TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

 Алтын-Емел Мемлекеттік Ұлттық табиғи паркімен шекаралас жатқан Жаркент өңіріндегі бауырымен жорғалаушылардың биологиясы, экологиясы.

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ

І Әдеби шолу

І 1. Қазақстандағы герпетофауналық зерттеулер және оның перспективасы.................................................................................. 3

І 2. Бауырмен жорғалаушыларға жалпы сипаттама...................... 6

І 3. Жаркент өңірінің физико-географиялық жағдайына жалпы сипаттама.........................................................................................

8

ІІ Жүргізілген зерттеулер................................................................... 16

ІІ 1. Жаркент өңіріндегі бауырымен жорғалаушы............................. 16

ІІ 2. Жаркент өңірінде өткізілген экскурциялар............................... 18

ІІ 3. Қолданылған әдіс – тәсілдер......................................................... 26

ІІІ Зерттеу нәтижелері......................................................................... 27

ІІІ 1. Таралуы және мекендейтін орны................................................ 27

ІІІ 2. Қоректенуі...................................................................................... 31

ІІІ 3. Дауырмен жорғалаушылардың санының өзгеруі...................... 35

ІІІ Көбеюі................................................................................................. 40

ІV Шаруашылықтағы маңызы........................................................ 42

Қорытынды....................................................................................... 44

Пайдаланған әдебиеттер.............................................................. 45

Түйіндеме........................................................................................... 47

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Биология

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

 Алтын-Емел Мемлекеттік Ұлттық табиғи паркімен шекаралас жатқан
Мазмұны

КІРІСПЕ

І Әдеби шолу

І 1. Қазақстандағы герпетофауналық зерттеулер және оның перспективасы.................................................................................. 3

І 2. Бауырмен жорғалаушыларға жалпы сипаттама...................... 6

І 3. Жаркент өңірінің физико-географиялық жағдайына жалпы сипаттама.........................................................................................

8

ІІ Жүргізілген зерттеулер................................................................... 16

ІІ 1. Жаркент өңіріндегі бауырымен жорғалаушы............................. 16

ІІ 2. Жаркент өңірінде өткізілген экскурциялар............................... 18

ІІ 3. Қолданылған әдіс – тәсілдер......................................................... 26

ІІІ Зерттеу нәтижелері......................................................................... 27

ІІІ 1. Таралуы және мекендейтін орны................................................ 27

ІІІ 2. Қоректенуі...................................................................................... 31

ІІІ 3. Дауырмен жорғалаушылардың санының өзгеруі...................... 35

ІІІ Көбеюі................................................................................................. 40

ІV Шаруашылықтағы маңызы........................................................ 42

Қорытынды....................................................................................... 44

Пайдаланған әдебиеттер.............................................................. 45

Түйіндеме........................................................................................... 47

Кіріспе

Алтын-Емел ұлттық табиғи қорығымен шекаралас жатқан Жаркент өңірінде тіршілік
Жаркент өңірі Қазақстан территориясының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Оның жалпы
Табиғаты қорғалатын территориялар және қорықтық зоналар

Жаркент өңірінің табиғаты әртүрлі. Әсіресе Жоңғар Алатауының оңтүстік беткейлерінде
Жоңғар Алатауының етегінде ерекше табиғатты територияларды қорғау ыңғайлы ұйымдастырылған.

Ауданға жақын жатқан Үлкен Өсектің қолданбалы табиғи территориясы болып
Зоналардың реакциялық қолданылуы және бірегей ландшафтардың тарихи-археологиялық ескерткіштерді және
Жоғарыда көрсетілген заңдарға сәйкес, бұл ұлттық мемлекеттік қорық сақтауға
Жануарлар әлемінің жағдайы табиғи және антропогендік сияқты факторлармен талқыланады.
Сонымен Жаркент өңірі қандай да болмасын жануарлардың тіршілік етуіне
Сарпылдақ, Қызыл жиде ауылдарының территориясынан бастап, Жаркент даласына дейін
Бауырымен жорғалаушылар Жаркент өңірінде әртүрлі жер учаскелерінде және тау
І.1. Қазақстандағы герпетофауналық зерттеулер және оның перспективасы.

