Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Мекемелердің кассаларына қолма-қол есеп айырысулар арқылы тауарларды сату, қызметтер көрсету және жұмыстарды орындаудан салт ақшалар түрінде түсімдердыің үлкен сомалары күнде түседі және жиналады.
Салт ақшаларды қабылдап алу, сақтау және беру, кассалық құжаттарды рәсімдеу тәртібі Қазақстан Республикасы Қаржы Министрінің «Мемлекеттік мекемелерде кассалық операциялар жүргізу туралы» 2000 жылғы 25 сәуірдегі № 195 бұйрығына ( 2007 жылғы 03 сәуірдегі № 103 бұйрығына сәйкес өзгерістер мен толықтырулар енгізуіне туралы) сәйкес Қазақстанның халық шаруашылығында кассалық операцияларды жауапкершілігі мекеме басшысы, бас бухгалтер және кассирге жүктеледі. Бұл тәртіпті сақтау жауапкершілігі мекеме басшысы, бас бухгалтер және кассирге жүктеледі (онымен толық материалдық жауапкершілік шарты жасалады), ережелерді мүлтіксіз орындауға міндетті болады. Ол касса операцияларын жүргізу тәртбімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдерді беру үшін субьекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынды.
Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері бойынша алады.
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі бастапқы құжаттар болып табылады. Қолма қол ақшаларды кассаға қабылдау бас бухгалтер немесе ол өкілеттік берген түлға қол қойған КО №1 нысанындағы кіріс касса ордері бойынша жургізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру КО № 2 нысаныидағы шығыс касса ордері бойынша немесе шығыс касса ордерінің (ШКО) мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем ведомосі, қолма қол ақшаны беруге өтініш, шоттар) бойынша жургізіледі. ШКО-не бас бухгалтер мен басшының қолы қойылған болу керек, Егер ШКО қоса берілетін құжатта руқсат ету туралы басшының колы болса, онда оның ШКО-де оның қойған қолының болуы міндетті емес.
Шығыс касса ордері
Кіріс касса ордері
Кіріс касса ордері (ККО) мен оның түбіршегі, ШКО мен оны алмастыратын құжаттар сиямен немесе қаламсаптың сиясымен айқын және тусінікті жазылуға немесе машинкалармен басылуға тиіс. Бұл құжаттарды тазалауға, өшіруге немесе ескертіп болсын түзету жасауға болмайды. Кассалық ордерлер бойынша ақшаларды қабылдау және беру тек олар жасалған куні жүргізілуі мүмкін.
ККО мен ШКО кассаға берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу журналында (КО № 3 нысаны) тіркелінеді. Операцияләр жасалғаннан кейін ордерлерге кассир қол қояды, ол оған оса берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе куні көрсетілген «төленді» жазуымен өтеле
Кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналы
Ақша қаражаттарының келіп тусуі мен жұмсалуы жөніндегі барлық операцияларды кассир КО №4 нысанындағы касса кітабына жазады. Ол тесіліп байланған, нөмірленген және мөрленген болуға тиіс. Ондагы парақтардың саны басшы мен бас бухгалтерлердің қолдарымен расталған болу керек. Жумыс күнінің соңында кассир күн бойындағы операциялардың жиынын касса кітабына жазады да, кассада келесі күнге қалатын ақша қалдығын шығарады. Касса кітабындағы жазулар кешіру қағазы арқылы 2 данада жүргізіледі.
Екінші даналары жыртпалы болады және кассирдің есеп беруіне қызмет етеді. Егер кәсіпорында аздаған касса операциялары жасалатын болса, кассалық есеп беру үш-бес күнде бір рет жасалуы мумкін. Кассирден қабылданған есептеме деректерін бухгалтерия қызметкерлері тексереді. Кассада алушының ШКО қолхатымен немесе басқа құжатта расталмаған ақшалар берілгендігі анықталса, бул сома жетіспеушілік болып саналып, кассирден өндіріліп алынады. Егер қолма қол ақшаның сомасы ККО-мен расталмаса, онда олар кассаның артық ақшалары болып саналады және субъектінің кірісіне есептеледі. Кассадағы ақша қаражаттарының колда бары мен қозғалысын есепке алу ушін активтік 1010, 1020-шоттар қолданылады.
1010 «Кассадағы ақша қаражаттары» (актив). Мақсаты: ұйымның кассасындағы ұлттық жəне шетел валютасындағы ақша сомаларын есепке алу. Шоттың дебеті бойынша ұйымның кассасына түскен ұлттық жəне шетел валютасындағы ақша сомалары жазылады. Шоттың кредиті бойынша ұйымның кассасынан ұлттық жəне шетел валютасындағы ақша сомаларын есептен шығару жүргізіледі. Бұл шоттардың дебеті бойынша ақшаның кассаға түсуі, кредиті бойынша — берілуі көрсетіледі. Валюталық кассадағы есеп субъектінің кассадағы есебіне үқсас жүргізіледі, бірақ ККО-де, ШКО-де және касса кітабында қаражаттардың шетелдік валютадағы және теңгелік баламасындағы сомасы көрсетіледі. Валюталық касса үшін жеке кассалық кітап ашылады. Шетелдік валютадағы қолма қол акша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты теңгелік бағасы және номиналы бойынша жинақтауға «Кәсіп-орынның валюталық қаражаттарына талдамалы есеп жүргізу карточкасы» арналған. Ол шетелдік валютадағы бастапқы талдамалы есеп пен теңгедегі жинақтамалы есептің арасындағы аралық буын болып табылады. Қажет болған жағдайда көлік пен байланыстың объектілері 1010-шотта мынадай субшоттар аша алады: 1010/1 — субъект кассасы, 1010/2 -операциялық касса.
