Қазақ халқының рухани мәдениетінің дамуындағы Абайдың ролі реферат
Ж О С П А Р
К I Р I С П Е 3
АБАЙДЫҢ ӨМIРI. ЖАСТЫҚ ШАҒЫ. 3
АБАЙДЫҢ ГУМАНИЗМI 4
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. 5
АБАЙ ФИЛОСОФИЯСЫ МЕН ЭТИКАСЫ 5
АБАЙ АФОРИЗМДЕРI ЖӘНЕ ҚАРА СӨЗДЕРI 11
АБАЙДЫ ТАНУДЫҢ ЖАЙЫ МЕН МIНДЕТТЕРI 14
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы 18
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ КҮН ШУАҚТЫ АСҚАР БИIГI 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 19
Жұмыс түрі: Реферат
Пәні: Философия
Жұмыс көлемі: - бет
-----------------------------------------------------------------------------------
РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Ж О С П А Р
К I Р I С П
АБАЙДЫҢ ӨМIРI. ЖАСТЫҚ ШАҒЫ. 3
АБАЙДЫҢ ГУМАНИЗМI 4
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. 5
АБАЙ ФИЛОСОФИЯСЫ МЕН ЭТИКАСЫ 5
АБАЙ АФОРИЗМДЕРI ЖӘНЕ ҚАРА СӨЗДЕРI 11
АБАЙДЫ ТАНУДЫҢ ЖАЙЫ МЕН МIНДЕТТЕРI 14
Қ О Р Ы Т Ы
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ КҮН ШУАҚТЫ АСҚАР БИIГI
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 19
К I Р I С П
АБАЙДЫҢ ӨМIРI. ЖАСТЫҚ ШАҒЫ.
Абай (Ибраһим) Құнанбаев [29.07. (10.08.) 1845,
Абай бала кезiнде ширақ, пысық болмағанымен,
Құнанбай қажы “Ескiтам” деген қоныстан медресе
Әрине көп уақытын алмаған. Сондықтан барлық
Абай бiр жағынан Шығыс классиктерi Низами,
Абай үш әйел алған. Бәйбiшесi Дiлдәдан
АБАЙДЫҢ ГУМАНИЗМI
Абай түсiнiгiнше, адамның ең жақсы қасиеттерi
Абайдың бұл пiкiрi өзiнiң сүйiктi ұлы
Абайдың айтуынша, адамгершiлiгi мол адам батыл,
Абай халықты, әсiресе жастарды үнемi достық,
Ондай жастар туралы айта келiп, Абай
“... Қосылмас ешбiр бастары
Бiрiне-бiрi қастыққа,
Саудасы - ар мен иманы,
Қайрат жоқ бойын тыйғалы;
Еңбекпен еттi ауыртпай
Құр тiлменен жинағы” -
деп жазды.
Осындай жексұрындық мiнездер мен әрекеттердi әшкерелей
“Пайда ойлама, ар ойла,
Талап қыл артық бiлуге”, -
дедi.
Абайдың гуманизмi оның интернационализмiмен тығыз байланысты.
Абай жастарды, яғни бiздi тәрбиелеудiң әр
Арманы – ұлы орыс халқы мен
Абай уақытын еңбексiз бос өткiзетiндердi, адамгершiлiк
“Ынсап, ұят, ар, намыс, сабыр, талап,
Бұларды керек қылмас ешкiм қалап.
Терең ой, терең ғылым iздемейдi,
үтiрiк пен өсектi жүндей сабап”, -
дейдi Абай.
Надан адамды Абай ақылы саяз, бiреудiң
Абай адамның адамдық қасиетi еңбекте, ғылым-бiлiм
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
АБАЙ ФИЛОСОФИЯСЫ МЕН ЭТИКАСЫ
Абай – әлемге қөзқарасы қалыптасқан, өзiндiк
Абайдың дүниенiң дамуына көзқарасы, әлi кемелiне
Алайда, Абайдың материализмi дәйектi, жүйелi, толық
Ол күллi Шығыста философияның негiзгi мәнi
Ақын шығармалары сусындаған негiзгi үш қайнар
Сондай-ақ Абайдың жүйелi ойларының үлкен бiр
Отырардан шыққан және Шығыстың екiншi ұстазы
Батыстың өркениетi мен философиясы, қоғамдық ойдың
Абайдың негiзгi зерттеу объектiсi - адам.