Қазақстанда Қазан революциясына дейін бауырымен жорғалаушыларды зерттеумен әдейі ешкім
Қазақстан фаунасының ең бірінші зерттеушісі, сонымен қоса республикамыздың батыс
Осы экспедицияның нәтижесінде Солтүстік Каспий маңында (1769-1773 жж.) Паллас
1839-1941 жж. А. Леман Каспий теңізінің оңтүстік-шығыс жағалауларындағы бауаырымен
1857-1966 жж. Н. Н. Северцов Орта Азияда және Қазақстанда
1840-1842 жж. А. Шренк Балқаш көлінде, Жоңғар Алатауда, Тарбағатайда,
1873-1874 жж. М. Н. Богданов Қызылқұмда жұмыс істеді. Оның
1880 жылы А. М. Никольский Қызылқұмда экспедиция жасады. Оның
1889 жылы Никольский Аягөз, Балқаш көлінің жағалауына, Лепсі өзені
1990 жылы П. Н. Имидт Жаркент ауданынан бауырымен жорғалаушыларды
Шнитниковтың көптеген жылдық жұмысының нәтижесінде Жетісуда бауырымен жорғалаушылар және
1941 жылы Қазақ ССР ғылыми академиясы зоология институты Қазақстан
1946 жылы Автор Мойынқұмда бауырымен жорғалаушыларды колллекциялады. А. Н.
Қызылорда облысындағы бауырымен жорғалаушыларды М. Д. Бирюков және К.
1947 жылы И. А. Долушин, К. П. Парасков және
1949-1951 жж. В. Г. Коваленко дала сұржыланының экологиясымен айналысты.
маусымдық және күнделікті белсенділік циклін, қоректенуін, т.б. жазды.

1950 жылы К. П. Параскив Іле өзенінің жағалауындағы, бауырымен
1952 жылы ботаник М. Бәйтенов Алматыдан Сарыбұлақ өзені, Жамбыл
Қазақстанның территориясында бауырымен жорғалаушыларды зерттеу мен оларды жалпы жинау
Институттың және басқа да ұйымдардың көптеген әріптестері бауырымен жорғалаушыларды
Герпетефаунаны зерттеу жұмыстарына Қазақ мемлекеттік университетінің мамандары, Алматы мен
Шығыс Қазақстан бауырымен жорғалаушылардың экологиясының айырықша
Сол жылы М. Н. Кореловпен бірге Алматыдан Іле өзені
Осындай сапарлардан кейін Қазақстан территориясындағы бауырымен жорғалаушылар жиналмаған аудандар
Міндетті түрде атап айтатын жағдай, сәтті өткен өлкелі герпетологиялық
өңдеудегі мәселелелрі өте жақсы өркендеді. П. В. Терентьевтің
Бірақ та қазіргі уақыттағы Қазақстадағы герпетефауналық зерттеулер кейбір аудандарда
І.2. Бауырымен жорғалаушылар - жер бетіндегі омыртқалылар. Дөңгелек
Жер бетінде тіршілік ететін барлық жоғары сатыдағы омыртқалыларға тән
Қазіргі уақытта жер бетінде бауырымен жорғалаушылардың төрт класс тармағына
Бауырымен жорғалаушылар жер шарының тропикалық және субтропикалық аймақтарында көптеп
Сонымен қатар бұл кластың бұл кластың түрлерінің санының күрт
ТМД территориясында бауырымен жорғалаушылардың 125 түрі мекендейді. Ал, Қазақстанда
сұр жылан - 3, қалқантұмсық - 1.

І.3. Жаркент өңірінің физико-географилық жағдайына қысқаша сипаттама.

