TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Жоспар:

 Ашытқы клеткалар

Saccharomyces cerevisiae, Saccharomyces carlbergensis клеткалар құрамында 50% жуық ақуыз, алмастырылмайтын аминқышқылдары, түрлі витаминдер бар; лизин, треонин, валин және лейцин өсімдіктерден асады, бірақ метионин, цистеин аз мөлшерде.

Ашытқы биомассасы тиімді субстратта өндіріледі, ал ферментациялау ақуыз өнімін алуда экономды және ұтымды.

Saccharomyces cerevisiae ашытқы биомассасынан алынған азықтар алмаспайтын аминқышқылдарының жалпы мөлшері және қатынасы бойынша жоғары қоректік тағамдық өнімдерге көрсетілген талаптарға сай келеді; алмастырылатын және алмастырылмайтын аминқышқылдарының оңтайлы қатынасына ие.

1973 ж КСРО-да дүние жүзіндегі ең алғаш азықтық ақуыздар зауыты (жылына 70 000 т.) іске қосылды. Шикізат ретінде мұнайдан бөлініп алынған н‑алкандар және көмірсуларда тез өсуге қабілетті ашытқылардың бірнеше түрі қолданылды: Candida maltosa, Candida guilliermondii, Candida lipolytica. Кейіннен мұнай өңдеуден қалған қалдықтар ашытқы ақуызын өндіру үшін негізгі шикізат болды, өндіріс 80 жж. қарқынды дамып, өнім  1 млн. т. құрады. КСРО басқа елдерге қарағанда ақуызды екі есе көп өндірді. Бірақ әріқарай мұнай көмірсуларында өсетін ашытқы ақуызының өндіріс масштабы күрт төмендеді. Бұған 90 жж-ғы экономикалық кризис және де өндіріске байланысты көптеген спецификалық проблемалармен байланысты. Осы проблемалардың біріне – канцерогенді қасиетке ие дайын азықтық өнімді мұнай қалдықтарынан тазарту қажеттілігі. Біздің елімізде ақуыз қоспаларының негізгі көзіне жататын сояны өсіруге жарамды аудандар өте аз. Сондықтан n-парафиндерде ашытқылардың көп тонналық өндірісі орнаған. Жылына 70-тен 240 мың т‑ға дейін ақуыз өндіретін бірнеше зауыт жұмыс істейді. Шикізат ретінде тазартылған сұйық парафиндер қолданылады. Ақуыз продуценттерін культивирлеуге арналған көмірсу көзінің біріне метил спирті жатады. Оны ағаш, сабан, қала қалдықтары сияқты субстраттарда микробтық синтез әдісімен алуға болады. Субстрат ретінде метанолды қолдану оның химиялық құрылымына байланысты қиындық тудырады: метанол молекуласында көміртегінің бір атомы бар, ал көпшілік органикалық қосылыстардың синтезі екікөміртегілік молекулалар арқылы жүзеге асырылады. Көміртегінің және энергияның жалғыз көзі ретінде метанолда ашытқылардың 25 жуық түрі өсе алады, соның ішінде Pichia polymorpha, Pichia anomala, Yarrowia lipolytica. Бұл субстратта ең жақсы продуценттерге бактериялар кіреді, себебі олар минералды тқздар қосылған метанолда өсе алады. Метанолда ақуыз алу процестері экономикалық жағынан тиімді. Ай-Си-Ай (Ұлыбритания) концернінің деректері бойынша, метанолда өндірілетін өнімнің өзіндік жоғары дәрежеде тазартылған n-парафиндерге негізделген аналогиялық өндіріске қарағанда  10-15%-ке төмен. Микробтық ақуыздардың өндірісі үшін көмірсулардың қол жетімді әрі арзан көзіне өсімдік текті биомасса жатады. Кез келген өсімдікте қанттардың әр түрі кездеседі. Целлюлоза — глюкоза молекулаларынан құралған полисахарид. Гемицеллюлоза арабиноза, галактоза, манноза, фруктоза қалдықтарынан тұрады. Продуценттер ретінде Candida scotti және C.tropicalis штамдары қолданылады.

