Қазақстанның осы күнгі экономикасы
Құрметті қазақстандықтар!
Ел тарихының ХХІ ғасырдағы аса бір күрделі кезеңі аяқталып келеді. Дүние жүзінің экономикасын тұралатқан жаһандық дағдарыс дауылы әлі басыла қойған жоқ. Алайда ол өзінің алғашқы алапат қуатынан айырылды. Біз тастүйін дайын болғандықтан, оның салдары біздің еліміз үшін соншалықты ауырға соққан жоқ.
Дағдарысқа дейінгі кезеңде біз Қытай, Үндістан және өзге де экономикасы қарыштап алға басқан мемлекеттер қатарында дамудың жоғары деңгейіне көтерілдік. Өйткені біз оған қалай қол жеткізуге болатынын білдік.
Бәрін дұрыс жоспарлап, сауатты іске асырғандықтан, біздің дамуымыз сәтті болды.
Біз жасампаздыққа жұмыла кіріскендіктен, дамудың даңғыл жолына түстік.
Толағай табыстарымен дүние жүзін мойындатқан Қазақстанның әлеуеті артып, экономикасы серпінді бола түсті.
Дамуымыздың маңызды алғышартына айналған қазақстандық бірліктің өнегелі үлгісі ғаламшардағы мемлекет басшылары мен конфессия жетекшілерінен лайықты бағасын алды.
Осылайша Қазақстан қуатты да табысты мемлекетке айналып, өзінің бастамалары арқылы жоғары халықаралық беделге ие болды.
Жасампаздық қуатымен дүние жүзінде даңқы артқан Қазақстан әлемді өз жетістіктерімен таң қалдырды.
Сондықтан Қазақстанға Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық ету мәртебелі миссиясы сеніп тапсырылды.
Біз жаңа онжылдығымызды әлемдік деңгейдегі осындай абыройлы тарихи оқиғамен бастадық.
Мен біздің алдағы барша жетістіктеріміз осындай жарқын болады деп сенемін.
Менің басты мақсатым – еліміздің алдағы онжылдықтағы экономикалық өрлеуін қамтамасыз етіп, жаңа мүмкіндіктерге жол ашу. Бүгінгі Жолдауым осыған арналған. “Қазақстан-2030” Стратегиясын орындай отырып, біз алғашқы онжылдыққа бағдарлама жасап, оны тәмамдадық. Ендігі мақсат – осы Стратегияның келесі онжылдығына қарай қадам жасау.
1. 2010 Стратегиялық жоспарын іске асыру – ел дамуының аса маңызды шебі
1997 жылы “Қазақстан-2030” Стратегиясын қабылдап, біз елдің ұзақ мерзімді күн тәртібін, басты мақсаттар мен басымдықтарын қалыптастырдық, кейін олар 2010 жылға дейінгі Стратегиялық жоспарда қисынды түрде дамытылды.
Сөйтіп біз қалай жоспарласақ, солай өмір сүрдік және мынадай нәтижелерге қол жеткіздік.
2000 жылмен салыстырғанда 2008 жылы-ақ, жоспарланғанынан екі жыл бұрын, біз республика ІЖӨ-сінің көлемін екі еселедік және мемлекеттің әлеуметтік міндеттемелерін тиімді орындадық.
Орташа айлық жалақы 5 есеге, ал зейнетақының орташа мөлшері 3 есеге өсті.
Өмір сүрудің ең төменгі деңгейінен аз табысы бар халықтың үлесі 4 есеге (50%-дан 12%-ға дейін) азайды.
Халық денсаулығының негізгі көрсеткіштері жақсарды. Күтілетін өмір ұзақтығы 65-тен 68 жасқа дейін ұлғайды. Ана өлімі екі есеге азайды, бала туу бір жарым есеге өсті.
Он жылда 652 мектеп және 463 денсаулық сақтау нысаны салынды.
Бүгінде бізде әлемдік деңгейдегі медициналық орталықтар – Ана мен баланың ұлттық орталығы және Нейрохирургия институты бар.
Биылғы жылы Кардиохирургия орталығын іске қосамыз. Барлық облыстарда қазақстандықтарға медициналық қызмет көрсету жақсаруда.
Осының арқасында біз өз азаматтарымыздың мыңдаған өмірін сақтап қаламыз!
Біздің жетістіктерімізді мойындай отырып, БҰҰ өзінің 2009 жылғы Баяндамасында Қазақстанды адам әлеуетінің жоғары деңгейі бар елдер санатына қосты. Бұл – біздің өскен әл-ауқатымыздың даусыз дәлелі! Он жылда 350 мың отбасы – бұл шамамен 1,2 миллион адам тұрғын үйге ие болды. 32 мың шақырым жолдар салынды және жөнделді, бұл Қазақстанның барлық жолдарының үштен бірі.
2030 жылға дейінгі Қазақстанның Даму стратегиясының қарпі мен рухын негізге ала отырып, біз ХХІ ғасырдың алғашқы он жылдығына белгіленген барлық міндеттерді шештік.
2. Дағдарыс кезеңі – дұрыс шешімдер қабылдау уақыты
Әлемдік қаржы-экономикалық дағдарысы экономиканың өсу қарқынына ықпал етті, бірақ біздің дамуымызды тоқтатқан жоқ. Жинақталған экономикалық әлеует соңғы үш жылдың аса қиын дағдарыстық шайқасында бізге тұрлаулылықты қамтамасыз етті.
Біз еліміздің қаржы жүйесін қорғап, жүйе құраушы банктерді сақтап қалдық.
Біз шағын және орта бизнесті қиыншылықта қалдырмадық.
Ұлттық және трансұлттық компаниялардың мемлекеттік сатып алуларындағы “қазақстандық үлестің” болмаған өсіміне қол жеткіздік.
Агроөнеркәсіптік кешенге бұрын-соңды болмаған көмек көрсеттік.
Мемлекет үлестік құрылысты аяқтау жөніндегі барлық шығындарды өз мойнына алды.
“Жол картасы-2009” бағдарламасын табысты іске асырудың арқасында ел өңірлерінде ТКШ-ны реконструкциялау жөнінде 862 жоба іске асырылып, 737 шақырым электр желісі, 1029 шақырым сумен жабдықтау желілері, 284 шақырым жылу трассасы, автожолдар, жүздеген мектептер мен ауруханалар, мәдениет пен спорт нысандары жөнделді.
Әр ауылға дейін жеткен мұндай аса маңызды жұмысты біз тұңғыш рет жүргіздік. Халық бізге риза – біз жақсы жұмыс атқардық.
Барлығы да менің бақылауыммен, жедел, жария атқарылды.
Біз рецессияға жол бермедік, өйткені, не істеу керектігін білдік және мұны жедел істедік.
Ұлы Неру бір кездері былай деген екен: “Табыс кім батыл қимылдаса, соның үлесіне жиі түседі”. Ал біз батыл қимылдадық.
2009 жылы экономиканың артуы 1,1%-ды, өнеркәсіпте 1,7%-ды құрады. Біз оң өсу қарқыны бар елдердің “серіппелі тобына” жаттық.
Ұлттық қордың жалпы халықаралық резервтері мен активтері бүгіннің өзінде 50 миллиард доллардан асып түсіп, соңғы он жылда 25 еседен астамға өсті.
Өткен жылы біз Қор қаржысының бір бөлігін жұмсадық, ал бүгінде Қордың көлемі өткен жылдың желтоқсанындағыдан көп екенін атап өту маңызды.
Қордың арқасында біз дағдарысқа қарсы шараларды жүргізіп қана қойған жоқпыз, сонымен бірге мемлекетке, бізге қиын болған кезде, сатуға мәжбүр болған маңызды активтерді қайтардық. Бұл – Екібастұз 1-ші ГРЭС-і, “Богатырь” разрезі, Қашағандағы біздің үлесіміз, Маңғыстаумұнайгаз және барлық үш мұнай өңдеу зауыты.
Жұмыссыздық деңгейі 6,3%-ды құрады, ал бұл дағдарысқа дейінгі уақыттағыдан төмен.
Тиімді іске асырылған Жұмыспен қамту стратегиясының арқасында елде 400 мыңнан астам жұмыс орындары ашылды.
Біз төтеп бердік. Енді біз 2020 жылға дейінгі Даму стратегиясын орындауға кірісеміз.
3. 2020 Стратегиялық жоспары –көшбасшылыққа қазақстандық жол
Бізге мыналарды атқару керек:
1. Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
2. Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне қол жеткізу;
3. Адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді инвестициялау;
4. Қазақстандықтарды сапалы әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық қызметтермен қамтамасыз ету;
5. Ұлтаралық келісімді нығайту, ұлттық қауіпсіздікті арттыру, халықаралық қарым-қатынасты одан әрі дамыту.
3.1 Экономиканы әртараптандыру – табыс кілті
Таяудағы онжылдықта тұрлаулы да теңдестірілген даму жедел әртараптандыру және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру есебінен қамтамасыз етілетін болады.
Еңбек өнімділігінің кешенді артуы аса маңызды міндет болып табылады.
Қазақстанда, егер тұтастай экономика бойынша қарайтын болсақ, бір қызметкер жылына 17 мың доллардың өнімін өндіреді екен. Дамыған елдерде бұл көрсеткіш 90 мың доллардан асып түседі.
Қорытынды өте түсінікті – бізге жағдайды түзету – өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек.
Басқарудың барлық деңгейінің жұмысына баға беру мен жаңағы өлшемдер бойынша қаржылай қолдау көрсету және бақылау Үкіметтің басты міндеті болады.
Инновациялар ғана еңбек өнімділігінің шұғыл артуына жеткізеді.
Менің тапсырмам бойынша Үкімет Жедел индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасын және Елді индустрияландырудың егжей-тегжейлі картасын әзірледі.
Бұл құжат – таяудағы бес жылда біз нені, қайда және қашан салатынымыздың толық іс-қимыл жоспары.
Бүгінде әңгіме инвестицияларының жалпы көлемі 6,5 триллион теңгелік 162 жобаны іске асыру туралы болып отыр, ал бұл ел ІЖӨ-сінің 40%-дан астамы, олар бізге таяудағы үш жылда ғана 200 мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын тікелей ашуға мүмкіндік береді.
Алдағы бес жылда қуатты газ-химиясы кешенін, минералдық тыңайтқыштар өндіру жөніндегі зауыттарды, бірқатар ірі электр-энергетикалық стансаларды – Балқаш ЖЭС-ін, Мойнақ ГЭС-ін, Екібастұз 2-ші ГРЭС-інің жаңа блогын және басқа көптеген кәсіпорындар пайдалануға берілетін болады.
2014 жылға қарай біз барлық 3 мұнай өңдеу зауытын реконструкциялаймыз және бүкіл мұнай өнімдерінің түр-түрі бойынша ішкі қажеттілігімізді толық қамтамасыз ете аламыз.
Әр өңірдегі әрбір индустриялық жоба жергілікті биліктің ғана емес, сонымен бірге жұртшылықтың да айрықша бақылауына алынуы керек. Бұл жұмыс таяудағы онжылдықта бүкіл еліміздің жалпыұлттық міндетіне айналуы тиіс.