Жаркент өңірінің жазық және таулы аймақты шекараларында дұрыс емес
Әр түрлі ғалымдардың еңбектеріндегі "Орта Азияняң" жер сипаты арқылы
Аудан орталығынан оңтүстік шығысына қарай құмды аудандар орналасқан. Дәлірек
Климат.

Жаркент өңірінің климаты Орта Азия климатының жалпы сипатына ие.
1. Орта Азияның мұхиттан алыс жатқан өте үлкен Евразия
2. Ашық және бұлтты ауа райына жақсы әсер ететін
Жаркент жазықтықтарында шөлді климат, таулы аудандарында жылы қыстық далалық
Жаркент жазықтықтарында үлкен күн радиациясы және әсіресе жазды күнгі
Бауырымен жорғалаушыларға наурыз-сәуір айларында жауатын жауын-шашын да үлкен әсер
Жаркенттте горизонттық солттүсттік жарты желі соғады. Суық кезде көбінесе
Желдің орташа жылдық жылдамдығы Жаркент ауаының оңтүстік-батысында 6 м/сек.,
Жаркент жазықтарында көктем қысқа болады, жаз тез шығады. Көктем
Су.

Жаркент өңірінің сулары негізінен таудағы қар ерітінділерінен және жауын-шашын
Бұл жақтың сулары да территториясы бойынша таулы және жазықты
Таулы аймақтардағы жауын-шашындардың көп түсуінен, мұздықтардың болуынан және буланудың
Өзен арналары әдетте жартас сынықтары
Мұндағы өзендердің ағысының қалыптасуы мен тәртібі жер бедерінің топырағының
Өзен ағысына әсер ететін ең негізгі физико-географиялық фактор -
Жазықтың құмайт бөлігіне түскен атмосфералық жауын-шашындар тез арада сіңіп,
Су қоймаларының бір-бірінен алыс болуы сумен байланысты бауырымен жорғалаушылардың
Топырақ.

Жаздық жерлер таулармен алмасып отырады, ал жерлерде топырақтың вертикальды
Шөлейтттің топырағы жеке топырақ топтарын немесе типтерін құрайды: тақыр
Шөлейттік сұр топырақ тақыр тәрізді, гипс аралас қырлық құм
Шөлейт жердің көп бөлігі аллювиальды-шабындық , батпақты-шабындықты және батпақты-топырақтардан
Шөлейтке тән топырағы - шабындықты, кәдімгі және торлы сорттаңдар.
Жоңғар Алатауының ішінде биік таулы шөлейттері жақсы дамыған, ол
Экологиясы және тіршілік жағдайлары.

Жоғарыда тоқталып кеткен факторлардың бәрі жануарлар әлемінің тіршілігіне үлкен
Желбезектілерге қарағанда бауырымен жорғалаушылар әртүрлі орталарда тіршілік етуге бейімделген
Бауырымен жорғалаушылардың тіршілік етіп, көбею мүмкіндігі олардың тек қана
Бізде Орта Азияда 50 түрі, Кавказда 40-қа жуық, Солтүстік
Өте жоғары температура бауырымен жорғалаушыларға күшті әсер етеді. Температура
Жоғары температура бауырымен жорғалаушылардың тіршілігіне жанама жолмен керісінше әсер
Су мен топырақта тұздың болуы бауырымен жорғалаушылардың тіршілік етуіне
Осы заманда тіршілік ететін бауырымен жорғалаушылар жер бетінде ,
Қазіргі кезде бауырымен жорғалаушылардың көпшілігі жер бетінде тіршілік ететін
Бауырымен жорғалаушылардың қозғалу тәсілі де әртүрлі болады. Оның бірқатары
Құмды шөлде тіршілік ететін бауырымен жорғалаушылардың құммен тез-тез қозғалуына
Бауырымен жорғалаушылардың біразы қалың шөптің арасында тез қозғлуға бейімделген.
Көптеген бауырымен жорғалаушылар өмірінің біразын жер астында өткізеді, енді
Бауырымен жорғалаушылардың ішінде тік жартастарға, ағаштардың басына оңай өрмелеп
Бауырымен жорғалаушылардың ішінде су орталығына бейімделген түрлері де кездеседі.
Жүзу органдарымен қатар бауырымен жорғалаушылардың басқа да бейімделушілік белгілері
Жоғарыда көрсетілген физико-географиялық, экологиялық жағдайларды ескере отырып, Жаркент өңірінде
ІІ.1. Жаркент өңіріндегі бауырымен жорғалаушылар