Сүт өндіретін көптеген елдерде – cарысуды утилизациялаудың дәстүрлі әдісіне оны жануарларға беру жатады. Сарысу ақуызының жануар ақуызына конверсиясының деңгейі жоғары емес (1 кгжануар ақуызын жасау үшін1700 кгсарысу қажет). Соңғы 10-15 жыл ішінде ультрафильтрация әдісімен сүт сарысуынан жоғары сапалы ақуыздар бөліп алынып жүр, олардың негізінде құрғақ майсыздандырылған сүттің алмастырғыштарын және басқа өнімдерді жасайды. Концентраттарды тағам қоспалары, сондай‑ақ балалар тағамы ретінде де қолдануға болады. Сарысудан сүт қанты – лактоза да өндіріледі, ол тағам және медицина өндірісінде пайдаланылады. Сонымен қатар сарысуды өндірістік өңдеу көлемі оның жалпы өндірісінен 50-60%‑ды құрайды. Осыдан жоғары бағалы сүт ақуызы мен лактозаның үлкен шығыны анық байқалады. Оған қоса, қалдықтарды утилизациялау проблемасы туындайды,өйткені сарысудың табиғи ыдырау процесі өте баяу жүреді. Сүт сарысуының лактозасы микроорганизмдердің көптеген түрлері үшін энергия көзі бола алады, микробтық синтез(органикалық қышқылдар, ферменттер, спирттер, витаминдер) және ақуыз биомассасы өнімдерін өндіру үшін шикізат бола алады. Барлық белгілі микроорганизмдер ішінен сарысу ақуызын микробты ақуызға конверсиялаудың жоғары коэффициентіне ашытқылар ие. Барлық белгілі ашытқылардың ішінен 20% жуығы лактозаны сіңіру қабілетіне ие. Лактозаны ашыту қабілетіне ие ашытқылар өте сирек кездеседі. Лактозаның активті катаболизмі әсіресе Kluyveromyces туысына жататын ашытқыларған тән. Бұл ашытқыларды сүт сарысуынан ақуыз, этанол, β-глюкозидаза препараттарын алуда қолдануға болады.   Ашытқыларды алғаш рет сүт сарысуы негізінде Германияда өсіре бастады. Продуценттер ретінде сахаромицеттердің түрлі штамдарын қолданды. Лактозаны монокультура, сондай‑ақ ашытқылар мен бактериялар қосындысы үшін пайдалануға негізделген микробты өнімдерді алу әдістері жасақталған. Қазіргі уақытта продуценттер ретінде Candida, Trichosporon, Torulopsis туысына жататын ашытқыларды қолданады. Ашытқылар өсірілген сүт сарысуы биологиялық құндылығы бойынша бастапқы шикізаттан әлдеқайда асып түседі және оны сүт алмастырғышы ретінде қолдануға болады. Біржасушалылардан ақуыз алуда аталған микроорганизмдер мен процестер тізімі өте көп.

Өндірістік технологияны жетілдіруден басқа, ақуызды көп мөлшерде жинақтауға, биомассаны тез өсіруге және өзінің тіршілік әрекеті үшін субстратты эффективті пайдалануға қабілетті ашытқылардың жоғары өнімді штамдарын шығару да маңызды орын алады. Микроорганизмдердің жаңа штамдарын жасау үшін қарапайым селекция, сондай-ақ гендік‑инженерлік биотехнология әдістері де қолданылады. Ашытқы ақуыздарын жануарлар рационын баланстау кезінде азықтық қоспа ретінде пайдаланумен қатар осы ақуыздарды адам тағамы үшін жарамды ету де маңызды міндет болып отыр.  1930-40 жж. кейбір елдерде сыра жіне басқа да тағамдық ашытқыларды культивирлеу технологиялары жасақталды, олар түрлі тағам өнімдеріне ақуыздық қоспа ретінде қолданылды. Ашытқы биомассасын тағамдық ақуызға өңдеу барысында оларды мұқият тазартады. Осы мақсатта ашытқы жасушаларының қабығын механикалық, сілтілік, қышқылдық немесе ферментативтік өңдеу арқылы бұзады, кейін гомогенді ашытқы массасын органикалық еріткішпен экстракциялайды. Органикалық және механикалық бөгде заттардан тазартудан кейін ашытқы өнімін ақуыздарды еріту үшін сілтілік ерітіндімен өңдейді, кейін ақуыздық ерітіндіні ашытқылардың қалған массасынан  бөледі және диализге жібереді.

