұл қиыншылықтар «жоғары деңгейлі» бағдарламалау тілдерінің құрылуына алып келді.Үшінші буын – тілдердің ең «көлемді» буыны. Оның басы 1955 жылы ФОРТРАН(формулаларды аударушы) тілінің пайда болуымен сипатталады. Бұл тілдің қолданылуы бүгінгі күнге дейін жалғасуда.1960 жылы АЛГОЛ (алгоритмдік тіл) тілі пайда болды. 1965 жылы осы кезге дейін ең танымал программалау тілдердің бірі – БЭЙСИК (бастаушылар үшін символдық инструкциялардың көпмақсатты коды).1970 жылы Никлаус Вирт Pascal (Паскаль) тілін құрды. Бұл бағдарламалау тілі аса дамыған құралдарға ие, олар қазіргі кезде де өз мəнін сақтауда.1980 жылы программалаудың ең күшті тілдерінің бірі – ADA (Ада) тілі пайда болды. Ол АҚШ қорғаныс министрлігінің есептеуіш орталықтарындағы негізгі тіл ретінде қабылданған.Осы кезде тағы бір күшті бағдарламалау тілі – С (Си) тілі қоладныста жүреді.Тілдердің төртінші буыны – бұл программалық жабдықтаманы басқару тілдері, немесе оларды басқаша «програмалар генераторы» деп атайды. Мысал ретінде Clipper, dBase, SuperCalc деген сияқты тілдерді келтіруге болады.Аталған тілдердің барлығы продецуралық тілдерге жатады, олар декларативті деп аталатын «Бесінші буын» тілдеріне қарама-қарсы. Бұл буынның негізгі бағдарламалау тілдері – LISP тізімдерді өңдеу тілі жəне PROLOG–логика терминдеріндегі бағдарламалау тілі.Бағдарламалау тілдерінің барлығын үш категорияға бөлуге болады: ТӨМЕН деңгей тілдері – машиналық тілдер жəне Ассемблер тілі; ЖОҒАРЫ деңгей тілдері – барлық процедуралық тілдер, жəне АСА ЖОҒАРЫ деңгей – бесінші буын тілдері.Бағдарламалау –машинадан жауап ала білу өнері дейді, егер біз есеп шығаруда компьютерді қолдануды шешсек, негізгі үш сатыдан өту қажет:Бірінші саты ЖҮЙЕЛІК АНАЛИЗ деп аталады. Екінші саты – ПРОГРАММАНЫ ҚҰРЫЛЫМДАУ.Үшінші саты – «ПРОГРАММАЛАУ» сатысы.

35) Есептеу жүйесіндегі мəтіндік процессорда обьектілерді енгізу жəне оларды басқару технологиялары.MS Word – мәтіндік құжаттарды дайындауға, түзетуге және қағазға басып шығаруға арналған Windows жүйесінің қосымша программасы. Ол — мәтіндік және графикалық информацияларды өңдеу жүзден аса операцияларды орындай алатын ең кең тараған мәтін редакторының бірі.

Қазіргі компютерлік технологияда орындауға болатын кез – келген операция бұл ортада жүзеге асырыла береді. Мысалы, басқа ортада дайындалған мәтіндік фрагменттер, кестелер, суреттер сияқты неше түрлі объектілерді байланыстыра отырып осы ортаға енгізуге болады. Жалпы, Word редакторында типография жұмысына керекті баспа материалдарын теруден бастап, олардың оригинал – макетін толық жасауға дейін барлық жұмыс орындалады, оларды көбейте отырып тарату мүмкіндіктеріде толық қамтылған. Мұнда құжаттар мен кестелерді көрікті етіп, безендіруге қажет көптеген шаблондар, стильдер жазылып бірден орындалатын ішкі микропрограммалау тілі, қарапайым графиктік бейнелерді салатын аспаптар және т.с.с. жетіп артылады.

Мәліметтерді енгізу құрылғысы: Сканер, пернетақта, графикалық планшеттер, манипулятор, сенсорлық экран.

Сканер (ізкескіш) – қағазға бетіндегі мəліметтерді (мəтін, сурет, график) оптикалық негізге сүйене отырып компьютерге жылдам енгізе алатын құрылғы.

Сканердің түрлері: планшетті, қолмен істейтін, барабанды, парақтық, форма сканерлері, штирх сканерлер.

Сканер көріністі машина кодына айыстырып, компьютер жадына жазады. Сканердің жұмыс атқару принципі былай: жарық сəуле жол-жолы бойынша жазық суретті сканерлейді. Бұл электрондық сəуленің дисплей экранын сканерленгені сияқты. Сканерлеу нəтижесінде қағаз құжаттың сызба бейнесі жасалады.

36) Есептеу жүйесіндегі электрондық кестелерге енгізілетін ақпарат түрлері жəне оларды өңдеу технологиялары

Əмбебап программалық жабдық тек бір есепті шығарып қана қоймай, белгілі бір мамандық

саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды, немесе ақпараттың белгілі бір түрлерін өңдеуді түгел

қамти алады. Əртүрлі ақпараттарды өңдеуге мүмкіндік беретін əмбебап программалық жасақтың негізгі

түрлері мыналар:

— мəтін редакторлары;

— графикалық редакторлар;

— электрондық кестелер;

— оқыту жəне ойнау программалары;

— ақпараттық жүйелер жəне т.б.

Элетрондық кестелер жүйесінде миллионнан аса торлар болады, олар пернелермен ақпаратты енгізу арқылы немесе формулалар өрнегін есептеу нәтижесі бойынша ком.ге жазылады. Мұнда кестелік мәліметтерді түзету оларды дискілерге сақтау түрлендіру қағазға басып алу сияқты көптеген өрнектер өте жылдам орындалады. Кең тараған электрондық кесте жүйелеріне lotus1-2-3, super calc, excel сияқты программалар жатады.

.Microsoft Excel – мәліметтердің екі өлшемді кестелерімен жұмыс істеуге арналған. Электрондық кестелер құруда келесі қадамдар орындалады:

-мәліметтерді (мәтіндік, сандық, формула) енгізу;

-редакциялау;

-пішімдеулер жүргізу;

-қағазға басу (жариялау).

MS Excel-де есептеулер. Есептеулер формулалар және функциялар аппараттарын қолданады. Формула – сандық тұрақтылар, ұяшықтарға сілтемелер, функциялардың математикалық операциялар арқылы байланысқан өрнектері. Формуланы құру (=) теңдік белгісін енгізуден басталады. Формуланы құру кезінде қиындықтар кездессе, онда Функция Шеберін қолдануға болады. Мұнда Автоқосындылау командасы да бар. Берілген бағаналар немесе жол ұяшықтарын ерекшелеп (кез келген ұяшық диапазонын) «Автоқосындылау» батырмасын басу қажет.

Мәліметтерді сұрыптау. MS Excel кестелік процессорында мәліметтерді өсу реті бойынша сұрыптауда келесі рет қолданылады: сан, мәтін, логикалық мән, қателер мәні, бос ұяшықтар. Кему реті бойынша сұрыптау бос ұяшықтардан басқа ұяшықтарда орындалады. Әдетте, бос ұяшық кері бағытта сұрыпталған тізімнің соңында орналасады.

Көптеген мәселелерді шешуде электрондық кестені тізім түрінде (мәліметтер қоймасы ретінде) қарастырамыз.

MS Excel кестелік процессорында тізім деп, жолдары біртектес мәліметтерден тұратын кестені айтады. MS Excel 97 кестелік процессорында тізімді мәліметтер қоры деп атайды. Жолды мәліметтер қорының жазбалары, ал бағандарды сол мәндердің алаңдары деп атайды.

Сұрыптау (Сортировка) командасы арқылы ашылған сұқбат терезесінде сұрыптау ретін үш кілтке дейін пайдалана аламыз. Сұрыптау алғаш бірінші кілт бойынша, сонан соң, 1-ші кілттегі мәндерге сәйкес келетін 2-ші кілт бойынша, соңында 1-ші және 2-ші кілт мәндеріне сәйкес келетін 3-ші кілт бойынша орындалады.

Автосүзгі (Автофильтр). Автосүзгіні қолдану кезінде тізім тұрған аумақты ерекшелеу қажет. Мәліметтер (Данные) ðСүзгі (Фильтр) ð Автосүзгі (Автофильтр) командасын орындау барысында алаң атаулары маңында төмен қарай бағытталған тілсызық бейнелі батырма пайда болады. Автосүзгі салыстырудың екі түрін ұсынады:

— дәл (точное) / шаблондық мәндер бойынша;

-шарт бойынша таңдау.

Шарт бойынша салыстырудың таңдауда бір-бірімен «Және» , («И»), «Немесе» («Или») логикалық функциялармен байланысқан таңдау критерийлері беріледі.

Excel – дегі кітап оның беттерін көркемдеуге ерекше көңіл бөледі. Мұндай мақсаттар үшін сандар және мәтіннің, түс және стильдің, шрифт және т. с. с. пішімдерін қолданады.

Excel тек мәтіндік және графикалық жүйелермен ғана «достық қарым — қатынаста» емес, сонымен қатар мәліметтер қорын басқару жүйелерімен негізгі әрекеттерді қолдайды. Қазіргі кезеңдегі электронды кестелер (Excel, QuattroPro, Lotus) интегралданған программалық жүйелер болып табылады. Сонымен қатар оларда басқа программалық жүйелерден мәліметтерді импорттау және экспорттау аппараттары жақсы дамыған.

Сонымен қатар Excel мүмкіндіктерін кеңейтетін арнайы құралдар – қондырғылар бар. Олар – Талдау дестесі, Автосақтау, Шешім іздеу, т.б.

37) Есептеу жүйесіндегі электрондық кестелердегі мəліметтерді графикалық бейнелеу технологясы.

Excel даярлайтын құжат Жұмыс кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы жұмыс кітабынан тұрады. Жұмыс парағының құрылымы кестенің құрылымындай және ол бір немесе бірнеше кестені қамтиды. Әрбір парақтың аты төменгі жағында орналасқан тағбашада көрініп тұрады. Осы таңбашаның кқмегімен кітапты парақтауға болады. Таңбашаны тышқанның батырмасымен екі рет шерту арқылы атын өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолдар мен бағандардан тұрады. Бағандардың аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс парағы 256-ға дейін баған санын камти алады. Бағандар А-дан Z әріптерінің комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ға дейін нөмірленеді. Excel-дің ерекшеліктерінің бірі оның оның сандар қатары мен бағаналарын информацияны толық көрнекі түрде кескіндей алатын графиктер мен диаграммаларға айналдыруы саналады. Диаграммалар – мәліметтерді графиктік түрде кескіндеудің ыңғайлы түрі. Олар берілген сандық шамаларды торларда үңіліп қарағаннан гөрі салыстырмалы түрде бағалау мүмкіндігін береді. Диаграммалар бір торда тұрған қатені де тез көрсете алады. Эксел-де 14 түрлі екі және 3 өлшемді диаграмма түрлері бар. Диаграмма немесе график тұрғызу үшін Диаграмма шебері деген функцияны қолданған жөн. Эксел-дің бұл функциясы бес сұхбат терезесі арқылы диаграмма (график) тұрғызуға және оны жұмыс парағына салып шығуға керекті мәліметтерді сұрап алады. Стандартты саймандар панелінде Диаграмма шебері батырмасын басса, Эксел диаграмма кестесінің қай маңында орналасуы керектігін сұрайды. Дөңгелек диаграммалар – жиі қолданылатын график түрі. Олар бір бүтіннің құрама бөліктерін немесе проценттерін бейнелеуге өте ыңғайлы. Дөңгелек диаграмма салу жолдары:1. Жаңа файл ашу;2. Тақырып жазып, оған сәйкес мәліметтер кестесін жасау; 3. Диаграмма шебері батырмасын басып, диаграмма салу үшін керекті мәліметтер блогын алу

38.Бағдарламалау негіздері.Си тілінің құрылымы.