Тек осылай ғана біз әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына ене аламыз.
“Нұр Отан” ХДП үшін 2020-Бағдарламасын орындау жұмыстың басты өзегіне айналуы тиіс. Ешкім сыртта тұрмауы керек, өйткені, тек осылай ғана біз Қазақстанның жаңа экономикалық өрлеуін қамтамасыз етеміз.
Бағдарламаны жүзеге асыру жөнінде Премьер-Министр бастаған бірыңғай басқару орталығы (штабы) және облыстарда әкімдер басқаратын орталықтар құрылады. Біз 2009 жылы “Жол картасы” бағдарламасы бойынша қалай жұмыс істесек, солай жұмыс істеуге тиіспіз.
Министрлер, әкімдер барлық ағымдағы мәселелердің шешілуі үшін жауапты болады. Олар барлық ресурстарды жұмылдырады да.
Индустриялық даму – бұл біздің жаңа онжылдықтағы мүмкіншілігіміз, ел дамуы үшін жаңа мүмкіндіктер.
Қазақстан табысты индустриялық держава болады – мен бұған әбден сенімдімін.
Әртараптандырудың басқа бір маңызды сегменті агроөнеркәсіптік кешенді дамыту болып табылады. Оның дамуы негізгі үш бағыт бойынша жүруі керек.
Біріншіден, негізгі салмақ еңбек өнімділігінің артуына түсірілуі тиіс.
Ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігі ең төмені және жылына бір жұмыс істеушіге 3 мың доллар шамасында келеді. Ал дамыған елдерде бұл көрсеткіш 50-70 мың долларды құрайды екен.
Ауыл үшін өсу перспективасы міне осында. Сондықтан біздің міндетіміз – 2014 жылға қарай агроөнеркәсіптік кешенде өнімділікті кем дегенде екі есе арттыру.
Бұл күрделі міндетті аграрлық-индустриялық әртараптандыру ғана, яғни ауылшаруашылық шикізатын қайта өңдеуді шұғыл арттыру, жаңа құрал-жабдықтар, жаңа технологиялар мен ауыл шаруашылығындағы жаңа көзқарас шеше алатын жағдайда. Әлемдік тәжірибені пайдалану, оны біздің ауыл шаруашылығымызға жедел ендіру керек.
Екіншіден, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
2014 жылға қарай азық-түлік тауарлары ішкі рыногының 80%-дан астамын отандық тағам өнімдері құрауы тиіс. Бізде бұл үшін мүмкіндіктер бар.
Үшіншіден, экспорттық әлеуетті іске асыру, бірінші кезекте бұл Кеден одағы, Орталық Азия, Кавказ бен Таяу Шығыс елдерінің рыноктары.
Біз қазірдің өзінде “Жетіген-Қорғас”және “Өзен-Түркіменстанмен мемлекеттік шекара” темір жол желілерін салып жатырмыз, олар іс жүзінде біздің өнімдерге Қытай мен Парсы шығанағы елдерінің рыноктарына жол ашады. Біз салуға кірісетін “Батыс Қытай-Батыс Еуропа” автожолы – тауарлар үшін маңызды магистраль.
“Болашақтың экономикасы” секторларына жеке тоқталғым келеді. Нәтижелі де тиімді қызмет ететін ұлттық инновациялық жүйе оның негізі болуы тиіс.
Бізде қазірдің өзінде бұл бағыттағы әзірліктер бар. Біз одан әрі ілгері кетеміз. Жаңа Университеттің аясында Астанада үш жаңа ғылыми орталық құрылатын болады.
Өмір туралы ғылымдар орталығы органдарды көшіру, жасанды жүрек және өкпе, бағаналы жасуша және ұзақ жасау медицинасы саласында әлемдік жетекші ғылыми орталықтармен бірлескен әзірліктер жүргізеді.
Энергетикалық зерттеулер орталығы қайталанба энергетика, жоғары энергиялар физикасы мен техникасы мәселелерімен айналысатын болады.
Тақырыпаралық аспаптық орталық инжиниринг орталығы, зертханалық база және конструкторлық бюро болып табылады.
Барлық үш орталық биылғы жылы құрылатын болады.
Үкіметке біздің индустрияның 2010 жылғы басымдықтарын ескере отырып, елдің ғылыми технологиялық дамуының 2020 жылға дейінгі салааралық жоспарын әзірлеуді тапсырамын.
Сондай-ақ, “Ғылым туралы” жаңа заңның әзірленуін жеделдету қажет.
Бұл біздің болашақ дамуымыз үшін маңызды.
3.2 Сауатты сауда саясаты – экономиканың бәсекеге қабілеттілігіне қолдау
Қазақстан ТМД-дағы интеграциялық үдерістердің белсенді қатысушысы болып табылады. 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген Ресеймен және Беларусьпен Кеден одағының құрылуы – бұл қазақстандық барлық интеграциялық бастамалардың серіппелілігі.
Үш ел интеграциясының келесі кезеңі 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап Біртұтас экономикалық кеңістіктің қалыптастырылуы болады. Бұл капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысы қамтамасыз етілетін интеграцияның әлдеқайда жоғары деңгейі. ТМД-дағы өңірлік экономикалық бірлестіктерге қолдау білдіре отырып, Үкімет Қазақстанның экономикалық даму басымдықтарына сай келетін жағдайларда Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру үдерісін жандандыруы тиіс.
Қазірдің өзінде біздің кәсіпкерлерге жаңа мүмкіндіктердің пайда болуын дұрыс бағалау, жаңа рыноктарға шығу жөніндегі тиімді стратегияларды әзірлеумен байыпты айналысу, бәсекелестік артықшылықтарды өсіре түсу маңызды.
Әрине, айтылып жүргеніндей, “бәсеке жоқ жерде ұйқың жақсы, бірақ та өмірің нашар”. Ал қазақстандықтар жақсырақ өмір сүрмек және өз жоспарларын жүзеге асыруға кедергі келтіретіндерге жол бермеу ниетінде.
3.3 Инвестициялар тарту
Әртараптандыру жөніндегі біздің жоспарларымызды іске асыру үшін бір ғана мемлекеттік ресурстар жеткіліксіз болатыны анық. Оның негізгі көзі тікелей шетелдік инвестициялар болуы тиіс.
Менің халықаралық сапарларым барысындағы негізгі мәселелердің бірі Қазақстанға инвестициялау мәселесі болды. Көптеген мемлекеттер біздің экономикаға ресурстар салудың мәні бар деп біледі.
Бүгінде Қытайдан, Оңтүстік Кореядан, Біріккен Араб Әмірліктерінен, сондай-ақ француз, итальян, ресейлік компаниялардан 20 миллиард доллар көлемінде инвестициялар тарту туралы мәселелер шешілді.
Бұл қаражат шикізаттық емес секторға жұмсалып, индустриялық бағдарламаның, инфрақұрылым мен бірлескен кәсіпорындардың ондаған нысандарын іске қосуды қамтамасыз етеді.
“Батыс Қытай-Батыс Еуропа” автомагистраліне 3 миллиард долларға жуық көлемінде және елдің батысынан оңтүстігіне қарай тартылатын газ құбырына 2 миллиард доллар инвестициялар тарту мәселелері шешілді.
Мұның бәрі – шикізаттық сектордың инвестицияларынан басқасы, ал ол 10 миллиард доллардан астамды құрайды. Көріп отырсыздар, бұл Бағдарламаны қаржылай және материалдық ресурстармен қамтамасыз ету жөнінде орасан зор жұмыс жүргізілді.
Біз Қазақстанда өңірімізде жұмыс істеуге дайын инвесторлар үшін барынша тартымды жағдай жасауға тиіспіз.
Индустриялық даму басымдықтарын ескергенде арнаулы экономикалық аймақтар мен индустриялық парктердің қызмет етуіне жаңа көзқарас қажет. Үкіметке арнаулы экономикалық аймақтар туралы жаңа заң жобасын әзірлеуді тапсырамын.
Жеке меншік инвестицияларды тарту жөнінен мемлекеттік-жекеменшік әріптестік тетігі орасан зор әлеуетке ие болып отыр.
Біз Қазақстанда бұл тетікті іске қостық, бірақ та ол озық әлемдік практикаға сәйкес жетілдіруді талап етеді.
Үкіметке бірінші жартыжылдықта концессиялар туралы заңнамаға тиісті өзгерістер енгізуді тапсырамын. Жобалық қаржыландыру қағидатын ендіру мақсатында біздің заңнамада ерекше құқықтық мәртебесі бар арнаулы жобалық ұйымдар құру мүмкіндігін көздеу керек.
3.4 Кәсіпкерлік – жаңа экономиканың қозғаушы күші
Әртараптандырудың өзегі кәсіпкерлік болады.
Біз тәуекелдерді өз мойнына алуға, жаңа рыноктарды игеруге, инновациялар ендіруге дайын қуатты кәсіпкерлер табын көргіміз келеді.
Нақ осы кәсіпкерлер экономиканы жаңғыртудың қозғаушы күші болып табылады.
Осыған байланысты Үкіметке 2010 жылдан бастап өңірлерде кәсіпкерлікті дамыту жөнінде бірыңғай бюджеттік бағдарлама енгізілуін қамтамасыз етуді тапсырамын.
Оны “Бизнестің жол картасы-2020” деп атауды ұсынамын.
Бұл бағдарламаның мақсаты өңірлерде кәсіпкерліктің, бәрінен бұрын шағын және орта бизнестің жаңа тобын дамыту есебінен тұрақты жұмыс орындарын ашу болады.
Бұл бағдарлама қаражатын пайдалану мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылуы тиіс:
– несиелер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;
– шағын және орта бизнеске несиелерді ішінара кепілдендіру;
– бизнес жүргізуге сервистік қолдау білдіру;
– кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру, жастар практикасы және әлеуметтік жұмыс орындары.
“Бизнестің жол картасы-2020” кәсіпкерлер үшін де, сол секілді банктер мен инвесторлар үшін де шикізаттық емес жобаларды қаржыландыру жөнінен жаңа мүмкіндіктер ашады.
Үкімет әкімдермен бірлесіп үшжылдық бюджет аясында әр өңірдің экономикалық әлеуетін есептеулерге негізделген жылдар бойынша бөлшектелген қаржыландырудың жалпы лимитін әзірлеуі тиіс. Бұл қаражат өңірлерге беріледі.
Әкімдер бағдарлама бойынша қаржыландырылатын шағын және орта бизнес жобалары үшін толық жауапты болады.
Үкіметке ӘКК-ні жергілікті атқарушы органдарға беруді тапсырамын, олар іс жүзінде бизнесті дамыту жөніндегі өңірлік корпорациялар болады.
3.5 Отандық тауарлар – 2020 Жоспарын жүзеге асырудың табыстылық индикаторы
Біздің шикізаттық емес экспорттаушыларды қолдау индустрияландырудың шешуші бағыты болуға тиіс.