Жаркент өңірінде тіршілік ететін бауырымен жорғалаушыларға толығымен тоқталатын болсақ
Отряд таспақалар – Cheloni бұлардың Қазақстанда тек бір тұқымдасы
Отряд кесірткелер – Lacertilia Жаркент өңірінде бул отрядтың
Тұқымдас: Агамалылар – Agamidae бізде бұлардың бес туысы тіршілік
Туыс: Жұмырбас шұбар кесіртке – Phynocephales guttatus.

Туыс: Ешкілер – Trapelus sanguindentus.

Туыс: Бұлақ құйрық жұмырбас кесіртке – Phryncephalus guttatus.

Туыс: Кесіртке-бока – Phryncephalus helioscopus.

Туыс: Бат-бат кесіртке – Phryncephalus mystaceus.

Бұлардың бәрі Жаркент өңірінің барлық аймақтарында кездеседі,тек жоңғар
Тұқымдас Геккондар – Gekhondae

Туыс: Шиқылдақ геккон – Alsophylax pipienos

Туыс: Жалаңаяқ сұр геккон – Cyrtopadion russowi

Туыс: Сцинк гекконы – Teratocicus

Тұқымдас: Нағыз кесірткелер – Lacertidae

Туыс: Түрлі-түсті кесіртке – Eramias arguta

Туыс: Торлы-түсті кесіртке – Eramias gramica

Туыс: Орташа – кесіртке – Eramias itermedia

Туыс: Жүргіш кесіртке – Eramias velox

Туыс: Ұзын жолақты кесіртке – Eramias cineolata

Бұлардың ішінде түр үсті туыстары көптеп кездеседі. Нағыз кесірткелердің
Жыландар отряды – Ophidia

Жыландардың Жаркент өңірінде торт тұқымды, олардың ішінде сарыбас жыландар
Тұқымдас Аб жыландар - Boidae

Туыс шығыс Аб жылан - Eryx tatarieus

Бұл жыландар тау бөктерлерін күнгей жағы, Турақожыр өзеннің басында,
2.) Тұқымдас сарыбас жылан - Coludridae

Кәдімгі сарыбас жылан – Natrir -natrix

2.1 Толоздар – Coluber Linnaeus

Туыс: Өрмелегіш полос-Elaphi

Өкілі: Өрнекті полос –Elaphi elione

Сары басжыландар Жаркент өнерінің таулы, қорымтасты жерлерінен ғана мекендемейді.
3). Тұқымдас сұр жылан –Viperidae

1. Дала сұр жылан – Vipera ursini

2. Кәдімгі сұр жылан – Vipera berus

Бұл сұр жыландардың екі туысында біздің өлкеде көптен таралған.
Отряды: Дыбыс шығаратын -Crotalida

Туыс: Қалқан тұмсық – Aneistloaon

ІІ.2. Жаркент өңірінде өткізілген экскурциялар.

Айдарлы, Көктал ауылының үсті, Өзек өзенінің Барбилан каналының асты,
Жаркент өңірінде тіршілік ететін. Бауырымен жағалаушылардың туыстарының өкілдерінің әртүрлі
Жалпы бұлар бөлінген зона аумағына кіреді. Өйткені рептилиялардың, таралуын
Жаркент өнернің зоналық аймаққа бөлінуі:

Құмды және суармалы егіс алқабы.