БАҒДАРЛАМАЛАУ ТІЛІ, программалау тілі — мәліметті (деректі, ақпаратты) және олардың алгоритмін (бағдарламасын) ЭЕМ-де өңдеуге арналған формальды (жасанды) тіл. Бағдармалау тілінің негізін алгоритмдік тіл құрайды. Алғашқы Бағдармалау тілі ішкі машиналық тіл болып есептеледі. Қазіргі Бағдармалау тілі машиналық-бағдарланған, процедуралық-бағдарланған және проблемалық-бағдарланған тілдер болып ажыратылады. Машиналық-бағдарланған Бағдармалау тілі өзінің мәліметте-рінің түрі мен алгоритмінің құрылуы бойынша белгілі бір ЭЕМ-нің (не ЭЕМ класының) құрылымын бейнелейді. Мұның үстіне оның бағдарламалау процесін жеңілдету және автоматтандыру сияқты ерекшеліктері бар. Ол машиналық тілге жақын тіл. Машиналық-бағдарланған бағдармалау тіліне автокод, алмо, эпсилон, т.б. тілдер жатады. Программалау тілінің типтеу деңгейін көтеруге ұмтылу Паскаль тілінің пайда болуына әкелді, ол дәл типтелген тіл болып саналады, бірақ та онда типтердің кейбір айқын емес өзгерістері, мысалы бүтінді бөлшекке өзгертуі шешілген. Программаны жазғанда дәл типтелінген тілді қолдану берілген мәтінді трансляциялау кезінің өзінде деректерді пайдаланудың көп қателерін табуға мүмкіндік береді де, осымен программаның сенімділігін арттырады. Сонымен бірге, дәл типтеу программистің бостандығын бөгеп, жүйелік программалауда жиі қолданатын деректерді өзгертудің кейбір тәсілдерін қолдануды қиындатты. Іс жүзінде Паскальмен бір уақытта көп дәрежеде жүйелік программалауға бағытталған және әлсіз типтеу тіліне жататын Си тілі дайындалды.

СИ тілін 1972 жылы Bell Laboratories фирмасының қызметшісі, системалық программалауда үлкен тәжірибесі бар, программалау тілін яғни операциялық жүйені, программа генераторын, тексті процессорлауды құруды білген Денис Ритчи құрған.

Бұл тілдің ерекше айтып кететіні: машиналық программаның тиімділігі, кескінді құрудағы үнемділігі, жеткілікті құрымдылығы және жеделділігі. Бұл тіл қазіргі заманғы ЭЕМ жағдайларын тиімді қолдануға мүмкіншілік береді.

ЭЕМ-ға арнап жазылған программаның 80%-ы осы СИ тілінде екендігі 1991 жылы Мәскеуде өткен конференцияда Borlan фирмасы дәлелдеп кеткен.

СИ тілінде сандық және сандық емес деректердің барлығын жазуға болады.

СИ тілін жоғарғы деңгейлі ассемблер тілі деп айтуға болады. ол тіл бит, байтқа орталық процессордың регистріне және сыртқы құрылғысына қатынаса алады. Бір жағынан СИ тілінде құрылым деректері және операторлар бар, жоғарғы дережелі тілді меншіктейді.

СИ тілі-бұл системалық программалауды сапалы жаңа деңгейге көтерудегі бірден- бір жақсы мүмкіншілік болды.

С++ тілінің басты ерекшелігі программа құруда және қолдануда өзінің жеке толық деректердің типтерін қолдану болып табылады.

39) Ес. Жүйесіндегі эл, кесте-гі ұяшықты адрестеу түрлері

Ұялар (ұяшықтар) және олардың адрестерi. Жолдар мен бағаналар қиылысында ұялар орналасады, оларға мәлiметтер (мәтін, сан, формула) енгiзiледi. Ұялардың бiреуi әрдайым активтi, яғни екпiндi күйде болып тұрады. Ұялар жиыны (диапазоны — ауқымы). Қатар орналасқан көршi ұяларда бiртұтас мәлiметтер орналасады да, оларға адрес арқылы сiлтеме жасауға болады. Ұялардың осындай жиынын диапазон деп атайды.

Бағандар мен жолдардың киылысуы ұяшықтарды береді.ол электрондық кестенің мәліметтер енгізетін ең кіші бөлшегі болып саналады.әрбір ұяшықтың жол мен бағандардың белгіленуінен тұратын адресі болады.мысалы: А9,Д21…..кестенің ұяшықтарына мәліметтердің келесі 3 типінің біреуін ғана енгізе аламыз . ол мына типтер:сан;формула;мәтін. Енгізілетін мәтіннің сан немесе формула екенін оның алғашқы символына қарап анықтаймыз. Егер енгізілетін символдыңбіріншісі сан болса,онда оны сандық типке жатқызады. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп қабылдайды. Егер бірінші символымыз әріп немесеапостроф болса,мәтін деп қабылдайды.

39) Есептеу жүйесіндегі электрондық кестелердегі сілтемелер түрлері. Ұяшықтарда адрес көрсетіледі оны ұяшықтарға сілтеме деп атаймыз. Есептеу нәтижесі формуладағы пайдалынылған ұяшықтарға тәуелді болады. Тәуелді ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп тұрады.

Ұяшықтарға сілтемені әр түрлі тәсілдермен беруге болады:

• біріншіден, ұяшықтың адресін қолмен теруге болады;

• екінші тәсілі қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге болады.

Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы формула көшірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады. Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады. Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула көшірілгенде сілтеменің адресі өзгермейді, сілтеме көрсетіп тұрған ұяшық тұрақтыы болып қалады. Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген ұяшықтың нөмірінің алдына $ белгісін қояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соңғы екі жағдайда ұяшық нөмірлерінің бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып есептеледі, бұл аралас сілтеменің мысалдары.

Әдетте кестелер қайталатын, біртектес мәліметтен тұратындықтан, Excel программасының енгізуді автоматтандыратын құралдары бар. Оларға жататындар автотолтыру, формулалармен автотолтыру.Автотолтыру. Мәтіндік мәліметтерді автоматтандыру үшін авто толтыру әдісін қолданады. Оны жұмыс парағының бір бағанына бірнеше рет қайталанатын мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланады. Мәтінді енгізу кезінде программа оны жоғарғы жолдармен салыстырып, бірдей элементтер кездессе автоматты түрде толтырады.

Сандарды автолтыру. Сандармен жұмыс істеген кезде автолтыру әдісі пайдаланады. Ағымдығы ұяшықтың қоршауының төменгі бұрышында кішкентай қара түсті шаршы орналасқан. Оны толтыру маркері деп атайды. Тышқанның нұсқағышын сол маркерге алып барса, оның пішіні кішкентай крест тәрізді болып өзгереді. Сол кезде маркерді тік немесе көлденең тасымалдау арқылы автолтыру жүзеге асырылады.

Прогресия бойынша толтыру. Ол үшін Түзету > Толтыру > Прогрессия (Правка > Заполнить > Прогрессия) орындау керек. Ашылған прогрессия сұхбат терезесінде прогрессияның тегі, қадам мөлшері, шектік мәні таңдап алынады. ОК батырмасын басқаннан кейін Excel программасы берілген ережелер бойынша ұяшықтарды автоматты түрде толтырып береді.

Формулаларды автолтыру. Бұл амал сандарды автотолтыру сияқты жүзеге асырылады. Автоттолтыру кезінде формулалардың басқа ұяшықтарға сілтеменің ерекшеліктері ескеріледі: салыстырмалы сілтемелер сәйкесінше көшірменің салыстырмалы орналасуына байланысты өзгереді. Ал абсолют сілтемелер өзгермей сол қалпында қалады.

40) Есептеу жүйесіндегі электрондық кестелерді өңдеу құралдары және негізгі ұғымдары

Кестелік құрылымды құжаттармен жұмыс істеуге арналған кең таралған құралдардың бірі Microsoft Excel болып табылады. Ол сандық мәліметтермен жұмыс істеу үшін негізделген. Excel жай ғана программа емес, оны көптеген математкалық амалдрды, күрделі есептерді жеңілдету үшін пайдалануға болады. Ол Excel даярлайтын құжат Жұмыс кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы жұмыс парағынан тұрады. Жұмыс парағының құрылымы кестенің құрылымындай және ол бір немесе бірнеше кестені қамтиды. Әрбір парақтың аты төменгі жағында орналасқан таңбашада көрініп тұрады. Осы таңбашаның көмегімен кітапты парақтауға болады. Таңбашаны тышқаннның батырмасын екі рет басу арқылы өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолар мен бағандардан тұрады. Бағандардың аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс парағы 256-ға дейін баған санын қамти алады. Бағандар А-дан Z әріптерінің комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ға дейін нөмірленеді.Бағандар мен жолдардың қиылысуы ұяшықтарды береді. Ол электрондық кестенің мәлімет енгізетін ең кіші элементі болып табылады. Әрбір ұяшықтың жол мен бағандардың белгіленуінен тұратын адресі болады. Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16.Әрқашанда ұяшықтардың біреуі ағымдық ұяшық болып есептеледі және жақтаумен ерекшеленіп тұрады. Осы жақтау кестелік меңзердің рөлін атқарады және тышқанның немесе басқару пернелердің көмегімен экранда жылжыта аламыз. Мәліметтерді енгізу, пішіндеу және басқада іс-әрекеттер осы ағымдағы осы ұяшықта жүзеге асырылады. Бірнеше ұяшықтар тобын ұяшықтар ауқымы деп атаймыз. Ауқымдар тік төртбұрыш қалыпты болады. Оларды былай белгілейді:A7: E25. Мұндағы А7– тік төртбұрыштың сол жақ жоғарағы, ал Е25 – оң жақ төменгі бұрыштары.

Мәліметтер типі.Кестенің ұяшықтарына мәліметтердің келесі үш типінің біреуін ғана енгізе аламыз. Ол мынадай типтер: •1Сан2 Формула3 Мәтін

Енгізілетін мәліметтің сан немесе формула екенін оның алғашқы символына қарап анықтайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны сандық типке жатқызамыз. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп қабылдайды. Егер бірінші символымыз әріп немесе апостроф болса, мәтін деп қабылдайды.

Мәліметтерді енгізу Enter пернесін басумен жүзеге асырылады. Енгізілген мәліметтерді енгізбей алып тастау үшін немесе ұяшықтың бастапқы мәндерін қалпына келтіру үшін esc пернсін басамыз немесе формулалар жолындағы Болдырмау (отмена) батырмасын шертеміз.Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың оң жақшетіне орналасады.

Сандық пішімде. Экономикалық есептерде санның үш түрлі пішімде жазылуы қолдананылады: кәдімгі сандық пішім, қаржылық және мерзімдік. Кәдімгі сандық пішім әр түрлі сандқ шамаларды жазуға арналған. Мысалы: қайсыбір тауардың санын, пайзын жас мөлшерін және т.б. Ақша сомасын енгізу қаржылық пішімде жүзеге асырылады. Уақыт мезгілін жазу үшін мерзімдік пішім пайдалынылады.