Қазақстан өнеркәсібі экспорттық рыноктарға отандық брендтердің кең ауқымды тізбегімен ұсынылуы керек.
Сондықтан Үкіметтің міндеті – экспорттаушыларға негізгі құралдарды сатып алуды қаржыландыруды, экспортқа сервистік қолдау көрсетуді, экспорттаушыларға гранттар мен экспорттық саудалық қаржыландыруды қарастыратын біртұтас қолдау жүйесін жасау.
3.6 Өңірлердің дамуы – елдің дамуы
Өңірлік даму реформаларынсыз біз жедел әртараптандыруға қол жеткізе алмаймыз. Сондықтан бізге экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыруды бастау қажет. Қазақстанның батысында мұнай-газ секторын, химия өнеркәсібін, жабдықтар өндірісі мен көліктік қуаттарды дамыту керек.
Орталықта, солтүстікте, оңтүстік пен шығыста – кен-металлургия кешені, атом, химия өнеркәсібі және аграрлық индустрия дамытылуы тиіс.
Ішкі сұраныс базасындағы секторларды дәстүрлі индустриялар жанынан, сондай-ақ қуатты кадрлық әлеуеті бар Алматы мен Астана қалаларында дамыту қажет.
Жоғары экспорттық әлеуеті бар шикізаттық емес сектор мен АӨК-ні елдің солтүстік және оңтүстік өңірлерінде дамыту орынды.
Болашақ экономикасының секторы Алматы мен Астанада дамуы тиіс.
Біздің елордамыз, экономикасы бәсекеге қабілетті, ел азаматтары мен туристер үшін тартымды қала – Астананы одан әрі дамытуға айрықша маңыз берілетін болады.
Жаңа өңірлік саясат – 2020 Стратегиялық жоспарының аса маңызды бөлігі.
Үкіметке облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесе отырып, өңірлердегі инвестициялық саясат мәселелерін мұқият пысықтауды тапсырамын.
3.7 2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары
Экономиканы жаһандық қалпына келтіруге дайындау және оның сыртқы сынақтарға тұрақтылығын арттыру үшін біртұтас үш міндетті шешу қажет болады:
біріншіден, бизнес-ахуалды елеулі жақсарту;
екіншіден, қаржы жүйесінің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
үшіншіден, сенімді құқықтық орта қалыптастыруды жалғастыру.
Үкіметке 2011 жылы бизнесті тіркеуге және бизнесті жүргізуге байланысты операциялық шығындарды 30%-ға, ал 2015 жылы тағы да 30%-ға қысқартуды тапсырамын.
Онжылдықтың соңында шағын және орта бизнестің ІЖӨ-дегі үлесі 40%-ға дейін көтерілуі тиіс.
2020 жылы Қазақстан бизнес-ахуалы ең қолайлы деген 50 елдің қатарына енуі керек.
Қаржы жүйесінің тұрақтылығы мен орнықтылығын қамтамасыз етудің маңызы зор.
Отандық қор рыногын жұмыс істеуге мәжбүрлеп, ол 2020 жылы ТМД мен Орталық Азиядағы ислам банкингінің өңірлік орталығына айналуы және Азиядағы жетекші қаржы орталықтарының ондығына енуі тиіс.
Отандық қаржы жүйесіндегі реттеулер дағдарыстан кейінгі әлемнің сынақтары мен қатерлеріне сәйкесінше сай болуы керек.
Қаржылық реттеуші банк секторының сыртқы міндеттемелері үлесінің оның міндеттемелерінің жиынтық көлемінде төмендеуін қамтамасыз етуі тиіс.
Бұл ретте сыртқы займдардың басым бөлігі тиімді де бәсекеге қабілетті өндірістер құруға бағытталуы керек.
Банктерді ашық немесе жасырын аффилирленген құрылымдардан аулақ ұстау қажет.
Банктердің тек қана банк қызметімен айналысуын және олардың қызметінің барынша мөлдір болуын қатаң бақылауға алу керек.
Біз банктердің дағдарыс кезінде аман қалуына көмектестік, енді банктер экономикаға оның дағдарыстан кейінгі қалпына келуі мен дамуына жігерлі түрде жәрдемдесуі тиіс.
Дағдарыс жағдайында Ұлттық қор біз үшін өзіндік бір “қауіпсіздік көпшігіне” айналды. Оның ендігі міндеті – тұрақтылық пен өркендеудің кепілі болу.
Үкімет бюджеттің шикізаттық емес кірістер әлеуетін ұлғайтумен байыпты айналысуы тиіс.
Осы онжылдықтың соңында бюджеттің мұнайлық емес тапшылығы ІЖӨ-нің 3 пайызынан аспауы керек. Одан кейінде оны нөлге дейін жеткізу қажет.
Үстіміздегі жылдан бастап республикалық бюджетке кепілді трансферт абсолюттік мөлшерде – 8 миллиард доллар көлемінде бекітілетін болады.
Бұл трансферт ең алдымен индустрияландыруды жүзеге асыру мақсаттарына бағытталуы тиіс.
Бюджетке Ұлттық қордан ешқандай займдар, өзге де ешқандай қосымша трансферттер болмайды.
Осы көзқарастарды ескере келгенде, Ұлттық қордың активтері 2020 жылға қарай 90 миллиард долларға дейін өсуі тиіс, мұның өзі ІЖӨ-нің 30%-дан кем емес мөлшерін құрайды.
Үкіметке үстіміздегі жылдың бірінші тоқсанында Ұлттық қорды қалыптастыру мен пайдаланудың жаңа тұжырымдамасын маған бекітуге ұсынуды тапсырамын.
Тұтастай алғанда 2020 жылға қарай біз экономиканы жеделдете әртараптандырудың төмендегідей негізгі нәтижелеріне қол жеткізуге тиіспіз.
ІЖӨ-дегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі 13%-дан кем емес мөлшерін құрауы тиіс.
Экспорттың жалпы көлемінде шикізаттық емес экспорттың үлесі 27-ден 45%-ға дейін ұлғаюы тиіс. Еңбек өнімділігі өңдеу өнеркәсібінде 2 есе, ауыл шаруашылығында кем дегенде 4 есе артуы керек.
ІЖӨ-нің энергия сыйымдылығы 25%-дан кем емес мөлшерде төмендеуі тиіс. Кәсіпорындардың инновациялық активтерінің үлесі 4-тен 20 %-ға дейін өсуі керек. 2015 жылдың өзінде-ақ аграрлық саланың экспорттық әлеуеті 4-тен 8%-ға дейін ұлғайып, құрылыстың ішкі қажеттіліктерінің 80%-ы қазақстандық құрылыс материалдарымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Үкіметтің, барлық деңгейлердегі әкімдердің алдында тұрған нақты міндеттер міне, осындай. Біз сұрайтындар да міне, осылар. Сондықтан барлық компаниялар мен кәсіпорындар басшыларының жауапкершіліктерін арттыру қажет. Бұл жаһандық мәселе, мемлекеттілік мәселесі, тәуелсіздік мәселесі.
Бес жылда Үкімет металлургия өнімдерінің өндірісі мен экспортының екі еселенуін, химия өнімдері өндірісінің үш еселенуін қамтамасыз етуі керек. 2015 жылға қарай бюджет кірістері, шикізатқа тәуелділікті төмендете отырып, жаңа жобалар есебінен 300-400 миллиард теңгеге өсіп шығуы тиіс.
4. Адам – елдің басты байлығы
Елді жаңғырту стратегиясын іске асырудың табыстылығы, ең алдымен, қазақстандықтардың біліміне, әлеуметтік және дене болмысы, көңіл-күйлеріне байланысты.
4.1 Білім беру
2020 жылға қарай қалалық, сол секілді ауылдық жерлердегі барлық балалар мектеп жасына дейінгі тәрбие беру және оқытумен қамтылатын болады. Бізде мемлекеттік-жекеменшік әріптестігінің зор әлеуеті бар. Жеке меншік отбасылық балабақшалар мен шағын орталықтар – бұл мемлекеттік мекемелерге балама.
Үкіметке әкімдермен бірлесіп үстіміздегі жылдың бірінші жартысында-ақ балаларды мектеп жасына дейінгі оқытумен және тәрбиемен қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған “Балапан” арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске асыруға кірісуді тапсырамын.
2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің табысты жұмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс.
Кәсіптік және техникалық білім беру кәсіби стандарттарға негізделіп, қатаң түрде экономиканың қажеттіліктерімен өзара байланыстырылуы керек.
Жоғары білім сапасы ең жоғары халықаралық талаптарға жауап беруі тиіс. Елдегі жоо-лар әлемнің жетекші университеттерінің рейтингіне енуге ұмтылулары керек.
2015 жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға қарай елде енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде өз нәтижелерін беруге тиіс.
Білім беру саласында Астана қаласында құрылып жатқан бірегей оқу орындары – “Жаңа Халықаралық Университет”, “Арнаулы Қор” және қазірдің өзінде табысты жұмыс істеп жатқан “Интеллектуалдық мектептер” секілді жобалар ерекше басымдыққа ие болмақ.
Мен олардың менің есімімді алуына келісімімді бердім.
Олардың отандық білім беру жүйесінің флагманы болып, осы заманғы оқу бағдарламаларын кейіннен оларды бүкіл республика бойынша енгізетіндей етіп әзірлеу мен байқап көру жөніндегі басты алаңға айналуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасау қажет.
Осы оқу орындарының толыққанды жұмыс істеулері үшін Үкіметке үстіміздегі жылдың бірінші тоқсанында Парламентке тиісті заң жобасын әзірлеуді және Парламентке енгізуді тапсырамын.
4.2 Денсаулық сақтау
Халық денсаулығы – ол Қазақстанның өзінің стратегиялық мақсаттарына жетудегі табысының ажырамас құрамдас бөлігі.
Бүгін біз медициналық қызметке нәтижелерге бағдарланған қаржыландыру мен ақы төлеу жүйесін енгізуді дайындаудамыз. Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің тиімді жүйесі үшін барлық қажетті базалық жағдайларды жасадық.
Дәрілердің 50%-ы біздің елімізде шығарылатын болады.
Білім беру мен денсаулық сақтау салаларындағы мемлекеттік кәсіпорындардың қызмет мәселелері жөніндегі республиканың заңнамалық актілеріне түзетулер енгізуді жеделдету қажет.
Саламатты өмір салты мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты жауапкершілігі қағидаты – міне, осылар денсаулық саласындағы және халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мәселесі болуы тиіс.
2011 жылғы Азия ойындары үшін біз дайындап жатқан спорттық инфрақұрылымдар өңірлерді Астана мен Алматыдан қалып қоймауға итермелей отырып, бұқаралық дене шынықтыру-спорттық қозғалысын дамыту үшін қажетті алғышарттар жасайтын болады.
Туризм және спорт министрлігі әкімдермен бірге елде бұқаралық спортты дамыту үшін бірлескен іс-шараларды анықтап, оларды нақты іске айналдыруы тиіс.
30%-ға дейінгі қазақстандықтар бұқаралық спортқа тартылуы керек.
