Кәсіпорын иелерінің бюджетпен есеп айырысудағы негізгі нысаны — салық режимі
Кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп айырысудың негізгі нысаны оңайлатылған декларация негізіндегі арнайы салық режимі болып табылады. Бұл нысан жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын кәсіпкерлерге арналған.
Салық төлеушіге салық салудың осы режиміне көшу үшін тоқсан басталғанға дейін 2001 жылға 16 қарашада №1554 Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс Министрлігінің бұйрығымен бекітілген нысандағы өтінішті қызметті жүзеге асыру орны бойынша, салық органына тапсыру қажет. Өтініш 910.00 нысанын, бланкісін салық төлеуші салық комитеттерінде алады.
Осы режим мыналармен ерекшеленеді:
— Салық міндеттемелерін есептеу нақты алынған кіріс бойынша тоқсанның аяқталуы негізінде жүргізіледі;
— Оңайлатылған декларация негізінде есептелетін салықтар шығыстары есептеусіз бірыңғай мөлшерлеме бойынша есептеледі.
Ставкалар бойынша салықтар сомасын айқындаудан кейін салықтар сомасынан 1,5% мөлшерінде жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты кему жағына есептелген соманы түзетужүргізіледі. Бұл түзету, егер тоқсан қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа еңбекақысыкелесідей болса қолданылады:
— Жеке кәсіпкерлерде Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген екі еселенген айлық минималды еңбекақы мөлшерінен кем емес;
— Заңды тұлғаларда – 2,5 еселенген минималды еңбекақы мөлшері.
Салықтың есептелген сомасының 1/2 бәлігі корпоративті табыс салығы ретінде, қалған 1/2 бөлігі әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік аударым сомасын алып тастау есебімен әлеуметтік салық ретінде төленеді.
Жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты салықтарды түзету бойынша Салық Кодексінде көзделген норма қызметті жүзеге асыру үшін тартылатын қызметкерлердің жалпы санынан және кірістерді жсриялаудағы кәсіпкерлердің қызығушылығына бағытталған, өйткені шағын бизнес субъектілерінің иелігінде қалатын сома қызметкерлерінің саны мен кірістерінің ұлғаюына байланысты жоғарлайды.
Салықты төлеу мен есептеудің жалпы бекітілген тәртібіне көшкенде арнайы салық режиміне қайтадан ауысу, жалпы бекітілген тәртіпті екі жыл қолдану мерзімі өткеннен кейін ғана мүмкін.
Оңайтылған декларация келесі түрде табыс етілуі мүмкін:
— Келу тәртібімен;
— Пошта бойынша хабарлама жасалған тапсырыс хатымен;
— Электронды түрде.
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық кодексіне өзгеріс енгізілуіне байланыстысалық режимінің аталмыш нормалары едәуір өзгерістерге ұшырады. Қосымшалар үш жағдайға қатысты болды: кірістің мөлшері,құрамның критерилері және салық ставкалары.
Қазіргі уақытта ыңғайланған декларацияны 25 адамға дейін (2005 жылы – 15 адам) жұмысшысы бар жеке кәсіпкерлер, 50 адаға дейін (2005 жылы – 25 адам) жұмысшысы бар заңды тұлғалар пайдалана алады. Сонымен бірге ыңғайланған декларациянегізінде салық режимін пайдаланушы субъектілерінің кірісінің деңгейі былайша ұлғайтылады:жеке кәсіпкерлер үшін 4,5 ондықтан 10 млн теңгеге дейін, заңдытұлғалар үшін 9-дан 25 млн теңгеге дейін салық кезеңінде (тоқсанында). «Ыңғайлау» саласында өзгерістер мен қосымшалардың нәтижесінде кәсіпкерлік субъектілерін жаңадан құру және қазіргілердің дамытуға ықпал ететін мүмкіндігі кеңейеді.Ыңғайланған декларацияны пайдаланған кезде кәсіпкерлер салықтарды өзбетінше есептеп, тиісті салық ставкаларын қолданады.
Салық салмағы едәуір жеңілдетіліп, бір деңгейде жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға қатысты болды. 2005 жылы салық ставкалары едәуір жоғары болды: жеке кәсіпкерлер үшін 3-тен 7 пайызға дейін, заңды тұлғалар үшін 4-тен 9 пайызға дейін кіріс деңгейіне қатысты өзгеріп отырды.
Мысалы, егер кәсіпкердің кірісі тоқсан ішінде 2,5 млн теңге болса, онда 2006 жылғы 1 қаңтардағы ставкаға сәйкес 75 мың теңге (2500 мың х 3%) болды. Салыстыру үшін: 2005 жылғы аталмыш кірістің салығы 85 мың теңге болған еді (60 мың+500 мың х 5%).
Егер заңды тұлғаның тоқсандағы кірісі 8 млн теңге болса, онда салық 290 мың теңге болады (90 мың теңге+5000 мың х 4 пайыз), бұл өткен жылғы ставканы пайдаланып төлеген салық сомасынан 190 мың теңгеге аз.
Ыңғайланған декларация негiзiнде арнаулы салықтық режим қолдану үшiн жаңа құрылған жеке кәсiпкер салық есебiнде тұрған күннен бастап өтiнiш жазады, ал заңды тұлға өзiнiң мемлекеттiк тіркеуден өткеннен кейiн 10 жұмыс күнiнiң iшiнде өтiнiш бередi.
Кipic мөлшерiнiң және жалдамалы жұмысшылардың санына байланысты бұрын жалпы белгiленген салық салу режимiнде жұмыс істеген салық төлеушілер 2006 жылғы 1 қаңтарда белгіленген осы жағдайға сәйкес келетін болса, онда ыңғайланған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға құқылы. Бұл үшін тоқсан басталғанша өзі қызмет ететін жердегі салық комитетіне өтініш беруі керек.
Осылайша, ыңғайланған декларация аясында арнаулы салық режимiн пайдалану бiрсыпыра кәсiпкерлерге қолдануға ықпал етедi. Осы салық режимiн қолдану саласының кеңеюi шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытуға басымдық беруге тиiс.
Жалпы алғанда шағын және орта бизнес үшін салық салуды жетiлдiру әлi тоқталған жоқ. Мұны Қазақстан Республикасының Президентiнiң халыққа Жолдауында 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын бизнес субъектiлерi үшiн салық салудың бiрегей cтавксының төмендетіліп, басқадай салық заңдарына өзгерістер жасалатыны жөнiнде жоспары растайды.