Сұр топырақты сазда өлке

Қоңыр топырақты және орманды

Қара топырақты және таулы немесе ұсақ шағыл тасты өлке

Бұл экскурциялар аудандық оңтүстік шығыс бөлігіне дейін өтті. Ұшарал,
2005ж. У-шілде Ушарал ауылы және шығыс
15-шілде. Айдарлы ауылының және Іле өзенінің манындағы қүмдарда
Жаркент қаласының солтүстік батысына қарай ( Ұзі) Әулие-Ағаш, Енбекші,
Құмды және суармалы егіс алқабтарында кездесетін бауырымен жорғалаушылар. 11-13
Дәлірек айтқанда 1км2 1-2 түрін байқадық. Ақарал ауылының айналасында
Ал жыландар бұлармен салыстырғанда аз бөлу себебіде осыда, өйткені
Ал енді егіс алқабтарына келетін болсақ бұл жерде сұржыланның
Игерілмеген тың жерлерде сексеуіл және шеңгел басқан аймақтарында жұмырбас
Бұл жердегі р.б. ж-дың санын анықтау өте қиын. Олар
2. Сұр топырақты сазды өлке.

Үшарал ауылының маңындағы өзендер Даңғырлақ және бастаулы өзен Қарасу
2.1 Даңғырлақ сун тау жыраларын ағып келетін су болғандықтан
Бұл жыланның судағы қорегі ұсақ балықтар және бақалар. Бірінші
Сол жерден 100м жоғарлаған кезде жағалаудағы маяшық судың ішінен
Сонымен бірге бұл жерден 2 сарбас жылан кездесті. Әйткенмен
Қарасу маңында б.ж-ң аз болуын ол жердегі топырақтың тмпературасына
Жыландардың тас жолдың үстінде денесін қыздыруы, олардың жиі өлуіне
Түс ауғаннан кейін сапырылысып жорық үстінде жүрген ректилиялардың 3/1-нің
3. Қоңыр топырақты орманды зонада бауырымен жорғалаушылардың кездесу жиілігін
4) Қара-топраушы және жаулы немесе ұсақ шағыл тасты өлке.
Агамальшар тұқымдасынан: ешкі емер-Trapelus Sanduinolentus Бат-бат кесіртке- Phynocephalus mystaceus.
Аб жыландар тұқымдастарынан Өркенекті иолоз Elaphe dione, Дала сұржыланы-
Одан әрі Сарбел ауылынан бастап Жоңғар Алатауына дейін таулы
Жаркент өңірінің солтүстік батысында қарай Алтын-Емел табиғи Ұлттық паркінде
Үлкеншыған және Сарбел ауылының дейінгі жазық даларда кездесетін бауырымен
Отряд туыстары Күн және уақыт Тіркелімдер саны Бағыттың
га Кездесетін туыстар

барлығы Дана/га

Кетелер отрияды 07,27,05 2 В 1,8 12 19,8

1.ЕшкіемерTrapelus Jangeirolentus

2 в 1,8 12 19,9

2. Кесіртке бока Phynocephalus helioscopus

1 3 1,2 6 13,2

3 Ба-Бат кесіртке Phynocephalus mystaceus

1 4 1,2 6 13,2

4 Шиқындауық геккан Alsophylax pipiens

1 4 1,4 8 15,4

5 Түрлі-түсті кесіріке

Eramias arduta

4 5 1,6 10 17,6

6 Түрлі-түсті кесіріке

Eramias grammica

3 6 1,8 12 19,8

7 Орташа кесіртке

Eramias intermedia

1 3 1,2 6 13,2

8 Ұзын жолақты кесіртке Eramias velox

1 2 1 4 11,1

Жыландар отряды

9 Өрнекті полоз

Elaphe dione

1 6 1,8 12 19,8

10 Дала сұлжыланы

Vipera ursine

3 4 1,4 8 15,4

10 Қаңқантұмсық

Aneistodon halus

2 5 1,6 10 17,6

Барлығы

20 47 17,8 84,4 195,9

Бұл жерлерде Ақ жылан тіршілік етеді. Ол жын өте
ІІ.3.Экскурция кезінде қолданылған әдіс - тәсілдер.