Осындай жағдайда ғана біз дамуды көре аламыз.
Бұл бүкіл Үкіметтің міндеті де.
Денсаулық сақтау нысандарын салу және жабдықтау, кадрларды даярлау, саламатты өмір салты жөніндегі мемлекеттік шаралар кешені 2020 жылға қарай ана мен бала өлімін екі есе төмендетіп, жалпы өлімді 30%-ға азайтып, туберкулезбен ауруды 20%-ға қысқартуы тиіс.
Бұл ретте өмір сүрудің күтілетін ұзақтығы 72 жасқа дейін ұлғаяды. Осынау құрғақ сандардың артында біздің азаматтарымыздың аман алып қалынған мыңдаған өмірлері тұр. Бұл өте маңызды мақсат. Біз оған міндетті түрде қол жеткізуіміз керек!
4.3 Өмір сапасын жақсарту және әлеуметтік қорғау
Алда тұрған онжылдықтың аса маңызды міндеті – Қазақстанның барлық азаматтарының өмір сапасы мен деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен қорғалуды нығайту. Ел халқы санының 2020 жылы 10%-ға өсуі үшін мемлекет барлық қажетті жағдайларды жасайтын болады.
Біздің мемлекеттік әлеуметтік саясатымыздағы басты басымдық халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады.
Сондықтан мен 2020 жылға қарай жұмыссыздық деңгейі 5%-дан, ал табыстары ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі 8%-дан аспайтын болсын деген міндет қоямын.
Әлеуметтік қызметтер тек мұқтаж адамдарға көрсетіліп, қазіргі заманғы стандарттар мен Қазақстандағы өмір деңгейіне сәйкес болуы керек.
2015 жылға қарай базалық зейнетақы төлемдері ең төменгі күнкөріс деңгейі көлемінің 60%-ы деңгейіне дейін өсіріліп, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері 2010 жылмен салыстырғанда 1,2 есе арттырылуы тиіс.
Біз өз іс-әрекетімізде дәйектілікті ұстанамыз. Өткен жылы зейнетақылар, шәкіртақылар, бюджет саласы қызметкерлерінің еңбекақылары 25%-ға өсірілді. Әлеуметтік жәрдемақылар орта есеппен 9%-ға артты.
Республикалық бюджетте үстіміздегі жылы да зейнетақыларды 1 қаңтардан бастап, ал шәкіртақылар мен бюджеттегілер еңбекақыларын 1 шілдеден бастап жиырма бес пайызға өсіру қарастырылған.
Өткен жылғы экономика өсімінің оң серпінін шәкіртақылар мен бюджеттегілердің еңбекақыларын үш ай бұрын – 2010 жылдың сәуірінен бастап өсіруге мүмкіндік береді деп есептеймін. Үкіметке осы үшін қажетті шаралар қабылдауды тапсырамын.
4.4 Ардагерлерге қамқорлық
Үстіміздегі жылы біз Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 65 жылдығын атап өтеміз. Бұл біздің ортақ тарихымыздағы маңызды дата.
Әрбір соғысқа қатысушы мен соғыс мүгедегіне бюджеттен 65 мың теңге мөлшерінде бір жолғы жәрдемақы төленетін болады.
Сол сияқты соғысқа қатысушылар мен соғыс мүгедектеріне теңестірілген, Ұлы Отан соғысы уақытында қаза тапқан әскери қызметшілердің ата-аналары мен жұбайлары, қаза болған соғыс мүгедектері мен оларға теңестірілген мүгедектердің жұбайлары, соғыс жылдарындағы тыл еңбеккерлері де материалдық қолдаусыз қалмайды.
Оның сыртында Жеңістің 65 жылдығын кеңінен мейрамдауға байланысты соғысқа қатысушылар мен мүгедектерінің жеңілдікпен жол жүрулері үшін 383 миллион теңге қарастырылған.
Бұл біздің әкелеріміз бен аталарымызға олардың жанқиярлық күресі мен жеңісі үшін, олардың біздерге бейбіт өмірді қамтамасыз еткендері үшін көрсетілген құрмет.
4.5 Тұрғын үй-коммуналдық сектор саласындағы саясат
Дағдарыс сабақтары тұрғын үй құрылысын дамыту саясатын жетілдіруді талап етеді. Ол үшін тұрғын үй құрылыс салымдары жүйесінде зор әлеует бар деп есептеймін. Азаматтардың, Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің, мемлекет пен құрылыс компанияларының тең құқылы әртіптестігі қағидатын пайдалану қажет.
Ол нені білдіреді?
Азаматтар тұрғын үй құнының бір бөлігін Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде жинайды да, қымбат емес ипотекалық несие алу мүмкіндігіне ие болады.
Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі, түпкі нәтижесінде тапсырыс беруші ретінде көріне отырып, азаматтардың тұрғын үй жөніндегі қалауларының пулын қалыптастырады, құрылыс инвесторлары мен тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға дайын екінші деңгейлі банктерді іздеуді жүзеге асырады.
Мемлекет жергілікті атқарушы органдар атынан жер телімдерін бөлуді және инженерлік коммуникациялар тартуды қамтамасыз етеді.
Осылайша, азаматтар өз тұрғын үйлерінің құрылысына толық құқылы қатыса алады. Төлем қабілеттілікке сұраныс та, құрылыстың бақылануы да қамтамасыз етіледі. Үкіметке 2010 жылы “Жол картасы-2009” жоспары бойынша басталған тұрғын үй-коммуналдық сектор нысандарын қайта жаңғыртуды жалғастыруды, ал 2011 жылы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты кең ауқымды жаңғыртудың 2020 жылға дейінгі жоспарын жасауды тапсырамын.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық инфрақұрылымдарын жаңғырту өзіндік пайдалану шығындарын төмендетумен және ресурс сақтаушы технологиялар енгізумен қоса жүруге тиіс.
Ауылдық жерлерді құбырлы сумен қамтамасыз ету жұмыстарын жалғастыру қажет. Шағын қалаларда халықтың 100%-ы үшін сапалы су қолжетімді болуы тиіс.
5. Ішкі саяси тұрақтылық – 2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың сенімді іргетасы
Ішкі саяси сала мен ұлттық қауіпсіздіктің 2020 жылға дейінгі негізгі мақсаттары қоғамда келісім мен тұрақтылықты сақтау, ел қауіпсіздігін нығайту болып қала береді.
Жаңа онжылдықта біз өзіміздің экономикалық жоспарларымыздың табыстарын дәйекті саяси жаңғырту арқылы бекемдеп, саяси жүйемізді жетілдіруді жалғастырамыз. Және мұнда құқықтық реформа маңызды рөл атқаратын болады.
Біз құқық қорғау жүйесін реформалау бойынша байыпты жұмыс жүргізуге тиіспіз. Бүгінде, өкінішке қарай, біздің барлығымызға тиімсіз басқарудан, құқық қорғау органдары функцияларындағы жанжалдан, тиісті кадрлық жұмыстың болмауынан, сондай-ақ ел құқық қорғау жүйесі қызметінде мөлдірлік пен бақылаудың жоқтығынан туындаған проблемалар анық көрінеді.
Бұл сектор өткен жүйенің көптеген кем-кетіктерін сақтап қалған. Біздің жүйемізде жазалау айыптары 5%-дан аз болса, түзеу жұмыстары – 0,4%-ды, қоғамдық жұмыстар 0%-ды құрайды.
Жазалаудың негізгі түрі бас бостандығынан айыру болып қалып отыр. Ешкім қамау орындарынан босағандарды оңалтумен айналыспайды.
Осының салдарынан олар қылмыскерлер қатарын толықтыруда.
Мен реформалардың бірнеше жалпы бағыттарын бөліп көрсетер едім.
Бәрінен бұрын, құқық қорғау жүйесін оңтайландырып, әрбір мемлекеттік органның нақты құзыретін түзу керек.
Біздің заңдарымызды ізгілендіріп, олардың сапасын арттыру қажет.
Құқық қорғау жүйесінің қызметінде екпін ішківедомстволық мүддеден азаматтардың құқы мен мемлекеттің мүддесін қорғауға қарай ауыстырылуы тиіс.
Бізге парламенттік және қоғамдық қатал бақылауды қамтамасыз ету керек болады, сондықтан әрбір құқық қорғау органының қызметінде есептілік пен бағалау жүйесін жетілдіру талап етіледі.
Нәтижеліліктің өлшемі сандық көрсеткіштер емес, азаматтардың, заңды тұлғалар мен шетел инвесторларының сенімін арттырудың индикаторы болатын жұмыс сапасы болуы тиіс.
Басқаша айтқанда, жаңа онжылдықта бізге демократиялық мемлекеттегі құқық қорғау қызметінің жоғары халықаралық стандарттарына сәйкес келетін жаңа құқық қорғау жүйесі қажет. Менің тапсырмам бойынша, тиісті құжат жобасы дайындалды.
Сондықтан Президент Әкімшілігіне, Үкіметке, Жоғарғы Сотқа, құқық қорғау органдарына құқықтық кеңістікті жетілдіру бойынша жүйелік жұмысқа шұғыл кірісуді тапсырамын.
Сондай-ақ осы жылдың өзінде құқық қорғау жүйелерін реформалау жөніндегі заң жобасын Парламентке енгізуді тапсырамын.
Құрметті қазақстандықтар!
Елімізде азаматтық қоғам институттарын одан әрі қолдауға бағытталған саяси жаңғырту жалғаса береді.
Бүгінде біздің ынтымақтастығымыз ортақ табысымыздың міндетті шарты бола түсуде. Осы онжылдықта алдымызда бірлесіп атқаратын ауқымды істер тұр.
Мен Үкіметке Қазақстанның 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының негізгі ережелерін түсіндіру мақсатында бұқаралық ақпарат құралдары мен үкіметтік емес ұйымдарға қолдау көрсетуге 1 миллиард теңге бөлуді тапсырамын. Бұл мемлекеттік тапсырыс аясында жүзеге асырылуы тиіс.
Өткен жылы мен осы мінберден еліміздің барлық саяси күштеріне дағдарыстың қиын кезеңінде елімізге және қоғамға қолдау көрсету үшін партияаралық үнқатысуды орнықтыруды және бірігуді ұсынған едім.
Менің бастамам қолдау тауып, 7 саяси партия Экономикалық дағдарыс жағдайында әлеуметтік және саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету туралы меморандумды бірлесе әзірлеп, оған қол қойды. Бұған үлкен ризашылығымды білдіремін.
Бұл – мәні зор елеулі оқиға. Біз осы кезеңдегі саяси риториканың байыпты, ал сынның көп жағдайда сындарлы екенін көріп отырмыз.
Бұл біз өмір сүріп, балаларымыз өсіп келе жатқан елімізде бейбітшілікті, тыныштық пен келісімді сақтаудың жалпыұлттық құндылыққа айналғанын білдіреді.