Мәтіндік пішім. Мәтіндік пішім мәтіндік жолдар мен цифрмен көрсетілген сандық емес мәліметтерді жазу үшін қолданады. Бұларға жататындар: регистрациялық нөмірлер, поштаның индексі, телефонның нөмірі.

Ағымдағы ұяшықтың немесе ерекшеленген ауқымдығы мәлдіметтердің пішімін өзгерту үшін Пішім > Ұяшықтар(Формат > Ячейки) командасын пайдаланады. Ашылған Ұяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесіндегі қыстырмалардан мәліметтердің жазылу пішімін таңдап алады. Сол терезеде мәтіннің бағытын көрсетіп, оны түзеу, қарпін өзгерту, символдардың жазлуын, фонның түсін, жақтаудың түрін анықтайтын параметірлерді енгізуге болады.

Excel програмысының кестесіндегі есептеулер формулалардың көмегімен жүзеге асырылады. Формулалар тұрақты сандардан, ұяшықтарға сілтеме мен Excel функцияларынан тұрады. Егер ұяшықтарға формулалар енгізілген болса, онда жұмыс парағында осы формуланың есептеу нәтижесі белгіленіп тұрады. Ұяшықтағы сандық нәтижені емес, оған енгізілген формуланы көру үшін сол ұяшықты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуға көзсалу керек.Ұяшықтарда адрес көрсетіледі оны ұяшықтарға сілтеме деп атаймыз. Есептеу нәтижесі формуладағы пайдалынылған ұяшықтарға тәуелді болады. Тәуелді ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп тұрады. Ұяшықтарға сілтемені әр түрлі тәсілдермен беруге болады:1 біріншіден, ұяшықтың адресін қолмен теруге болады;2 екінші тәсілі қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге болады.

Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы формула көшірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады. Мысалы: А9, D25, F5салыстырмалы сілтеме болып табылады.Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула көшірілгенде сілтеменің адресі өзгермейді, сілтеме көрсетіп тұрған ұяшық тұрақтыы болып қалады. Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген ұяшықтың нөмірінің алдына $ белгісін қояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соңғы екі жағдайда ұяшық нөмірлерінің бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып есептеледі, бұл аралас сілтеменің мысалдары.

Формулалар. Егер формулаларды Функцияларды өзгерту (Изменить функций) батырмасын басу арқылы немесе Кірістіру > Функция командасын жүзеге асыратын болса, онда формулалар жолының астында Функцялар шебері (Мастер функций) аты сұхбат терезе ашылады. Ал оның анелінде функциялар тізімі ашылады. Оның Категория бөлімінде ең соңғы пайдалынылған он функция және төменірек басқа функциялар бөлімі бейнеленеді.Функция шеберін қолдану. Функция шеберінің Категория тізімінен қажетті функцияны категориясы бойынша таңдап алуға болады. Функциялар тізімінен берілген категория бойынша нақты функция алынады. ОК пернесін шерткеннен кейін, қажеттіфункцияның аты формулалар жолына енгізіледі. Ал мәтіндік меңзер сол функцияның параметрлері көрсетілген жақшалардың арасына орналасады.

41) Желілердің құрылымы жəне негізгі компоненттері.

Компьютерлік желі дегеніміз – ресурстарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиімді пайдалану мақсатында бір-бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі. Компьютерлік желілер: жергілікті, аумақты, аймақты және корпаративті деп бөлінеді. Бүкіл әлемдік желіде әр сервердің өзіндік ерекше аты бар, ол домендік есім деп аталады. Негізінен домендер екі әріп қосындысынан тұратын географиялық аймақтарды қамтиды. Мысалы, Қазақстан- kz, Ресей- ru, бұрынғы КСРО- su, Франция- fr, АҚШ- us деп белгіленеді. Жергілікті желіден кейінгі ане иморынды масштабы бойынша корпоративті есептеуіш желілер алады. Бұл жүйелерді үй мекемелерді, банктер мен олардың филиалдары, сақтандыру компаниялары, бұқаралық ақпарат құралдары құрады.

Компьютерлік желілер жергілікті, аймақтық және ауқымды болып түрлі түрге бөлінеді.

1. Жергілікті желі (LAN — Local Area Network) – бір бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және біртұтас желіге біріктірілген абоненттік жүйелер. Олар мекеме ішіндегі немесе қатар орналасқан ғимараттардағы компьютерлерді бір бірімен және сервермен байланыстырады.

3 Ауқымды желі-GAN бұған желінің желісі болып келетін Интернет желісі жатады.

Желілердің құрылымы жəне негізгі компоненттері.

Жақын орналасқан ғимараттар кешенінде бір бөлмеде ғимаратта егер де пайдаланушылар қандайда бір мәселені бірігіп шешуге , мәліметтер алмасуға немесе ортақ мәліметтерді пайдалануға тиісті бірнеше компьютер бар болса, онда осы компьютерлерді жергілікті желіге біріктіру орынды болады. Жергілікті желі — бұл компьютерлер арасында мәліметтер жеткізу үшін пайдаланылатын кабельдер арқылы өзара қосылған бірнеше коьмпьютер тобы. Жұмыс үстелінде жергілікті желімен жұмыс істеуге арналған желілік орта қалтасының белгішесі лөрініс табады .

Модем – жай телефон арналары арқылы интернетке қосылып, онымен мәлімет алмасу мүмкіндігін береді. Модем деген сөз осы құрылғының қызметіне байланысты шыққан, ол модулятор, демодулято сөздерінің қызқаша түрі. Модем дербес ком-ден шыққын цифрлық сигналдарды жалпы телефон арналары арқылы тасымалданатын анологтық сигналдарға түрлендіреді. Ал екінші модем қабылданған сигналдарды қайтадан цифрлық формаға ауыстырады

Қашықтықтағы компьютерлерді байланыстыру үшін телефон желісі ұолданылса ол,модем ұажет болды.

Модем(модулячтор,демодулятор сөздерінің қысқартылуы.) таратушы жағында компьютердегі сандық сигналдарды үзіктелген аналогтық сигналдарқа айналдыруды қамтамасыз ететін, қабылдаушы жағында сигналдарды осыңан кері түрлендіретін құрылғы .

Модем арқ. Көптеген дербес пайдаланушылар аймақтық және комерциялық желілерг,интернетке қосылады.Содай ақ электронды поштаны пайдаланады телеконференцияларға қатыса алады

Компютерлер жергілікті желіге желілік тақша деп аталатын интерфейстік блок-желілік адаптер арқылы қосылады.

Желілік адаптер-компьтердің байланыс жүйесімен сәйкестендірілуінқамтамасыз ететін құрылғы. Кең таралған адптерлерге :Ethernet,token ring және arcnett типтері жат ады. Адаптердің әр типі деректерді тарату және желімен қатынасудың нақты бір технологиясына сәйкес келеді. Ақпарат байланыс тораптары арқылы сандық түрде беріледі. Байланыс желісінің сымды және сымсыз түрлері бар.

Желілік құрылғыларға –концентратор мне коммутаторлар жатады. Олар дерек алмасу сапасын жақсартады және деректерді таратудың әртүрлі стандарьтын қолданатын желінің әртүрлі бліктерін біріктіреді

42) Интернет. Іздеу жүйелері. Интернеттегі іздеуді ұйымдастыру.

20-ғасырдың аяғында пайда болған Интернет қазір жер шарының әр түкпірін байланыстырып сан алуан адамдарды, елдер мен құрылқтарды біріктіріп отыр.

Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi. Оны соғыс бола қалған жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған компьютер желілерімен байланысып отыру үшін АҚШ-ның орталық барлау басқармасының қызметкерлері ойлап тапқан.Алпысыншы жылдардың аяғында Пентагон ядролық соғыс бола қалғанда компьютер желісінің үзілмеуі үшін арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол Калифорниядағы жaне Юта штаты зерттеу орталықтарындағы үш компьютердi ғана бiрiктiрдi.Кейiн ARPAnet бейбiт мақсатқа қызмет еттi, оны негізінен ғалымдар мен мамандар пайдаланды.Сексенінші жылдардың басында Интернет деген термин пайда болды.Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі. Интернеттiң мүмкiндiгi шексiз.Талғамыңыз бен көңiл күйiңiзге қарай одан сiздi қызықтыратын көп нәрсе табуға болады.Yйден шықпай газеттiң тың номерiн парақтағыңыз келеме, мейiлiңiз, тек WWW немесе Web деп аталатын aлемдiк шырмауықты қолдансаңыз жетедi. Гиперсiлтеме жүйесi арқылы қажеттi басылымықызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз .

Планетамыздың кез келген нүктесiндегi ауа райын, ақпараттық агенттiктiң соңғы жаnалықтарын бiлгiңiз келсе Интернет жaрдем беруге aзiр. Шалғай елдерге сапар шексеңiз сiзге қажет елмен, қаламен, қонақ үймен таныса аласыз.Интернеттен ғалым да, бизнесмен де, компьютерлiк ойын әуесқойы да, бәрi-бәрi қажет ақпарат таба алады. Интернет күнделiктi тұрмыс пен жұмыстың айнымас құралына айналып келеді

Интернетттегі ауқымды іздестіру жүйелері

Интернет желісіндегі мәліметтерді миллиондаған мекемелер даярлайды. Әлемдік желідегі ақпараттарды тез тауып алуда іздеу серверлерінің көмегі зор. Оларда мыңдаған іріктелген құжаттардың, сайттардың адрестері сақталады. Көптеген іздеу серверлерінің ішінде кең тараған іздеу каталогтары(directories) мен машиналары (search engines) бар.

http:\www.altavista.com — AltaVista ақпараттық іздестіру жүйесі 1995 жылы желтоқсан айында ашылған. Ол қазіргі таңда индекстелген html- құжаттар (350 миллионға жуық) көлемімен алдыңғы қатарда. AltaVista қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндігін және WWW арасында жұмыс істеуде қосымша сервистерді ұсынады. Арнаулы “Help” (көмек) деген бөлімде барлық парақтарды қолданушылар интерфейсі сілтемелермен жабдықталған. Ол қарапайым қолданушыларға өздерінің тапсырыстарын дұрыс құрастыруда көмек бере алады. Әлемнің 25 тілінде ақпарат іздестіру мүмкіндігі бар.

http:\www.hotbot.com –HotBot – іздестіру жүйесі арқылы құжаттар ішінде кездесетін бір немесе бірнеше терминдер арқылы, жеке фразалар бойынша іздестіру мүмкіндігін береді. Құрамында аудео, видео немесе анимациялары бар файлдарды іздестіруге де болады.

http:\www.google.com – GOOGL ақпараттық іздестіру жүйесі 1999 жылы қыркүйек айында ашылған. Бүгінгі күндері Searchenginewatch.com эксперттерінің айтуына қарағанда базаның көлемін 560 млн құжаттар құрайды. Жүйе қолданушыларға қарапайым және кеңейтілген іздестіру интерфейсін ұсынады. Көптеген тілдерде сонымен қатар орыс тілінде ақпарат іздеу мүмкіндігі бар.

http:\www.yahoo.com – Yahoo – тез іздестіретін анықтамалықтардың бірі. Ақпараттарды жеке сөздер бойынша немесе классификатор бойынша іздеу мүмкіндігін береді.

http:\www.aport.ru – Апорт — ақпараттық іздестіру жүйесі алдыңғы қатардағы іздестіру жүйесіне кіреді. Бүгінгі күндері мәліметтер көлемін 20 млн индекстелінген құжаттар құрайды. Жүйеде іздестірудің кең спектрлі мүмкіндіктері бар. Онда қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндіктері ұсынылады. Ақпараттарды ағылшын және орыс тілінде іздеуге болады.