Жоғарда атап өткендей кассадағы операциялар есебі 1010 « Кассадағы қолма-қол ақша» бөлімшесінің активті жинақтаушы шоттарында:
1010- « Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» және 1020 — « Касссадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша» шоттарында жүргізіледі.
Тауар кеңселерінің, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердің, аялдама, өзен өткелдерінің кассасындағы билет және багаж кассаларындағы, порттар мен вокзалдардың, байланыс бөлімшесінің кассаларындағы ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысы 1010/2-шотта ескеріледі.
1010-1020-шоттар бойынша шаруашылық операциялары
2. Вексель бойынша түсті Д-т 1010, 1020 К-т 1130
5. Банк шоттарынан қолма қол ақшаның түсуі (чек бойынша) Д-т 1010,1020 К-т 1050,1040
11. Акциялар бойынша дивидендтер келіп тусті Д-т 1010, 1020 К-т 6110
12. Оң бағамдық айырма Д-т 1020 К-т 6250
13. Алынған айыппұлдар, өсімақылар, тұрақсыздық айыптары Д-т 1010, 1020 К-т 6130
14. Есеп беретін сомалар кассадан берілді Д-т 1251 К-т 1010, 1020
15. Сақтандыру полистері сатыл алынды Д-т 1620 К-т 1010,1020
16. Болашақ кезеңдер ушін төленген жалдық төлемдер Д-т 1620 К-т 1010,1020
17. Аванстар берілді Д-т 1610, К-Т 1010, 1020
18. Қолма-қол ақша банктегі шотқа өткізілді (қолма-қол салуды мәлімдеу бойынша) Д-т 1050, 1040 К-Т 1010, 1020
19. Займды қайтару Д-т 4020 К-т 1010, 1020
20. Дивидендтерді төлеу Д-т 3520, К-т 1010,1020
21. Жөткізушілердің, мердігерлердің шоттары қолма қол
ақшамен төленді Д-т 3310 К-т 1010,1020
22.Жәләқы берілді Д-Т 3350, К-Т 1010,1020
23.Теріс бағамдық айырма Д-т 1620 К-т 1020
24. Кассаға тугендеу жургізген кезде анықталған ақша қаражатта-рының жетіспеушілігі Д-т 1260 К-т 1010, 1020
а)егер кінәлі адам анықталмаса немесе сот оны өтеп беруден бас тартса Д-т 7210 (7410) К-т 1260
б) егер кінәлі адам анықталса Д-т 1250 К-т 1260
«Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операциларды жүргізілу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға ақша қабылдау кассаның кірісі ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша саған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир « Төлем таңбаларын анықтау тәртібін» басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлермен немесе басшы мен бас бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді. Егер касса шығыс ордерлерін қоса тіркелген құжаттарда субьект басшысының рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қолы қоюы міндетті емес. Жекеленген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмерін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені — жазумен, тиынды — сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық шығыс ордері жоғарыда келтірітеді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордеріне ақшаны алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі. Егер ақша төлем мізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге: « Сенімхат бойынша» деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостқа қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттары бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікшк қаламмен жазып береді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша тартылады, оның қас бетінде ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтнр қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш төрт күн өткенннен соң, кассир төлем тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиелілі сомасын алмаған адамдардың аты- тегінің тұчына төртабан соғады немесе « Депозитке салынды» деп қолмен жазып белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіиіне енгізіледі; тізімдемеде нақты төленген сома мен депозтке салынуғ тиісті сома жөнінде жазылады.Егер төлемді кассир емес, уәкілдік адам жасайтын болса, төлем тізімдемесінде: « Тізімдеме бойынша ақша тартқан» деген жазу жазылады. Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеуінде тіркеледі,ол кіріс және шығыс касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмері, кассаға түскен және жұмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іссапарға төленген жіне де шығыстар)нысыналы мақсаты көрсетіледі.Егер ақша қаражаттарының нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тек құжаттың толтырыған күні, нөмері мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарын; олардың дұрныс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерлер кассир қол қояды,ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады немесе жазуымен: күнін,айы мен жылын көрсете отырып «Алынды» немесе «Төленді» деп белгі соғады.
Касса оперрацияларының есебін кассир Касса кітабыда жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін (көлбеу сызықты) кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады; екінші (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатың бөлігіне сай клетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағынан көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқтанғанға дейін бір күн бой жыртылмайды.