Енді партияаралық үнқатысудан нақты іс-қимылға көшетін кез келді. Өйткені, түптеп келгенде, кез келген партия болсын, қоғамдық ұйым болсын барша қазақстандықтардың мүддесі үшін жұмыс істейді емес пе? Сондықтан мен барлық саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктерге елдің дамуы мен ұлттық бірліктің тиімді жолдарын іздестіруге септесетін өзара іс-қимылдың жаңа үлгісін әзірлеуді ұсынамын.
Бұл іс жүзінде барлық саяси күштерді Отан игілігі үшін жұмысқа жұмылдыратын болады. “Нұр Отан” партиясы бұл істе біріктіруші рөл атқаруы тиіс.
Болашаққа белгіленген орасан зор міндеттерді ұйыстырушы ұлттық стратегиясыз орындау мүмкін емес.
Егер біз табысқа жеткіміз келсе, онда мына төрт қағидатты басшылыққа алуға міндеттіміз:
Біріншіден, біздің ең басты құндылығымыз – ол Отанымыз, Тәуелсіз Қазақстан!
Екіншіден, мемлекет және оның әрбір азаматы қай жерде де қоғамның тұрақтылығы мен елдің әл-ауқатына кері әсерін тигізуі ықтимал кез келген қадамға бармауы тиіс.
Үшіншіден, экономикалық өрлеу – әрқайсымызға қатысты бүкілхалықтық іс. Бұл – қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешудің және баршамызды табысқа бастаудың кілті.
Төртіншіден, өңірлік және әлемдік нарыққа интеграциялану – дамудың аса маңызды шарты.
Құрметті қазақстандықтар!
Болашаққа белгіленген ұлан-ғайыр міндеттерді біріктіруші ұлттық стратегиясыз жүзеге асыру мүмкін емес.
Егер біз табысқа жеткіміз келсе, онда біздің әрқайсымыз мынадай қағидаттарды негізге алуға міндеттіміз:
Бірінші – бәрінен бұрын біздің Отанымыз, Тәуелсіз Қазақстан!
Екінші – мемлекет және әр азамат ел ішінде, сондай-ақ оның сыртында қоғамдағы тұрақтылық пен қазақстандықтардың игілігіне кері әсерін тигізуі ықтимал кез келген қадамдардан бас тартуы тиіс.
Үшінші – экономикалық өрлеу – әркімнің ісі. Бұл – басым әлеуметтік мәселелерді шешудің, бүкіл қоғам мен әрбір қазақстандықтың берекеттілігінің кілті.
Төртінші – өңірлік және әлемдік нарыққа интеграциялану – дамудың аса маңызды шарты
6. Сыртқы саясат
Қазақстанның сыртқы саяси бағыты Сыртқы саясат тұжырымдамасына негізделетін болады.
Ұлттық мүдделерді қамтамасыз етуге, елдің халықаралық беделін арттырып, ұлттық, өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті нығайтуға бағытталған белсенді, прагматикалық және теңдестірілген сыртқы саясат жүргізілетін болады.
Қазақстан халықаралық қатынастардың жаңа архитектурасын және әлемдік сауда-қаржы жүйесінің сұлбасын қалыптастыру кезінде жаһандық шешімдер қабылдау үдерістеріне қатысу ниетінде.
Қазақстан барлық қазіргі бар ұжымдық қауіпсіздік жүйелері арасындағы стратегиялық үнқатысуды жолға қоюға белсенді жәрдемдесетін болады.
Қазақстан өңірлік және жалпыәлемдік экономикалық үдерістердің жауапты қатысушысы ретіндегі өзінің рөлін толық көлемінде сезіне отырып, оны өз тәуелсіздігінің барлық жылдары бойында мінсіз орындап келеді.
Сондықтан әлемнің жетекші елдерінің көшбасшылары мен беделді халықаралық ұйымдардың басшылары – экономикалықтан гуманитарлыққа дейінгілердің бәрі – өздерін Қазақстанның досы санайды.
Біз мұны мақтаныш етуге тиіспіз.
Қазақстанның жоғары халықаралық беделі біздің елімізге Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымға төраға болуға мүмкіндік берді.
Бұл – біз үшін үлкен абырой.
Бұл – ЕҚЫҰ-ға адамзаттың жаңа тарихындағы аса күрделі кезеңде төрағалық етудің аса жоғары жауапкершілігі.
ЕҚЫҰ оған қатысушылардың бірегей географиялық құрамымен – ал бұл үш құрлықта орналасқан 56 мемлекет, мемлекеттердің өзара ықпалдасуының бай тәжірибесімен халықаралық қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың шешуші тетіктерінің бірі болып табылады.
Біз ЕҚЫҰ-ға төрағалыққа қатысты өзіміздің ұстанымдарымызды белгілеп алдық.
Сондықтан бұл туралы егжей-тегжейлі айтпай-ақ қояйын.
Қауіпсіздік жөніндегі аса ықпалды ұйымға қазақстандық төрағалық мынадай ұранмен өтетін болады: “Сенім. Дәстүр. Ашықтық. Төзімділік”.
Біз көптеген көкейкесті мәселелерді шешу жолдарын бірлесе іздеп, ықтимал дағдарысты жағдайлардың алдын алу үшін бірлескен тетіктерді әзірлейтін боламыз.
Біз қауіпсіздіктің негіз қалаушы мәселелері бойынша, сондай-ақ Ұйымның өзін дамыту мәселелері бойынша консенсустық алаңды кеңейту және нығайту ниетіндеміз.
Біз ЕҚЫҰ ХХІ ғасырдағы әлемнің көпқырлылығын танитын құрылым болуы үшін бәрін де жасайтын боламыз.
ЕҚЫҰ-ға мүше көптеген мемлекеттер Қазақстанның жоспарларына, сонымен қатар, үстіміздегі жылы Астанада ЕҚЫҰ-ның Саммитін өткізу туралы менің ұсынысыма қолдау білдірді.
Мен Саммитте ЕҚЫҰ-ның жауапкершілігі аймағында қауіпсіздіктің көкейкесті проблемаларын, Ауғанстандағы жағдайды және төзімділік мәселелерін талқылауды ұсындым.
Біздің ЕҚЫҰ-дағы төрағалығымыз бүкіл әлем халықтарының қауіпсіздігін дамыту мен өркендетуге бағытталатын болады.
Көріп отырғандарыңыздай, біз елімізді дамытудың жаңа кезеңіне дайынбыз. Ауқымы жөнінен осындай күрделі де ұлан-ғайыр міндеттерді біз бұған дейін шешкен емеспіз.
Біз өзіміздің барлық мүмкіндіктерімізді егжей-тегжейлі сараптап, он жыл бұрынға есептеп қойдық.
2020 жылға дейінгі даму бағдарламасы сіздерге таратып беріледі және баспасөзде жарияланады. Біз не, қашан, қалай жасалатынын және құрылатынын іс жүзінде айлар бойынша білеміз. Және, ең бастысы, жоғарыда айтылғанындай, біздің барлық іс-қимылдарымыз қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілген.
Біз алдымызда қандай қиындықтар тұрғанын білеміз. Әлемдік дағдарыс әлі аяқталған жоқ, бірақ оның өткір кезеңі артта қалды. Өткен жылдағыдай, форс-мажорлық жағдайлар біздің жоспарларымызға қандай да бір өзгерістер енгізуі мүмкін, бірақ мен біздің бас желіміз жалғастырылатынын ескертемін.
Біздің бағдарламамыздың мәні мен маңызы осында.
Әркім сапалы медициналық қызметке қолжетімділік алады.
Балалар бақшасынан бастап университетке дейінгі сапалы білім бүкіл еліміз бойынша әр отбасына қолжетімді болады.
Елімізде тұрғын үй-коммуналдық қызмет көрсетудің сапасы айтарлықтай жақсарады.
Зейнеткерлер, мүгедектер мен аз қамтамасыз етілген отбасылар сенімді қорғалатын болады.
Жастар – біздің болашағымыздың негізі – өз болашағын құрудың жаңа мүмкіндіктеріне қол жеткізеді.
Бұл – сіздердің әрқайсыларыңыздың алдынан, сіздердің отбасыларыңыздың алдынан, біздің еліміздің алдынан ашылатын жаңа мүмкіндіктер.
2030 жылға дейінгі Даму стратегиясында айқындалған біздің стратегиялық мақсаттарымызға қол жеткізу жолында жұмыла отырып, біз өзіміздің миссиямызды табысты орындаудамыз – тәуелсіз, өркендеген, саяси тұрақты Қазақстанды құрудамыз.
Біз бүкіл қоғамды, партияның барлық мүшелерін алдағы онжылдық міндеттерін түсіндіру мен іске асыруға жұмылдырып, іс жүзінде бұл жұмысқа жетекшілік ететін және оны өзінің бағдарламасы жасайтын “Нұр Отан” партиясының мүшелеріне үлкен үміт артамыз.
Қымбатты менің отандастарым!
Өзімнің сіздерге арнаған сөзімді аяқтай келе, былай дегім келеді: біз бірлесіп Қазақстанды табысқа жетуші жасай алдық және бірлесіп оны өркендеуші жасай аламыз.
Қымбатты менің отандастарым!
Халқымызда “Ынтымақты елде бақ тұрар” деген дана сөз бар.
Біз қазығы берік, мемлекеттігі бекем, төрт құбыласы сай Қазақ елінің айбынын асырып, атағын әлемге әйгіледік.
Біз толайым табыстарға қол жеткізіп, биік белестерді бағындырдық, алайда алар асуымыз әлі де алда.
Біз сияқты халқының саны аз, экономикасы даму үстіндегі елге технология ауадай қажет. Сонда ғана әлемнің алып мемлекеттері мен төңірегіміздегі елдер бізбен санасады.
Бұл бағдарламаның түпкі мақсаты – еліміздің тәуелсіздігін баянды ету, қазақтың ұлт болып өркендеуіне жол ашу, оның тілі мен мәдениетінің кең құлаш жаюына мүмкіндік туғызу.
Келер ұрпақтың жүзін жарқын ететін бұл мақсатқа біз асқан табандылықпен ел бірлігін сақтай отырып қана қол жеткізе аламыз.
Мен осы күндері Қазақстанның бүкіл аумақтарынан мыңдаған хаттар мен жеделхаттар аламын. Әсіресе, Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төраға болуына және атқарып жатқан жұмысыма байланысты көптеген хаттар келуде. Халықтың көңіл-күйін сіздер түсіну үшін соның біреуін оқып берейін:
“Құрметті Нұрсұлтан Әбішұлы, қазақ бүгін Еуропаның төріне шықты. Бұл – бүкіл қазақ халқының қуанышы мен мақтанышы. 85 мыңнан астам халқы бар шекараның шебінде, елдің ең шетінде жатқан біз үшін қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың маңызы ерекше. Бұл – халықтың ең басты мақсаты мен мұраты. Қазақ қашан қарт Еуропаның төріне шықпақ түгілі, есігінен бұрын-соңды сығалап көріп еді? Өзіңізге, қазағымызға осы биік мәртебеде абырой берсін.