Іздеу жүйесі дегеніміз-кілттік сөздерді пайдалану арқылы өзімізге қызықты ,қажетті ақпараттарды табу,іздеу Webсайтын айтады.Іздеу жүйесінің көптеген түрлері бар,оны көбінесе 4 компонент арқылы ақпаратты іздеу және ұйымдастыру кеңінен қолданылады.Олар:

1.«Паук»-автоматтандырылған программа.Интернет жүйесінде іздеу арқылы WEB сайттарды табады.Сонымен қатар WEB парақтарды ды анықтайды.Сол арқылы оларды бағалық тізімге енгізеді.Бот және Веб-Краулер программаларын пайдалану арқылы тұтынушыға жасырын түрде іздестіруді ұйымдастырады.

2.Индекстеуші программа.Ақпараттарды құрылымдайтын және ұйымдастыратын программа.Ол WEB сайтқа сіздің табуыңызды ұйымдастыратын программа.Индекстеуші программа тұтынушыға көрінбейді.

3.Іздеу жүйесінің деректер қоры.Барлық ақпараттардың жиынтығы.Ол сіздің іздеуіңізге жол ашады.Ол біздің іздеуімізге жол ашады.Ол да тұтынушыға көрінбейді.

4.Интерфейс .Интернет жүйесінде не керектігін кілттік сөз арқылы іздестірүді ұйымдастыратын терезе.

Іздеу жүйесін пайдалану арқылы бүкіләлемдік тордан көптеген іздеу жүйесінің тізімін таңдай аламыз.Ал қай жүйенің сізге ыңғайлы екенін білу үшін,олардыңбір-бірінен айырмашылығын білуіңіз керек.

Іздеу жүйесінің 3 түрі бар:

Метамәліметтер арқылы.Бұл көптеген іздеу жүйесін зерттейтін және нәтижесін жинақтайтын жүйе.

Универсалды іздеу жүйесі.Ақпаратты әдеттен тыс іздеу арқылы ақпараттардың кең көлемде қамтитын іздеу жүйесін айтады.

Іздеу агенті.Күрделі іздеуге арналған программалық құралдар.

43) Компьютерлік вирус. Вирус түрлері.

Компьютерлік вирус-арнайы жазылған шағын көлемді программа.Ол өздігінен басқа программалар соңына н/е алдына қосымша жазылады да, оларды “бүлдіруге” кіріселі. Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадында DOS-ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің зиянды әсерін тигізіп отырады.Белгілі вирустарды келесі түрлерге бөлуге болады;Файылдық вр,Тиелмелі вр, Желілік вр, Троян аттары. Файлдық вирустар өткен ғасырдың 80-жылдарының аяғы мен 90-жылдардың басында таралды.Мұндай вирустар вирус жұңылңан файлды ашқан кезде тарайды, бірден орындалатын файлдарды, типі com жіне exe болып келетін файылдарды зақымдайды.Желілік вирустардың негізгі “тұратын” орны локальдық желі.Желілік вирус бір компьютерге кіріп, өзі қалаған компьютерлерге таратыла береді.Тиелмелі вирустар дискі бөлігіне зақым келтіреді.Қазіргі уақытта тиемелі вирустардың негізгі таралатын орны дискет бодғандықтан олар көп тараған.Макро вирустар макростарда н/е Visual Basic Application пограммалау тілінде жазылған программаларда же программа кодының мәтінінде кездеседі. Макростар Word ж/е Excel қосымшаларында олардың мүмкіндігін кеңейту мақсатында қолданылады.Windowsтың соңғы нұсқаларында макровирустардан қорғау дұрыс шешіәмін тапқан, әйтсе де бұл жеткіліксіз болып отыр. Visual Basic Application программалау тілімен таныс қолданушы программа кодының құрамындағы зиян кодты өздігінен танып біле алады.Троян аттары көп таралған вирустар түрі, ерекшелігі-олар компьютерге н/е оның ішіндегі сақталған ақпараттарға зақым келтірмейді.

Компьютерлік вирустардың негізгі түрлеріне мыналар жатады:

• программалық вирустар;

• жүктелетін вирустар;

• макровирустар;

Программалық вирустар – басқа қолданбалы программаның ішіне мақсатты түрде ендірілетін программалық кодалардың блогы вирусы бар программа жұмыс атқарғанда ондағы вирустық кода іске қосылады. Бұл кода қатты дискіде және басқа программаның файлдық жүйесінде пайдаланушыға көрінбейтін өзгерістер жасайды. Мысалы, вирустық кода басқа программалар денесінде өзін — өзі қайталайды. Бұл процесті көбейу деп атайды. Белгілі бір уақыт өткенне соң көшірмелердің белгілі бір санын құрған соң, программалық вирусты бүлдіру әрекетіне көшеді: — программамен ОЖ –ның жұмысын бұзады, қатты дискідегі ақпаратты жояды. Бұл процесті вирустік шабуыл деп атайды.

Программалық вирус компьютерге иілгіш дискілерден, немесе интернеттен алынған тексерілмеген программаларды іске қосқанда енеді. «Іске қосу» деген сөзге ерекше көңіл аудару қажет. Вирус жұқтырған файлдарды көшіргенде компьютерге вирус жұпайды.

Жүктелетін вирустар – программалық вирустардың ж‰ктелетін вирустардан ерекшелігі тарату әдістерінің басқаша болуы. Олар програмалық файлдарды емес, магниттік тасушы иілгіш және қатты дискілер белгілі бір ж‰йелік аумақтарды бұзады. Сонымен бірге іске қосылып тұрған компьютерде олар уақытша жедел жадыда орналасады.

Макровирустар. Вирустың бұл т‰рі макроклманданы орындауға арналған құралдары бар қолданбалы программалардағы құжаттарды б‰лдіреді. Мысалы, мұндай құжаттарға Місrоsоft Word (dos кеңейтуі бар) мәтіндік процессорының құжаттары жатады. Егер макрокоманданы орындалу мүмкіндігі өшірілмесе, онда құжат файл ашқанда жұқтыру басталады. Шабуыл нәтижесі арқылы болуы м‰мкін, өте қауіпсіз еместей қалпына келтіруі қиын бүлдіруге дейін апара алады.

Вирусқа қарсы программалар

1. Детекторлар программалары (McAfee Associates-тен Scan, Norton Antivirus және “Диалог-МГУ”-дан AVSP) бірнеше әйгілі вирустарды табуүшін қолданылады.

2. Флаги немесе доктор (Д.Н. Лозинскийдің Aids Test, “Диалог-МГУ”-дан AVSP-сы) дискілерді немесе бұзылған программаларды “жазады” (тазалайды), бұзылған программалардан вирус денесін “тістеп алу” арқылы программаларды вируспен бұзылмаған кездегідей бастапқы қалыпқа келтіреді.

Фаг-программалар – зақымдалған программалардағы нақты вирусты өшірудің арнайы программалары.

3. Ревизор (тексеруші) программалар (“Диалог-наука”-дан Adinf+AdinfExt) – бірінші дискінің жүйелік аймақтары және программа күйі жайлы ақпараттарды есіне сақтап, содан кейін оны бастапқы күйімен салыстыра отырып тексереді. Олардың салыстыруында келіспеушіліктер болса, онда ол туралы пайдаланушыға хабарлайды.

4. Ревизор (тексеруші) докторлар – ревизорлар мен докторлардың қызметін атқарады, яғни программалар тек өзгерулерді ғана көріп қоймай, сонымен қатар ол өзгерулерді автоматты түрде бастапқы қалыпқа келтіруге бар жағдай жасайды.

5. Фильтр программалары (-D, FlueShot Plus) резидентті түрде компьютердің жедел жадысына орнатылады да көбею және қауіп төндіру үшін вирустар қолданатын операциялық жүйеге түсетін хабарламаларды жолдарынан ұстап алып ол туралы пайдаланушыларға хабарлайды.

6. Вакцина – программалары (немесе иммунизаторлар), дискілерді немесе программаларды оның жұмыс нәтижесінде көрінбейтіндей етіп модификациялайды, бірақ вирус оны, яғни вакцинацияланған программаны вирусталған екен деп түсінеді.

44) Мəліметтер қорлары(МҚ) жəне мақсаты. МҚ модельдері. Мәліметтер қоры деп өзара байланысқан мәліметтердің интеграцияланған жиынтығын айтады.Көбінесе мәлімет қорлары нақты бір аумаққа,ұйымға немесе қолданбалы есептерге құрылады.

Мәліметтер қорымен жұмыс жасауды жеңілдету мақсатында мәліметтер қорын басқару жүйесі МҚБЖ автоматтандырылған жүйесі қолданылады.МҚБЖ дегеніміз жаңа мәліметтер базасын құруға,онв мәліметтермен толтыруға,оның мазмұнын редакциялауға,оларды реттеуге арналған программалық құралдар кешені.

Мақсаттары

•Мәліметтер қорының мазмұнын көшіруді болдырмау немесе азайту.

•Пайдаланушы топтардың құқықтары мен талаптарына сәйкес,мәліметтер қорының жекелеген ақпараттық элементтерге енуін жеделдетуді қамтамасыз ету.

•Үнемі өсіп отыратын талаптарды қанағаттандыру үшін мәліметтер қорының кеңейтілу мүмкіншіліктерін қамтамасыз ету.

•Мәліметтер қорын пайдаланушылардың талабына сәйкес ,мәліметтер элементтерін,түзету,бейнелеу және есептеу құрылғыларын құрудың қарапайымдылығын қамтамасыз ету.

•Тек қана дұрыс ,алдын ала тексерілген ақпараттарды пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін,м.қ ның тұтастығын сақтау.

Модельдері: иерархиялық,реляциялық және тораптық.

1.Иерархиялық мәліметтер қорында жазба элементтері реттеліп жазылады да,оның бір элементі негізгі,қалғандары бағыныңқы элементтер д.а.Мұнда элементтер нақты тізбек бойынша сатылы түрде реттеліп қойылады.Онда берілгендерді іздеп табу саты бойынша төмен бағытта жүргізіледі.

2.Реляциялық кесте түрінде дайындалған шамалар.Мәліметтердің реляциялық моделінің концепциясын 1970 жылы Е.Ф. Кодд ұсынған болатын.Реляция сөзі ағылшынның қатынас сөзінен шыққан.шынында да реляциялық модельдің негізгі кестелер арқылы көрсетілген қатынастардан тұрады.Коддтың дәлелдеуі бойынша,қатынастардың жиыны өмірдегі обьектілер туралы мәліметтерді сақтау үшін және оларды өзара байланыста ұстау

45) МҚБЖ MS Access-те базалық кестелер түрлері жəне оларды құру технологиялары. Мәліметтер қорын құрайтын кестелер қатты дискідегі каталогта (бумада) орналасады. Кестелер файлда сақталып, бөлек құжаттарға немесе электрондық кестелерге (мысалы, кестелік процессор Microsoft Excel) ұқсайды. Оларды орын ауыстыруға және қарапайым тәсілмен көшірмесін алуға болады. Бірақ, құжат-тардан бір ерекшелігі мәліметтер қорының кестелері көпқолданушылық қатынау режимін қолдайтындықтан оларды бір уақытта бірнеше басқа қолданбалы про-грамммаларда қолдануға болады. Бір кесте үшін мәліметтерден, индекстерден, кілт-терден т.б. тұратын бірнеше файлдар құры-лады. Олардың ішіндегі ең бастысы мәліметтерден тұратын файл. Кестені құру кезінде кестеге берілетін ат автоматты түрде кесте файлына да беріледі. DBase кестесі үшін DBF кеңейткішті файл, Paradox кестесі үшін DB кеңейткішті файл құрылады. Мәліметтер қорының әр кестесі ақпараттық жүйенің бірдей типті объектілері туралы мәліметтерді сақтауға арналған жолдар мен бағаналардан тұрады. Кесте жолын жазба деп, бағанын өріс деп атаймыз. Кестелерді ұйымдастыру ерекшеліктері нақтылы мәліметтер қорын басқару жүйесіне тәуелді болады. Мысалы үшін, жергілікті dBase кестесі мен InterBase сервер кестесінде автоикрементті типтен тұратын өріс жоқ, сол сияқты кестесінде кілтті анықтауға да мүмкіндік жоқ. Мұндай ерекшеліктерді кесте типін (пішімін) таңдау барысында ескеру керек, себебі, олар тек мәліметтер қорын ұйымдастыруда ғана емес, осы мәліметтер қорымен жұмыс жасауға арналған қолданбаны құруда да өз әсерін тигізеді. Бірақ кестелердің әр түрлілігіне қарамастан, мәліметтер қорын құруға арналған ортақ ережелер бар.