Экспедициялық жинақтардан бөлек, нағыз жинаққа кең ауқымды зоолоктардан алынған
Биологиялық белгі бір жақтары бойынша материал жеткіліксіз болған жағдайда
ІІІ.1. Таралуы және мекендейтін орны.

Жаркент өніріндегі бауырмен жорғалаушылардың қысқы ұйқыдан оянуы наурыз айының
Таралуы және мекендейтін баспанасы.

Орта Азия бауырымен жорғалаушыларын тіршілік ету ортасында байланысты 4-топқа
Құмды мекендеушілер

Қатты топырақтын көлденең бетін мекендеушілер

Тіке бетін мекендеушілер

Сумен байланысты түрлер; қатты топырақтын бетінде мекен етушілер, құмда
Құмда мекендеушілер.

Бұл топқа біз типтік псаммофилерді жатқызамыз: кесірткедерден сцинк және
Қатты топырақтың көлденең бетін мекендеушілер.

Көденен бетті мекендеушіленге тек жұмсақ жерде ғана емес ылди
Қатты субстраттың типтік мекендеушілері құмда сирек кездеседі және сирек
Тік бетті мекендеушілер. Бұл топтың типтік түрлері жалаңаяқ геккон,
Жыландардың арасында жарлар мен құздарды мекендейтіндері жоқ, бірақ бірнеше
Мекен ету ортасын ауыстыру. Кейбір түрлері үшін мекен ету
Өсімдікті жабын. Бауырмен жорғалаушылардың тіршілігінде қалың өсімдік жабыны маңызды
Кесірткелер мен жыландардың үлкен тобы аралық топты құрайды. Олар
Баспана. Біз айтып өткен құмда мекендейтін кесіркелер әрқашан
Кесірткелерге індердің екі типі сипатталады: тереңге кететін кішкене доғал
Топырақ жарылыстарын, жыралардың жарықтарын, тастардың арасындағы бос қуыстарды және
Жазғы және қысқы температура 20-250С – тан көтерілмейді. Топырақ
Қыстау. Көптеген түрлер қысты жалғыз немесе азырақ топ болып
Жыландар жалғыздан немесе бірнеше дарасы бірігіп қыстайды. Орта Азияда
Қыс бойы жас және жынысты жетілген аталықтар мен аналықтар
Қыстауға алдымен жынысты жетілген аталықтар сосын аналықтар және соңғы
ІІІ.2. Қорек. Құмды шөл даладағы бархандарда кесірткелердің популяциясының тығыздығы
Тік жарларды мекендейтін геккондардың қорегі негізінен өзендердің жайылмаларын, сонымен
Кейбірі геккондар қарауылдап отырған жарларға қонады, қалғандары төмен құлайды.

Су жыландар жас балықтарды өсіретін балық қоймаларында көп болады.
Құмды эфтің көп шоғырлануы құрбақа, бақа, кесіртке, үй тышқандары,
Қазақстанның Шу –Іле тауларында қалқантұмсықтың көп саны әсіресе шимен
Кесірткелердің қорегіне салыстырмалы шолу.

Қазіргі кезде кесірткелердің әртүрлі түрлерінің қоректенуі бірдей түрде зерттелмеген.
3 туыстың өкілдеріне қатты қанаттылар бірінші орын
Термиттер жалаңаяқ геккондардың тамағында 1-орында (32,86%), домалақ бастылар. 3-орында
Кесірткелердің жекелеген түрлерінің қоректенуіндегі айырмашылықтары едәуір маңызды, себебі
Жыландардың қорегіне салыстырмалы талдау.