Бұл жақта еліміз – аман, жұртымыз – тыныш, ең бастысы – балаларымыздың ұйқысы бұзылған жоқ. Аузымызда – тәубеміз, қолымызда қауғамыз, халқымыздың ынтымақ-бірлігі қалыптасты. Берекеміз кіріп, ел тірлігі күннен-күнге ілгері басуда. Даламыз – дәнге, өрісіміз – малға, үй-ішіміз – жанға толды. Барлық ісіңізге Алла жар болсын”. Райымбек ауданының құрметті азаматы Совет Оразаев.
Еліміздің оңтүстігі мен солтүстігінен, батысы мен шығысынан келіп жатқан осындай мыңдаған қолдау хаттар біздің халқымыздың кеңдігі мен шыдамдылығын, сауаттылығы мен мол түсінігін, дүниеде болып жатқан оқиғаларды, ішкі және сыртқы жағдайды қарап, дұрыс аңғарып отырғандығын білдіреді.
Сондықтан дәл осындай санамен, біліммен және табандылықпен осы бағдарламаны орындауға қол жеткізуіміз керек. Ол жалғыз Президенттің немесе Парламент пен Үкіметтің ғана шаруасы емес.
Біз болашағымыздың жарқын болғанын көргіміз келеді. Олай болса, осы іске жеңді түріп кірісуіміз керек.
Ендеше, құрметті ағайын, ынтымағы жарасқан еліміздің бағын асыратын, мерейін тасытатын үлкен істе баршаңызға сәттілік тілеймін.
Рахмет.Қазақстан экономикасы.
КСРО-ның экономикалық жағдайының күрделене түсуі Қазақстан оның құрамды бөлігі болғандықтан аздыкөпті қиындықтарға душар болды: халық шаруашылығының салалары тұыққа тірелді; қоғамдық өндірістің тиімсіздігі жалғаса берді; инвестициялық сала кемшін күйінде қалды; халық шаруашылығын басқарудың экономикалық және құқықтық тәсілдері жөнді меңгнрілмеді; жоспар,өндіріс және еңбек тәртібі олқылыққа ұшырады.
Сайып келгенде 80-ші жылдардағы қайта құру дегеніміз 1965ж. қайта құрудың жалғасы болып шықты, тек бұл қайта құру тереңдей түмті. 80ж-ші жылдардағы қайта құру мынадай механизмдері кеңінен қолдануды көздеді:
1. өндірістын баспақты буынының тиімді жұмыс істеуіне ерік беру үшін оның дербес мекемелік шекарасын кеңейте түсу. Осыған байланысты оған дербестік, өзін-өзі басқару, өзін-өзі өтеу және өзін-өзі қаржыландыру енгізілді.
2. кәсіпорындарды дербес басқару еркіндікті, ынталылықты және жауап кершілікке берік болуды талап етеді. Кәсіппорынның жауапкершілігі дегеніміз олардың бір-біріне тәуелділігі, қоғамдық еңбек бөлісінде алған орны түрлі жағдайларға байланысты: шаруашылық есеп, әкімшілік, құқықтық және адалдық сипаттар.
Өзін-өзі басқарудың мәні халық шаруашылығы мен халықтын өскелең талабына сәйкес кәсіпорын өндіріс жаспарын өзі жасайды, өнімдерді тарату және қызмет көрсетуді өзі белгілейді. Сөйтіп жаңа жағдайда иелік жасауда өндірістік бағдарламаны өзі жасайды, материалдық қамтамасыз етудің қамына кіріседі, өндірілген товарды өткізумен айналысады.
Қайта құрудың маңызды механизмі шаруашылық есеп болып табылады. Қайта құру жалдарында шаруашылық есептің екі түрі ұсынылды.
Біріншісі –пайданы нормалап бөлу. Пайданы бөлу механизмінің бірінші түрі- өнімді өткізгеннен алынған табысан, ең алдымен өндіріске жұмсалған қаржат қалпына келтіріледі және еңбекақы қорына төленеді. Еңбекақы қоры таза өнім нормативінен түзіліді, ал кен қазба саласында нақтылы алынған өнім бірлігінен түзіледі.
Екінші- шаруашылық есеп кірісінің нормативпен таратыуы балайша жүргізіліді: Біріншіден, өнімнен түскен тыбыстан материалдық шығындар қалпына келтіріледі. Табыстың қалған бөлігі нақты кіріс болып табылады да, одан қорлар мен еңбек ресурстарына төлем төленеді, мемлекеттік және жергілікті бюджетке бересілер төленеді, министрліктің қорына бересі беріледі, банктен алған несиенің процентті төленеді.
Сөйтіп экономикалық саясатты өз бетінше дербес жүргізудің орнына толық егемендіқ алғанға дейін Ресейдің қимылдарына тактикалық түрғыдан жалтандай берді. Ал Ресей болса, Польша, Югославия т.б. елдердің нарыққа көшу бағдарламаларына иек артты.
Республика экономикасында 1990 ж. аяғында нарықтық қатынастарға көше бастауы келесі жылы нарыққа көшу бағдарламысын қайта қарауды талап етті, өйткені 1991 ж. тамызда КСРО тарап кетті.
Ханымдар мен мырзалар,
Ең алдымен, осындай беделді халықаралық орталықтың қабырғасында сөз сөйлеп, халықаралық проблемаларға және өз елімнің әлемдік қоғамдастықтағы орнына қатысты өз ойымды білдіруге берілген мүмкіндік үшін Қордың басшылығына алғысымды білдіргім келеді.
Елші Коллинз, Марта (Олкотт), Сіз бен біздің Елшіліктің арасындағы, сондай-ақ Сіздердің Қазақстандағы серіктестеріңізбен арадағы табысты ынтымақтастықты атап өткім келеді. Сарапшылардың жиі басқосуы және өзара мүдделілік Қазақстанда Карнеги қорының орталықазиялық бөлімін ашу туралы ой туғызып отыр (Карнегидің Мәскеу қоры 1993 жылдан бастап жұмыс істейді, соңғы 3 жылда Бейжіңде, Бейрутта, Брюссельде филиалдар ашылды). Оның үстінде, бүгінде қоғамдық дипломатия біздің елдеріміз үшін айрықша басымдыққа айналуда.
1. Жаһандық әлем
Күтілмеген жағдай болса да, жаһандану әлемді осалдау етіп, қауіпсіздігін азайтып отыр. Бір жағынан, Ялта-Потсдам тұғырының іргесі біртіндеп ыдыраса, екінші жағынан — уәде етілген «саясатсыздандыру» және «тарихтың аяқталуының» орнына жаһандық бәсекелестік ушығып, жаңаша поляризациялық үрдіс орын алды.
Кешеге дейін мызғымас болып келген халықаралық құқықтың жалпыға ортақ қағидаларының құны кете бастағандықтан, қазіргі әлем тығырыққа тіреліп тұр. Халықаралық қатынастарға қатысты постмодернистік бағыттардың жетекші акторларының бірінің саналы түрде ме, әлде керісінше ме, қолданған іс-әрекеттері әлемдегі қалыпты жағдайдың іргесін ыдыратып отыр.
Халықаралық қатынастар жүйесі қозғалысқа келді. Жаңа геосаяси полюстер қалыптаса бастады, ойыншылардың жаһандық топтарының құрамы жаңаруда. Кезінде айтылғандай, «парадигма ауысты».
Оның себебі тереңде жатыр, бірақ та соңғы екі ай бойы жаһандық пікірталастарға арқау болып отырған Кавказдағы оқиғалар да оған тікелей себеп болып отыр.
Біз сарапшылар мен саяси қооғамдастықты Оңтүстік Кавказдағы оқиғаға қатысты біржақты пікірлерден алыс болуға және халықаралық құқықтың іргелі қағидаларын негізге ала отырып, жағдайды тұрақтандыру үшін тараптардың келіссөзге отыруына жан-жақты қолдау көрсетуге үндейміз.
Қабылданып жатқан күш-жігерлерге қарамастан, әлем қауіпсіз бола қойған жоқ, «тарих жалғасуда» дегеннен басқа ештеңе айта алмаймыз.
2. Қазақстан: өзгерістер мен жетістіктер
Әлемдік экономика мен халықаралық қатынастар үшін біраз өзгерістер әкелген 2008 жылға Қазақстан жаман жетістіктермен келген жоқ, экономика деңгейі жоғарылады, халықаралық қоғамдастық тарапынан оң бағалауларға ие болды.
Өткен жылдың аяғында Мадридте қабылданған Қазақстанның 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына төрағалығы туралы шешім жайлы сөз болып отырғанын түсініп отырған шығарсыздар.
Мадрид мәлімдемесінде біз Қазақстанның алдағы саяси реформаларын, сондай-ақ ЕҚЫҰ-ға төрағалық етудегі басымдықтарын белгілеген болатынбыз. Қауіпсіздік жөніндегі ең үлкен және беделді еуропалық ұйымның төрағасы ретіндегі Қазақстанның жаңа және маңызды ролін қолдау үшін Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамашылығымен «Еуропаға жол» мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Аталмыш бағдарлама еуропалық елдермен экономикалық ынтымақтастықты дамытуды, технологиялар мен тәжірибелерді тартуды , ішкі заңнаманы жетілдіруді мақсат етіп отыр.
Карнеги қоры өзінің «Еуропаға жол» жобасы аясында (Латвия, Литва, Эстония, Болгария және саяси-экономикалық даму жолындағы басқа да елдерге бағытталған) кезінде «дөңгелек үстел» отырыстарын өткізді. Осы салада да пікіралысудың маңызы зор деп білеміз.
Ал саяси жаңару үдерістеріне келер болсақ, өткен жылдың соңынан бастап біздің елімізде сайлау, саяси партиялар және БАҚ салаларындағы заңнамаларды және олардың қолдану тәжірибелерін жетілдіру жөніндегі мақсатты жұмыстар жүргізілуде.
ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының 17-ші сессиясында және Қазақстан Парламентінің күзгі сессиясының ашылуында сөйлеген сөзінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қоғамдық институттарды жетілдірудің маңызын атап көрсетті және еліміздің қоғамдық-саяси өмірін әрі қарай демократияландыруға бағытталған бағыттың өзгермейтінін қуаттады.
Ең аз дегенде екі партияның қатысуымен парламентті жасақтауға мүмкіндік беретін, саяси партияларды мемлекеттік тіркеу үшін жағдай жасауын, электоральдық процестердің процедуралық сәттерін жетілдіретін, БАҚ қызметін реттейтін құқықтық тетік жасау қажеттілігі айтылды.
Осы бағыттар бойынша елімізде белсенді заңнамалық жұмыс жүргізілуде және жақын арада бұл бастамалардың барлығы нақты заңға айналады деп күтудеміз. Осылайша, біз елімізді замана шындықтарына бейімдеу үшін, саяси жүйені жетілдіргелі отырмыз.
Қазақстанның экономикалық реформалар саласында да жетістіктері мақтауға тұрарлық. Соңғы 7 жыл бойынша экономикалық өсім жыл сайын 9-10 пайыз деңгейінде сақталып отырды. Ағымдағы жылы да бұл көрсеткіш сақталып отыр және бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша 5 пайыздан астамды құрады. Қазіргі қалыптасқан жағдай үшін — бұл жаман көрсеткіш емес.