Қолданылатын терминология кесте типі мен қолданбаны құру жүйесіне таңдауға байланысты өзгереді. Мысалы, InterBase-та кесте өрісі баған деп аталады. Кесте негізін оның өрістерінің сипаттамасы құрайды, әрбір кесте кем дегенде бір өрістен тұруы керек. Кесте құрылымы кең мағыналы ұғым, оның құрамына:

— өрістер сипаттамасы;

— кілт;

— индекстер;

— өріс мәндерінің шектеулері;

— кестелер арасындағы сілтемелік тұтастықтың шектеулері;

— парольдар.

Жалпы кестемен келесі операцияларды орындауға болады:

— құру (құрылымын анықтау);

— құрылымын өзгерту (қайта құры-лымдау);

— жою.

Кестені құру кезінде кесте аты мен оның құрылымы беріледі. Дискіге сақтау кезінде кестеге қатысты барлық қажет файлдар құрылады. Олардың аттары кесте атымен өзара сәйкес келеді.

Paradox кестелері едәуір дамыған және мәліметтер қорын құруға өте ыңғайлы болып табылады.

Кесте құжаттық мәтіннің кез келген жеріне қойыла береді.Кесте мөлшері қағаз парағынан үлкен болуы да мүмкін,сондықтан ол бір немесе бірнеше беттерде орналаса алады.Мұндай жағдайда сіздер кесте тақырыптарын әрбір беттің жоғарғы жағына автоматты түрде орналастыра аламыз.Кестені алғаш рет даярлау үшін Кесте Кестені кірістіру командасын немесе стандартты аспаптар тақтасының Кестені кірістіру батырмасын пайдалану керек.Кесте даярланған соң ұсынылған стандартты форматтардың жиынынан өзіңізге қажетті форматты таңдап алу үшін Кесте Кестені автоформаттау командасын пайдаланған жөн.Бұл тәсіл кестелерді форматтау процесін анағұрлым жеңілдетеді. Жаңа кестені құру кезінде (кестелер режимінде) Access автоматты түрде алғашқы кілтті жасайды жəне өріске

Код атын жəне мəліметтер типін Есептегіш тағайындайды Бұл өріс кестелер режимінде жасырылған, оны көру үшін кестелер конструкторы режиміне өту керек.

Алғашқы кілт тапсырмасы. Кестенің алғашқы кілті осы кестедегі əрбір жолды бір мəнді анықтау үшін бір немесе бірнеше өрістен тұрады. Алғашқы кілт ретінде уникальный инвентарлық номір, реттік нөмір немесе код жиі қолданылады. Мысалға, «Контактлер» кестесінде əрбір тапсырушы үшін осы кестенің алғашқы кілті болып табылатын тапсырушының уникальный коды анықталады. Алғашқы кілт ретінде келесі сипаттамаларға ие өрісті пайдалануға болады. Біріншіден, оның көмегімен əрбір жол бір мəнді анықтала алады. Екіншіден, мүмкіндігінше бұл өрістің бос болуы тиіс емес. Үшіншіден, бұл өрісті өзгерту керек емес. Алғашқы кілт барлық кестелер үшін анықталады. Оның негізінде сұраныстар мен операциялардың орындалуын жеделдететін, индекс конструкцияланады. Бұдан басқа, Access 2007 алғашқы кілт өрісінде мəндердің болуы мен уникальностын тексереді. Жаңа кестені құру кезінде (кестелер режимінде) Access автоматты түрде алғашқы кілтті жасайды жəне өріске Код атын жəне мəліметтер типін Есептегіш тағайындайды. Бұл өріс кестелер режимінде жасырылған, оны көру үшін кестелер конструкторы режиміне өту керек.

Өрістер қасиеттері. Олардың маңызды сипаттамаларын қарастыру үшін біз Өрістер қасиеттері деп аталатын бөлім арқылы тағы да өрістерге ораламыз. Өрістер қасиеттерінің мағынасын пайдалана отырып, мəліметтердің бейнеленуін басқаруға болады, сенімсіз мəндерді енгізуді болдырмау, үнсіз келісім бойынша мəндерді беру, іздеу мен сорттауды жеделдету, сол сияқты өрістің басқа да функциональдық сипаттамалары мен сыртқы түрін басқаруға болады. Мысалға, сандардың ыңғайлырақ оқылуы үшін, оларды форматтауға болады, ал өріске енетін, жауап беретін мəліметтерге мəндер шартын анықтау керек.

Мəліметтерді қарау жəне өзгерту кезінде Аccess 2007 өрістер қасиеттерінің мəндері пайдаланылады. Мысалға, Формат, Енгізу Маскасы жəне Подпись қасиеттері кестеде мəліметтердің берілуін жəне кестелер режимінде сұраныстарды анықтайды. Бұдан басқа, кестенің осы өрістеріне негізделген жаңа формалардағы жəне есептердегі басқарудың барлық элементтері, үнсіз келісім бойынша қасиеттердің сол мəндеріне ие.

46.МҚБЖ MS Access-те басылымдар түрлері жəне оларды құру технологиялары.

Баспаға басу командасы деректерді қағазға басумен қатар принтердің параметрлерін де анықтауға мүмкіндік береді.Құжатты құрын және сақтағаннан кейін оны жариялау мәселесі туылады. Құжатты көрсету типі бойынша жариялау үш типі бар: құжатты басу (таспада қатты көшірме жасайды), электрондық жариялау (электрондық почта арқылы), веб құжаттары(интернет арқылы). Есеп беру конструкторы терезесінен немесе деректер базасының терезесінен құрылған есеп беруді басу үшін келесі тәсілдердің бірін пайдаланамыз:

• Файл │Печать командасын орындаңыз. Баспа параметрлерін беретін «Баспа» сұхбат терезесі ашылады.

• MS Access саймандар панелінде Печать батырмасын басыңыз. Бұл жағдайда есеп беру ағымдағы орнатылуымен баспаға шығарылады.

«Баспа» сұхбат терезесінде басқыңыз келетін бет номерімен көшірме санын көрсетіп, файлға баспа режимін таңдай аласыз. Басып шығарылатын бет номерін беру үшін сұхбат терезесінің төменгі сол жақ бұрышындағы «басу» аймағында беттер опциясын орнатыңыз. С: енгізу өрісінде басылатын беттердің біріншісін, ал По: енгізу өрісінде басылатын беттердің соңғысын көрсетіңіз. Басылатын көшірмелер санын беру үшін Көшірме саны санаушының көмегімен «Көшірмелер» аймағына тиісті мәнді орнатыңыз.Баспа бағдарын беру үшін «Баспа» сұхбат терезесінің Свойства батырмасын басқанда ашылатын Кітаптық (Portrait) және Альбомдық (Landscape) опциялары пайдаланылады. Бет өрістерінің мөлшерін өзгерту үшін «Баспа» сұхбат терезесінің Настройка батырмасын басқанда ашылатын «Бет параметрлері» сұхбат терезесі пайдаланылады. Ашылған сұхбат терезесінің «Өрістер» жапсырмасына көшіп, өзгерткіңіз келген бет өрісінің мәнін ерекшелеп, орнатылған өзгерту бірліктерін (дюймдер немесе миллиметрлер) ескеріп, жаңа мәнді енгізіңіз. MS Access-тің есеп объектісі деп ДБ-дағы деректерді қолданушыға қажетті мәліметтерді басып шығаруға дайындалған есеп құжатын айтамыз. Форма мен есеп объектілерінің құрылымдары ұқсас, яғни формада айтылған мәліметтердің көбі есеп объектісі үшін де орынды. Есеп құру кезінде жұмыстың басым көпшілігі оның Конструктор режимінде орындалады. Есеп құрылғаннан кейін оны баспаға басып шығаруға болады. ДҚ терезесінде Есеп жапсырмасы мен Құру батырмасын шерткенде пайда болатын Жаңа есеп терезесінде есеп құру тәсілдерін қарастырамыз. Баспаға шығару Accessте форманың экрандағы көрінісі бойынша баспаға шығару мүмкіндігі бар. Бірақ баспаға шығар алдында төмендегідей кемшіліктерді ескеру керек. Егер құрал саймандар қатарындағы Баспа(Печать) батырмасын бассақ, онда форманың әрбір жазбасы әрбір параққа басылып шығады, 100 жазба 100 параққа басылып шығады. Формадағы бір жазбаны баспаға шығару керек болғанда ғана форманы баспаға шығаруды қолданады. Көптеген жазбаларды баспаға шығару үшін Есепті(Отчет) қолданылады.

47. МҚБЖ MS Access-те қалыптар(формалар) түрлері жəне оларды құру технологиялары.

Форма-кестедегі немесе сұратудағы мәліметтерді қолданушылар қысқа және қолайлы түрде көру үшін қолданылады. Форманың көмегімен кестеге басқада қосымша өзгерістер енгізуге болады. Формада суреттер, графиктер немесе басқада жаңа енгізілген объектілер және де мәліметтерді өңдеу үшін Visual Basic тілінде жазылған процедуралар болуы мүмкін. Форма-қолданушыларға кесте құрылымына мәліметтерді шығару және енгізу үшін қолданылады. Бір форма бірнеше кестедегі мәліметтерден тұруы мүмкін және соған орай бір орыннан әртүрлі кестелерден шығаруға мүмкіндік береді. Егер форма МҚ-на мәліметтерді енгізу үшін қолданса, онда құжатқа мәліметтерді қатемен енгізу мүмкіндігі төмендейді. Форма құрудың кесте сияқты бірнеше түрі бар: автоформа – автоматты түрде форма құру,форма ісмері (мастер форма) – форманы шебердің көмегімен құру, конструктор – конструктор тәртібінде форманы қолмен құру, диаграмма, құрамы кесте; Автоформаның үш түрі бар: кестелік, бағаналық, ленталы. 1. кестелі форма көп жағынан кестеге ұқсап келеді. Бұл жерде де кестедегі сияқты жолдармен, бағаналардың орнын ауыстыруға болады. 2. ленталы формада Кестелі формадағы сияқты экранда көптеген мәліметтер шығып тұрады. Бұл форманың ерекшелігі әрбір жол мен бағана бір-бірінен бөлініп тұрады. 3. Бағаналы автоформада-мәліметтер қатарларын бір-бірден көрсетеді. Р жазбадан екінші жазбаға екінші жазбаға өту үшін жазба нөмір өрісі батырмасына басу қажет. Егер форма жазбаларды редактрлеуге немесе шығаруға керек болса, онда бағаналық форманы қолдану қолайлы. Егерде формада көпетеген жазбаларды көру үшін, онда ленталы форманы қолданан жөн. Автоформаны құру жолдары: 1. МҚ-да Форма қосымшасын басып, Құру(Создать) батырмасын басса, Форма сұхбат терезесі ашылады. 2. тізімнен Автоформа вариантын таңідау керек. 3. ашылған тізімнен керекті кестені таңдау керек. 4.ОК батырмасын басса, Автоформа өз бетімен құрылады.