Диализ кезінде ақуыздық ерітіндіден төмен молекулалы қосылыстар жойылады. Диализ арқылы тазартылған ақуыздарды тұндырады, кептіреді және алынған ақуыздық массаны әртүрлі тағам өнімдеріне: шұжық, паштет, ет және кондитерлік өнімдерге қоспа ретінде қолданады. Ашытқы ақуыздары жасанды ет алуда қолданыс тапты, ол үшін ақуыздарды текстуирлейді – қыздырып, тез суыту немесе ақуыздық пастаны кіші диаметрлі саңылау арқылы өткізу. Сапасын жақсарту мақсатында ақуыздық пастаға полисахаридтер мен басқа да компоненттерді қосады. Ақуыздардың гидролизаттары дәмдеуіш ретінде  медициналық препараттар мен емдік тағамдарды жасау үшін қолданылады.

Ашытқы клеткалар азот көзі ретінде аммоний тұздарын және аздап жиі нитраттарды қабылдай алады. Биомассаны тез өсіру үшін көміртек көздері ретінде түрлі органикалық субстраттарды пайдалану, бейорганикалық азотты ақуызға айналдыру өнеркәсіптік өндірістің негізі болып табылады.

Ашытқыларды құрамында целлюлозалық шикізаты бар қалдықтардың гидролизаттарында өсіреді. Гидролиз барысында шикізат көзі ретінде ағаш өңдейтін өндірістің қалдықтары, сабан, арпа, мақта қауыздары, жүгері собықтары, қызылша мелассасы, жүзім сығындысы, кондитерлік және сүт өнеркәсібінің қалдықтары қолданылады. Гидролиз нәтижесінде  микроорганизмдер үшін оңай қорытылатын көмірсу түрлері пайда болады.

Ұнтақталған өсімдік шикі зат жоғары атмосфералық қысымда және температурада қышқылды гидролизге ұшырайды. Целлюлоза олиго‑ және моносахаридтерге дейін гидролизденеді. Гидролизаттан лигнинді бөліп тастайды, минералды тұздар, витаминдер және басқа ашытқы дақылдауына қажетті заттар қосылады.

Аэрация және араласу жағдайында тереңдетілген оқтынды ферментация жүзеге асады. Алынған ашытқы биомассасы сепарацияланады, вакуум‑буландыру құрылғыларды 8-10%  суға дейін кептіріп, ултьракүлгін сәулесімен әсер етеді (Д₂ витаминімен байыту).

Ашытқы биомассасының дәстүрлі әдіс престеу (нығыздау) немесе кептірілген наубайханалық ашытқыларды алумен қатар ашытқы экстрактісі шығарылады. Ол үшін ашытқы биомассасын әбден тазартып, клеткаларды ферменттер, сілті және қышқылдар көмегімен, механикалық жолмен лизиске ұшыратады. Ашытқы клеткаларының гидролизі жабық герметикалы жабдықта араластыру және 1 тәулік бойы қыздыру жағдайында жүргізіледі.

Әріқарай клеткалық лизат екі фракцияға – сұйық экстракт және микроорганизмдердің клека қабырғасына сепарацияланады (әдетте тарелкалы сепараторлар қолданылады). Сұйық ашытқы экстрактісі кейін вакуум‑кептіргіш құрылғыда 20-25% құрғақ затқа дейін қоюланады.

Келесі кезең – ортадан тепкіш немесе форсундық шашыратқыштарды қолдану арқылы шашырандыру арқылы кептіру.

Ашытқы экстрактісін тамақтық ақуызға қайта өңдегенде тұндыру, диализ жолымен қайта тазартылады. Мұндағы мақсат төмен молекулалы қоспаларды, оның ішінде нуклеин қышқылдарынан, ақаулы липидтерден, Д-аминқышқылын және басқа қосылыстардан тазартады.

Ашытқы ақуызы шұжықтарға,паштеттерге, сілікпелерге қосылады және ет пен сүзбелерге ароматтау мақсатында қолданылады.

Ацидофилді­‑ашытқылы сүт және сүзбе:

‑ қаймағы алынбаған сүтке 2%  қант,  3%  ашытқының тәуліктік дақылы қосылып, 32-33ºС температурада 14-17 сағат бойына ұсталады. Мұндай сүт пен сүзбе В₁,В₂ және С витаминдеріне бай.

— Torulopsis , биомассасын сүт сарысуында өсіре отырып, сұйық ақуызды өнім «Промикс» алады, мұның құрамында ақуыз бастапқы сүт сарысуына қарағанда 2-3 есе артық. Ашытқы ақуызымен байытылған «Провилакт» өнімі құрғақ майсыздандырылған сүтті алмастырушы ретінде қолданылады.