Ұлттық қорды қоса есептегенде, бүгінде еліміздің жалпы резерві 47 миллиард долларды құрап отыр, Жалпы ішкі өнім жан басына шаққанда 7 мың долларға жақындады, осыдан 10 жыл бұрын бұл көрсеткіш небәрі 400 доллар болатын.
Бүгінгі күнгі жағдай бойынша 70 миллиард доллар тікелей шетелдік инвестиция тартылды. Қазақстан өзі де шет елдерге 4,5 миллиардтан астам инвестиция салып, белсенді инвесторға айналуда.
Қаржы дағдарысына қарамастан, Қазақстан өзінің инвестициялық тартымдылығын сақтап қалды.
Дамыған қаржы жүйесінің арқасында қазақстандық банктер капиталдардың әлемдік рыноктарына шығу мүмкіндігіне ие болып отыр. Соңғы 4-5 жылдың ішінде банк секторындағы инвестициялардың көпшілігі жылжымайтын мүлік рыногына жұмсалды. Қазақстанға да салдары жеткен, АҚШ-тағы ипотекалық дағдарысқа қарамастан, ел Үкіметі мен қаржы институттары сыртқы және ішкі төлемдер бойынша дефолтқа жол берген жоқ.
Дағдарыс салдарларын жеңу мақсатында Үкімет жаңа Салық және Бюджет кодекстерін әзірлеп, ел Парламентінің қарауына ұсынып отыр.
Жаңа Салық кодексінде өндіруші сектордың экономикалық кірісін арттыру есебінен экономиканың шикізатты емес секторына салынған жалпы салықтық жүктемені барынша төмендетуді, салықтық әкімшілікті және салықтық жеңілдіктер қазіргі жүйесін оңтайландыруды қарастырып отыр. Мысалы, корпоративтік салық қазіргі 30 пайыздан біртіндеп 15 пайызға дейін төмендетіледі.
Бюджет қаржысы мен мемлекеттік активтердің тиімді қолданылуын арттыру үшін Парламенттің қарауына жаңа Бюджет кодексі ұсынылды.
Қол жеткізіліп отырған экономикалық жетістіктер экономиканы әрі қарай түрлендіруге, орнықты даму мен сапалық құрылымдық өзгертулерге алғышарт болады.
3. Энергетикалық қауіпсіздік
Энергетиканың ұлттық рыногын ашып, шетелдік инвесторлар үшін жайлы жағдай жасай отырып, біздің еліміз өз мойнына энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі «жаһандық ойыншының» ролін алып отыр.
Энергетикалық сектор еліміздің жетекші экономикалық брэнді.
Қазақстан Республикасы 4,8 млрд. тонна мөлшеріндегі мұнайдың барланған қорына ие, бұл әлемдегі жалпы мұнай қорының 3 пайызына жуық. Еліміз, сондай-ақ көмірсутегі қорлары бойынша әлемнің жетекші 10 елінің қатарына кіріп отыр. Жалпы алғанда, 2007 жылы мұнай мен газ конденсатының өндірісі 67,2 миллион тоннаны құраса, ағымдағы жылы 70 миллион тонна шамасында болады деп күтілуде. Ал 2010 жылға қарай біз 100 миллион тоннаға жуық мұнай өндіруді жоспарлап отырмыз, бұл өнімнің басым бөлігі экспортқа шығарылады.
Қазақстан әлемдік рынокқа энергоресурстар жеткізуші ретіндегі өзінің артып келе жатқан ролін сезінеді және жауапты да, сенімді халықаралық серіктес болып қала береді. Ол үшін біз стратегиялық мәндегі қосымша шаалар қабылдамақпыз. Ең алдымен, халықаралық стандарттар мен тәжірибеге сәйкес келісімшарттардың сенімділігін қамтамасыз ететін заңнамалық базаны жетілдіру тұрғысында жұмыстар атқарылмақ.
Біз «Халықаралық энергетикалық форуммен» ынтымақтастықты кеңейтпекпіз және «Мұнай статистикасы туралы мәліметтер банкін құру жөніндегі бірлескен бастаманы» жүзеге асыруға Қазақстанның үлесін арттырудың мүмкіндігін қарастырмақпыз.
Қазақстан Энергетикалық хартияның қағидаларын және оған мүше елдердің энергетика саласындағы халықаралық ынтымақтастықты нығайту жөніндегі күш-жігерлерін қолдап отыр. Біз алдағы уақытта та көпвекторлық саясатын ұстана отырып, қауіпсіздікке баса назар аудара отырып, экспорттық энергетикалық бағыттарды саралау стратегиясын жүзеге асыра береміз. Қандай бір бағытты таңдау кезінде біз тек экономикалық мақсаттылық мен прагматизмді ұстанатын боламыз.
Біздің еліміз барлық үлкен еуразиялық құбыр желілері жобаларына, оның ішінде Каспий құбыр желісі корсорциумы, Баку-Тбилиси-Жейһан, Қазақстан-Қытай, Бургас–Александропулис, Каспий жағалауы газ құбыры сияқты жобаларға қатыса береді.
Көмірсутегі қорының молдығына қарамастан, біз орны қайта толатын энергия көздерін дамытуды ХХІ ғасырда еліміздің орнықты дамуына қажетті мәселе ретінде қарастырып отырмыз.
Сондай-ақ Қазақстан бүгінде уранның анықталған қоры бойынша әлемдік екінші орында тұр (Австралиядан кейін), 2010 жылға қарай біз жылдық өндірісті 15 100 тоннаға жеткізуді жоспарлап, бірінші орынға таласымыз бар.
4.Ұлысаралық және конфессияаралық келісім
Әлемнің түкпір-түкпірінде конфессияаралық және ұлысаралық негізде орын алып отырған қақтығыстар мен соғыс ошақтары саясаткерлердің, діни және қоғам қайраткерлерінің үлкен алаңдаушылығын туғызып отыр.
Көпұлтты және поликонфессиялы Қазақстан үшін осынау мәселедегі толеранттылық пен сындарлы ынтымақтастық саяси мәдениет мен күнделікті қарым-қатынастың нормасы ғана емес, мемлекеттік стратегияның ажырамас көрінісіне айналып отыр.
Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамашылығы бойынша Қазақстанның елордасы –Астанада 2003 және 2006 жылдары Әлемдік және дәстүрлі діндер басшыларының екі съезі өтті. Келесі саммиті 2009 жылы өтетін бұл форум бейбітшілік пен толеранттылықты нығайтудың айтулы халықаралық тетігіне айналып отыр.
Біз өркениеттер диалогы арқылы Батыс пен Шығыстың арасындағы байланысты нығайтуға талпынып отырмыз. 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымының төрағалығына және 2011 жылы Ислам конференциясы ұйымының төрағалығына дайындала отырып, Қазақстан өзіне бұйырған осынау мүмкіндіктерді нәсілшілдіктің барлық түрін жою және төзушілікті нығайту мәселелерін аталмыш беделді ұйымдардың күнтәртіптеріне енгізу үшін пайдалануды жоспарлап отыр.
Толеранттылық мәселесін көтеруді басымдыққа ала отырып,
ЕҚЫҰ төрағалық аясында, сондай-ақ «Өркениеттер альянсы» идеясын дамыту мақсатында біз ағымдағы жылдың қазан айында Мұсылман әлемі мен Батыс елдері сыртқы істер министрлерінің қатысуымен «Ортақ әлем: әралуандылық арқылы ілгерілеуге» ұранымен халықаралық конференция өткізгелі отырмыз.
Мен Мемлекеттік хатшы Кондолиза Райс ханымды осынау басқосуға шақырдым, және Құрама Штаттар осынау форум жұмысына лайықты деңгейде қатысады деп күтіп отырмыз.
5. Сыртқы саясат
Қазақстан дипломатиясының басты стратегиясы саяси және экономикалық реформалар негізінде еліміздің орнықты дамуына жағдай жасау болып табылады. Қазақстанның Еуропаның Ресей мен Қытайдың арасында орналасу жағдайы біздің еліміздің сыртқы саясатының басымдықтарын айқындап отыр және дипломатиялық қызметтің көпвекторлығына негіз болуда. Біздің мүддеміз де сан қырлы, онда қандай да бір құрлыққа деген тысқары ой жоқ. Қазақстан Құрама Штаттармен де, Ресеймен де, Қытаймен де, Орталық Азия елдерімен де, еуропалық және азиялық мемлекеттермен де достық қарым-қатынасын дамытып келеді.
Барынша қауіпсіз әлем құру бойынша халықаралық және өңірлік күштерді жұмылдыра отырып Қазақстан әскери, саяси және экономика салаларында маңызды шешім қабылдады.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жаңа алған кезде ең бастысы АҚШ-қа көзделген, қуаты бойынша бұрынғы КСРО-да төртінші құрлықаралық баллистикалық зымырандардар арсеналын мұраға алды. Ядролық қаруды сақтаудағы және тұңғыш мұсылман ядролық қаруы бар мемлекет болудағы қызықтыратын ұсыныстарға қарамастан жетекші ядролық мемлекеттерден өзінің қауіпсіздігіне кепілдік ала отырып, Қазақстан ядролық мәртебеден бас тарту туралы шешім қабылдады.
Биылғы жылы Вашингтонда өткен «Жаппай қырып-жою қаруларын таратуға қарсы күрес жүргізу қауіпсіздігі бойынша бастамалар» бесінші мерейтойлық конференцияда Қазақстан жаппай қырып-жою қаруларын таратпаудың жаһандық тәртібін одан әрі нығайту бойынша елдердің міндеттемелерін растады.
Ядролық қаруды таратпау туралы шартты (ЯҚТШ) қарай отырып ядролық қаруды таратпаудың негізгі тетігі ретінде ЯҚТШ аясынан тыс әрекет ететін, ядролық қаруы бар мемлекеттерге әсер етудің әсерлі шараларын әзірлей отырып, оны өмірдің жаңа болмысына бейімдеуді және мемлекеттердің Шарттан шығуының алдын алуды ұсынамыз. Карнеги қорының Президенті Джессика Мэтьюздің өзінің басшылығымен осы салада мамандардың қуатты командасын біріктіретінін ескере отырып, біздің сарапшылар осы салада едәуір жақсы ықпалдастыққа қол жеткізген болар еді. Сөз орайында, 2006 жылы Вашингтонда Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың сапары аясында АҚШ-та қамқорлық кеңеске Мэтьюз ханым да енетін Nuclear Threat Initiative бірге ұйымдастырылған конференция өткізілгенін айта кеткен орынды.
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне даярлығы қазақстандық сыртқы саясаттың басты басымдығы болды. Қазақстан 2009-2011 жылдары «Министрлік Үштік» және таяуда құрылған «Квинтет» форматының қызметіне қатысу үшін даярлық жұмыстарын жүргізуде, сондай-ақ, өзінің төрағалық етуінің күн тәртібін әзірлеуде.