Форманы жаппас бұрын, форманың атын енгізіп, сақтау керек. Кестедегі міліметтерді толық көру үшін, автоформаны пайдалануға болады. Егер кестедегі бір немесе бірнеше өрістегі мәліметтерді көру керек болса, онда Форма ісмерін немесе Конструктор варианттарында форма құрған жөн. Кесте тәртібі сияқты кестелі формада да мәліметтер енгізіледі және өңделеді. Ленталы және бағаналы формадғы мәліметтерді өңдеу, үшін оларды белгілеп алып тышқанмен жылжытып, содан кейін дұрыс мәліметтер енгізіледі. Ленталық немесе бағаналық формада бір жазбадан келесі жазбаға өту үшін форманы басқару элементтерінде тұратын Tab пернесіне басады. Барлық формаларда келесі жазбаларға өту үшін өту батырмасын пайдалануға болады, ал белгіленген мәліметтерді өшіру немесе қифп алу үшін құрал-саймандар қатарындағы Қиып алу батырмасын қолдануға болады. Формадағы бір жазбаны баспаға шығару керек болғанда ғана форманы баспаға шығаруды қолданады. Көптеген жазбаларды баспаға шығару үшін Есепті(Отчет) қолданылады.

48) МҚБЖ MS Access-те сұраныстар түрлері жəне оларды құру технологиялары.

Сұраныс деректер қорынан ақпаратты алады, әрі мұнда деректер бірнеше кесте арасында бөлінген болуы мүмкін. MS Access-те сұранысты пішімдеу үшін үлгі бойынша сұрату деген әдіс қолданылады. Визуалды ақпарат негізінде бұл әдісті қолдана отырып бір немесе бірнеше кестелерден қажетті деректерді аласыз.

Сұраныстың ашылуы таңдалынған сұранысты орындауға және іріктеу нәтижесін көруге әкеледі. Таңдалынған пішін үшін Открыть батырмасын басқанда деректерді кестелер терезесінде емес, пішіндер терезесінде көріп, оны түзетесіз.

Шебердің көмегімен сұраныстар құру.

Деректер қорында сұранысты құру үшін «Сұраныстар» категориясын жандандырып Создать батырмасын басыңыз. Сұраныс құрастырушысы немесе сұранысты құру шеберлері бірінің көмегімен сұранысты құру опциясын таңдауыңызға болатын диалогты терезесі ашылады. Сұраныстармен танысу үшін Қарапайым сұраныс опциясын таңдап, ОК батырмасын басыңыз.

Бір немесе бірнеше кестелерден өзіңізге керек өрісті таңдай алатын шебер терезесі ашылады. Егер бір кестеден артық таңдасаңыз шебер автоматты түрде деректердің сызбасы негізінде кестелерді байланыстырады. Айталық, бізге клиенттерге қызмет көрсетуді сату жайлы деректер қажет болсын. Мұндай ақпаратты алу үшін Клиенттер кестесінен клиенттің аты, тегі және телефоны бар өрісті, ал Қызмет көрсету кестесінен Қызмет көрсетудің атауы мен Қызмет көрсету бір бағасы өрістерін, ал Сұраныстар кестесінен Қызмет көрсету Жасалды мен Қызмет көрсеткені үшін алдыңғы өрістерін таңдайсыз.

Өрістерді таңдаған соң, Далее батырмасын бассаңыз, эранда нақты немесе қорытынды сұраныс критерийін таңдауға керекті сұраныстар шеберінің келесі диалогты терезесі пайда болады. Бұл жағдайда қорытынды сұраныстың аса керегі жоқ сондықтан Подробный опциясын таңдаңыз. Сұранысты қалыптастыру процесін жалғастыру үшін Далее батырмасын басыңыз. Шебердің соңғы терезесіне көшесіз, мұнда сұраныс атын беріп, сұраныстың нәтежесін көру опциясын таңдайсыз немесе сұраныстың жаңа параметрлерін енгізу үшін сұраныс құрастырушы терезесіне көшісіз. Деректерді көруге арналған сұранысты ашу опциясын ашыңыз, экранда өзіңіз құрған сұраныс нәтежесімен кесте терезесі ашылады.

Шеберлердің артықшылығы — минимум біліммен нәтижелерді тез алу мүмкіндігінде. Бұл мысалда, қорытынды және көпкестелі сұраныстар туралы түсінігіңіз болмай-ақ, өзіңізді қызықтыратын ақпараттарды ала аласыз. Бірақ, сұраныстар шеберлері іріктеу шарттарын, реттеу критерийлерін және іріктеудің қызық та күрделі параметрлерін көрсетуге жол бермейді.

Сұраныстар конструкторының терезесі

Сұраныстар конструкторын шақыру үшін деректер қорының терезесінде «Сұраныстар» катигориясын жандандырып, Создать батырмасын басыңыз. «Жаңа сұраныс» диалог терезесінде Құрастырушы опциясын таңдап, ОК батырмасын басыңыз. Access нәтижесінде іріктеу жүргізілетін кестені немесе сұранысты таңдауыңызды ұсынады. Кестені таңдаңыз, Добавить батырмасын басып, диалог терезесін жабыңыз. Экранда сұраныстар конструкторының терезесі ал негізгі менюде Запрос командасы пайда болады.

Сұраныстар конструкторының терезесінде сұраныстарды қалыптастыру үшін іріктеу жүргізілетін кестелерді және сұраныс нәтижесінде өрістерді таңдап алып, деректерді іріктеу, топтау және реттеу үшін критерийлерді көрсету қажет.

Сұраныс менюі сұраныстар конструкторы терезесінде кестелерді қосу және оларды жою, сұраныстың типін таңдау, сұранысты іске қосу және т.б. командалардан тұрады. Бұл менюдің көптеген пунктері саймандар панелінің батырмалармен қайталанады. Сонымен қатар, меню пунктінің сұраныстар конструкторы терезесінің берілген аймағына қатысы бар контекстік менюді пайдалана аласыз.

Сұраныстар конструктор терезесінің жоғарғы жағында сұраныс деректерінің сызбасы бар. Бұл сызба деректер қоры деректерінің сызбасына өте ұқсас, тек айырмашылығы мынада — берілген сызба сұранысқа қосылған кестелер тізімінен тұрады және олардың арасындағы байланысты бейнелейді. Терезенің төменгі жағында сұраныс бланкісі жатыр. Бұл бланкінің әрбір жолының белгілі бір қызметтері бар:

•Өріс. Бұл жолда кестедегі әрқайсысы өзінің ұяшығында сұранысты құруға пайдаланатын өрістер орналасқан.

•Кесте аты. Бұл жолы берілген өріс қай кестеден екенін көрсетеді.

•Топтық операция. Деректер тобымен орындалатын операциялар типін анықтайды.

•Сұрыптау. Бұл жолда өсуі не кемуі бойынша сұратуға қайта оралатын ақпаратты сұрыптау типін көрсетесіз.

•Экранға шығару. Егер өрісте табылған ақпаратты MSAccess көрсетсін десеңіз өрісті көру жалаушасын орнатыңыз. Егер өріс тек сұранысыңызды қайтаратын деректерді таңдау шартын тапсыру үшін пайдаланылса, оны бос қалдырыңыз.

•Таңдап алу (отбор) шарты. Бұл сұрату бланкісінің негізгі бөлігі. Бұл жолда (және онан төмен орналасқан жолда) белгілі бір шарттарды бере отырып, іздеу критерийі деп атау қабылданған іздеудің шектеуін енгізесіз.

49) МҚБЖ MS Access-те мəлметтердің түрлері жəне қасиеттері

Windows операциялық жүйесіндегі шағын МҚ құрудың ең қуатты,жылдам өңдеуші програмалардың бірі-MS ACCESS. MS ACCESS программасы көп қолданатын МҚ құру үшін жобаланған.Мәліметтер қоры дегеніміз-барлық информациялар жиынтығы.Онда адамдар тізімі,карточкалар саны,сатып алатын және сатылатын заттар тізімі,қалалар,аудандар,транспорттар т.б.деректермен қоса ACCESS бағдарламасында суреттерді,графикалық элементтерді және фотокарточкаларды сақтауға болады.Мәліметтер қорында файлдар желілір ресурстары болып саналады.

Access МА-тің құрылымы(бір файлда) программасы-мәліметтер қорын басқару жүйесінің ең бір жоғарғы танымал тамырларының бірі.Бұл қолданбалы кесте,форма,сұрату,есеп.Модуль,макрос байланыстарын бір файлда сақтауға болады.Бірақ та жоғарғы деңгейдегі шеберлер МҚ-ның объектілерін сақтау үшін екі файлды байланыстырады:бірінші файлда мәліметтер бағдарлама мәліметтер қорын басқарудың жүйесін жүзеге асыру мүмкіндіктерін өз ішіне алады.МҚБЖ(мәліметтер қорын басқару жүйесі) клиент-сервер архитектурасы микрокомпьютерлерде,дербес,компьютерлерде біріктірілген және жергілікті немесе корпоративті желілерде мәліметтер қорын аударуға ерекше орынға ие. объектіліері(кесте,сұрату)болса,ал екінші файлда қолданбалы объектілір(форма,есеп,макрос,модуль)сақталады.

Мәліметтер қорын дұрыс жобалау әрқашан құрылған бағдарламаның тыйымсыз болуына әкеледі.Сондықтан МҚ құру алдында оның жобасына көңіл бөлу керек.

Мәліметтер қорын құру төмендегі бөлімдер бойынша жүргізіледі:

1.МҚ-ның мақсаттарын анықтау.

2.МҚ-да қандай мәліметтерден(кестелерден) тұратыны туралы шешім қабылдау.

3.Кестелерге кіретін өрістерді анықтау және ерекше мәндерге кіретін өрістерді таңдау.

4.Кестелер арсындағы байланыстардың мақсаты.

5.Кестелер құру,оларды бір-бірімен байланыстардың мақсаты.

6. Енгізілген мәліметтерді форма,сұрату және есеп құру.

ACCESS программасын жүктеу,ол үшін ACCESS пиктограммасына тышқанды екі рет ұхбат терезесі ашылады.Осы сұхбат терезеде жаңа МҚ қорын құруға,шебер көмегімен МҚ қорын құруға немесе сақталған мәліметтер қорын ашуға болады.

.Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату әдістері бойынша былайша ажыратылады: Реляциялық, иерархиялық және желілік МБ.

Реляциялық МБ кесте түрінде мәліметтерді ұсынудың қарапайым және әдеттегі формасы болып саналады. Көптеген теориялар ішінде кестеге қатынас (relation) термині сәйкес келеді және ол МБ-ға осы атты берген. Ол үшін дамыған математикалық аппарат — біріктіру, алу, азайту, қиылысу, қосу және т.б. сияқты математикалық операциялар айқындалатын реляциялық есептеу мен реляциялық алгебра.

Осы типтегі МБ жасауға американдық ғалым Е. Кодд елеулі үлес қосты.