Жемге ашытқы массасы жануардың рационының құрғақ затынан 5-10% мөлшерде қосылады.  

Жоғарыда айтылып кеткендей, ақуыз өндіруде техникалық жағынан ең тиімдісі – ашытқы ақуыздары.

Ашытқы-продуценттерге қойылатын талаптар:

1)өте тез өсу;

2)биомассаның қалыптасуы;

3)қоршаған ортаның өзгерісіне субстраттың төзімді болуы;

4) жасушалардың мөлшері (көлемі).

Ақуыз продуценттері ретінде көбінесе қолданылатын организмдер – полиплоидты мутантты ашытқылар. Олардың жасушаларының көлемі дәстүрлі ақуыз продуценттеріне қарағанда 2 есе үлкен. Қазіргі уақытта бұндай талаптарға сай 2 топ микроағзалар бар:

1. ашытқы – Candida (қышқылдық ортада өсе береді)

2. бактерия – Metilophilus (Metilophys)

Candida субстрат ретінде – парафин және мұнайды қолданады.

1 кгпарафин=1кг ақуыз → 100% өнімділік. (бірақ мұнда көп канцерогенді заттар кездеседі). Бұл амин қышқылдар тек мал азығына қолданылады.

1 кгқант=0,5 кг ақуыз → 50% өнімділік.

Микробтық клетка тәулік ішінде өзінен 40 есе асып түсетін қоректік заттардың өте көп мөлшерін өндіре алады. Көбеюдің жылдамдығы, үлкен көлемде алуан түрлі заттарды синтездеу және өсімдік пен жануар жасушалары жүзеге асыра алмайтын биохимиялық процестерді тудыру мүмкіндігі – микробтардың осы барлық қасиеттері оларды көптеген өнімдердің, ең алдымен ақуыздың ауыстырылмайтын өндірушілеріне айналдырады. Қазіргі уақытта, деректер бойынша дүниежүзі халқы жануар ақуызын аз қабылдайды –тек 40% (бекітілген қалыпты нормадан). Алдағы уақытта халықтың жылдам өсіміне байланысты ақуыз көп мөлшерде  қажет болады (жылына 65 … 70 млн т). Ол уақытта ақуызды алудың дәстүрлі әдістері жеткіліксіз болады (өнімсіз жерлерді тез меңгеріп, өсімдіктердің жоғары өнімді түрлері мен жануарлардың жоғары өнімді тұқымдары шығарылса да). Өзінің аминқышқылдық құрамы,тағамдық сапасы бойынша табиғи ақуызға ұқсас және одан асып түсетін микробтық ақуыз алу идеясы 30 жыл бұрын пайда болды. Ақуыз алудың екі бағыты қойылды: адам тағамы үшін және мал азығы үшін. Екінші бағыт толығымен меңгерілді. Арнайы кәсіпорындарда микроорганизмдер көмегімен азықтық ақуыз және ауылшаруашылық жануарлардың азығында ақуыз тапшылығын ликвидациялау (жою) мақсатында басқа да өнімдер алынып жатыр. Микробтық ақуыз алмастырылмайтын амин қышқылдарына бай екендігі анықталды (лизин, треонин, триптофан, метионин, изолейцин, фенилаланин, тирозин). Оның аз мөлшердегі қосындысы азықты құнарлы етеді. Микробтық ақуызды алу тәсілі — индустриалды, ол ауа райына да, маусымға да тәуелді емес. Оны Қиыр Солтүстікте де және экваторлық мемлекеттерде де қолдануға болады. Биотехнологияда қолданылатын бактериялар, ашытқылар өте жоғары өнімділігімен ерекшеленетіндігі маңызды.

Микробты биомассаның өндірісі – ең ірі микробиологиялық өндіріс болып табылады. Микробты биомасса үй жануарлары, құстар мен балықтар үшін сапалы ақуыздық қоспа бола алады. Микробты биомассаның өнірісі әсіресе үлкен масштабта сояны культивирлемейтін мемлекеттер үшін маңызды (соя ұнын азыққа дәстүрлі ақуыздық қоспа ретінде қолданады).

Микроорганизмді таңдау барысында берілген субстратта өсу жылдамдығы мен биомассаның қалыптасуы, культивирлеудегі тұрақтылық, жасушалардың мөлшері ескеріледі. Ашытқы жасушалары бактериялар жасушаларымен салыстырғанда ірі, және олар центрифугалау кезінде сұйықтықтан оңай бөлінеді. Ірі жасушалары бар ашытқылардың полиплоидты мутанттарды да өсіруге болады. Қазіргі таңда ірі масштабтағы өндіріс үшін қажетті қасиеттерге ие микроорганизмдердің тек екі тобы белгілі: бұл n-алканда өсетін (қалыпты көмірсулар) Candida ашытқылары және метанолда өсетін Methylophillus methylotrophus.