“Абайға Шығыстан кiрген бұйымдардың басы ислам
Жоғарыда айтып кеткендей, ұлы ойшыл ақындар
Бұл туралы академик М. Әуезов былай
Мiне, осы орайда, Абай өзiнiң дидактикалық
Бiрақ та осының бәрiнде де Абай
Көбiне жұрт Абайдағы Шығыстық үлгi дегенде,
“Абайдың орыс классик поэзиясынан алған үлгiсiн
Сонда әсiресе өзiне ең жақын ұстаз
Абай шығыс әдебиетiнiң бұл алып ақындары
Батырды айтсам, ел шауып алған талап,
Қызды айтсам, қызықты айтсам, қыздырмалап,
Әншейiн күн өткiзбек әңгiме үшiн
бiр сөзiн тыңдап едiң мыңға балап.
деген болатын.
Абайды М.О. Әуезов былай бағалаған: “Шығыс
Ендiгi сөз Абайдың көзқарасының орыс әдебиетiнiң
Осы мектеп бағытымен Абай да қазақ
Осы тарихи шындық ақынды заманының өрiсiне
Әуелде жас қартаймақ, туған өлмек,
Тағдыр жоқ өткен өмiр қайта келмек.
Басқын iз-көрген қызық, артта қалмақ,
Бiр құдайдан басқаның бәрi өзгермек.
Ер iсi ақылға ермек, бойды жеңбек,
үнерсiздiң қылығы өле көрмек.
Шыға ойламай, шығындап қылық қылмай,
Ерiншек ездiгiнен көпке көнбек.
Ақылды қара қылды қырыққа бөлмек.
Әр нәрсеге өзiндей баға бермек.
Таразы да, қазы да өз бойында
Наданның сүйенгенi көп пен дүрмек.
Орыс әдебиетiнiң ұлы классиктерiнiң және революционер-демократтарының
Абай орыс әдебиетi мен публицистикасын тек
Жалпы орысты Абай жатсынбайды.
Орыс терiс айтпайды –
Жаман бол деп оларды,
Қаны бұзық өзi ойлар
Қу мен сұм боларды, -
Деген сөздерден ақынның интернационалдық көзқарасы танылады.
Военный қызмет iздеме
Оқалы киiм киюге,
Бос мақтанға салынып,
Бекер көкiрек керуге.
Қызмет қылма оязға,
Жанбай жатып сөнуге, -
дейдi.
Белинский, Чернышевский, Добралюбовтың әдебиеттi өмiрге жақындату,
Сайып келгнеде, ақынның шығармашылығы өз дәуiрiндегi
Абайдың философиялық көзқарастарының көбi адамгершiлiк мәселесiне
Әрине, Абайдың бұл адамы-әрекеттiң иесi, ақылдың
Абайдың осы ойлары Әл-Фарабидiң: “Жүрек
Абй осылайша өзiнiң адамгершiлiк жайлы бiраз
Әрине, бұл табысулар, тiптi ауысулар Абайды
Абайдың осы екi жақты нәр алған
АБАЙ АФОРИЗМДЕРI ЖӘНЕ ҚАРА СӨЗДЕРI
Абай шығармаларында афористiк сөздердiң болу және
Жеке бiр ақын, я жазушы әдебиеттi
Олай болса, Абай шығармаларындағы афоризмдi, оның
Афоризм - бiрiншi кезекте дидактикалық поэзияның
Абай ақындықты қоғамға азаматтық қарызым деп
Ол программа қауымды, өз отандастарын тәрбиелеудi
Ал надан, қараңғы қауым үшiн тәрбиешi
Өйткенi поэзияның өзге тектерiнен гөрi өсиет
Дидактикалық поэзия - творчестволық бояу шектелiп,
Ақынның бұл дидактикалық поэзиясының да, дидактикалық-философиялық
Бiреуден бiреу артылса,
Өнер өлшенiп тартылса...
Оқыған бiлер әр сөздi,
Надандай болмас ақ көздi...
Махаббатсыз дүние бос
Хайуанға оны қосыңдар...
Жұртқа белгiлi халықтың ауыз әдебиетi көркем
Орыс әдебиетiнiң ұлы классиктерi бұл борыштылықты
Абай да өз халқының ауыз әдебиетiне
Абай ауызекi тiлдiң мақалшыл үлгiсiн, оны
М.Горкий “Мен мақаладан өте көп үйрендiм,
Осы үйрену, үлгiлену Абайда да бар.
Абай бiрлi-жарым болмаса, халық мақалдарын жалаң,
Салыстырулар:
Екi кеме құйрығын
ұстаған суға кетер.
Еңбек етсең емерсiң.
Тояды қарның тiленбей.
Көптiң аузына елек болмассың
Күн көрмейсiң.
Өзiңдi өзiң күзе, кел шырағым.
Заман саған бағынбаса,
сен заманға бағын.
Заманға жаман күйремек,
Замана оны илемек.