Біздер Ұйымның ертеңгі күніне деген жоғары жауаптылықты сезінеміз және оны нығайта түсу үшін әрекет етеміз. Қазақстан ЕҚЫҰ-дың қызметтерін барлық үш өлшем — әскери-саяси, экономикалық-экологиялық және гуманитарлық бойынша, олардың бірде-бірінің рөлі мен мәнін кемітпей оның әлеуетін іске қосу қажет, өзінің атауына және барлық қатысушы-мемлекеттердің мүддесіне толық көлемде жауап беретін Ұйым жасау деп санайды.
Біздің ел экономикалық реформалаудың оң тәжірибесіне ие бола отырып, басым мәселелердің бірі ретінде Шығыс пен Батыс арасындағы байланыстырушы буын ретінде Орталық Азияның экономикалық-ресурстық және транзиттік әлеуетін іске асыру деп біледі. Біздер Ұлы Жібек Жолын жаңа сапалық деңгейде қайта жаңғырту бойынша барлық күшті белсенді жұмсауға ниет танытып отырмыз. Осы контексте аяқталуы 2012 жылы жоспарланып отырған, ұзындығы сегіз мың шақырымнан асатын «Батыс Еуропа — Батыс Қытай» транзиттік дәлізін қайта құру бойынша жұмыстардың басталуын атап айтуға болады.
Қазақстанның төрағалық етуі кезіндегі маңызды міндеттердің ішінде Орталық Азиядағы экологиялық проблемаларды шешу қарастырылады, ол орнықты даму үшін айрықша маңызға ие.
Қазақстан зайырлы мемлекет бола отырып, сонымен қатар, мұсылман өркениетінің ажырамас бір бөлігі болып табылады. Бұл тұрғыда біздер ИҰК-пен ықпалдастық арқылы мұсылман әлемімен қарым-қатынасты нығайтуға бағытталған АҚШ-тың іс-қимылын қуаттаймыз.
Қазақстан Орталық Азия өңіріндегі қауіпсіздікті нығайту және лаңкестікке қарсы күресті күшейтуде бірігу мақсатында НАТО-мен сындарлы ықпалдастықты жалғастыруда. Қазақстан мен НАТО институциональдық және қорғаныс реформаларын жүргізу мәселелерінде белсенді ықпалдастық жүргізіп отыр, сондай-ақ, басқа да көптеген салаларда іс жүзіндегі ықпалдастықтарды дамытуда.
Мұндай ықпалдастықтың нәтижесі Ирактағы қазақстандық контингенттің әсерлі қызметі болып табылады, біздің әскери жауынгерлер 4 миллионнан астам бірлік оқ-дәрілерді залалсыздандырды. Біздің дәрігерлер шетелдік әріптестерімен бірлесе отырып 500-ден астам ирактық азаматтардың өмірлерін сақтап қалды.
Қазақстан мен НАТО арасындағы шартқа сәйкес Альянс ұшақтары оның әуе кеңістігін еш кезергісіз қиып өтеді және өте қажет болған жағдайда қона алады. Өткен кезең ішінде 3 мыңнан астам ұшақ елдің әуе кеңістігін қиып өтті.
Қазақстан Үкіметі 2007-2008 жылдарға арналған арнайы іс-қимыл жоспары қабылданды, онда көп қасірет тартқан елге көмек көрсету үшін 3 миллион доллар бөлу көзделген. Қазіргі уақытта 2009-2011 жылдарға арналған қажырлы көмек көрсету жоспарын жасау бойынша жұмыстар жүргізілуде. Таяу уақыттары Қазақстан Премьер-Министрінің Кабулға жасайтын алғашқы сапары жоспарланған.
Қауіпсіздікке жасалатын жаңа әрекеттер мен қатерлерге қарсы іс-қимыл жасау, экономикалық және гуманитарлық бірігулерді кеңейту үшін Қазақстан көптеген халықаралық және өңірлік құрылымдар аясында ықпалдастықты жандандыра түсті.
Өңірдегі қауіпсіздік проблемаларын тиімді шешуді біздер еліміз бастамашы болған Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨІСШК) қызметімен байланыстырамыз. Соңғы екі жылда АӨІСШК аясында жүргізілген жоғары деңгейдегі кездесулер Азия құрлығындағы және Орталық Азия өңіріндегі қауіпсіздіктің әсерлі тетігін құруға жасаған маңызды қадам болды. Биылғы жылғы тамызда АӨІСШК қатысушы-елдері сыртқы істер министрліктерінің отырысы болып, оның қорытындысы бойынша қазіргі халықаралық саясаттың проблемалары бойынша түбегейлі шешімдер қабылданды.
АӨІСШК, ШЫҰ, ҰҚШҰ сияқты көпжақты институттар біздің өңіріміздегі ықпалдастық және қауіпсіздік мәселелерін барынша тиімді шешуде. Орталық Азия мемлекеттері тұрақтылықты нығайтудағы ниеттерінің бір екендіктерін ескере отырып, қазіргі барлық Еуразия кеңістігіндегі өзекті проблемаларды шешу үшін ЕҚЫҰ және осы құрылымдардың, бірінші кезекте ШЫҰ күштерін біріктіру барынша пайдалы болған болар еді.
Қазақстанның сыртқы саясатындағы басымдықтар туралы сөз қозғай отырып, Орталық Азиядағы жағдайды назардан тыс қалдыруға болмайды. Бүгінгі күні біздер өңірді энергетика және су ресурстарымен қамтамасыз етуде күрделі дағдарыспен бетпе-бет келдік. Біздердің көптеген көршілеріміздің негізгі экономикасы әлі күнге дейін ауылшаруашылығы болып отыр. Мұндай жағдайларда су тапшылығы маңызды проблемаға айналып отыр, бейбітшілік пен өңірлік тұрақтылыққа тікелей қатер төндіруде. Қазақстан экономикалық әлеуеті ең дамыған мемлекет ретінде өз көршілеріне, атап айтқанда, ауыр кезеңдерді бастан кешіп отырған Қырғызстан мен Тәжікстанға айтарлықтай көмек көрсетіп отыр. Өңірлік проблемаларды шешудегі біздің ұстанымдарымыздың негізінде бірігу, қиыншылықтар мен қайшылықтарды жеңуде күш біріктіру идеясы жатыр. Мұндай көзқарас өзін Еуропада, Азияда және Латын Америкасында жақсы көрсете білген жаһандық үрдіске жауап береді. Қазақстанның бастамасын Америка Құрама Штаттары мен Еуроодақ қолдап отырғанын айта кеткен орынды.
6. Қазақстан-американ қатынастары
Қорытындылай келе, Қазақстан мен Америка Құрама Штаттарының екіжақты ықпалдастығына, сондай-ақ, Вашингтонда болған кездесулердің бірқатар нәтижелеріне тоқтала кеткім келеді.
Америка Құрама Штаттарымен арадағы қатынас Қазақстанның сыртқы саясатындағы басым бағыттардың бірі болып табылады. Астана мен Вашингтон оларды екі ел президенттерінің 2006 жылғы қыркүйектегі Бірлескен мәлімдемесімен бекітілген принциптерге негізделген стратегиялық әріптестік қатынас ретінде қарастырады.
Қазақстан мен АҚШ қауіпсіздіктері салаларында:
— жаһандық қауіпсіздікті нығайту және азаматтық атом энергетикасын дамыту үшін жоғары байытылған уранды пайдаға жарату бойынша бірлескен қадамдар жасайды;
— Қатерді Бірлесіп Қысқарту бойынша Нанна-Лугара бағдарламасының іске асырылуын қамтамасыз етеді;
— «Жаппай қырып-жою қаруларын таратуға қарсы күрес жүргізу қауіпсіздігі бойынша бастамалар» аясында ықпалдасады.
2008 қаңтарында біздер Қазақстан қарулы күштерінің әсерін арттыру, бейбітшілікті қолдау және Каспий теңізіндегі әскери инфрақұрылымды дамыту бойынша Қазақстанның әлеуетін нығайту мақсатында Әскери Ықпалдастықтың екінші бесжылдық жоспарына қол қойдық.
Энергетика салаларында:
— Қазақстан «Chevron», «ExxonMobil», «ConocoPhillips», «Parker Drilling», «Halliburton» бірлесе отырып, көмірсутегі шикізатын өңдеу және Каспий кен орнына қызмет көрсету бойынша бірлескен жобаны іске асырады.
— Бұған дейін аталғанындай, «ҚазАтомӨнеркәсіп» американдық «Westinghouse» компаниясының тең иегері болды. Бүгінгі күні біздің мақсатымыз атом энергиясының үлкен әлеуетін бейбіт мақсатта пайдалануды қамтамасыз етуде біздің әріптесіміздің қолдауына ие болу болып табылады, өйткені бұл әлеует Қазақстанның мұнай және газ секторымен байланысты.
Экономика салаларында
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етуде жеке сектордың бірінші кезектегі рөлін мойындай отырып, Қазақстан мен Америка Құрама Штаттары Қазақстанның жеке меншік мен мемлекеттік секторларына инвестициялар салу мақсатында Мемлекеттік–жекеменшік экономикалық әріптестік Қазақстан-американ бастамашылығын іске қосты. Әріптестіктің сонымен қатар, маңызды өңірлік кезеңдері бар, атап айтқанда, Ауғанстанды қоса алғанда Орталық Азия елдері арасындағы экономикалық бірігудің дамуына ықпал етеді.
Демократияны құру салаларында
Қазақстан мен Америка Құрама Штаттары біздердің саяси жүйелерімізді жаңарту саласында табысты диалог жүргізуде. Бұл Қазақстанның ішкі және сыртқы саясатына толықтай сәйкес келеді. Алдағы уақытта Қазақстанның 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі контекстінде диалог одан сайын көкейкесті бола түсуде.
Менің бұл жолғы Америка Құрама Штаттарына жасаған сапарым екіжақты ықпалдастықтың келешегіне қатысты «сағат тілдерін сәйкестендіру» болды. Мен және менің американдық әріптестерім екіжақты де және халықаралық деңгейде де біздердің қатынастарымызды одан әрі нығайтуға деген адалдығымызды растады. Ықпалдастықтың базалық негізі — энергетика, сауда, лаңкестікке қарсы күрес, таратпау — өзгеріссіз қалады және болашаққа бағдарланған. Америка Құрама Штаттары Қазақстан экономикасын диверсификациялауға және жаңғыртуға терең мүдделі екендіктерін растады, оның Орталық Азияның қауіпсіздігі мен гүлденуін қамтамасыз ету үшін шешуші маңызы бар.
Менің Конгрестегі және Әкімшіліктегі кездесулерім экономикасын одан әрі бейтараптандыруға деген Қазақстанның алған бағытының дұрыс екенін көрсетті және қоғам Америка Құрама Штаттарының қолдануына ие болып отыр. Америка Құрама Штаттарындағы президенттік сайлау қарсаңында біздің елдеріміз арасындағы стратегиялық әріптестік ұзақ мерзімді және іргелі сипатқа ие болып отыр.