Микроорганизмдерді басқа да қоректік орталарда өсіруге болады: газда, мұнайда, көмір, химия, тағам, арақ-шарап, ағаш өңдеу өнеркәсібінің қалдықтарында және т. б. Оларды қолданудың экономикалық тиімділігі айқын көрінеді. Осылайша микроорганизмдермен өңделген мұнайдың бір килограмынан бір килограмм ақуыз алуға болады, бір килограмм қанттан  тек500 граммақуыз алынады. Осындай қоректік орталарда өсіріліп алынған ашытқы ақуызының аминқышқылдық құрамы қарапайым көмірсулы орталарда өсіріліп алынған ақуыздардан еш айырмашылығы болмайды десе де болады. Көмірсуларда өсірілген ашытқы препараттарын биологиялық сынақтардан өткізу барысында (сынақтар біздің елімізде және шетелде өткізілген) олардың жануарлар ағзасына еш зиянды әсері жоқ екендігі дәлелденді. Сынақтар көптеген ондаған мың зертханалық және ауылшаруашылық жауарларға жүргізілді. Өңделмеген күйде ашытқыларда спецификалық емес липидтер мен аминқышқылдар, биогенді аминдер,полисахаридтер мен нуклеин қышқылдары болады, ал олардың ағзаға әсері әзірше жақсы зерттелмеген. Сондықтан да ақуызды ашытқылардан химиялық таза күйде бөліп алу көзделеді. Ақуызды нуклеин қышқылдарынан ажырату қазіргі кезде еш қиындық тудырмайды. Микроорганизмдерді қолдануға негізделген қазіргі биотехнологиялық процестерде ақуыз продуценттері ретінде ашытқылар, басқа саңырауқұлақтар, бактериялар және микроскопиялық саңырауқұлақтар қолданылады. Олардың арасында технолгиялық көзқарас бойынша ең тиімдісі – ашытқылар болып табылады. Ашытқылардың артықшылығына ең алдымен  олардың «технологиялығы»: ашытқыларды өндіріс жағдайында өсіру оңай. Олар жоғары өсу жылдамдығымен, бөтен микрофлораға төзімділігімен сипатталады және кез келген қорек көздерін сіңіруге қабілетті, ауаны спораларымен ластамайды. Ашытқы жасушаларында 25%  құрғақ заттар болады. Ашытқы биомассасының ең бағалы компоненті – аминқышқылдық құрамы бойынша астық культураларының, бидайдың ақуызынан асып түсетін және аз мөлшерде ғана сүт пен балық ақуызына жол беретін ақуыз болып табылады. Ашытқы ақуызының биологиялық құндылығы алмастырылмайтын амин қышқылдарының мөлшерімен анықталады. Дәрумендердің мөлшері бойынша ашытқылар барлық ақуыздық азықтардан, соның ішінде балық ұнынан да асып түседі. Сонымен қатар ашытқы жасушалары құрамында микроэлементтер және қанықпаған май қышқылдарына бай майлар  кездеседі. Сиырларды азықтық ашытқылармен қоректендіргенде олардың сүт мөлшері және сүттегі майдың мөлшері артады, ал тері беретін жануарларда терісінің сапасы жақсарады. Гидролитикалық қасиеттерге ие және олардың алдын ала гидролиздеусіз‑ақ көмірсуларда өсуге қабілетті ашытқылар да өндірісте кең қолданылады. Осындай ашытқыларды қолдану көмірсуы бар қалдықтардың өте қымбат гидролизінен бас тартуға мүмкіндік береді. Жалғыз көмірсу көзі ретінде крахмалда жақсы өсетін ашытқылардың 100 артық түрлері белгілі. Олардың арасында глюкоамилазаларды, сондай‑ақ β-амилазаларды түзетін екі түрін атап өтуге болады, жоғары экономикалық коэффициетпен крахмалда өседі және крахмалды сіңіріп қана қоймай, ашыта да алады: Schwanniomyces occidentalis және Saccharomycopsis fibuliger. Екі түр де – ақуыздың және крахмалы бар қалдықтарда амилолитикалық ферменттердің перспективті продуценттері болып табылады. Оған қоса табиғи целлюлозаны ыдырата алатын ашытқыларды іздестіру жұмыстары жүргізілуде. Целлюлазалар кейбір түлерде табылған, мысалы Trichosporon pullulans, бірақ бұл ферменттердің белсенділігі төмен, сондықтан бұл түрлер өндірісте әзірше қолданылмайды.  Kluyveromyces түріне жататын ашытқылар инулинде жақсы өседі – топинамбур түйнегінің негізгі қор заты, негізгі азықтық культура, ол сонымен қатар ашытқы ақуызын алуда қолданылуы мүмкін. Қоректік заттар мен энергия көзі ретінде микрорганизмдер әртүрлі субстраттарды қолданады – қалыпты парафиндер және мұнай дистилляттары, табиғи газ, спирттер, өсімдік текті гидролизаттар және өндірістік мекемелердің қалдықтары. Ақуыз алу мақсатында микроорганиздерді өсіру үшін көміртегіге бай, бірақ арзан субстрат болу қажет. Бұл талаптарға мұнайдың қалыпты парафиндері толығымен сәйкес келеді. Олады қолданғанда биомассаның қалыптасу мөлшері 100% дейін жетеді. Өнімнің сапасы парафиндердің тазалық деңгейіне байланысты. Жақсы тазартылған парафиндерді қолданса, алынған ашытқы массасы жануар рационында қосымша ақуыз көзі ретінде қолданыла алады.