Әртүрлі жыландардың қорегі көбінесе кесірткенің қорегіне қарағанда ерекшеленеді. Өкінішке
Жыланның әртүрлі жемтігінің кездесу жиілігі.

2. таблица.

Жемтігі Шығыс

Аб жыланы Құм Абжыланы Сарыбас жылан Өрнекті
1 Көпаяқтар - - - - - -
2 Өрмекшілер - - - - 1,2 2,6 18,0

3 Шаяндар - - - - - -
4 Насекомдар - - - 3,8 81,2 27,6
5 Тік қанаттылар - - - 0,9 80,5 26,9
6 Қатты қанаттылар - - - 0,9 0,1 -
7 Жарғақ қанаттылар - - - - 0,5 -
8 Балық - - 3,6 - - 2,6
9 Қос мекенділер - - 12,1 - -
10 Тасбақалар - - - - - -
11 Кесірткелер 15,6 47,8 - 43,4 21,1 12,7
12 Жыландар - - - 1,9 - -
13 Құстар 11,1 7,3 - 35,8 - -
14 Кеміргіштер 68,9 40,8 - 18,9 0,3 0,2
Асқазан саны 45 55 20 106 1587 143
ІІІ.3. Бауырымен жорғалаушылардың санының өзгеруі.

Жаркент өңірінде бауырмен жорғалаушылардың саны туралы мәліметтер өте аз.
Бауырмен жорғалаушылардың саны себептер бірге қамтылған. Қолайлы абиотикалық жағдайлар
Балықпен қоректенетін түрлерді, мысалы су жылан үшін жоғары сан
Бәсекелестік. Бауырымен жорғалаушылардың популяциялық тығыздығы көбінесе жақын туыстардың бәсекелестігіне
Орта Азияның территориясында жалаңаш палды геккондардың 3 түрі кездеседі:
Сұр геккондар мен шиқылдауық геккондар ареалының торабына екі түр
2 немесе 3 көрсетілген түрлер бірге кездесетін географиялық пункттерде
Түркістандық геккондармен бос емес жарлы орындарда індерде тіршілік ететін
Үстіртте жылдам кесіртке түрлі-түсті кесірткемен жақын көршілес мекендейді. Бірақ,
Жылдам кесіртке негізінде түрлі-түсті кесіртке жоқ құммен жабылған шоқылы
Жаркенттің құмды аудандарында түрлі-түсті кесіртке болмайды, өйткені жылдам кесірткемен
Жартылай бекітілген тау тізбекті және дөңесті құмдарда тарлы кесіртке
Мүмкін құмды шөлдің жағдайы жылдам кесірткенің тіршілігі үшін қолайсыз.
Ч. Дарвин (1937) жақын түрлердің арасындағы бәсекелестіктің болуы туралы
Түзу изоляция. Белгілі орындарда бауырымен жорғалаушылардың санына құрлықтың аудандарының
Баспана. Қолайлы баспананың болуы дайын пананы пайдаланатын түрлердің санымен
Бауырымен жорғалаушылардың жаулары түр санының мезгілдік өзгеруіне әсер етеді.
Адамның әсері. Түр санына адамның да әсері жеткілікті. Мысалы,
Санның азаюы.

Бауырымен жорғалаушылардың сандық өзгерісі туралы жылдық мәліметтер жоқ. Кейбір
Бауырымен жорғалаушыларда сүтқоректілеріндегі, оның ішінде кеміргіштердегі сияқты айқын сандық
Қары аз, қатты суық қыста біз жас гюрза мен
ІІІ.4. Көбеюі және мінез құлқы.