Реляциялық МБ-ның жақсы қасиеті — оны қолдаудың аспаптық құралдарының салыстырмалы қарапайымдылығы, кемшілігі — мәліметтер құрылымының қатавдығы (ерікті үзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасы мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МБ-ға белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МБ қарау қажетті болуы мүмкін,

Иерархиялық және желілік МБ қайсыбір ортақ белгісі бар мәліметтер арасындағы байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МБ-да мұндай байланыстар ағаш-сызық жол (графа) түрінде бейнеленуі мүмкін, мүнда биік үшар бастан төменгі кішілеріне қарай біржақты байланыстар ғана болуы ықтимал. Егер барлық ықтимал сүрақтар ағаш құрылымында бейнеленсе ғана, бұл қажетті ақпаратқа жетуді тездетеді. Ақпарат алудың ешқандай басқа сұрау салулары қанағаттан-дырмайды,

Қарапайым МБ мысалы ретінде телефон анықғамалығын, поездар қозғалысы кестесін, кәсіпорын қызметкерлері туралы мәліметгерді, студенттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б. атауға болады.

Электронды МБ-сының басты қасиеті — ақпаратты тез іздестіру мен сұрыптау (іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынща есепті қарапайым түрлендіру (жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмірлері бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады.

50.МҚБЖ MS Access интерфейсі. MS Access-те мəліметтер типі жəне

өріс қасиеттері

Мәліметтер қорын басқару жүйесі(МҚБЖ) автоматтандырылған жүйесі қолданылады. МҚБЖ дегеніміз жаңа мәліметтер базасын құруға, оны мәліметтермен толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге арналған программалық құралдар кешені. МҚ-да мәліметтерді ұйымдастырудың иерархиялық, реляциялық және желілік модельдері қолданылады, соларға сәйкес МҚ түрлері анықталады. Мәліметтер қорымен әртүрлі операциялар орындау үшін мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) құрылады.Иерархиялық мәліметтер қорында жазба элементтері реттеліп жазылады да, оның бір элементі негізгі, қалғандары бағыныңқы элементтер деп есептеледі. Мұнда элементтер нақты тізбек бойынша сатылы түрде реттеліп қойылады. Онда берілгендері іздеп табу саты бойынша төмен бағытта жүргізіледі. Мысалы Norton Commander программасындағы каталогтар, білім жүйесіндегі иерархиялық кластар тізімі, т.б. MS Access, оның негізгі ұғымдары. MS Access – мәліметтердің реляциялық моделін қолданатын дербес типті МҚБЖ. Оның негізгі атқаратын қызметтері:негізгі объектілерді, яғни кестелерді жобалау; кестелер арасында байланыстар орнату;кестелерге мәліметтер енгізу, оларды сақтау, қарау, сұрыптау, сүзгілеу, түрлендіру;туынды объектілерді – пішім, сұраныс, есеп беру, макрос, модуль – құру, түрлендіру және қолдану. Реляциялық МҚ-да домен деп белгілі өріске пайдаланылатын мәндер жиынын айтамыз. Мәліметттер қорының негізін кестелер құрайды. Кесте – баған және қатардан тұрады. Кесте бағанын құрайтын жазба элементтері өріс деп аталады. Access 2007-дегі қасиеттері: өріс өлшемі (өрісте сақталынған мәтіндік, сандық немесе есептегіш типтеріндегі мәліметтердің максимал мәндерін анықтау), формат, ондық белгілер саны (сандық мәндер үшін бөлшек бөлігінде бейнеленетін белгілердің мөлшерін беру), жаңа мәндер(есептегіш типіндегі өріс үшін мәндер меншіктеу тәсілдерін анықтау: тізбекті өсу немесе кездейсоқ мәндер), енгізу пердесі, подпись (формалар, есептер немесе сұраныстар үшін үнсіз келісім бойынша жазбалардағы мәтінді анықтау), үнсіз келісім мәні, тағайындау шарты, қате туралы хабарлама («мәнге шарт» ережесін бұзу кезіндегі мәтінді енгізу), міндетті, бос жолдар(мәліметтердің мәтіндік немесе МЕМО типтерін өрістің енгізуге рұқсат ету), индекстелген өріс, Unicode сығылуы (мәтінді сығу, егер осы өрісте 4096 белгіден көп болса), IME режимі, IME ұсыныстар режимі, смарт-тегтер,тек қана қосу (МЕМО типті өріс үшін нұсқаларды басқаруды белсендіру), мәтіндерді теңестірілу, дәлдік, масштаб.

Өрістің негізгі ерекшелігі – бұл өріс элементтері бірдей типті етіп құрылады, мысалы, сандық немесе символдық. Мұндай мәліметтер қорында кестелерді байланыстырып, олардың кейбір өрістері арқылы түрлі жаңа кестелер құруға болады. Мұндай кестелерді сұраныстар деп атайды. Реляциялық мәліметтер қорын құру және онымен жұмыс істеуді басқару үшін көптеген арнайы программалар дайындалған, олар: dBASEII – dBASEIV, FoxPro, Clipper, Access, т.б. Олардың бәрін де мәліметтер қорын жасауға, оларды ақпараттармен толықтыруға және жұмыс істеуге болатын бағдармалар жиынтығы. Мәліметтер қорына төмендегідей талаптар қойлады: Мәліметтер қорының мазмұнын көшіруді болдырмау немесе азайту; пайдаланушы топтардың құқықтары мен талаптарына сәйкес, мәліметтер қорының жекелеген ақпараттық элементтерге енуін жеделдетуді қаматамасыз ету; үнемі өсіп отыратын талаптарды қанағаттандыру үшін мәліметтер қорының кеңейтілу мүмкіншіліктерін қамтамасыз ету. Бағдарламалаудың қажеттілігі шағын мәліметтер қорын кеңінен енгізуді әрқашанда қолдады. Ірі кәсіпорындар «өздеріне ыңғайлы» арнайы жүйелерді бағдарламалауға тапсырыс бере алды. Шағын кәсіпорындардың бұл тапсырмаларды орындау былай тұрсын, оларды дұрыс пайдалануға да шамасы келеді. MS Access ең кең таралған деректер қорын басқару жүйелерінің (ДҚБЖ) бірі болып табылады. MS Access ақпаратты көрсету және сақтау үшін пайдаланылатын жеке компоненттерден тұрады. Олар: кесте, форма, есеп беру, сұраныстар, деректерге мүмкіндік беретін беттер, макростар және модульдер. Формалар мен есептерді құру үшін конструкторлар қолданылады, сондықтан бұл компоненттер конструкторлық объектілер деп аталады. Конструкторлық объектілер басқару элементтері деп аталатын едәуір кіші объектілерден тұрады (олар: өріс, батырмалар, диаграммалар, жақтаулар, және т.б.). Бұл бағдарламаның ертеректегі нұсқаларының нөмірлері Access 2.0, Access 95, Access 97. Соңғы нұсқасы — Access 2007 Office 2007 пакетінің құрамына енеді. Access 2007-нің көмегімен қарапайым тұтынушылар қандай да бір бағдарламалаудың қажеттілігінсіз, жеткілікті қуаттағы мәліметтер қорын құру мен пайдалану үшін ыңғайлы құралдар ала бастады, сонымен қатар Access 2007-мен жұмыс істеу бағдарламалау мүмкіншіліктерін жоққа шығармайды, яғни, бұл жүйе қосымша басқару модулдері мен элементтерін жасауға мүмкіншілік беретін, Visual Basic for Applications бағдарламалау тілін қолдауды да қамтиды. Access 2007 маңызды артықшылықтарының бірі, бұл бағдарламаның MS Office пакетінің Excel, Word және басқа бағдарламаларынмен үйлесім табуы. Бұл пакетке енетін, әртүрлі қосымшаларда жасалынған мәліметтер біреуіне екіншісіне жеңіл ауыстырыла алынады

51. Сайт жасау технологиясы. HTML негіздері.

HTML тілі (Hypertext Markup Language) – құжаттардың әйгілі стандартты гипертексттік белгі тілі. Барлық веб-беттер HTML (немесе XHTML) тілінің көмегімен жасалады. HTML тілі браузерде анықталады және адамға ыңғайлы құжат ретінде көрсетіледі. HTML тілі SGML (Standard Generalized Markup Language) қосымшасы болып табылады және әлемдік JSO стандартына сәйкес келеді.

HTML тілі жобалаушыға келесі мүмкіндіктерді жүзеге асыруға көмектеседі:

 Тақырыбымен қоса мәтіндерді, кестелерді, тізімдерді, суреттерді және т.б. маңызды online-құжаттарды жариялау;

 Online-ақпаратты алу үшін тек түймені басу арқылы гипертексттік сілтемеге өту;

 Қажетті ақпарат іздеу, архивтерді құру жіне басқа да мақсатқа арнап түрлер құру (form);

 Сол құжаттардың өзіне мәліметтер кестесін, видео және аудиоклиптер және басқа да қосымшаларды қосу.

HTML тілін ойлап тапқандағы мақсат – құрылғылардың барлық түрі web-тен әртүрлі графикалық дисплейлерде түсудің нақтылығын ұялы телефондармен, тасымал құрылғыларымен, сөйлесу құрылғыларымен, жоғары жіне төмен ырғақты жиілігі бар компьютерлермен барлық мәліметтерді құжат ретінде көру және т.с.с мүмкіндіктерді алу

52) Электронды пошта қызметі. Outlook Express бағдарламасы.

Электронды пошта немесе e-mail, – Интернеттің недәуір жиі қолданылатын мүмкіндіктерінің бірі. Күн сайын дүние жүзі бойынша миллиондаған хабарламалар жөнелтіліп, қабылдап алынып жатады. Интернетке қол жеткізу мүмкіндігі бар кез келген адам e-mail деген атпен белгілі хабарламаларды жөнелтіп, қабылдай алады. Электронды пошта жұмысы кәдімгі поштаға өте ұқсас. Онда да жеткізу қызметі, пошта жәшіктері, мекенжайлар мен хаттар бар. Электронды хат санаулы секундтар ішінде жеткізіледі. Оның негізгі айырмашылығы – физикалық заттар (хат, бандероль, посылкалар) емес, ақпараттық мәліметтер, бейнелер жөнелтіледі. Электронды хабарламаларды жіберіп, қабылдай алу үшін сізге Электронды поштамен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық жабдықтар қажет. Ол не бүкіләлемдік торап құрамына кіреді, не сіздің компьютеріңіздегі бөлек бағдарлама болып табылады, мысалы, Microsoft Outlook. Бағдарламалық жабдықтың екі түрі де бірдей жұмыс істейді және мынадай қадамдарды көздейді:

— Сіз хат жазасыз.

— Жөнелту батырмасын шертесіз. Сіздің бағдарламаңыз хабарламаны сандық пішімге ауыстырады.

— Сандық хабарлама Интернет арқылы пошталық серверге жетеді.

— Пошталық сервер қабылданған поштаны жинап, сұрыптайды да, жекелеген адресаттарға жібереді.

Электронды хаттарды жөнелтіп, қабылдап ала алу үшін Сізге электронды пошта мекен жайы (электронды поштаның тіркеулік жазбасы) қажет. Электронды хаттарды тегін жөнелтіп, қабылдай алу үшін электронды поштаның тіркеулік жазбасын жасауға мүмкіндік беретін веб-сайттар қызметіне жүгінуге болады: http://mail.kz, http://mail.ru, http://hotmail және т.б.

Электронды поштаның әрбір тіркеулік жазбасы үшін Сіз бірегей пайдаланушы аты мен құпия сөз аласыз, бұлар Сізге электронды поштаны әр тексерген сайын қажет болып отырады. Сізге біреу электрондық хат жіберсе, ол Сіздің бірегей пошта мекен жайыңыз арқылы тек Сізге ғана жетеді.