Ақуыздық-дәрумендік концентрат (АДК), азықтық ашытқылар

Бұрынғы КСРО-да парафиндерде өсетін ашытқылар негізінде АДК‑ны 12 зауытта шығарған. Оның құрамында 50% ақуыз, В тобындағы дәрумендердің толық жиынтығы, микроэлементтердің,аминқышқылдарының көп мөлшері (темір, марганец, йод, магний, натрий, мырыш және т. б.) бар. Осындай концентраттың бір тоннасы 5 т бидайды алмастырады. 1 т АДК-дан қосымша 1,5 … 2 т құс етін,  0,8 т шошқа етін алуға және 8 т  тұтас сүтті алмастыруға болады. Соңғы уақытта АДК өндіретін биохимиялық зауыттары бар қалаларда адамдардың ауруға шалдығуы жиілеп кетті (Кириши, Новополоцк, Ангарск, Кременчуг). Бұл жөтел, денедегі бөртпе, астманың күшеюі. Халық зауыттардың жабылуын талап етіп жатыр.Белорусьта, Поволжьеде, Сібірде митингтер толқыны болып өтті. Көмірсулық шикізаттан азықтық ақуызды өндіруу құралды жуу кезінде ферментация, сепарация,кептіру барысында газ‑ауалық және сұйық қалдықтар (саңырақұлақ‑продуцеттің жасушалары, ақуыздық тозаң, бигенді элементтер: азот, фосфор, калий және т. б.) түзілді. Өндірістің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қоршаған ортаға қалдықтардың көп мөлшерде шығарылуын принципиалды түрде тоқтату үшін технологиялық процестерді өзгерту керек.

Ашытқылар ақуыздық өнімдерді рекомбинантты ДНҚ әдістері көмегімен өндіруде кеңінен қолданылады.

Ашытқы ақуызын азықтық мақсатта ғана емес, сондай‑ақ тікелей тағам өнімдеріне де қолдануға болады. Адам үшін аса құнды тағам өнімі нан болып есептеледі, бірақ оның құрамында кейбір алмастырылмайтын аминқышқылдары жетіспейді. Бидай нанында лизин, метионин және триптофан; қара бидай нанында триптофан өте аз болады. Бұл нанның биологиялық құндылығын төмендетеді. Ашытқы қосылған нанның ақуыз мөлшері аминқышқылдарының құрамы және биологиялық құндылығы бойынша сүт пен жұмыртқа ауызына жақын және де сиыр еті ақуызынан кем түспейді.

100 гтағамда аминқышқылдарының құрамы, мг

Қолданылған әдебиеттер:

Имя:*
E-Mail:
Полужирный Наклонный текст Подчеркнутый текст Зачеркнутый текст | Выравнивание по левому краю По центру Выравнивание по правому краю | Вставка смайликов Выбор цвета | Скрытый текст Вставка цитаты Преобразовать выбранный текст из транслитерации в кириллицу Вставка спойлера
Введите код: *	обновить, если не виден код