Бауырымен жорғалаушылардың көбеюіндегі жалпы сипаттамасында сол мүстік аудандарға қарағанда
Барлық жыландар мен кейбір кесірткелер жылына бірақ рет жұмыртқалайды
Рептилилердің көпшілігі ұрықтанған жұмыртқалар салып көбейеді. Жұмыртқаларын күн қызуы
Әдетте рептилилер жұмыртқалағансын одан әрі қарай қамқорлық жасамайды. Кейбір
Абжыландар ұясының жылылығы оның айналасындағы орталықтың жылығынан +100, +120
Рептилилердің кейбірлеулері балаларын тірі тауып та көбейеді. Бұл кезде
Сарбас жыландардың жұмыртқаларының құрсақта болу мерзіміне қарай сыртқы ортада
Таулы жерлерде және солтүстікте тірі туатын рептимелер көбірек таралғаны
Көбеюіне әсер ететін кейбір факторлар.

Температура бауырымен жорғалаушылардың көбеюіне әсер ететін факторлардың бірі. Жұмыртан
Ал таулы жерлердегі бауырымен жорғалаушылардың жұмыртқа салуы ауа райы
Губетрат – бұлда көбеюге әсер етеді. Құмда тіршілік ететін
Көбеюдің жасқа тәуелділігі

Барлық жорғалаушыларда көбеюге бірінші үлкендері, артынан кәрілеулері қатысады. Ұсақтары
ІV. Рептилиялардың шаруашылықтағы маңызы.

Адам үшін рептилилердің қаншалықты маңызы бар екені 2-ші толық
Пайдалы жақтарымен қатар, кейбір жыландар пайдалы жануарларды жеп зиянын
Шаққаны аса қауіпті емес жыландарға: кәдімгі сұржылан (V вечщ)
Тасбақалардың етін адам тамаққа пайдаланады. ХVІІІ-ХІХ ғасырда мұхиттардың аралдарында
Қорытынды.

Жаркент өңірінде тіошілік ететін бауырымен жорғалаушылардың экологиясы, биологиясы ареалдың
Жануарлар әлемінің жағдайы табиғи және антропогендік сияқты факторлармен талқыланады.
Жаркент өңірінде тіршілік ететін әр түрлі түрлердің белгілі бір
Әдебиеттер тізімі:

Абрикосов Г.Р, Баников А.Г, Матвеев Б.С. Зоология курсы .
Биологиялық энциклопедиялық сөздік. М, Сов. энциклопедия. 1986.

Бочкарев Ю.С. Омыртқалылардың эволюциялық эмбриологиясы. М, МГУ. 1988.

Брушко З.К. Қазақстан шөлдерінің кесірткелері. Баспа «Қонжық» Алматы, 1995.

Богданов Р.П. Орта Азияның бауырымен жорғалаушыларының экологиясы.

Джумалиев М.К. Омыртқалы жануарлардың салыстырмалы морфологиясы. Часть 1,2. КазГУ,
Донбровский Б.А. Жануарлардың салыстырмалы морфологиясының негіздері. Алматы, 1961.

Жануарлар өмірі. т. 4. М, Просвещение, 1983.

Жануарлар өмірі. т. 5. М, Прсвещение, 1985.

Жануарлар өмірі. т. 2. М, Просвещение, 1988.

Иванов И.Ф, Ковальский П.А. Цитология, гистология, эмбриология. М, Колос,
Қашқаров Д.Н. Станчинский В.В. Омыртқалы жануарлардың зоологиялық курсы. М.
Кнорре А.Г. эмбриональдық гистогенез. А. Медицина. 1971.

Кэролл Р. Полентология және омыртқалылардың эволюциясы.

Олжабекова К.Б. Омыртқалылар зоологиясы 1,2 бөлімі. Алматы, 2000.

Наумов Н.П. Карташев Н.Н. Омыртқалылар зоологиясы. т. 1. Параскив.

Ронер А, Парсона. Омыртқалылар анатомиясы. т. 1,2. М. Мир,
Шмальгаузен И.И. Салыстырмалы анатомия негіздері, М. Сов. наука. 1947.

Beaumont A, Cassier P. Biologic animale, Les cordes. Anotomie
Boue H, Chanter R. Zoologie. V. 2(7); 2(2); Pein.
www.aport @.ru.

2