Пошта жәшіктерінің атаулары мынадай көріністе болады: ат@үйшік, бұндағы ат (Логин) – пошта серверінде тіркелу кезінде көрсетілетін бірегей ат. Үйшік Сіз таңдаған пошта серверін көрсетеді. Үйшік атауы кем дегенде нүкте арқылы бөлінген екі бөліктен тұрады, олар: жоғарғы деңгей үйшігі және екінші деңгейлі үйшік: mail.kz, ok.kz, host.kz және т.б.

Пошта қызметі сайтына кіру үшін алдымен Internet желісіне қосылып, web-шолғышты іске қосамыз да, мекен жай жолағына пошта серверінің мекенжайын енгіземіз.

Қабылдап алған хатты оқығаннан кейін Outlook Express бағдарламасы терезесінде Жауап қайтару батырмасын басуыңызға болады. Өзіңізге келген хабарламаны өзге адамға жөнелту үшін Қайта жөнелту батырмасын басыңыз..

Хатқа бұрыннан бар файлды, ол не сызбалық кескін, дыбыс, мәтіндік құжат, мұрағат болсын, қоса салу қажет болған жағдайда Outlook Express бағдарламасында Тіркеу әмірін пайдалана аламыз. Осы жетенің көмегімен Сіз өз хатыңызға қажетті файлды тіркей аласыз.

Outlook Express бағдарламасында хатты сәндеуге болады, бұл үшін Жасау тармағын таңдау керек. Ашылған сұхбат терезесінде Пішім – Өң тармағын таңдаңыз. Өң тізімінде

53) Электрондық адресті құру. Жеке поштаны құру технологиясы.Пошта бағдарламасы белгілі бір пошта жәшігінен хаттарды жөнелтіп, қабылдай алуы үшін тіркеулік жазба қажет. Outlook Express бағдарламасын баптаудың мәні осындай тіркеулік жазба жасауда. Жаңа пошта тіркеулік жазбасын үстеу үшін өз пошталық серверіңіздің түрін (POP3, IMAP немесе HTTP), келетін поштаға арналған сервер атауын және кететін поштаға арналған сервер атауын білуіңіз қажет. Осы деректердің барлығын пайдаланушыға сервердің пошта қызметі электронды мекен жайды тіркеу кезінде хабарлайды.

Жаңа тіркеулік жазба былайша жасалады:

— бағдарлама мәзірінде Құралдар – Тіркеулік жазбалар әмірін таңдап, ашылған сұхбат терезесінде Үстеу – Пошта батырмасын басу керек;

жаңа терезеде барлық кететін хабарламаларда Кімнен өрісінде көрініп тұратын пайдаланушы атын енгізу қажет

— келесі терезеде электронды пошта жәшігінің мекен жайын көрсетіңіз

— содан кейін сұхбат терезесінде келетін және кететін хабарламалар серверлерінің атауларын көрсету қажет

Пайда болған терезеде поштаны оқуға арналған тіркеулік жазба есімін (пайдаланушы атын) және поштаны оқуға арналған құпия сөзді енгізу керек.

Электрондық пошта хабарламасы адресатқа жету үшін,адресті дұрыс көрсету керек.Пошталық адрес @ белгісімен бөлінген екі бөлектен тұрады.Адрестің сол жақ бөлігі пайдаланушының жергілікті аты,ал оң жақ бөлігі домен аты.Адрестің жазылуы [email protected] болса,онда жәшік nora доменінде krok.net.ua оқиды.Домен аты жеке сөздерден-бағынышты домендерден тұрады да,олар нүкте арқылы бөлініп жазылады.Оң жаңында,ең жоғарғы деңгейде елдің аты жазылады;kz-Қазақстан,ru-Ресей.Домендер атынан провайдердің пошталық серверінің атын шығаруға болады.Пошталық программалардың атқаратын қызметі хабарламаны қабылдау,оқу,дайындау,жөнелту,адрестік кітапты жүргізу болып табылады.

54) Электрондық үкімет (ЭҮ) анықтамасы, қызметі ЭҮ дамуының концепциясы

.е-Үкiмет – мемлекеттiк органдардың ақпараттық-коммуникациялық технологияларды кеңiнен қолдану жолымен азаматтар мен ұйымдарға қызмет көрсетулердi ұсынуға барынша бағдарланған жұмыс iстеу тетiгi

Электрондық үкіметті бағдарламаны іске асыру нәтижесі:

-Электрондық үкімет инфроқұрылымның барлық компоненттерін қалыптастыру;

-нормативтік қ-қ базаны құру;

-Мемлекеттік оргондардың электрондық қызметтерін дамыту және қлыптастыру;

-Халықтың компьютерлік сауаптылық деңгейін көтеру.2007 ж.ҚР электрондық үкіметті дамытудың 2008-2010 жылдарға бағдарламасы қабылданды,оның міндетіне мыналар кіреді.

−Электрондық укімет базалық инфроқұрылымы мен қол жеткізу тетіктерін кеңейту жіне азаматтар ұшін ілеуметтік маңызды.

−Бизнес ушін талап етілетін және азаматтар ушін әлеуметтік маңызды;

−Мемлекеттік қызметтерді ұсынудың ұрдістерін автоматтандыру же ыпалдастыру;

−ақпараттандыру ұрдістерінің нормативтік қ−қ базаларын қамтамасыз ету же электрондық мемлекеттік қызметтерді игеру;

−мемлекеттік оргондардың қызметін бақылаумен мөлдірлігін арттыру;

Электондық үкіметті негіздеу

2004ж. ҚР Үкіметмен электрондық ұкіметті қалыптастырудың 2005-2007 ж.арналган мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.

Электрондық үкіметті дамыту кезеңдері

Электрондық үкіметті енгізу стратегиясына сәйкес э.үкіметі қалыптастыру же дамыту 4 кезеңнен тұрады:

-Бірінші ақпаратты жариялау же таратуды көздейді.

-Екіншісі мемлекеттік оргондар мен азаматтар арасындағы өзара іс-қимылдың пері же тура жолымен интерактивтік қызметтерді беру:

−Үшінші қаржылық же заңдық операцияларды үкімет порталы арқылы іске асыру трансациялық өзара іс−қимылы.

−Төртінші ақпараттық қоғамды қалыптастыру.

Қазақстан Республикасында «электрондық үкiмет» қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы Қ.Р. Президентiнiң «Бәсекеге қабiлеттi Қазақстан үшiн, бәсекеге қабiлеттi экономика үшiн, бәсекеге қабiлеттi халық үшiн» атты 2004 жылғы 19 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Қ.Р. Үкiметiнiң 2004 жылғы 8 маусымдағы отырысында N 9 хаттамамен мақұлданған Қ.Р.»электрондық үкiмет» тұжырымдамасының ережелерi ескерiле отырып әзiрлендi.

Осы Бағдарламаның негiзiне «электрондық үкiмет» арқылы — прогрессивтi ақпаратты Қазақстанға» қол жеткiзу идеясы алынды.

Қазақстанда «электрондық үкiметтi» қолданысқа енгiзу мемлекеттiк органдардың азаматтар мен ұйымдарға ұсынатын қызмет көрсетулер сапасын жақсартуға және мерзiмiн қысқартуға, мемлекеттiк органдар қызметiнiң ақпараттық базасына қолжетiмдiлiктi қамтамасыз етуге, болашақта әкiмшiлiк жүйенi жетiлдiрудi ескере отырып, құрамы жағынан тиiмдi әрі оңтайлы мемлекеттiк аппарат құруға бағытталған.

«Электрондық үкiмет» құрудың басты басымдықтары Интернет-байланысқа қолжетiмдiлiктi қамтамасыз ету, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында бiлiм деңгейiн көтеру, сондай-ақ мемлекеттiк басқару жүйесiне жаңғырту жүргiзу болып табылады.

Қазақстанда «электрондық үкімет» құрудың ұзақ мерзiмдi болашағы бар және ол үш кезеңде iске асырылатын болады. Бiрiншi кезең «электрондық үкiметтiң» инфрақұрылымын құру. Осы кезеңде Бағдарламаны iске асыру шеңберiнде ақпараттық және интерактивтiк қызмет көрсетулер жоспарлануда.

Екінші кезең — «электрондық үкiметтің» сервисiн дамыту азаматтардың тіршілік-тынысы мен мемлекеттік органдардың жұмыс істеуінің барлық саласын қамтитын сан алуан сервистердi дамытуға, сондай-ақ әкiмшiлiк процестерге кең ауқымды технологиялық қайта жабдықтау жүргізуге бағытталатын болады. Осы кезеңде транзакционды қызмет көрсетулер iске асырылатын болады.

Үшiншi кезең — ақпараттық қоғам құру e-медицина, e-бiлiм, e-мәдениет, е-демократия және басқалары сияқты жобаларды iске асыруды қоса алғанда мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызмет көрсетулерiн трансформациялауды, ақпараттық қоғам құруды көздейдi.

Бағдарламаны iске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

1) нормативтiк құқықтық және әдiснамалық қамтамасыз етудi жетiлдiру;

2) мемлекеттiк органдардың e-қызмет көрсетулерiн қалыптастыру мен дамыту;

3) е-Үкiметтің қызмет көрсетулерiне қолжетiмдiлiктi қамтамасыз ету, ақпараттық теңсiздiктi жою және АКТ саласында бiлiм деңгейiн арттыру жөнiнде жұмыстар ұйымдастыру;

4) e-Үкiметтiң порталы мен шлюзiн, банк жүйесiмен өзара iс-қимыл yшiн «төлем шлюзiн» ұлттық бiрегейлендiру жүйесiн, мемлекеттiк органдардың бiрыңғай көлiктiк ортасын қамтитын e-Үкiмет инфрақұрылымының базалық құрамдас бөлiктерiн қалыптастыру;

5) ведомствоаралық және үлгілiк ведомстволық ақпараттық жүйелер құру және дамыту;

6) жергiлiктi атқарушы органдардың ақпараттық ресурстары мен жүйелерiн құру және дамыту;

7) халықаралық стандарттар базасында e-Үкiметтiң ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз ету;

8) Бағдарламаны орындауда қоғамдық қолдауды қамтамасыз ету

Написать комментарий

Имя:*

E-Mail:

Полужирный Наклонный текст Подчеркнутый текст Зачеркнутый текст | Выравнивание по левому краю По центру Выравнивание по правому краю | Вставка смайликов Выбор цвета | Скрытый текст Вставка цитаты Преобразовать выбранный текст из транслитерации в кириллицу Вставка спойлера

Введите код: *

Включите эту картинку для отображения кода безопасности

обновить, если не виден код

Бұл сайтта Қазақстанның түкпір-түкпірінен жиналған қазақ тіліндегі рефераттар мен курстық және дипломдық жұмыстар ұсынылған. Қазіргі таңда www.topreferat.com.kz сайтының қазақ тіліндегі жұмыстар базасы бүкіл интернеттегі ең үлкен база болып табылады! Біздің базадағы жұмыстар саны 15000-нан асады. Біз бұл жетістікпен тоқтап қалмаймыз! Біз базамызды одан әрі толықтырамыз.

TOPREFERAT.COM.KZ » Информатика » Информатика шпаргалка

© 2011-2016 Скачать бесплатно на topreferat.com.kz курсовые, дипломные и рефераты на телефон, на планшет и на компьютер.
При копировании материала активная ссылка на источник обязательна.

TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

вход на сайт

Информатика шпаргалка