« Соның ішінде жалақыға» деген жолдың бойында ксса бойынша шығысқа есептен шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасыда көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені жөніндегі құжаттың нөмері, корреспонденцияланған шоты, сомасы ( кіріс,шығыс) көрсетіледі. Күн сайын жұмыс күннің аяғында кассир берілген ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді.Өшіруімен ескертілмеген түзетулер енгізілуге кітапта жол берілмейді.Түзіетілулерге кассир мен бас бухгалтердің қолы қойылуы керек.
Кассирдің есебінде корреспонденциялнатын шоттарға белгі жасалады, содан соң оның деректері 1010 — «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» штының дебеті мен кредиты бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттың кредиты мен дебеті есебін кассир жүргізеді.Ргеистрлерге жазулары бухгалтерияға кассир есебінің түсуіне қарай жүргізіледі. Біріңғай корреспондецияланған шоттардың сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есептің айдан кейінгі бірінші жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас кітаптағы 1010 шоттың қалдығына сәйкес келуі тиіс.
Кассаға ақша кірістелігін кезде 1010- « Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша» шоты дебетеліп- мына төмендегі шоттары кредиттеледі:
1040- « Есеп айрысу шотындағы қолма-қол ақша» шоты- кассаға есеп айырысу шотынан алынған сомаға;
1250- « Қызметкерлердің және басқа да адамдардың қарыздары» қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетпейтін сомалар, талан-таражға түскен сомалар және т.б. бойынша кассаға өткізілген қарыздар;
6010- « Дайын өнімдерді ( жұмыстарды,қызметтерді) сатудан түскен табыс»
6020- «Сатып алынған тауарларды сатудан түскен табыс», 6030 — « Басқа табыстар» шоттары материалдар, жұмыстар мен қызметтер үшін қолма-қол ақша мен есеп айырысқан кезінде.
Кассадан ақшар берілген кезде 1010-шоты кредиттеледі және мына төмендегі шоттары дебеттеледі:
4230- « Персоналдармен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу» шоты – кәсіп орын қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
1250 — « Қызметкерлер мен басқада адамдардың қарыздары» шоты- кәсіаорын қызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;
1040- « Есеп айырысу шотындағы нақты ақша» шоты- кәсіпорнының есеп айырысу шотына өткізілген, депозтке салынғн жалақы және басқа да түсімінің сомасына.
«Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның» есебі. Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 1020- « Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша» шотын ашады.Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мұндай:
Валюта түскен кезде 1020- шоты дебеттеледі де және мына төмендегі шоттар кредиттеледі:
1050 — « Ел ішіндегі валюталық шоттағы қорлма-қол ақша» шоты –валюта шотынан валюта түскен кезде;
1210- « Алынуға тиісті қарыздар» шоты- кассаға алынған валюта түімнің сомасына;
6250- « Бағам айырмашылығынан түскен табыс» шоты- тиісті шетел валюталарына қатысты теңге бағымынының құлдырайы жағадйындағы бағам айырмашылықтарының сомасына;
1250- « Қызметкерлер мен басқа да адамрадың қарыздары» шоты-есеп бертін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.
Валюта кассасынан валюта берген кезде- 1020- шот крелиттеледі және мына төмендегі шоттар дебеттеледі:
1250- « Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары» шоты- есебіне берліген шетел валютасының сомасына;
1050- « Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша» шоты- валюта шотына өткізілген валюта сомасына;
7430 — « Бағам айырмашылығы бойыншы шығыстар» шоты- тиісті валюталарға қатысты теңге бағымының көтерілуі нәтижесінде болған бағам айырмашылықтары сомасына.
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1010- « Операциялық кассадағы қолма-қол ақша» аралық шоты дебеттеледі және мына шоттар кредиттеледі;
6010- «Дайын өнімдер ( жұмыстарджы, қызметтерді ) сатудан түскен кіріс»;
6010- «Көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтернінен түскен табыс» шоттары жіне басқа да шоттар- кассаға алынған түсімнің сомасына;
2110- «Алынуға тиісті қарыздар» шоты- сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің кассаға талынға сомаға.
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде – 1010 шоты дебеттеледі де, ал 1010 шотының « Операциялық кассадағы қолма-қол ақша» субшоты кредиттеледі.
Кәсіпорынның нөмесе жеке кәсіпкердің қолма-қол ақша нысанында түсетін табыстарын фис-кальды жады бар бақылау — касса машинасын (бұдан
әрі — БКМ)қолдану арқылы тіркеу және сатып алушыға БКМ бақылау чегін беру арқылы тауар немесе қызмет құнының төлену фактісін растау қажеттілігі туралы баршаға белгілі.Бұл ретте қолма-қол ақшаны қабылдау тауар сатып алу немесе тұтынушы қандай да бір қызметті төлеген кезде дұкөнде жүргізілсе, аталған түсімдерді БКМ арқылы өткізу қажеттілігі туралы мәселе туындамайды. Сұрақтар стандарттан тыс жағдайларда туындайды, айталық, кәсіпорынның кассасына тікөлей дебиторлық берешек төленөді немесе кассаға жарғылық капиталға салым ретін-де қолма-қол ақша сомасы енгізілді.