“Жаман дос-көлеңке: басыңды бұлт алса, iздеп
Осындағы “Жаман дос-көлеңке”, “мың күн санбас,
Қысқасы, Абай афоризмдерi-ақынның дидактикалық поэзиясы мен
Абай дидактикалық поэзияға туыс нақыл сөз
Абайдың қара сөздерiнiң өзiнше ерекшелiгi бар.
Өз елiн өзгелердiң қатарына жеткiзуге, дұрыс
Абайдың қарасөздерiнiң жалпы саны елуге жақын.
Абайдың қарасөздерiндегi еңбек, ғылым, адамгершiлiк, әдiлдiк,
Сөйтiп, көркемдiк шеберлiкпен ғылыми зерделiк арқылы
АБАЙДЫ ТАНУДЫҢ ЖАЙЫ МЕН МIНДЕТТЕРI
Абайтанудың негiзiн алғаш және де
Абайды тану, таныту, бiрiншiден, ақын шығармаларын
Бұлардың iшiнде М.Әуезовтiң шығармалары мен арналған
Абай шығармаларын текстологиялық тұрғыдан зерттеу -
Рас, Абай шығармалары текстi негiзiнен қалыптасқан,
Ақын қарасөздерiнде заманның идеялогиялық талабына сәйкес
Абайтанудың бүгiнгi күнi кезекте тұрған үлкен
“Абайдың өмiрбаянын зерттеп, толықтырып жазу жұмысы
Бұл жайлар ақын өмiрiне қатысты тың
Қазақ философиясында абайтану мәселесiнiң күн тәртiбiнде
Айталық, 1945-1965 жылдарда Абай мұрасынан 3
Ал кейiнгi жиырма жылда ақын мұрасын
Бiр назар айдарарлық жай мынау. Осы
Қ. Мұхаметханов, тағы бiрлi-екiлi ғана зерттеушi
Әрине, бұл аралық кезеңде қазақ тiлшiлерi
Осы соңғы жиырма жыл iшiнде ұлы
Абай мұрасының орыс тiлiнде 1958 жылы
Ұлы ақын мұрасына жоғары оқу орындарында
Абай атындағы Алматы Мемлекеттiк унивеситетiнде соңғы
Бiзде мектеп пен жоғары оқу орындарында
Бiрақ амал қанша, ертеректе болған “Абайтану”
Бұларға бiр жағынан себеп те бар
Абайтану оңай ғылым емес. Тағдыры күрделi
Абайды әр тұрғыда тану үшiн оның
Бүгiнгi таңда бұрынғы абайтанушылырдың еңбектерiн жинақтап,
Әрине, Абайтанудың өзектi мәселелерi бұл айтылғандармен
Қ О Р Ы Т Ы
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ КҮН ШУАҚТЫ АСҚАР БИIГI
Ұлы сыншы В.Г.Белинский Пушкин туралы ол
Жоғарыда талай айтып кеткендей Абай-жалғыз қазақ
Қазақ әдебиетiнде тұңғыш рет әдебиет пен
Абай қазақтың ұлттық әдебиеттiң мазмұны жағынан
Осы жаңалықтардың бәрi Абай шығармашылығында орыс
Менiң ойымша тек қана үлкен оқу
Бұл айтылғандар Абай шығармашылары бiз үшiн
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
1. “Қазақстан” ұлттық энциклопедиясы. I
энциклопедиясының” бас редакциясы; Алматы, 1998, 11-16
2. Құлмат Өмiрәлиев. “Абай афоризмi”
3. С. Қирабаев “Әдебиетiмiздiң ақтаңдақ
“Бiлiм” баспасы, 1995, 30-42 бет
4. “Абай Құнанбаев” Шығармалар, Екi
“Жазушы” баспасы, Алматы, 1968
5. Қ. Бекжанов, С.
“Мектеп” баспасы, 1984, 161-167 бет
6. Қ.Жұмалиев, С.Қирабаев
1994 жыл, 40-87 бет
7. Ж. Базарбаев, Ж.
“Инабат” Алматы, “Рауан” 1995
8. М. Әуезов.
Алматы, 1967
9. С. Мұқанов.
10. ҚР-ң ұлттық ғылым академиясы
тарих және этнология институты, Ә.Х.Марғұлан атындағы
Археология институты “Қазақстан” даму қоры.
Қазақстан тарихы көне заманнан бүгiнге дейiн.
Алматы “Дәуiр” 1994, 256-259 бет
Әуезов М.О. Әр жылдар ойлары.,
Әуезов М. О. Абай Құнанбаев..., 236
Жұмалиев Х. Қазақ әдебиетi тарихының мәселелерi
Горький М.А. Полн. произ., т.
С. Қирабев. “Әдебиетiмiздiң ақтаңдақ беттерi” Алматы,
2
