Экономикалық теория ғылымы: микроэкономика және макроэкономика
”Экономика” термині сонау Ежелгі Грецияда пайда болған. Ғылым атауының авторы ежелгі грек философы Ксенофонт. Термин гректің екі сөзінің тұрады: “ойкос” – үй, шаруашылық, “номос” – заң. Яғни шаруашылықты (үйлерді) жүргізуінің заңдары, шаруашылықты пайдалана білудің, ұлғайтудың тәсілдері.
Экономика ғылымы ұланғайыр. Ол қоғамның экономикалық өмірін зерттеуді алдыларына мақсат етіп қойған әртүрлі мектеп, бағыт, ағымдар арқылы қалыптасқан. Және сол мектеп, бағыт, ағымдардың әрқайсысы экономикалық теорияның пәні мен оның зертеу мақсаттары өз анықтамаларын беріп келген.
Экономика ғылымы пәнінің даму процесі өте қиын жолдардан өткен. Француз дворяны А. Монкертьен бұл ғылымға – саяси экономика деп жаңа атау деп берген. Ол өз ғылымының пәні етіп абсолютті монархтар басқарып отырған мемлекет шаруашылығын зерттеуді алған.
Экономикалық теорияның пәні мен мақсаттарына өз зерттеулерімен анықтамалар бергендер:
Физиократтар мектебі – Ф. Кенэ, Тюрго, Д. Де Немур XVIII ғ. ортасы.
Шотландия ғалымы А. Смит өзінің “Табиғат туралы зерттеу және халықтар байлығын себептері” деген атақты еңбегінде.
Неміс ғалымы К. Маркс – “Капиталдың” авторы, онда оның саяси экономиканың пәні деп өндіріс, материалдық игіліктерді өзара бөлісу, айырбастау және тұтыну процесінде адамдар арсында қалыптасатын объективтік экономикалық қатынастарды айтқан.
Экономикалық теорияның австриялық, ағылшындық, тарихи және т.б. мектептері бар. IXX ғасырдың аяғы мен бүгінгі күнге дейін А. Маршалл, М. Кейнс және М. Фридман экономика ғылымының жарқын, өкілдері болып танылады. “Экономика ғылымының принциптері” деген еңбектің авторы А. Маршалл “economics” деген атауды қолдана отырып, экономика ғылымы байлық туралы ғылым деп анықтайды. Ғалым өз еңбегінде адамдардың қоғамдағы әрекетін байқататын, олардың өз тұтынушылықтарын қанағаттандыруға күш салатын жақтарын қозғап, ол күш салушылықтың байлық бірлігінің қай өлшеміне жататындығын, оның жалпыға бірдей байлық өлшемі – ақшамен мөлшерленетіндігін пайымдайды.
Зерттеу пәнінің ерекшеліктеріне орай бүгінгі заманғы экономикалық ғылымынан бірнеше бағытты таратуға болады:
экономика (экономикс);
а) микроэкономика,
б) макроэкономика.
Микроэкономика – бұл негізгі экономикалық бірліктерді жұмыс істеудің ауқымы (фирмалар, үй шаруашылықтары). Онда тұрақтылық, тепе-теңдік басымырақ. (I схема). Микроэкономика фирмалар мен үй шаруашылығы рыногындағы шешім қабылдау және өзара байланыс процесін зерттейді. Микроэкономиканың негізгі боларықтай алғы шарттар – фирмалар мен үй шаруашылықтарының алға қойған мақсаттарды және оған қол жеткізу үшін қойылған шектеулерді ескере отырып, олардың өз көзқарастарды тұрғысына ең жақсы шешімдер қабылдауы болып табылады. Микроэкономика үлгісінде үй шаруашылықтары сатып алар кездерінде аса тиімділікті көздейді, ал фирмалар, өндіріс туралы шешім қабылдай отырып, таза табыстың мол болуын табыстайды.
Макроэкономика – халық шаруашылығын толығынан қамтиды. Ол – жалпы экономикалық процестердің ауқымы (жалпы, өнім, ұлттық табыс, барша шығын). Ол өрлеуге, өсуге, ұмтылысысен сипатталынады. Макроэкономика әртүрлі елдерге және әрқилы кездерге байланысты табыс, баға, жұмыссыздық және тағы басқа экономикалық көрсеткіштерді жинайды. Сонан кейін ол мәліметтерді түсіндірліктей жалпы теориялық жол табуды қалыптастыруға тырысады.
Сонымен қатар макроэкономиканың зерттеу мақсаттары экономикалық құбылыстарды түсіндіру ғана емес, сондай-ақ экономика саясатын жетілдіру болып табылады. Макроэкономика – экономика дамуының заңдылығын түсіндіріп және оның қандай бола алатындығын көрсетуге тиіс.
